रामायण 4.28 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 28→

[rm-4-28] • 32 श्लोकाः

समीक्ष्य विमलं व्योम गतविद्युद्बलाहकम्। सारसारवसंघुष्टं रम्यज्योत्स्नानुलेपनम्।

samīkṣya vimalaṃ vyoma gatavidyudbalāhakam. sārasāravasaṃghuṣṭaṃ ramyajyotsnānulepanam.

समृद्धार्थं च सुग्रीवं मन्दधर्मार्थसंग्रहम्। अत्यर्थम् असतां मार्गम् एकान्तगतमानसं।

samṛddhārthaṃ ca sugrīvaṃ mandadharmārthasaṃgraham. atyartham asatāṃ mārgam ekāntagatamānasaṃ.

निवृत्तकार्यं सिद्धार्थं प्रमदाभिरतं सदा। प्राप्तवन्तम् अभिप्रेतान् सर्वान् एव मनोरथान्।

nivṛttakāryaṃ siddhārthaṃ pramadābhirataṃ sadā. prāptavantam abhipretān sarvān eva manorathān.

स्वां च पात्नीम् अभिप्रेतां तारां चापि समीप्सिताम्। विहरन्तम् अहोरात्रं कृतार्थं विगतज्वलम्।

svāṃ ca pātnīm abhipretāṃ tārāṃ cāpi samīpsitām. viharantam ahorātraṃ kṛtārthaṃ vigatajvalam.

क्रीडन्तम् इव देवेशं नन्दने ऽप्सरसां गणैः। मन्त्रिषु न्यस्तकार्यं च मन्त्रिणाम् अनवेक्षकम्।

krīḍantam iva deveśaṃ nandane 'psarasāṃ gaṇaiḥ. mantriṣu nyastakāryaṃ ca mantriṇām anavekṣakam.

उत्सन्नराज्यसंदेशं कामवृत्तम् अवस्थितम्। निश्चितार्थो ऽर्थतत्त्वज्ञः कालधर्मविशेषवित्।

utsannarājyasaṃdeśaṃ kāmavṛttam avasthitam. niścitārtho 'rthatattvajñaḥ kāladharmaviśeṣavit.

प्रसाद्य वाक्यैर् मधुरैर् हेतुमद्भिर् मनोरमैः। वाक्यविद् वाक्यतत्त्वज्ञं हरीशं मारुतात्मजः।

prasādya vākyair madhurair hetumadbhir manoramaiḥ. vākyavid vākyatattvajñaṃ harīśaṃ mārutātmajaḥ.

हितं तथ्यं च पथ्यं च सामधर्मार्थनीतिमत्। प्रणयप्रीतिसंयुक्तं विश्वासकृतनिश्चयम्। हरीश्वरम् उपागम्य हनुमान् वाक्यम् अब्रवीत्।

hitaṃ tathyaṃ ca pathyaṃ ca sāmadharmārthanītimat. praṇayaprītisaṃyuktaṃ viśvāsakṛtaniścayam. harīśvaram upāgamya hanumān vākyam abravīt.

राज्यं प्राप्तं यशश् चैव कौली श्रीर् अभिवर्थिता। मित्राणां संग्रहः शेषस् तद् भवान् कर्तुम् अर्हति।

rājyaṃ prāptaṃ yaśaś caiva kaulī śrīr abhivarthitā. mitrāṇāṃ saṃgrahaḥ śeṣas tad bhavān kartum arhati.

यो हि मित्रेषु कालज्ञः सततं साधु वर्तते। तस्य राज्यं च कीर्तिश् च प्रतापश् चाभिवर्धते।

yo hi mitreṣu kālajñaḥ satataṃ sādhu vartate. tasya rājyaṃ ca kīrtiś ca pratāpaś cābhivardhate.

यस्य कोशश् च दण्डश् च मित्राण्य् आत्मा च भूमिप। समवेतानि सर्वाणि स राज्यं महद् अश्नुते।

yasya kośaś ca daṇḍaś ca mitrāṇy ātmā ca bhūmipa. samavetāni sarvāṇi sa rājyaṃ mahad aśnute.

तद् भवान् वृत्तसंपन्नः स्थितः पथि निरत्यये। मित्रार्थम् अभिनीतार्थं यथावत् कर्तुम् अर्हति।

tad bhavān vṛttasaṃpannaḥ sthitaḥ pathi niratyaye. mitrārtham abhinītārthaṃ yathāvat kartum arhati.

यस् तु कालव्यतीतेषु मित्रकार्येषु वर्तते। स कृत्वा महतो ऽप्य् अर्थान् न मित्रार्थेन युज्यते।

yas tu kālavyatīteṣu mitrakāryeṣu vartate. sa kṛtvā mahato 'py arthān na mitrārthena yujyate.

क्रियतां राघवस्यैतद् वैदेह्याः परिमार्गणम्। तद् इदं वीर कार्यं ते कालातीतम् अरिंदम।

kriyatāṃ rāghavasyaitad vaidehyāḥ parimārgaṇam. tad idaṃ vīra kāryaṃ te kālātītam ariṃdama.

न च कालम् अतीतं ते निवेदयति कालवित्। त्वरमाणो ऽपि सन् प्राज्ञस् तव राजन् वशानुगः।

na ca kālam atītaṃ te nivedayati kālavit. tvaramāṇo 'pi san prājñas tava rājan vaśānugaḥ.

कुलस्य केतुः स्फीतस्य दीर्घबन्धुश् च राघवः। अप्रमेयप्रभावश् च स्वयं चाप्रतिमो गुणैः।

kulasya ketuḥ sphītasya dīrghabandhuś ca rāghavaḥ. aprameyaprabhāvaś ca svayaṃ cāpratimo guṇaiḥ.

तस्य त्वं कुरु वै कार्यं पूर्वं तेन कृतं तव। हरीश्वर हरिश्रेष्ठान् आज्ञापयितुम् अर्हसि।

tasya tvaṃ kuru vai kāryaṃ pūrvaṃ tena kṛtaṃ tava. harīśvara hariśreṣṭhān ājñāpayitum arhasi.

न हि तावद् भवेत् कालो व्यतीतश् चोदनाद् ऋते। चोदितस्य हि कार्यस्य भवेत् कालव्यतिक्रमः।

na hi tāvad bhavet kālo vyatītaś codanād ṛte. coditasya hi kāryasya bhavet kālavyatikramaḥ.

अकर्तुर् अपि कार्यस्य भवान् कर्ता हरीश्वर। किं पुनः प्रतिकर्तुस् ते राज्येन च धनेन च।

akartur api kāryasya bhavān kartā harīśvara. kiṃ punaḥ pratikartus te rājyena ca dhanena ca.

शक्तिमान् असि विक्रान्तो वानरर्ष्क गणेश्वर। कर्तुं दाशरथेः प्रीतिम् आज्ञायां किं नु सज्जसे।

śaktimān asi vikrānto vānararṣka gaṇeśvara. kartuṃ dāśaratheḥ prītim ājñāyāṃ kiṃ nu sajjase.

कामं खलु शरैर् शक्तः सुरासुरमहोरगान्। वशे दाशरथिः कर्तुं त्वत्प्रतिज्ञां तु काङ्क्षते।

kāmaṃ khalu śarair śaktaḥ surāsuramahoragān. vaśe dāśarathiḥ kartuṃ tvatpratijñāṃ tu kāṅkṣate.

प्राणत्यागाविशङ्केन कृतं तेन तव प्रियम्। तस्य मार्गाम वैदेहीं पृथिव्याम् अपि चाम्बरे।

prāṇatyāgāviśaṅkena kṛtaṃ tena tava priyam. tasya mārgāma vaidehīṃ pṛthivyām api cāmbare.

न देवा न च गन्धर्वा नासुरा न मरुद्गणाः। न च यक्षा भयं तस्य कुर्युः किम् उत राक्षसाः।

na devā na ca gandharvā nāsurā na marudgaṇāḥ. na ca yakṣā bhayaṃ tasya kuryuḥ kim uta rākṣasāḥ.

तद् एवं शक्तियुक्तस्य पूर्वं प्रियकृतस् तथा। रामस्यार्हसि पिङ्गेश कर्तुं सर्वात्मना प्रियम्।

tad evaṃ śaktiyuktasya pūrvaṃ priyakṛtas tathā. rāmasyārhasi piṅgeśa kartuṃ sarvātmanā priyam.

नाधस्ताद् अवनौ नाप्सु गतिर् नोपरि चाम्बरे। कस्य चित् सज्जते ऽस्माकं कपीश्वर तवाज्ञया।

nādhastād avanau nāpsu gatir nopari cāmbare. kasya cit sajjate 'smākaṃ kapīśvara tavājñayā.

तद् आज्ञापय कः किं ते कृते वसतु कुत्र चित्। हरयो ह्य् अप्रधृष्यास् ते सन्ति कोट्यग्रतो ऽनघ।

tad ājñāpaya kaḥ kiṃ te kṛte vasatu kutra cit. harayo hy apradhṛṣyās te santi koṭyagrato 'nagha.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा काले साधुनिवेदितम्। सुग्रीवः सत्त्वसंपन्नश् चकार मतिम् उत्तमाम्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā kāle sādhuniveditam. sugrīvaḥ sattvasaṃpannaś cakāra matim uttamām.

स संदिदेशाभिमतं नीलं नित्यकृतोद्यमम्। दिक्षु सर्वासु सर्वेषां सैन्यानाम् उपसंग्रहे।

sa saṃdideśābhimataṃ nīlaṃ nityakṛtodyamam. dikṣu sarvāsu sarveṣāṃ sainyānām upasaṃgrahe.

यथा सेना समग्रा मे यूथपालाश् च सर्वशः। समागच्छन्त्य् असंगेन सेनाग्राणि तथा कुरु।

yathā senā samagrā me yūthapālāś ca sarvaśaḥ. samāgacchanty asaṃgena senāgrāṇi tathā kuru.

ये त्व् अन्तपालाः प्लवगाः शीघ्रगा व्यवसायिनः। समानयन्तु ते सैन्यं त्वरिताः शासनान् मम। स्वयं चानन्तरं सैन्यं भवान् एवानुपश्यतु।

ye tv antapālāḥ plavagāḥ śīghragā vyavasāyinaḥ. samānayantu te sainyaṃ tvaritāḥ śāsanān mama. svayaṃ cānantaraṃ sainyaṃ bhavān evānupaśyatu.

त्रिपञ्चरात्राद् ऊर्ध्वं यः प्राप्नुयान् नेह वानरः। तस्य प्राणान्तिको दण्डो नात्र कार्या विचारणा।

tripañcarātrād ūrdhvaṃ yaḥ prāpnuyān neha vānaraḥ. tasya prāṇāntiko daṇḍo nātra kāryā vicāraṇā.

हरींश् च वृद्धान् उपयातु साङ्गदो भवान् ममाज्ञाम् अधिकृत्य निश्चिताम्। इति व्यवस्थां हरिपुंगवेश्वरो विधाय वेश्म प्रविवेश वीर्यवान्।

harīṃś ca vṛddhān upayātu sāṅgado bhavān mamājñām adhikṛtya niścitām. iti vyavasthāṃ haripuṃgaveśvaro vidhāya veśma praviveśa vīryavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...