रामायण 4.23 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 23→

[rm-4-23] • 30 श्लोकाः

ततः समुपजिघ्रन्ती कपिराजस्य तन्मुखम्। पतिं लोकाच् च्युतं तारा मृतं वचनम् अब्रवीत्।

tataḥ samupajighrantī kapirājasya tanmukham. patiṃ lokāc cyutaṃ tārā mṛtaṃ vacanam abravīt.

शेषे त्वं विषमे दुःखम् अकृत्वा वचनं मम। उपलोपचिते वीर सुदुःखे वसुधातले।

śeṣe tvaṃ viṣame duḥkham akṛtvā vacanaṃ mama. upalopacite vīra suduḥkhe vasudhātale.

मत्तः प्रियतरा नूनं वानरेन्द्र मही तव। शेषे हि तां परिष्वज्य मां च न प्रतिभाषसे।

mattaḥ priyatarā nūnaṃ vānarendra mahī tava. śeṣe hi tāṃ pariṣvajya māṃ ca na pratibhāṣase.

सुग्रीव एव विक्रान्तो वीर साहसिक प्रिय। ऋक्षवानरमुख्यास् त्वां बलिनं पर्युपासते।

sugrīva eva vikrānto vīra sāhasika priya. ṛkṣavānaramukhyās tvāṃ balinaṃ paryupāsate.

एषां विलपितं कृच्छ्रम् अङ्गदस्य च शोचतः। मम चेमां गिरं श्रुत्वा किं त्वं न प्रतिबुध्यसे।

eṣāṃ vilapitaṃ kṛcchram aṅgadasya ca śocataḥ. mama cemāṃ giraṃ śrutvā kiṃ tvaṃ na pratibudhyase.

इदं तच् छूरशयनं यत्र शेषे हतो युधि। शायिता निहता यत्र त्वयैव रिपवः पुरा।

idaṃ tac chūraśayanaṃ yatra śeṣe hato yudhi. śāyitā nihatā yatra tvayaiva ripavaḥ purā.

विशुद्धसत्त्वाभिजन प्रिययुद्ध मम प्रिय। माम् अनाथां विहायैकां गतस् त्वम् असि मानद।

viśuddhasattvābhijana priyayuddha mama priya. mām anāthāṃ vihāyaikāṃ gatas tvam asi mānada.

शूराय न प्रदातव्या कन्या खलु विपश्चिता। शूरभार्यां हतां पश्य सद्यो मां विधवां कृताम्।

śūrāya na pradātavyā kanyā khalu vipaścitā. śūrabhāryāṃ hatāṃ paśya sadyo māṃ vidhavāṃ kṛtām.

अवभग्नश् च मे मानो भग्ना मे शाश्वती गतिः। अगाधे च निमग्नास्मि विपुले शोकसागरे।

avabhagnaś ca me māno bhagnā me śāśvatī gatiḥ. agādhe ca nimagnāsmi vipule śokasāgare.

अश्मसारमयं नूनम् इदं मे हृदयं दृढम्। भर्तारं निहतं दृष्ट्वा यन् नाद्य शतधा गतम्।

aśmasāramayaṃ nūnam idaṃ me hṛdayaṃ dṛḍham. bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā yan nādya śatadhā gatam.

सुहृच् चैव हि भर्ता च प्रकृत्या च मम प्रियः। आहवे च पराक्रान्तः शूरः पञ्चत्वम् आगतः।

suhṛc caiva hi bhartā ca prakṛtyā ca mama priyaḥ. āhave ca parākrāntaḥ śūraḥ pañcatvam āgataḥ.

पतिहीना तु या नारी कामं भवतु पुत्रिणी। धनधान्यैः सुपूर्णापि विधवेत्य् उच्यते बुधैः।

patihīnā tu yā nārī kāmaṃ bhavatu putriṇī. dhanadhānyaiḥ supūrṇāpi vidhavety ucyate budhaiḥ.

स्वगात्रप्रभवे वीर शेषे रुधिरमण्डले। कृमिरागपरिस्तोमे त्वम् एवं शयने यथा।

svagātraprabhave vīra śeṣe rudhiramaṇḍale. kṛmirāgaparistome tvam evaṃ śayane yathā.

रेणुशोणितसंवीतं गात्रं तव समन्ततः। परिरब्धुं न शक्नोमि भुजाभ्यां प्लवगर्षभ।

reṇuśoṇitasaṃvītaṃ gātraṃ tava samantataḥ. parirabdhuṃ na śaknomi bhujābhyāṃ plavagarṣabha.

कृतकृत्यो ऽद्य सुग्रीवो वैरे ऽस्मिन्न् अतिदारुणे। यस्य रामविमुक्तेन हृतम् एकेषुणा भयम्।

kṛtakṛtyo 'dya sugrīvo vaire 'sminn atidāruṇe. yasya rāmavimuktena hṛtam ekeṣuṇā bhayam.

शरेण हृदि लग्नेन गात्रसंस्पर्शने तव। वार्यामि त्वां निरीक्षन्ती त्वयि पञ्चत्वम् आगते।

śareṇa hṛdi lagnena gātrasaṃsparśane tava. vāryāmi tvāṃ nirīkṣantī tvayi pañcatvam āgate.

उद्बबर्ह शरं नीलस् तस्य गात्रगतं तदा। गिरिगह्वरसंलीनं दीप्तम् आशीविषं यथा।

udbabarha śaraṃ nīlas tasya gātragataṃ tadā. girigahvarasaṃlīnaṃ dīptam āśīviṣaṃ yathā.

तस्य निष्कृष्यमाणस्य बाणस्य च बभौ द्युतिः। अस्तमस्तकसंरुद्धो रश्मिर् दिनकराद् इव।

tasya niṣkṛṣyamāṇasya bāṇasya ca babhau dyutiḥ. astamastakasaṃruddho raśmir dinakarād iva.

पेतुः क्षतजधारास् तु व्रणेभ्यस् तस्य सर्वशः। ताम्रगैरिकसंपृक्ता धारा इव धराधरात्।

petuḥ kṣatajadhārās tu vraṇebhyas tasya sarvaśaḥ. tāmragairikasaṃpṛktā dhārā iva dharādharāt.

अवकीर्णं विमार्जन्ती भर्तारं रणरेणुना। अस्रैर् नयनजैः शूरं सिषेचास्त्रसमाहतम्।

avakīrṇaṃ vimārjantī bhartāraṃ raṇareṇunā. asrair nayanajaiḥ śūraṃ siṣecāstrasamāhatam.

रुधिरोक्षितसर्वाङ्गं दृष्ट्वा विनिहतं पतिम्। उवाच तारा पिङ्गाक्षं पुत्रम् अङ्गदम् अङ्गना।

rudhirokṣitasarvāṅgaṃ dṛṣṭvā vinihataṃ patim. uvāca tārā piṅgākṣaṃ putram aṅgadam aṅganā.

अवस्थां पश्चिमां पश्य पितुः पुत्र सुदारुणाम्। संप्रसक्तस्य वैरस्य गतो ऽन्तः पापकर्मणा।

avasthāṃ paścimāṃ paśya pituḥ putra sudāruṇām. saṃprasaktasya vairasya gato 'ntaḥ pāpakarmaṇā.

बालसूर्योदयतनुं प्रयान्तं यमसादनम्। अभिवादय राजानं पितरं पुत्र मानदम्।

bālasūryodayatanuṃ prayāntaṃ yamasādanam. abhivādaya rājānaṃ pitaraṃ putra mānadam.

एवम् उक्तः समुत्थाय जग्राह चरणौ पितुः। भुजाभ्यां पीनवृताभ्याम् अङ्गदो ऽहम् इति ब्रुवन्।

evam uktaḥ samutthāya jagrāha caraṇau pituḥ. bhujābhyāṃ pīnavṛtābhyām aṅgado 'ham iti bruvan.

अभिवादयमानं त्वाम् अङ्गदं त्वं यथापुरा। दीर्घायुर् भव पुत्रेति किमर्थं नाभिभाषसे।

abhivādayamānaṃ tvām aṅgadaṃ tvaṃ yathāpurā. dīrghāyur bhava putreti kimarthaṃ nābhibhāṣase.

अहं पुत्रसहाया त्वाम् उपासे गतचेतनम्। सिंहेन निहतं सद्यो गौः सवत्सेव गोवृषम्।

ahaṃ putrasahāyā tvām upāse gatacetanam. siṃhena nihataṃ sadyo gauḥ savatseva govṛṣam.

इष्ट्वा संग्रामयज्ञेन नानाप्रहरणाम्भसा। अस्मिन्न् अवभृथे स्नातः कथं पत्न्या मया विना।

iṣṭvā saṃgrāmayajñena nānāpraharaṇāmbhasā. asminn avabhṛthe snātaḥ kathaṃ patnyā mayā vinā.

या दत्ता देवराजेन तव तुष्टेन संयुगे। शातकुम्भमयीं मालां तां ते पश्यामि नेह किम्।

yā dattā devarājena tava tuṣṭena saṃyuge. śātakumbhamayīṃ mālāṃ tāṃ te paśyāmi neha kim.

राजश्रीर् न जहाति त्वां गतासुम् अपि मानद। सूर्यस्यावर्तमानस्य शैलराजम् इव प्रभा।

rājaśrīr na jahāti tvāṃ gatāsum api mānada. sūryasyāvartamānasya śailarājam iva prabhā.

न मे वचः पथ्यम् इदं त्वया कृतं न चास्मि शक्ता हि निवारणे तव। हता सपुत्रास्मि हतेन संयुगे सह त्वया श्रीर् विजहाति माम् इह।

na me vacaḥ pathyam idaṃ tvayā kṛtaṃ na cāsmi śaktā hi nivāraṇe tava. hatā saputrāsmi hatena saṃyuge saha tvayā śrīr vijahāti mām iha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...