रामायण 3.13 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अरण्य काण्ड→

←अध्याय 13→

[rm-3-13] • 36 श्लोकाः

अथ पञ्चवटीं गच्छन्न् अन्तरा रघुनन्दनः। आससाद महाकायं गृध्रं भीमपराक्रमम्।

atha pañcavaṭīṃ gacchann antarā raghunandanaḥ. āsasāda mahākāyaṃ gṛdhraṃ bhīmaparākramam.

तं दृष्ट्वा तौ महाभागौ वनस्थं रामलक्ष्मणौ। मेनाते राक्षसं पक्षिं ब्रुवाणौ को भवान् इति।

taṃ dṛṣṭvā tau mahābhāgau vanasthaṃ rāmalakṣmaṇau. menāte rākṣasaṃ pakṣiṃ bruvāṇau ko bhavān iti.

स तौ मधुरया वाचा सौम्यया प्रीणयन्न् इव। उवाच वत्स मां विद्धि वयस्यं पितुर् आत्मनः।

sa tau madhurayā vācā saumyayā prīṇayann iva. uvāca vatsa māṃ viddhi vayasyaṃ pitur ātmanaḥ.

स तं पितृसखं बुद्ध्वा पूजयाम् आस राघवः। स तस्य कुलम् अव्यग्रम् अथ पप्रच्छ नाम च।

sa taṃ pitṛsakhaṃ buddhvā pūjayām āsa rāghavaḥ. sa tasya kulam avyagram atha papraccha nāma ca.

रामस्य वचनं श्रुत्वा कुलम् आत्मानम् एव च। आचचक्षे द्विजस् तस्मै सर्वभूतसमुद्भवम्।

rāmasya vacanaṃ śrutvā kulam ātmānam eva ca. ācacakṣe dvijas tasmai sarvabhūtasamudbhavam.

पूर्वकाले महाबाहो ये प्रजापतयो ऽभवन्। तान् मे निगदतः सर्वान् आदितः शृणु राघव।

pūrvakāle mahābāho ye prajāpatayo 'bhavan. tān me nigadataḥ sarvān āditaḥ śṛṇu rāghava.

कर्दमः प्रथमस् तेषां विकृतस् तदनन्तरम्। शेषश् च संश्रयश् चैव बहुपुत्रश् च वीर्यवान्।

kardamaḥ prathamas teṣāṃ vikṛtas tadanantaram. śeṣaś ca saṃśrayaś caiva bahuputraś ca vīryavān.

स्थाणुर् मरीचिर् अत्रिश् च क्रतुश् चैव महाबलः। पुलस्त्यश् चाङ्गिराश् चैव प्रचेताः पुलहस् तथा।

sthāṇur marīcir atriś ca kratuś caiva mahābalaḥ. pulastyaś cāṅgirāś caiva pracetāḥ pulahas tathā.

दक्षो विवस्वान् अपरो ऽरिष्टनेमिश् च राघव। कश्यपश् च महातेजास् तेषाम् आसीच् च पश्चिमः।

dakṣo vivasvān aparo 'riṣṭanemiś ca rāghava. kaśyapaś ca mahātejās teṣām āsīc ca paścimaḥ.

प्रजापतेस् तु दक्षस्य बभूवुर् इति नः श्रुतम्। षष्टिर् दुहितरो राम यशस्विन्यो महायशः।

prajāpates tu dakṣasya babhūvur iti naḥ śrutam. ṣaṣṭir duhitaro rāma yaśasvinyo mahāyaśaḥ.

कश्यपः प्रतिजग्राह तासाम् अष्टौ सुमध्यमाः। अदितिं च दितिं चैव दनूम् अपि च कालकाम्।

kaśyapaḥ pratijagrāha tāsām aṣṭau sumadhyamāḥ. aditiṃ ca ditiṃ caiva danūm api ca kālakām.

ताम्रां क्रोधवशां चैव मनुं चाप्य् अनलाम् अपि। तास् तु कन्यास् ततः प्रीतः कश्यपः पुनर् अब्रवीत्।

tāmrāṃ krodhavaśāṃ caiva manuṃ cāpy analām api. tās tu kanyās tataḥ prītaḥ kaśyapaḥ punar abravīt.

पुत्रांस् त्रैलोक्यभर्तॄन् वै जनयिष्यथ मत् समान्। अदितिस् तन् मना राम दितिश् च दनुर् एव च।

putrāṃs trailokyabhartṝn vai janayiṣyatha mat samān. aditis tan manā rāma ditiś ca danur eva ca.

कालका च महाबाहो शेषास् त्व् अमनसो ऽभवन्। अदित्यां जज्ञिरे देवास् त्रयस्त्रिंशद् अरिंदम।

kālakā ca mahābāho śeṣās tv amanaso 'bhavan. adityāṃ jajñire devās trayastriṃśad ariṃdama.

आदित्या वसवो रुद्रा अश्विनौ च परंतप। दितिस् त्व् अजनयत् पुत्रान् दैत्यांस् तात यशस्विनः।

ādityā vasavo rudrā aśvinau ca paraṃtapa. ditis tv ajanayat putrān daityāṃs tāta yaśasvinaḥ.

तेषाम् इयं वसुमती पुरासीत् सवनार्णवा। दनुस् त्व् अजनयत् पुत्रम् अश्वग्रीवम् अरिंदम।

teṣām iyaṃ vasumatī purāsīt savanārṇavā. danus tv ajanayat putram aśvagrīvam ariṃdama.

नरकं कालकं चैव कालकापि व्यजायत। क्रौञ्चीं भासीं तथा श्येनीं धृतराष्ट्रीं तथा शुकीम्।

narakaṃ kālakaṃ caiva kālakāpi vyajāyata. krauñcīṃ bhāsīṃ tathā śyenīṃ dhṛtarāṣṭrīṃ tathā śukīm.

ताम्रापि सुषुवे कन्याः पञ्चैता लोकविश्रुताः। उलूकाञ् जनयत् क्रौञ्ची भासी भासान् व्यजायत।

tāmrāpi suṣuve kanyāḥ pañcaitā lokaviśrutāḥ. ulūkāñ janayat krauñcī bhāsī bhāsān vyajāyata.

श्येनी श्येनांश् च गृध्रांश् च व्यजायत सुतेजसः। धृतराष्ट्री तु हंसांश् च कलहंसांश् च सर्वशः।

śyenī śyenāṃś ca gṛdhrāṃś ca vyajāyata sutejasaḥ. dhṛtarāṣṭrī tu haṃsāṃś ca kalahaṃsāṃś ca sarvaśaḥ.

चक्रवाकांश् च भद्रं ते विजज्ञे सापि भामिनी। शुकी नतां विजज्ञे तु नताया विनता सुता।

cakravākāṃś ca bhadraṃ te vijajñe sāpi bhāminī. śukī natāṃ vijajñe tu natāyā vinatā sutā.

दशक्रोधवशा राम विजज्ञे ऽप्य् आत्मसंभवाः। मृगीं च मृगमन्दां च हरीं भद्रमदाम् अपि।

daśakrodhavaśā rāma vijajñe 'py ātmasaṃbhavāḥ. mṛgīṃ ca mṛgamandāṃ ca harīṃ bhadramadām api.

मातङ्गीम् अथ शार्दूलीं श्वेतां च सुरभीं तथा। सर्वलक्षणसंपन्नां सुरसां कद्रुकाम् अपि।

mātaṅgīm atha śārdūlīṃ śvetāṃ ca surabhīṃ tathā. sarvalakṣaṇasaṃpannāṃ surasāṃ kadrukām api.

अपत्यं तु मृगाः सर्वे मृग्या नरवरोत्तम। ऋष्काश् च मृगमन्दायाः सृमराश् चमरास् तथा।

apatyaṃ tu mṛgāḥ sarve mṛgyā naravarottama. ṛṣkāś ca mṛgamandāyāḥ sṛmarāś camarās tathā.

ततस् त्व् इरावतीं नाम जज्ञे भद्रमदा सुताम्। तस्यास् त्व् ऐरावतः पुत्रो लोकनाथो महागजः।

tatas tv irāvatīṃ nāma jajñe bhadramadā sutām. tasyās tv airāvataḥ putro lokanātho mahāgajaḥ.

हर्याश् च हरयो ऽपत्यं वानराश् च तपस्विनः। गोलाङ्गूलांश् च शार्दूली व्याघ्रांश् चाजनयत् सुतान्।

haryāś ca harayo 'patyaṃ vānarāś ca tapasvinaḥ. golāṅgūlāṃś ca śārdūlī vyāghrāṃś cājanayat sutān.

मातङ्ग्यास् त्व् अथ मातङ्गा अपत्यं मनुजर्षभ। दिशागजं तु श्वेताक्षं श्वेता व्यजनयत् सुतम्।

mātaṅgyās tv atha mātaṅgā apatyaṃ manujarṣabha. diśāgajaṃ tu śvetākṣaṃ śvetā vyajanayat sutam.

ततो दुहितरौ राम सुरभिर् देव्य् अजायत। रोहिणीं नाम भद्रं ते गन्धर्वीं च यशस्विनीम्।

tato duhitarau rāma surabhir devy ajāyata. rohiṇīṃ nāma bhadraṃ te gandharvīṃ ca yaśasvinīm.

रोहिण्य् अजनयद् गा वै गन्धर्वी वाजिनः सुतान्। सुरसाजनयन् नागान् राम कद्रूश् च पन्नगान्।

rohiṇy ajanayad gā vai gandharvī vājinaḥ sutān. surasājanayan nāgān rāma kadrūś ca pannagān.

मनुर् मनुष्याञ् जनयत् कश्यपस्य महात्मनः। ब्राह्मणान् क्षत्रियान् वैश्याञ् शूद्रांश् च मनुजर्षभ।

manur manuṣyāñ janayat kaśyapasya mahātmanaḥ. brāhmaṇān kṣatriyān vaiśyāñ śūdrāṃś ca manujarṣabha.

मुखतो ब्राह्मणा जाता उरसः क्षत्रियास् तथा। ऊरुभ्यां जज्ञिरे वैश्याः पद्भ्यां शूद्रा इति श्रुतिः।

mukhato brāhmaṇā jātā urasaḥ kṣatriyās tathā. ūrubhyāṃ jajñire vaiśyāḥ padbhyāṃ śūdrā iti śrutiḥ.

सर्वान् पुण्यफलान् वृक्षान् अनलापि व्यजायत। विनता च शुकी पौत्री कद्रूश् च सुरसा स्वसा।

sarvān puṇyaphalān vṛkṣān analāpi vyajāyata. vinatā ca śukī pautrī kadrūś ca surasā svasā.

कद्रूर् नागसहस्क्रं तु विजज्ञे धरणीधरम्। द्वौ पुत्रौ विनतायास् तु गरुडो ऽरुण एव च।

kadrūr nāgasahaskraṃ tu vijajñe dharaṇīdharam. dvau putrau vinatāyās tu garuḍo 'ruṇa eva ca.

तस्माज् जातो ऽहम् अरुणात् संपातिश् च ममाग्रजः। जटायुर् इति मां विद्धि श्येनीपुत्रम् अरिंदम।

tasmāj jāto 'ham aruṇāt saṃpātiś ca mamāgrajaḥ. jaṭāyur iti māṃ viddhi śyenīputram ariṃdama.

सो ऽहं वाससहायस् ते भविष्यामि यदीच्छसि। सीतां च तात रक्षिष्ये त्वयि याते सलक्ष्मणे।

so 'haṃ vāsasahāyas te bhaviṣyāmi yadīcchasi. sītāṃ ca tāta rakṣiṣye tvayi yāte salakṣmaṇe.

जटायुषं तु प्रतिपूज्य राघवो मुदा परिष्वज्य च संनतो ऽभवत्। पितुर् हि शुश्राव सखित्वम् आत्मवाञ् जटायुषा संकथितं पुनः पुनः।

jaṭāyuṣaṃ tu pratipūjya rāghavo mudā pariṣvajya ca saṃnato 'bhavat. pitur hi śuśrāva sakhitvam ātmavāñ jaṭāyuṣā saṃkathitaṃ punaḥ punaḥ.

स तत्र सीतां परिदाय मैथिलीं सहैव तेनातिबलेन पक्षिणा। जगाम तां पञ्चवटीं सलक्ष्मणो रिपून् दिधक्षञ् शलभान् इवानलः।

sa tatra sītāṃ paridāya maithilīṃ sahaiva tenātibalena pakṣiṇā. jagāma tāṃ pañcavaṭīṃ salakṣmaṇo ripūn didhakṣañ śalabhān ivānalaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...