रामायण 4.25 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 25→

[rm-4-25] • 38 श्लोकाः

ततः शोकाभिसंतप्तं सुग्रीवं क्लिन्नवासनम्। शाखामृगमहामात्राः परिवार्योपतस्थिरे।

tataḥ śokābhisaṃtaptaṃ sugrīvaṃ klinnavāsanam. śākhāmṛgamahāmātrāḥ parivāryopatasthire.

अभिगम्य महाबाहुं रामम् अक्लिष्टकारिणम्। स्थिताः प्राञ्जलयः सर्वे पितामहम् इवर्षयः।

abhigamya mahābāhuṃ rāmam akliṣṭakāriṇam. sthitāḥ prāñjalayaḥ sarve pitāmaham ivarṣayaḥ.

ततः काञ्चनशैलाभस् तरुणार्कनिभाननः। अब्रवीत् प्राञ्जलिर् वाक्यं हनुमान् मारुतात्मजः।

tataḥ kāñcanaśailābhas taruṇārkanibhānanaḥ. abravīt prāñjalir vākyaṃ hanumān mārutātmajaḥ.

भवत्प्रसादात् सुग्रीवः पितृपैतामहं महत्। वानराणां सुदुष्प्रापं प्राप्तो राज्यम् इदं प्रभो।

bhavatprasādāt sugrīvaḥ pitṛpaitāmahaṃ mahat. vānarāṇāṃ suduṣprāpaṃ prāpto rājyam idaṃ prabho.

भवता समनुज्ञातः प्रविश्य नगरं शुभम्। संविधास्यति कार्याणि सर्वाणि ससुहृज्जनः।

bhavatā samanujñātaḥ praviśya nagaraṃ śubham. saṃvidhāsyati kāryāṇi sarvāṇi sasuhṛjjanaḥ.

स्नातो ऽयं विविधैर् गन्धैर् औषधैश् च यथाविधि। अर्चयिष्यति रत्नैश् च माल्यैश् च त्वां विशेषतः।

snāto 'yaṃ vividhair gandhair auṣadhaiś ca yathāvidhi. arcayiṣyati ratnaiś ca mālyaiś ca tvāṃ viśeṣataḥ.

इमां गिरिगुहां रम्याम् अभिगन्तुम् इतो ऽर्हसि। कुरुष्व स्वामि संबन्धं वानरान् संप्रहर्षयन्।

imāṃ giriguhāṃ ramyām abhigantum ito 'rhasi. kuruṣva svāmi saṃbandhaṃ vānarān saṃpraharṣayan.

एवम् उक्तो हनुमता राघवः परवीरहा। प्रत्युवाच हनूमन्तं बुद्धिमान् वाक्यकोविदः।

evam ukto hanumatā rāghavaḥ paravīrahā. pratyuvāca hanūmantaṃ buddhimān vākyakovidaḥ.

चतुर्दशसमाः सौम्य ग्रामं वा यदि वा पुरम्। न प्रवेक्ष्यामि हनुमन् पितुर् निर्देशपालकः।

caturdaśasamāḥ saumya grāmaṃ vā yadi vā puram. na pravekṣyāmi hanuman pitur nirdeśapālakaḥ.

सुसमृद्धां गुहां दिव्यां सुग्रीवो वानरर्षभः। प्रविष्टो विधिवद् वीरः क्षिप्रं राज्ये ऽभिषिच्यताम्।

susamṛddhāṃ guhāṃ divyāṃ sugrīvo vānararṣabhaḥ. praviṣṭo vidhivad vīraḥ kṣipraṃ rājye 'bhiṣicyatām.

एवम् उक्त्वा हनूमन्तं रामः सुग्रीवम् अब्रवीत्। इमम् अप्य् अङ्गदं वीर यौवराज्ये ऽभिषेचय।

evam uktvā hanūmantaṃ rāmaḥ sugrīvam abravīt. imam apy aṅgadaṃ vīra yauvarājye 'bhiṣecaya.

पूर्वो ऽयं वार्षिको मासः श्रावणः सलिलागमः। प्रवृत्ताः सौम्य चत्वारो मासा वार्षिकसंज्ञिताः।

pūrvo 'yaṃ vārṣiko māsaḥ śrāvaṇaḥ salilāgamaḥ. pravṛttāḥ saumya catvāro māsā vārṣikasaṃjñitāḥ.

नायम् उद्योगसमयः प्रविश त्वं पुरीं शुभाम्। अस्मिन् वत्स्याम्य् अहं सौम्य पर्वते सहलक्ष्मणः।

nāyam udyogasamayaḥ praviśa tvaṃ purīṃ śubhām. asmin vatsyāmy ahaṃ saumya parvate sahalakṣmaṇaḥ.

इयं गिरिगुहा रम्या विशाला युक्तमारुता। प्रभूतसलिला सौम्य प्रभूतकमलोत्पला।

iyaṃ giriguhā ramyā viśālā yuktamārutā. prabhūtasalilā saumya prabhūtakamalotpalā.

कार्तिके समनुप्राप्ते त्वं रावणवधे यत। एष नः समयः सौम्य प्रविश त्वं स्वम् आलयम्। अभिषिञ्चस्व राज्ये च सुहृदः संप्रहर्षय।

kārtike samanuprāpte tvaṃ rāvaṇavadhe yata. eṣa naḥ samayaḥ saumya praviśa tvaṃ svam ālayam. abhiṣiñcasva rājye ca suhṛdaḥ saṃpraharṣaya.

इति रामाभ्यनुज्ञातः सुग्रीवो वानरर्षभः। प्रविवेश पुरीं रम्यां किष्किन्धां वालिपालिताम्।

iti rāmābhyanujñātaḥ sugrīvo vānararṣabhaḥ. praviveśa purīṃ ramyāṃ kiṣkindhāṃ vālipālitām.

तं वानरसहस्राणि प्रविष्टं वानरेश्वरम्। अभिवाद्य प्रहृष्टानि सर्वतः पर्यवारयन्।

taṃ vānarasahasrāṇi praviṣṭaṃ vānareśvaram. abhivādya prahṛṣṭāni sarvataḥ paryavārayan.

ततः प्रकृतयः सर्वा दृष्ट्वा हरिगणेश्वरम्। प्रणम्य मूर्ध्ना पतिता वसुधायां समाहिताः।

tataḥ prakṛtayaḥ sarvā dṛṣṭvā harigaṇeśvaram. praṇamya mūrdhnā patitā vasudhāyāṃ samāhitāḥ.

सुग्रीवः प्रकृतीः सर्वाः संभाष्योत्थाप्य वीर्यवान्। भ्रातुर् अन्तःपुरं सौम्यं प्रविवेश महाबलः।

sugrīvaḥ prakṛtīḥ sarvāḥ saṃbhāṣyotthāpya vīryavān. bhrātur antaḥpuraṃ saumyaṃ praviveśa mahābalaḥ.

प्रविश्य त्व् अभिनिष्क्रान्तं सुग्रीवं वानरर्षभम्। अभ्यषिञ्चन्त सुहृदः सहस्राक्षम् इवामराः।

praviśya tv abhiniṣkrāntaṃ sugrīvaṃ vānararṣabham. abhyaṣiñcanta suhṛdaḥ sahasrākṣam ivāmarāḥ.

तस्य पाण्डुरम् आजह्रुश् छत्रं हेमपरिष्कृतम्। शुक्ले च बालव्यजने हेमदण्डे यशस्करे।

tasya pāṇḍuram ājahruś chatraṃ hemapariṣkṛtam. śukle ca bālavyajane hemadaṇḍe yaśaskare.

तथा सर्वाणि रत्नानि सर्वबीजौषधानि च। सक्षीराणां च वृक्षाणां प्ररोहान् कुसुमानि च।

tathā sarvāṇi ratnāni sarvabījauṣadhāni ca. sakṣīrāṇāṃ ca vṛkṣāṇāṃ prarohān kusumāni ca.

शुक्लानि चैव वस्त्राणि श्वेतं चैवानुलेपनम्। सुगन्धीनि च माल्यानि स्थलजान्य् अम्बुजानि च।

śuklāni caiva vastrāṇi śvetaṃ caivānulepanam. sugandhīni ca mālyāni sthalajāny ambujāni ca.

चन्दनानि च दिव्यानि गन्धांश् च विविधान् बहून्। अक्षतं जातरूपं च प्रियङ्गुमधुसर्पिषी।

candanāni ca divyāni gandhāṃś ca vividhān bahūn. akṣataṃ jātarūpaṃ ca priyaṅgumadhusarpiṣī.

दधिचर्म च वैयाघ्रं वाराही चाप्य् उपानहौ। समालम्भनम् आदाय रोचनां समनःशिलाम्। आजग्मुस् तत्र मुदिता वराः कन्यास् तु षोडश।

dadhicarma ca vaiyāghraṃ vārāhī cāpy upānahau. samālambhanam ādāya rocanāṃ samanaḥśilām. ājagmus tatra muditā varāḥ kanyās tu ṣoḍaśa.

ततस् ते वानरश्रेष्ठं यथाकालं यथाविधि। रत्नैर् वस्त्रैश् च भक्ष्यैश् च तोषयित्वा द्विजर्षभान्।

tatas te vānaraśreṣṭhaṃ yathākālaṃ yathāvidhi. ratnair vastraiś ca bhakṣyaiś ca toṣayitvā dvijarṣabhān.

ततः कुशपरिस्तीर्णं समिद्धं जातवेदसं। मन्त्रपूतेन हविषा हुत्वा मन्त्रविदो जनाः।

tataḥ kuśaparistīrṇaṃ samiddhaṃ jātavedasaṃ. mantrapūtena haviṣā hutvā mantravido janāḥ.

ततो हेमप्रतिष्ठाने वरास्तरणसंवृते। प्रासादशिखरे रम्ये चित्रमाल्योपशोभिते।

tato hemapratiṣṭhāne varāstaraṇasaṃvṛte. prāsādaśikhare ramye citramālyopaśobhite.

प्राङ्मुखं विविधैर् मन्त्रैः स्थापयित्वा वरासने। नदीनदेभ्यः संहृत्य तीर्थेभ्यश् च समन्ततः।

prāṅmukhaṃ vividhair mantraiḥ sthāpayitvā varāsane. nadīnadebhyaḥ saṃhṛtya tīrthebhyaś ca samantataḥ.

आहृत्य च समुद्रेभ्यः सर्वेभ्यो वानरर्षभाः। अपः कनककुम्भेषु निधाय विमलाः शुभाः।

āhṛtya ca samudrebhyaḥ sarvebhyo vānararṣabhāḥ. apaḥ kanakakumbheṣu nidhāya vimalāḥ śubhāḥ.

शुभैर् वृषभशृङ्गैश् च कलशैश् चापि काञ्चनैः। शास्त्रदृष्टेन विधिना महर्षिविहितेन च।

śubhair vṛṣabhaśṛṅgaiś ca kalaśaiś cāpi kāñcanaiḥ. śāstradṛṣṭena vidhinā maharṣivihitena ca.

गजो गवाक्षो गवयः शरभो गन्धमादनः। मैन्दश् च द्विविदश् चैव हनूमाञ् जाम्बवान् नलः।

gajo gavākṣo gavayaḥ śarabho gandhamādanaḥ. maindaś ca dvividaś caiva hanūmāñ jāmbavān nalaḥ.

अभ्यषिञ्चन्त सुग्रीवं प्रसन्नेन सुगन्धिना। सलिलेन सहस्राक्षं वसवो वासवं यथा।

abhyaṣiñcanta sugrīvaṃ prasannena sugandhinā. salilena sahasrākṣaṃ vasavo vāsavaṃ yathā.

अभिषिक्ते तु सुग्रीवे सर्वे वानरपुंगवाः। प्रचुक्रुशुर् महात्मानो हृष्टास् तत्र सहस्रशः।

abhiṣikte tu sugrīve sarve vānarapuṃgavāḥ. pracukruśur mahātmāno hṛṣṭās tatra sahasraśaḥ.

रामस्य तु वचः कुर्वन् सुग्रीवो हरिपुंगवः। अङ्गदं संपरिष्वज्य यौवराज्ये ऽभिषेचयत्।

rāmasya tu vacaḥ kurvan sugrīvo haripuṃgavaḥ. aṅgadaṃ saṃpariṣvajya yauvarājye 'bhiṣecayat.

अङ्गदे चाभिषिक्ते तु सानुक्रोशाः प्लवंगमाः। साधु साध्व् इति सुग्रीवं महात्मानो ऽभ्यपूजयन्।

aṅgade cābhiṣikte tu sānukrośāḥ plavaṃgamāḥ. sādhu sādhv iti sugrīvaṃ mahātmāno 'bhyapūjayan.

हृष्टपुष्टजनाकीर्णा पताकाध्वजशोभिता। बभूव नगरी रम्या क्षिकिन्धा गिरिगह्वरे।

hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇā patākādhvajaśobhitā. babhūva nagarī ramyā kṣikindhā girigahvare.

निवेद्य रामाय तदा महात्मने महाभिषेकं कपिवाहिनीपतिः। रुमां च भार्यां प्रतिलभ्य वीर्यवान् अवाप राज्यं त्रिदशाधिपो यथा।

nivedya rāmāya tadā mahātmane mahābhiṣekaṃ kapivāhinīpatiḥ. rumāṃ ca bhāryāṃ pratilabhya vīryavān avāpa rājyaṃ tridaśādhipo yathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...