रामायण 4.19 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 19→

[rm-4-19] • 29 श्लोकाः

स वानरमहाराजः शयानः शरविक्षतः। प्रत्युक्तो हेतुमद्वाक्यैर् नोत्तरं प्रत्यपद्यत।

sa vānaramahārājaḥ śayānaḥ śaravikṣataḥ. pratyukto hetumadvākyair nottaraṃ pratyapadyata.

अश्मभिः परिभिन्नाङ्गः पादपैर् आहतो भृशम्। रामबाणेन चाक्रान्तो जीवितान्ते मुमोह सः।

aśmabhiḥ paribhinnāṅgaḥ pādapair āhato bhṛśam. rāmabāṇena cākrānto jīvitānte mumoha saḥ.

तं भार्याबाणमोक्षेण रामदत्तेन संयुगे। हतं प्लवगशार्दूलं तारा शुश्राव वालिनम्।

taṃ bhāryābāṇamokṣeṇa rāmadattena saṃyuge. hataṃ plavagaśārdūlaṃ tārā śuśrāva vālinam.

सा सपुत्राप्रियं श्रुत्वा वधं भर्तुः सुदारुणम्। निष्पपात भृशं त्रस्ता विविधाद् गिरिगह्वरात्।

sā saputrāpriyaṃ śrutvā vadhaṃ bhartuḥ sudāruṇam. niṣpapāta bhṛśaṃ trastā vividhād girigahvarāt.

ये त्व् अङ्गदपरीवारा वानरा हि महाबलाः। ते सकार्मुकम् आलोक्य रामं त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः।

ye tv aṅgadaparīvārā vānarā hi mahābalāḥ. te sakārmukam ālokya rāmaṃ trastāḥ pradudruvuḥ.

सा ददर्श ततस् त्रस्तान् हरीन् आपततो द्रुतम्। यूथाद् इव परिभ्रष्टान् मृगान् निहतयूथपान्।

sā dadarśa tatas trastān harīn āpatato drutam. yūthād iva paribhraṣṭān mṛgān nihatayūthapān.

तान् उवाच समासाद्य दुःखितान् दुःखिता सती। राम वित्रासितान् सर्वान् अनुबद्धान् इवेषुभिः।

tān uvāca samāsādya duḥkhitān duḥkhitā satī. rāma vitrāsitān sarvān anubaddhān iveṣubhiḥ.

वानरा राजसिंहस्य यस्य यूयं पुरःसराः। तं विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद् द्रवत दुर्गताः।

vānarā rājasiṃhasya yasya yūyaṃ puraḥsarāḥ. taṃ vihāya suvitrastāḥ kasmād dravata durgatāḥ.

राज्यहेतोः स चेद् भ्राता भ्राता रौद्रेण पातितः। रामेण प्रसृतैर् दूरान् मार्गणैर् दूर पातिभिः।

rājyahetoḥ sa ced bhrātā bhrātā raudreṇa pātitaḥ. rāmeṇa prasṛtair dūrān mārgaṇair dūra pātibhiḥ.

कपिपत्न्या वचः श्रुत्वा कपयः कामरूपिणः। प्राप्तकालम् अविश्लिष्टम् ऊचुर् वचनम् अङ्गनाम्।

kapipatnyā vacaḥ śrutvā kapayaḥ kāmarūpiṇaḥ. prāptakālam aviśliṣṭam ūcur vacanam aṅganām.

जीव पुत्रे निवर्तस्य पुत्रं रक्षस्व चान्दगम्। अन्तको राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम्।

jīva putre nivartasya putraṃ rakṣasva cāndagam. antako rāma rūpeṇa hatvā nayati vālinam.

क्षिप्तान् वृक्षान् समाविध्य विपुलाश् च शिलास् तथा। वाली वज्रसमैर् बाणैर् वज्रेणेव निपातितः।

kṣiptān vṛkṣān samāvidhya vipulāś ca śilās tathā. vālī vajrasamair bāṇair vajreṇeva nipātitaḥ.

अभिद्रुतम् इदं सर्वं विद्रुतं प्रसृतं बलम्। अस्मिन् प्लवगशार्दूले हते शक्रसमप्रभे।

abhidrutam idaṃ sarvaṃ vidrutaṃ prasṛtaṃ balam. asmin plavagaśārdūle hate śakrasamaprabhe.

रक्ष्यतां नगरं शूरैर् अङ्गदश् चाभिषिच्यताम्। पदस्थं वालिनः पुत्रं भजिष्यन्ति प्लवंगमाः।

rakṣyatāṃ nagaraṃ śūrair aṅgadaś cābhiṣicyatām. padasthaṃ vālinaḥ putraṃ bhajiṣyanti plavaṃgamāḥ.

अथ वा रुचिरं स्थानम् इह ते रुचिरानने। आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रम् अद्यैव वानराः।

atha vā ruciraṃ sthānam iha te rucirānane. āviśanti hi durgāṇi kṣipram adyaiva vānarāḥ.

अभार्याः सह भार्याश् च सन्त्य् अत्र वनचारिणः। लुब्धेभ्यो विप्रयुक्तेभ्यः स्वेभ्यो नस् तुमुलं भयम्।

abhāryāḥ saha bhāryāś ca santy atra vanacāriṇaḥ. lubdhebhyo viprayuktebhyaḥ svebhyo nas tumulaṃ bhayam.

अल्पान्तरगतानां तु श्रुत्वा वचनम् अङ्गना। आत्मनः प्रतिरूपं सा बभाषे चारुहासिनी।

alpāntaragatānāṃ tu śrutvā vacanam aṅganā. ātmanaḥ pratirūpaṃ sā babhāṣe cāruhāsinī.

पुत्रेण मम किं कार्यं किं राज्येन किम् आत्मना। कपिसिंहे महाभागे तस्मिन् भर्तरि नश्यति।

putreṇa mama kiṃ kāryaṃ kiṃ rājyena kim ātmanā. kapisiṃhe mahābhāge tasmin bhartari naśyati.

पादमूलं गमिष्यामि तस्यैवाहं महात्मनः। यो ऽसौ रामप्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः।

pādamūlaṃ gamiṣyāmi tasyaivāhaṃ mahātmanaḥ. yo 'sau rāmaprayuktena śareṇa vinipātitaḥ.

एवम् उक्त्वा प्रदुद्राव रुदती शोककर्शिता। शिरश् चोरश् च बाहुभ्यां दुःखेन समभिघ्नती।

evam uktvā pradudrāva rudatī śokakarśitā. śiraś coraś ca bāhubhyāṃ duḥkhena samabhighnatī.

आव्रजन्ती ददर्शाथ पतिं निपतितं भुवि। हन्तारं दानवेन्द्राणां समरेष्व् अनिवर्तिनाम्।

āvrajantī dadarśātha patiṃ nipatitaṃ bhuvi. hantāraṃ dānavendrāṇāṃ samareṣv anivartinām.

क्षेप्तारं पर्वतेन्द्राणां वज्राणाम् इव वासवम्। महावातसमाविष्टं महामेघौघनिःस्वनम्।

kṣeptāraṃ parvatendrāṇāṃ vajrāṇām iva vāsavam. mahāvātasamāviṣṭaṃ mahāmeghaughaniḥsvanam.

शक्रतुल्यपराक्रान्तं वृष्ट्वेवोपरतं घनम्। नर्दन्तं नर्दतां भीमं शूरं शूरेण पातितम्।

śakratulyaparākrāntaṃ vṛṣṭvevoparataṃ ghanam. nardantaṃ nardatāṃ bhīmaṃ śūraṃ śūreṇa pātitam.

शार्दूलेनामिषस्यार्थे मृगराजं यथा हतम्। अर्चितं सर्वलोकस्य सपताकं सवेदिकम्।

śārdūlenāmiṣasyārthe mṛgarājaṃ yathā hatam. arcitaṃ sarvalokasya sapatākaṃ savedikam.

नागहेतोः सुपर्णेन चैत्यम् उन्मथितं यथा। अवष्टभ्यावतिष्ठन्तं ददर्श धनुर् ऊर्जितम्।

nāgahetoḥ suparṇena caityam unmathitaṃ yathā. avaṣṭabhyāvatiṣṭhantaṃ dadarśa dhanur ūrjitam.

रामं रामानुजं चैव भर्तुश् चैवानुजं शुभा। तान् अतीत्य समासाद्य भर्तारं निहतं रणे।

rāmaṃ rāmānujaṃ caiva bhartuś caivānujaṃ śubhā. tān atītya samāsādya bhartāraṃ nihataṃ raṇe.

समीक्ष्य व्यथिता भूमौ संभ्रान्ता निपपात ह। सुप्तेव पुनर् उत्थाय आर्यपुत्रेति क्रोशती।

samīkṣya vyathitā bhūmau saṃbhrāntā nipapāta ha. supteva punar utthāya āryaputreti krośatī.

रुरोद सा पतिं दृष्ट्वा संदितं मृत्युदामभिः। ताम् अवेक्ष्य तु सुग्रीवः क्रोशन्तीं कुररीम् इव।

ruroda sā patiṃ dṛṣṭvā saṃditaṃ mṛtyudāmabhiḥ. tām avekṣya tu sugrīvaḥ krośantīṃ kurarīm iva.

विषादम् अगमत् कष्टं दृष्ट्वा चाङ्गदम् आगतम्।

viṣādam agamat kaṣṭaṃ dṛṣṭvā cāṅgadam āgatam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...