रामायण 4.40 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 40→

[rm-4-40] • 47 श्लोकाः

ततः प्रस्थाप्य सुग्रीवस् तन् महद् वानरं बलम्। दक्षिणां प्रेषयाम् आस वानरान् अभिलक्षितान्।

tataḥ prasthāpya sugrīvas tan mahad vānaraṃ balam. dakṣiṇāṃ preṣayām āsa vānarān abhilakṣitān.

नीलम् अग्निसुतं चैव हनुमन्तं च वानरम्। पितामहसुतं चैव जाम्बवन्तं महाकपिम्।

nīlam agnisutaṃ caiva hanumantaṃ ca vānaram. pitāmahasutaṃ caiva jāmbavantaṃ mahākapim.

सुहोत्रं च शरीरं च शरगुल्मं तथैव च। गजं गवाक्षं गवयं सुषेणम् ऋषभं तथा।

suhotraṃ ca śarīraṃ ca śaragulmaṃ tathaiva ca. gajaṃ gavākṣaṃ gavayaṃ suṣeṇam ṛṣabhaṃ tathā.

मैन्दं च द्विविदं चैव विजयं गन्धमादनम्। उल्कामुखम् असङ्गं च हुताशन सुताव् उभौ।

maindaṃ ca dvividaṃ caiva vijayaṃ gandhamādanam. ulkāmukham asaṅgaṃ ca hutāśana sutāv ubhau.

अङ्गदप्रमुखान् वीरान् वीरः कपिगणेश्वरः। वेगविक्रमसंपन्नान् संदिदेश विशेषवित्।

aṅgadapramukhān vīrān vīraḥ kapigaṇeśvaraḥ. vegavikramasaṃpannān saṃdideśa viśeṣavit.

तेषाम् अग्रेषरं चैव महद् बलम् असंगगम्। विधाय हरिवीराणाम् आदिशद् दक्षिणां दिशम्।

teṣām agreṣaraṃ caiva mahad balam asaṃgagam. vidhāya harivīrāṇām ādiśad dakṣiṇāṃ diśam.

ये के चन समुद्देशास् तस्यां दिशि सुदुर्गमाः। कपीशः कपिमुख्यानां स तेषां तान् उदाहरत्।

ye ke cana samuddeśās tasyāṃ diśi sudurgamāḥ. kapīśaḥ kapimukhyānāṃ sa teṣāṃ tān udāharat.

सहस्रशिरसं विन्ध्यं नानाद्रुमलतावृतम्। नर्मदां च नदीं दुर्गां महोरगनिषेविताम्।

sahasraśirasaṃ vindhyaṃ nānādrumalatāvṛtam. narmadāṃ ca nadīṃ durgāṃ mahoraganiṣevitām.

ततो गोदावरीं रम्यां कृष्णावेणीं महानदीम्। वरदां च महाभागां महोरगनिषेविताम्।

tato godāvarīṃ ramyāṃ kṛṣṇāveṇīṃ mahānadīm. varadāṃ ca mahābhāgāṃ mahoraganiṣevitām.

मेखलान् उत्कलांश् चैव दशार्णनगराण्य् अपि। अवन्तीम् अभ्रवन्तीं च सर्वम् एवानुपश्यत।

mekhalān utkalāṃś caiva daśārṇanagarāṇy api. avantīm abhravantīṃ ca sarvam evānupaśyata.

विदर्भान् ऋषिकांश् चैव रम्यान् माहिषकान् अपि। तथा बङ्गान् कलिङ्गांश् च कौशिकांश् च समन्ततः।

vidarbhān ṛṣikāṃś caiva ramyān māhiṣakān api. tathā baṅgān kaliṅgāṃś ca kauśikāṃś ca samantataḥ.

अन्वीक्ष्य दण्डकारण्यं सपर्वतनदीगुहम्। नदीं गोदावरीं चैव सर्वम् एवानुपश्यत।

anvīkṣya daṇḍakāraṇyaṃ saparvatanadīguham. nadīṃ godāvarīṃ caiva sarvam evānupaśyata.

तथैवान्ध्रांश् च पुण्ड्रांश् च चोलान् पाण्ड्यान् सकेरलान्। अयोमुखश् च गन्तव्यः पर्वतो धातुमण्डितः।

tathaivāndhrāṃś ca puṇḍrāṃś ca colān pāṇḍyān sakeralān. ayomukhaś ca gantavyaḥ parvato dhātumaṇḍitaḥ.

विचित्रशिखरः श्रीमांश् चित्रपुष्पितकाननः। सचन्दनवनोद्देशो मार्गितव्यो महागिरिः।

vicitraśikharaḥ śrīmāṃś citrapuṣpitakānanaḥ. sacandanavanoddeśo mārgitavyo mahāgiriḥ.

ततस् ताम् आपगां दिव्यां प्रसन्नसलिलां शिवाम्। तत्र द्रक्ष्यथ कावेरीं विहृताम् अप्सरोगणैः।

tatas tām āpagāṃ divyāṃ prasannasalilāṃ śivām. tatra drakṣyatha kāverīṃ vihṛtām apsarogaṇaiḥ.

तस्यासीनं नगस्याग्रे मलयस्य महौजसं। द्रक्ष्यथादित्यसंकाशम् अगस्त्यम् ऋषिसत्तमम्।

tasyāsīnaṃ nagasyāgre malayasya mahaujasaṃ. drakṣyathādityasaṃkāśam agastyam ṛṣisattamam.

ततस् तेनाभ्यनुज्ञाताः प्रसन्नेन महात्मना। ताम्रपर्णीं ग्राहजुष्टां तरिष्यथ महानदीम्।

tatas tenābhyanujñātāḥ prasannena mahātmanā. tāmraparṇīṃ grāhajuṣṭāṃ tariṣyatha mahānadīm.

सा चन्दनवनैर् दिव्यैः प्रच्छन्ना द्वीप शालिनी। कान्तेव युवतिः कान्तं समुद्रम् अवगाहते।

sā candanavanair divyaiḥ pracchannā dvīpa śālinī. kānteva yuvatiḥ kāntaṃ samudram avagāhate.

ततो हेममयं दिव्यं मुक्तामणिविभूषितम्। युक्तं कवाटं पाण्ड्यानां गता द्रक्ष्यथ वानराः।

tato hemamayaṃ divyaṃ muktāmaṇivibhūṣitam. yuktaṃ kavāṭaṃ pāṇḍyānāṃ gatā drakṣyatha vānarāḥ.

ततः समुद्रम् आसाद्य संप्रधार्यार्थनिश्चयम्। अगस्त्येनान्तरे तत्र सागरे विनिवेशितः।

tataḥ samudram āsādya saṃpradhāryārthaniścayam. agastyenāntare tatra sāgare viniveśitaḥ.

चित्रनानानगः श्रीमान् महेन्द्रः पर्वतोत्तमः। जातरूपमयः श्रीमान् अवगाढो महार्णवम्।

citranānānagaḥ śrīmān mahendraḥ parvatottamaḥ. jātarūpamayaḥ śrīmān avagāḍho mahārṇavam.

नानाविधैर् नगैः फुल्लैर् लताभिश् चोपशोभितम्। देवर्षियक्षप्रवरैर् अप्सरोभिश् च सेवितम्।

nānāvidhair nagaiḥ phullair latābhiś copaśobhitam. devarṣiyakṣapravarair apsarobhiś ca sevitam.

सिद्धचारणसंघैश् च प्रकीर्णं सुमनोहरम्। तम् उपैति सहस्राक्षः सदा पर्वसु पर्वसु।

siddhacāraṇasaṃghaiś ca prakīrṇaṃ sumanoharam. tam upaiti sahasrākṣaḥ sadā parvasu parvasu.

द्वीपस् तस्यापरे पारे शतयोजनम् आयतः। अगम्यो मानुषैर् दीप्तस् तं मार्गध्वं समन्ततः। तत्र सर्वात्मना सीता मार्गितव्या विशेषतः।

dvīpas tasyāpare pāre śatayojanam āyataḥ. agamyo mānuṣair dīptas taṃ mārgadhvaṃ samantataḥ. tatra sarvātmanā sītā mārgitavyā viśeṣataḥ.

स हि देशस् तु वध्यस्य रावणस्य दुरात्मनः। राक्षसाधिपतेर् वासः सहस्राक्षसमद्युतेः।

sa hi deśas tu vadhyasya rāvaṇasya durātmanaḥ. rākṣasādhipater vāsaḥ sahasrākṣasamadyuteḥ.

दक्षिणस्य समुद्रस्य मध्ये तस्य तु राक्षसी। अङ्गारकेति विख्याता छायाम् आक्षिप्य भोजिनी।

dakṣiṇasya samudrasya madhye tasya tu rākṣasī. aṅgāraketi vikhyātā chāyām ākṣipya bhojinī.

तम् अतिक्रम्य लक्ष्मीवान् समुद्रे शतयोजने। गिरिः पुष्पितको नाम सिद्धचारणसेवितः।

tam atikramya lakṣmīvān samudre śatayojane. giriḥ puṣpitako nāma siddhacāraṇasevitaḥ.

चन्द्रसूर्यांशुसंकाशः सागराम्बुसमावृतः। भ्राजते विपुलैः शृङ्गैर् अम्बरं विलिखन्न् इव।

candrasūryāṃśusaṃkāśaḥ sāgarāmbusamāvṛtaḥ. bhrājate vipulaiḥ śṛṅgair ambaraṃ vilikhann iva.

तस्यैकं काञ्चनं शृङ्गं सेवते यं दिवाकरः। श्वेतं राजतम् एकं च सेवते यं निशाकरः।

tasyaikaṃ kāñcanaṃ śṛṅgaṃ sevate yaṃ divākaraḥ. śvetaṃ rājatam ekaṃ ca sevate yaṃ niśākaraḥ.

न तं कृतघ्नाः पश्यन्ति न नृशंसा न नास्तिकाः। प्रणम्य शिरसा शैलं तं विमार्गत वानराः।

na taṃ kṛtaghnāḥ paśyanti na nṛśaṃsā na nāstikāḥ. praṇamya śirasā śailaṃ taṃ vimārgata vānarāḥ.

तम् अतिक्रम्य दुर्धर्षाः सूर्यवान् नाम पर्वतः। अध्वना दुर्विगाहेन योजनानि चतुर्दश।

tam atikramya durdharṣāḥ sūryavān nāma parvataḥ. adhvanā durvigāhena yojanāni caturdaśa.

ततस् तम् अप्य् अतिक्रम्य वैद्युतो नाम पर्वतः। सर्वकामफलैर् वृक्षैः सर्वकालमनोहरैः।

tatas tam apy atikramya vaidyuto nāma parvataḥ. sarvakāmaphalair vṛkṣaiḥ sarvakālamanoharaiḥ.

तत्र भुक्त्वा वरार्हाणि मूलानि च फलानि च। मधूनि पीत्वा मुख्यानि परं गच्छत वानराः।

tatra bhuktvā varārhāṇi mūlāni ca phalāni ca. madhūni pītvā mukhyāni paraṃ gacchata vānarāḥ.

तत्र नेत्रमनःकान्तः कुञ्जरो नाम पर्वतः। अगस्त्यभवनं यत्र निर्मितं विश्वकर्मणा।

tatra netramanaḥkāntaḥ kuñjaro nāma parvataḥ. agastyabhavanaṃ yatra nirmitaṃ viśvakarmaṇā.

तत्र योजनविस्तारम् उच्छ्रितं दशयोजनम्। शरणं काञ्चनं दिव्यं नानारत्नविभूषितम्।

tatra yojanavistāram ucchritaṃ daśayojanam. śaraṇaṃ kāñcanaṃ divyaṃ nānāratnavibhūṣitam.

तत्र भोगवती नाम सर्पाणाम् आलयः पुरी। विशालरथ्या दुर्धर्षा सर्वतः परिरक्षिता। रक्षिता पन्नगैर् घोरैस् तीक्ष्णदंष्ट्रैर् महाविषैः।

tatra bhogavatī nāma sarpāṇām ālayaḥ purī. viśālarathyā durdharṣā sarvataḥ parirakṣitā. rakṣitā pannagair ghorais tīkṣṇadaṃṣṭrair mahāviṣaiḥ.

सर्पराजो महाघोरो यस्यां वसति वासुकिः। निर्याय मार्गितव्या च सा च भोगवती पुरी।

sarparājo mahāghoro yasyāṃ vasati vāsukiḥ. niryāya mārgitavyā ca sā ca bhogavatī purī.

तं च देशम् अतिक्रम्य महान् ऋषभसंस्थितः। सर्वरत्नमयः श्रीमान् ऋषभो नाम पर्वतः।

taṃ ca deśam atikramya mahān ṛṣabhasaṃsthitaḥ. sarvaratnamayaḥ śrīmān ṛṣabho nāma parvataḥ.

गोशीर्षकं पद्मकं च हरिश्यामं च चन्दनम्। दिव्यम् उत्पद्यते यत्र तच् चैवाग्निसमप्रभम्।

gośīrṣakaṃ padmakaṃ ca hariśyāmaṃ ca candanam. divyam utpadyate yatra tac caivāgnisamaprabham.

न तु तच् चन्दनं दृष्ट्वा स्प्रष्टव्यं च कदा चन। रोहिता नाम गन्धर्वा घोरा रक्षन्ति तद् वनम्।

na tu tac candanaṃ dṛṣṭvā spraṣṭavyaṃ ca kadā cana. rohitā nāma gandharvā ghorā rakṣanti tad vanam.

तत्र गन्धर्वपतयः पञ्चसूर्यसमप्रभाः। शैलूषो ग्रामणीर् भिक्षुः शुभ्रो बभ्रुस् तथैव च।

tatra gandharvapatayaḥ pañcasūryasamaprabhāḥ. śailūṣo grāmaṇīr bhikṣuḥ śubhro babhrus tathaiva ca.

अन्ते पृथिव्या दुर्धर्षास् तत्र स्वर्गजितः स्थिताः। ततः परं न वः सेव्यः पितृलोकः सुदारुणः। राजधानी यमस्यैषा कष्टेन तमसावृता।

ante pṛthivyā durdharṣās tatra svargajitaḥ sthitāḥ. tataḥ paraṃ na vaḥ sevyaḥ pitṛlokaḥ sudāruṇaḥ. rājadhānī yamasyaiṣā kaṣṭena tamasāvṛtā.

एतावद् एव युष्माभिर् वीरा वानरपुंगवाः। शक्यं विचेतुं गन्तुं वा नातो गतिमतां गतिः।

etāvad eva yuṣmābhir vīrā vānarapuṃgavāḥ. śakyaṃ vicetuṃ gantuṃ vā nāto gatimatāṃ gatiḥ.

सर्वम् एतत् समालोक्य यच् चान्यद् अपि दृश्यते। गतिं विदित्वा वैदेह्याः संनिवर्तितम् अर्हथ।

sarvam etat samālokya yac cānyad api dṛśyate. gatiṃ viditvā vaidehyāḥ saṃnivartitam arhatha.

यस् तु मासान् निवृत्तो ऽग्रे दृष्टा सीतेति वक्ष्यति। मत्तुल्यविभवो भोगैः सुखं स विहरिष्यति।

yas tu māsān nivṛtto 'gre dṛṣṭā sīteti vakṣyati. mattulyavibhavo bhogaiḥ sukhaṃ sa vihariṣyati.

ततः प्रियतरो नास्ति मम प्राणाद् विशेषतः। कृतापराधो बहुशो मम बन्धुर् भविष्यति।

tataḥ priyataro nāsti mama prāṇād viśeṣataḥ. kṛtāparādho bahuśo mama bandhur bhaviṣyati.

अमितबलपराक्रमा भवन्तो विपुलगुणेषु कुलेषु च प्रसूताः। मनुजपतिसुतां यथा लभध्वं तद् अधिगुणं पुरुषार्थम् आरभध्वम्।

amitabalaparākramā bhavanto vipulaguṇeṣu kuleṣu ca prasūtāḥ. manujapatisutāṃ yathā labhadhvaṃ tad adhiguṇaṃ puruṣārtham ārabhadhvam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...