रामायण 4.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 22→

[rm-4-22] • 26 श्लोकाः

वीक्षमाणस् तु मन्दासुः सर्वतो मन्दम् उच्छ्वसन्। आदाव् एव तु सुग्रीवं ददर्श त्व् आत्मजाग्रतः।

vīkṣamāṇas tu mandāsuḥ sarvato mandam ucchvasan. ādāv eva tu sugrīvaṃ dadarśa tv ātmajāgrataḥ.

तं प्राप्तविजयं वाली सुग्रीवं प्लवगेश्वरम्। आभाष्य व्यक्तया वाचा सस्नेहम् इदम् अब्रवीत्।

taṃ prāptavijayaṃ vālī sugrīvaṃ plavageśvaram. ābhāṣya vyaktayā vācā sasneham idam abravīt.

सुग्रीवदोषेण न मां गन्तुम् अर्हसि किल्बिषात्। कृष्यमाणं भविष्येण बुद्धिमोहेन मां बलात्।

sugrīvadoṣeṇa na māṃ gantum arhasi kilbiṣāt. kṛṣyamāṇaṃ bhaviṣyeṇa buddhimohena māṃ balāt.

युगपद्विहितं तात न मन्ये सुखम् आवयोः। सौहार्दं भ्रातृयुक्तं हि तद् इदं जातम् अन्यथा।

yugapadvihitaṃ tāta na manye sukham āvayoḥ. sauhārdaṃ bhrātṛyuktaṃ hi tad idaṃ jātam anyathā.

प्रतिपद्य त्वम् अद्यैव राज्यम् एषां वनौकसाम्। माम् अप्य् अद्यैव गच्छन्तं विद्धि वैवस्वतक्षयम्।

pratipadya tvam adyaiva rājyam eṣāṃ vanaukasām. mām apy adyaiva gacchantaṃ viddhi vaivasvatakṣayam.

जीवितं च हि राज्यं च श्रियं च विपुलाम् इमाम्। प्रजहाम्य् एष वै तूर्णं महच् चागर्हितं यशः।

jīvitaṃ ca hi rājyaṃ ca śriyaṃ ca vipulām imām. prajahāmy eṣa vai tūrṇaṃ mahac cāgarhitaṃ yaśaḥ.

अस्यां त्व् अहम् अवस्थायां वीर वक्ष्यामि यद् वचः। यद्य् अप्य् असुकरं राजन् कर्तुम् एव तद् अर्हसि।

asyāṃ tv aham avasthāyāṃ vīra vakṣyāmi yad vacaḥ. yady apy asukaraṃ rājan kartum eva tad arhasi.

सुखार्हं सुखसंवृद्धं बालम् एनम् अबालिशम्। बाष्पपूर्णमुखं पश्य भूमौ पतितम् अङ्गदम्।

sukhārhaṃ sukhasaṃvṛddhaṃ bālam enam abāliśam. bāṣpapūrṇamukhaṃ paśya bhūmau patitam aṅgadam.

मम प्राणैः प्रियतरं पुत्रं पुत्रम् इवौरसं। मया हीनम् अहीनार्थं सर्वतः परिपालय।

mama prāṇaiḥ priyataraṃ putraṃ putram ivaurasaṃ. mayā hīnam ahīnārthaṃ sarvataḥ paripālaya.

त्वम् अप्य् अस्य हि दाता च परित्राता च सर्वतः। भयेष्व् अभयदश् चैव यथाहं प्लवगेश्वर।

tvam apy asya hi dātā ca paritrātā ca sarvataḥ. bhayeṣv abhayadaś caiva yathāhaṃ plavageśvara.

एष तारात्मजः श्रीमांस् त्वया तुल्यपराक्रमः। रक्षसां तु वधे तेषाम् अग्रतस् ते भविष्यति।

eṣa tārātmajaḥ śrīmāṃs tvayā tulyaparākramaḥ. rakṣasāṃ tu vadhe teṣām agratas te bhaviṣyati.

अनुरूपाणि कर्माणि विक्रम्य बलवान् रणे। करिष्यत्य् एष तारेयस् तरस्वी तरुणो ऽङ्गदः।

anurūpāṇi karmāṇi vikramya balavān raṇe. kariṣyaty eṣa tāreyas tarasvī taruṇo 'ṅgadaḥ.

सुषेणदुहिता चेयम् अर्थसूक्ष्मविनिश्चये। औत्पातिके च विविधे सर्वतः परिनिष्ठिता।

suṣeṇaduhitā ceyam arthasūkṣmaviniścaye. autpātike ca vividhe sarvataḥ pariniṣṭhitā.

यद् एषा साध्व् इति ब्रूयात् कार्यं तन् मुक्तसंशयम्। न हि तारामतं किं चिद् अन्यथा परिवर्तते।

yad eṣā sādhv iti brūyāt kāryaṃ tan muktasaṃśayam. na hi tārāmataṃ kiṃ cid anyathā parivartate.

राघवस्य च ते कार्यं कर्तव्यम् अविशङ्कया। स्याद् अधर्मो ह्य् अकरणे त्वां च हिंस्याद् विमानितः।

rāghavasya ca te kāryaṃ kartavyam aviśaṅkayā. syād adharmo hy akaraṇe tvāṃ ca hiṃsyād vimānitaḥ.

इमां च मालाम् आधत्स्व दिव्यां सुग्रीवकाञ्चनीम्। उदारा श्रीः स्थिता ह्य् अस्यां संप्रजह्यान् मृते मयि।

imāṃ ca mālām ādhatsva divyāṃ sugrīvakāñcanīm. udārā śrīḥ sthitā hy asyāṃ saṃprajahyān mṛte mayi.

इत्य् एवम् उक्तः सुग्रीवो वालिना भ्रातृसौहृदात्। हर्षं त्यक्त्वा पुनर् दीनो ग्रहग्रस्त इवोडुराट्।

ity evam uktaḥ sugrīvo vālinā bhrātṛsauhṛdāt. harṣaṃ tyaktvā punar dīno grahagrasta ivoḍurāṭ.

तद् वालिवचनाच् छान्तः कुर्वन् युक्तम् अतन्द्रितः। जग्राह सो ऽभ्यनुज्ञातो मालां तां चैव काञ्चनीम्।

tad vālivacanāc chāntaḥ kurvan yuktam atandritaḥ. jagrāha so 'bhyanujñāto mālāṃ tāṃ caiva kāñcanīm.

तां मालां काञ्चनीं दत्त्वा वाली दृष्ट्वात्मजं स्थितम्। संसिद्धः प्रेत्य भावाय स्नेहाद् अङ्गदम् अब्रवीत्।

tāṃ mālāṃ kāñcanīṃ dattvā vālī dṛṣṭvātmajaṃ sthitam. saṃsiddhaḥ pretya bhāvāya snehād aṅgadam abravīt.

देशकालौ भजस्वाद्य क्षममाणः प्रियाप्रिये। सुखदुःखसहः काले सुग्रीववशगो भव।

deśakālau bhajasvādya kṣamamāṇaḥ priyāpriye. sukhaduḥkhasahaḥ kāle sugrīvavaśago bhava.

यथा हि त्वं महाबाहो लालितः सततं मया। न तथा वर्तमानं त्वां सुग्रीवो बहु मंस्यते।

yathā hi tvaṃ mahābāho lālitaḥ satataṃ mayā. na tathā vartamānaṃ tvāṃ sugrīvo bahu maṃsyate.

मास्यामित्रैर् गतं गच्छेर् मा शत्रुभिर् अरिंदम। भर्तुर् अर्थपरो दान्तः सुग्रीववशगो भव।

māsyāmitrair gataṃ gaccher mā śatrubhir ariṃdama. bhartur arthaparo dāntaḥ sugrīvavaśago bhava.

न चातिप्रणयः कार्यः कर्तव्यो ऽप्रणयश् च ते। उभयं हि महादोषं तस्माद् अन्तरदृग् भव।

na cātipraṇayaḥ kāryaḥ kartavyo 'praṇayaś ca te. ubhayaṃ hi mahādoṣaṃ tasmād antaradṛg bhava.

इत्य् उक्त्वाथ विवृत्ताक्षः शरसंपीडितो भृशम्। विवृतैर् दशनैर् भीमैर् बभूवोत्क्रान्तजीवितः।

ity uktvātha vivṛttākṣaḥ śarasaṃpīḍito bhṛśam. vivṛtair daśanair bhīmair babhūvotkrāntajīvitaḥ.

हते तु वीरे प्लवगाधिपे तदा प्लवंगमास् तत्र न शर्म लेभिरे। वनेचराः सिंहयुते महावने यथा हि गावो निहते गवां पतौ।

hate tu vīre plavagādhipe tadā plavaṃgamās tatra na śarma lebhire. vanecarāḥ siṃhayute mahāvane yathā hi gāvo nihate gavāṃ patau.

ततस् तु तारा व्यसनार्णव प्लुता मृतस्या भर्तुर् वदनं समीक्ष्य सा। जगाम भूमिं परिरभ्य वालिनं महाद्रुमं छिन्नम् इवाश्रिता लता।

tatas tu tārā vyasanārṇava plutā mṛtasyā bhartur vadanaṃ samīkṣya sā. jagāma bhūmiṃ parirabhya vālinaṃ mahādrumaṃ chinnam ivāśritā latā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...