रामायण 4.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 31→

[rm-4-31] • 22 श्लोकाः

अङ्गदस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवः सचिवैः सह। लक्ष्मणं कुपितं श्रुत्वा मुमोचासनम् आत्मवान्।

aṅgadasya vacaḥ śrutvā sugrīvaḥ sacivaiḥ saha. lakṣmaṇaṃ kupitaṃ śrutvā mumocāsanam ātmavān.

सचिवान् अब्रवीद् वाक्यं निश्चित्य गुरुलाघवम्। मन्त्रज्ञान् मन्त्रकुशलो मन्त्रेषु परिनिष्ठितः।

sacivān abravīd vākyaṃ niścitya gurulāghavam. mantrajñān mantrakuśalo mantreṣu pariniṣṭhitaḥ.

न मे दुर्व्याहृतं किं चिन् नापि मे दुरनुष्ठितम्। लक्ष्मणो राघवभ्राता क्रुद्धः किम् इति चिन्तये।

na me durvyāhṛtaṃ kiṃ cin nāpi me duranuṣṭhitam. lakṣmaṇo rāghavabhrātā kruddhaḥ kim iti cintaye.

असुहृद्भिर् ममामित्रैर् नित्यम् अन्तरदर्शिभिः। मम दोषान् असंभूताञ् श्रावितो राघवानुजः।

asuhṛdbhir mamāmitrair nityam antaradarśibhiḥ. mama doṣān asaṃbhūtāñ śrāvito rāghavānujaḥ.

अत्र तावद् यथाबुद्धि सर्वैर् एव यथाविधि। भवद्भिर् निश्चयस् तस्य विज्ञेयो निपुणं शनैः।

atra tāvad yathābuddhi sarvair eva yathāvidhi. bhavadbhir niścayas tasya vijñeyo nipuṇaṃ śanaiḥ.

न खल्व् अस्ति मम त्रासो लक्ष्मणान् नापि राघवात्। मित्रं त्व् अस्थान कुपितं जनयत्य् एव संभ्रमम्।

na khalv asti mama trāso lakṣmaṇān nāpi rāghavāt. mitraṃ tv asthāna kupitaṃ janayaty eva saṃbhramam.

सर्वथा सुकरं मित्रं दुष्करं परिपालनम्। अनित्यत्वात् तु चित्तानां प्रीतिर् अल्पे ऽपि भिद्यते।

sarvathā sukaraṃ mitraṃ duṣkaraṃ paripālanam. anityatvāt tu cittānāṃ prītir alpe 'pi bhidyate.

अतोनिमित्तं त्रस्तो ऽहं रामेण तु महात्मना। यन् ममोपकृतं शक्यं प्रतिकर्तुं न तन् मया।

atonimittaṃ trasto 'haṃ rāmeṇa tu mahātmanā. yan mamopakṛtaṃ śakyaṃ pratikartuṃ na tan mayā.

सुग्रीवेणैवम् उक्तस् तु हनुमान् हरिपुंगवः। उवाच स्वेन तर्केण मध्ये वानरमन्त्रिणाम्।

sugrīveṇaivam uktas tu hanumān haripuṃgavaḥ. uvāca svena tarkeṇa madhye vānaramantriṇām.

सर्वथा नैतद् आश्चर्यं यत् त्वं हरिगणेश्वर। न विस्मरसि सुस्निग्धम् उपकारकृतं शुभम्।

sarvathā naitad āścaryaṃ yat tvaṃ harigaṇeśvara. na vismarasi susnigdham upakārakṛtaṃ śubham.

राघवेण तु शूरेण भयम् उत्सृज्य दूरतः। त्वत्प्रियार्थं हतो वाली शक्रतुल्यपराक्रमः।

rāghaveṇa tu śūreṇa bhayam utsṛjya dūrataḥ. tvatpriyārthaṃ hato vālī śakratulyaparākramaḥ.

सर्वथा प्रणयात् क्रुद्धो राघवो नात्र संशयः। भ्रातरं स प्रहितवांल् लक्ष्मणं लक्ष्मिवर्धनम्।

sarvathā praṇayāt kruddho rāghavo nātra saṃśayaḥ. bhrātaraṃ sa prahitavāṃl lakṣmaṇaṃ lakṣmivardhanam.

त्वं प्रमत्तो न जानीषे कालं कलविदां वर। फुल्लसप्तच्छदश्यामा प्रवृत्ता तु शरच् छिवा।

tvaṃ pramatto na jānīṣe kālaṃ kalavidāṃ vara. phullasaptacchadaśyāmā pravṛttā tu śarac chivā.

निर्मल ग्रहनक्षत्रा द्यौः प्रनष्टबलाहका। प्रसन्नाश् च दिशः सर्वाः सरितश् च सरांसि च।

nirmala grahanakṣatrā dyauḥ pranaṣṭabalāhakā. prasannāś ca diśaḥ sarvāḥ saritaś ca sarāṃsi ca.

प्राप्तम् उद्योगकालं तु नावैषि हरिपुंगव। त्वं प्रमत्त इति व्यक्तं लक्ष्मणो ऽयम् इहागतः।

prāptam udyogakālaṃ tu nāvaiṣi haripuṃgava. tvaṃ pramatta iti vyaktaṃ lakṣmaṇo 'yam ihāgataḥ.

आर्तस्य हृतदारस्य परुषं पुरुषान्तरात्। वचनं मर्षणीयं ते राघवस्य महात्मनः।

ārtasya hṛtadārasya paruṣaṃ puruṣāntarāt. vacanaṃ marṣaṇīyaṃ te rāghavasya mahātmanaḥ.

कृतापराधस्य हि ते नान्यत् पश्याम्य् अहं क्षमम्। अन्तरेणाञ्जलिं बद्ध्वा लक्ष्मणस्य प्रसादनात्।

kṛtāparādhasya hi te nānyat paśyāmy ahaṃ kṣamam. antareṇāñjaliṃ baddhvā lakṣmaṇasya prasādanāt.

नियुक्तैर् मन्त्रिभिर् वाच्यो अवश्यं पार्थिवो हितम्। अत एव भयं त्यक्त्वा ब्रवीम्य् अवधृतं वचः।

niyuktair mantribhir vācyo avaśyaṃ pārthivo hitam. ata eva bhayaṃ tyaktvā bravīmy avadhṛtaṃ vacaḥ.

अभिक्रुद्धः समर्थो हि चापम् उद्यम्य राघवः। सदेवासुरगन्धर्वं वशे स्थापयितुं जगत्।

abhikruddhaḥ samartho hi cāpam udyamya rāghavaḥ. sadevāsuragandharvaṃ vaśe sthāpayituṃ jagat.

न स क्षमः कोपयितुं यः प्रसाद्य पुनर् भवेत्। पूर्वोपकारं स्मरता कृतज्ञेन विशेषतः।

na sa kṣamaḥ kopayituṃ yaḥ prasādya punar bhavet. pūrvopakāraṃ smaratā kṛtajñena viśeṣataḥ.

तस्य मूर्ध्ना प्रणम्य त्वं सपुत्रः ससुहृज्जनः। राजंस् तिष्ठ स्वसमये भर्तुर् भार्येव तद्वशे।

tasya mūrdhnā praṇamya tvaṃ saputraḥ sasuhṛjjanaḥ. rājaṃs tiṣṭha svasamaye bhartur bhāryeva tadvaśe.

न रामरामानुजशासनं त्वया कपीन्द्रयुक्तं मनसाप्य् अपोहितुम्। मनो हि ते ज्ञास्यति मानुषं बलं सराघवस्यास्य सुरेन्द्रवर्चसः।

na rāmarāmānujaśāsanaṃ tvayā kapīndrayuktaṃ manasāpy apohitum. mano hi te jñāsyati mānuṣaṃ balaṃ sarāghavasyāsya surendravarcasaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...