रामायण 3.10 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अरण्य काण्ड→

←अध्याय 10→

[rm-3-10] • 92 श्लोकाः

अग्रतः प्रययौ रामः सीता मध्ये सुमध्यमा। पृष्ठतस् तु धनुष्पाणिर् लक्ष्मणो ऽनुजगाम ह।

agrataḥ prayayau rāmaḥ sītā madhye sumadhyamā. pṛṣṭhatas tu dhanuṣpāṇir lakṣmaṇo 'nujagāma ha.

तौ पश्यमानौ विविधाञ् शैलप्रस्थान् वनानि च। नदीश् च विविधा रम्या जग्मतुः सह सीतया।

tau paśyamānau vividhāñ śailaprasthān vanāni ca. nadīś ca vividhā ramyā jagmatuḥ saha sītayā.

सारसांश् चक्रवाकांश् च नदीपुलिनचारिणः। सरांसि च सपद्मानि युतानि जलजैः खगैः।

sārasāṃś cakravākāṃś ca nadīpulinacāriṇaḥ. sarāṃsi ca sapadmāni yutāni jalajaiḥ khagaiḥ.

यूथबद्धांश् च पृषतान् मदोन्मत्तान् विषाणिनः। महिषांश् च वराहांश् च गजांश् च द्रुमवैरिणः।

yūthabaddhāṃś ca pṛṣatān madonmattān viṣāṇinaḥ. mahiṣāṃś ca varāhāṃś ca gajāṃś ca drumavairiṇaḥ.

ते गत्वा दूरम् अध्वानं लम्बमाने दिवाकरे। ददृशुः सहिता रम्यं तटाकं योजनायतम्।

te gatvā dūram adhvānaṃ lambamāne divākare. dadṛśuḥ sahitā ramyaṃ taṭākaṃ yojanāyatam.

पद्मपुष्करसंबाधं गजयूथैर् अलंकृतम्। सारसैर् हंसकादम्बैः संकुलं जलचारिभिः।

padmapuṣkarasaṃbādhaṃ gajayūthair alaṃkṛtam. sārasair haṃsakādambaiḥ saṃkulaṃ jalacāribhiḥ.

प्रसन्नसलिले रम्यतस्मिन् सरसि शुश्रुवे। गीतवादित्रनिर्घोषो न तु कश् चन दृश्यते।

prasannasalile ramyatasmin sarasi śuśruve. gītavāditranirghoṣo na tu kaś cana dṛśyate.

ततः कौतूहलाद् रामो लक्ष्मणश् च महारथः। मुनिं धर्मभृतं नाम प्रष्टुं समुपचक्रमे।

tataḥ kautūhalād rāmo lakṣmaṇaś ca mahārathaḥ. muniṃ dharmabhṛtaṃ nāma praṣṭuṃ samupacakrame.

इदम् अत्यद्भुतं श्रुत्वा सर्वेषां नो महामुने। कौतूहलं महज् जातं किम् इदं साधु कथ्यताम्।

idam atyadbhutaṃ śrutvā sarveṣāṃ no mahāmune. kautūhalaṃ mahaj jātaṃ kim idaṃ sādhu kathyatām.

तेनैवम् उक्तो धर्मात्मा राघवेण मुनिस् तदा। प्रभावं सरसः कृत्स्नम् आख्यातुम् उपचक्रमे।

tenaivam ukto dharmātmā rāghaveṇa munis tadā. prabhāvaṃ sarasaḥ kṛtsnam ākhyātum upacakrame.

इदं पञ्चाप्सरो नाम तटाकं सार्वकालिकम्। निर्मितं तपसा राम मुनिना माण्डकर्णिना।

idaṃ pañcāpsaro nāma taṭākaṃ sārvakālikam. nirmitaṃ tapasā rāma muninā māṇḍakarṇinā.

स हि तेपे तपस् तीव्रं माण्डकर्णिर् महामुनिः। दशवर्षसहस्राणि वायुभक्षो जलाश्रय।

sa hi tepe tapas tīvraṃ māṇḍakarṇir mahāmuniḥ. daśavarṣasahasrāṇi vāyubhakṣo jalāśraya.

ततः प्रव्यथिताः सर्वे देवाः साग्निपुरोगमाः। अब्रुवन् वचनं सर्वे परस्पर समागताः। अस्मकं कस्य चित् स्थानम् एष प्रार्थयते मुनिः।

tataḥ pravyathitāḥ sarve devāḥ sāgnipurogamāḥ. abruvan vacanaṃ sarve paraspara samāgatāḥ. asmakaṃ kasya cit sthānam eṣa prārthayate muniḥ.

ततः कर्तुं तपोविघ्नं सर्वैर् देवैर् नियोजिताः। प्रधानाप्सरसः पञ्चविद्युच्चलितवर्चसः।

tataḥ kartuṃ tapovighnaṃ sarvair devair niyojitāḥ. pradhānāpsarasaḥ pañcavidyuccalitavarcasaḥ.

अप्सरोभिस् ततस् ताभिर् मुनिर् दृष्टपरावरः। नीतो मदनवश्यत्वं सुराणां कार्यसिद्धये।

apsarobhis tatas tābhir munir dṛṣṭaparāvaraḥ. nīto madanavaśyatvaṃ surāṇāṃ kāryasiddhaye.

ताश् चैवाप्सरसः पञ्चमुनेः पत्नीत्वम् आगताः। तटाके निर्मितं तासाम् अस्मिन्न् अन्तर्हितं गृहम्।

tāś caivāpsarasaḥ pañcamuneḥ patnītvam āgatāḥ. taṭāke nirmitaṃ tāsām asminn antarhitaṃ gṛham.

तत्रैवाप्सरसः पञ्चनिवसन्त्यो यथासुखम्। रमयन्ति तपोयोगान् मुनिं यौवनम् आस्थितम्।

tatraivāpsarasaḥ pañcanivasantyo yathāsukham. ramayanti tapoyogān muniṃ yauvanam āsthitam.

तासां संक्रीडमानानाम् एष वादित्रनिःस्वनः। श्रूयते भूषणोन्मिश्रो गीतशब्दो मनोहरः।

tāsāṃ saṃkrīḍamānānām eṣa vāditraniḥsvanaḥ. śrūyate bhūṣaṇonmiśro gītaśabdo manoharaḥ.

आश्चर्यम् इति तस्यैतद् वचनं भावितात्मनः। राघवः प्रतिजग्राह सह भ्रात्रा महायशाः।

āścaryam iti tasyaitad vacanaṃ bhāvitātmanaḥ. rāghavaḥ pratijagrāha saha bhrātrā mahāyaśāḥ.

एवं कथयमानस्य ददर्शाश्रममण्डलम्। कुशचीरपरिक्षिप्तं नानावृक्षसमावृतम्।

evaṃ kathayamānasya dadarśāśramamaṇḍalam. kuśacīraparikṣiptaṃ nānāvṛkṣasamāvṛtam.

प्रविश्य सह वैदेह्या लक्ष्मणेन च राघवः। तदा तस्मिन् स काकुत्स्थः श्रीमत्य् आश्रममण्डले।

praviśya saha vaidehyā lakṣmaṇena ca rāghavaḥ. tadā tasmin sa kākutsthaḥ śrīmaty āśramamaṇḍale.

उषित्वा सुसुखं तत्र पूर्ज्यमानो महर्षिभिः। जगाम चाश्रमांस् तेषां पर्यायेण तपस्विनाम्।

uṣitvā susukhaṃ tatra pūrjyamāno maharṣibhiḥ. jagāma cāśramāṃs teṣāṃ paryāyeṇa tapasvinām.

येषाम् उषितवान् पूर्वं सकाशे स महास्त्रवित्। क्व चित् परिदशान् मासान् एकं संवत्सरं क्व चित्।

yeṣām uṣitavān pūrvaṃ sakāśe sa mahāstravit. kva cit paridaśān māsān ekaṃ saṃvatsaraṃ kva cit.

क्व चिच् च चतुरो मासान् पञ्चषट् चापरान् क्व चित्। अपरत्राधिकान् मासान् अध्यर्धम् अधिकं क्व चित्।

kva cic ca caturo māsān pañcaṣaṭ cāparān kva cit. aparatrādhikān māsān adhyardham adhikaṃ kva cit.

त्रीन् मासान् अष्टमासांश् च राघवो न्यवसत् सुखम्। तथा संवसतस् तस्य मुनीनाम् आश्रमेषु वै। रमतश् चानुकुल्येन ययुः संवत्सरा दश।

trīn māsān aṣṭamāsāṃś ca rāghavo nyavasat sukham. tathā saṃvasatas tasya munīnām āśrameṣu vai. ramataś cānukulyena yayuḥ saṃvatsarā daśa.

परिसृत्य च धर्मज्ञो राघवः सह सीतया। सुतीक्ष्णस्याश्रमं श्रीमान् पुनर् एवाजगाम ह।

parisṛtya ca dharmajño rāghavaḥ saha sītayā. sutīkṣṇasyāśramaṃ śrīmān punar evājagāma ha.

स तम् आश्रमम् आगम्य मुनिभिः प्रतिपूजितः। तत्रापि न्यवसद् रामः कं चित् कालम् अरिंदमः।

sa tam āśramam āgamya munibhiḥ pratipūjitaḥ. tatrāpi nyavasad rāmaḥ kaṃ cit kālam ariṃdamaḥ.

अथाश्रमस्थो विनयात् कदा चित् तं महामुनिम्। उपासीनः स काकुत्स्थः सुतीक्ष्णम् इदम् अब्रवीत्।

athāśramastho vinayāt kadā cit taṃ mahāmunim. upāsīnaḥ sa kākutsthaḥ sutīkṣṇam idam abravīt.

अस्मिन्न् अरण्ये भगवन्न् अगस्त्यो मुनिसत्तमः। वसतीति मया नित्यं कथाः कथयतां श्रुतम्।

asminn araṇye bhagavann agastyo munisattamaḥ. vasatīti mayā nityaṃ kathāḥ kathayatāṃ śrutam.

न तु जानामि तं देशं वनस्यास्य महत्तया। कुत्राश्रमपदं पुण्यं महर्षेस् तस्य धीमतः।

na tu jānāmi taṃ deśaṃ vanasyāsya mahattayā. kutrāśramapadaṃ puṇyaṃ maharṣes tasya dhīmataḥ.

प्रसादात् तत्र भवतः सानुजः सह सीतया। अगस्त्यम् अभिगच्छेयम् अभिवादयितुं मुनिम्।

prasādāt tatra bhavataḥ sānujaḥ saha sītayā. agastyam abhigaccheyam abhivādayituṃ munim.

मनोरथो महान् एष हृदि संपरिवर्तते। यद् अहं तं मुनिवरं शुश्रूषेयम् अपि स्वयम्।

manoratho mahān eṣa hṛdi saṃparivartate. yad ahaṃ taṃ munivaraṃ śuśrūṣeyam api svayam.

इति रामस्य स मुनिः श्रुत्वा धर्मात्मनो वचः। सुतीक्ष्णः प्रत्युवाचेदं प्रीतो दशरथात्मजम्।

iti rāmasya sa muniḥ śrutvā dharmātmano vacaḥ. sutīkṣṇaḥ pratyuvācedaṃ prīto daśarathātmajam.

अहम् अप्य् एतद् एव त्वां वक्तुकामः सलक्ष्मणम्। अगस्त्यम् अभिगच्छेति सीतया सह राघव।

aham apy etad eva tvāṃ vaktukāmaḥ salakṣmaṇam. agastyam abhigaccheti sītayā saha rāghava.

दिष्ट्या त्व् इदानीम् अर्थे ऽस्मिन् स्वयम् एव ब्रवीषि माम्। अहम् आख्यामि ते वत्स यत्रागस्त्यो महामुनिः।

diṣṭyā tv idānīm arthe 'smin svayam eva bravīṣi mām. aham ākhyāmi te vatsa yatrāgastyo mahāmuniḥ.

योजनान्य् आश्रमात् तात याहि चत्वारि वै ततः। दक्षिणेन महाञ् श्रीमान् अगस्त्यभ्रातुर् आश्रमः।

yojanāny āśramāt tāta yāhi catvāri vai tataḥ. dakṣiṇena mahāñ śrīmān agastyabhrātur āśramaḥ.

स्थलप्राये वनोद्देशे पिप्पलीवनशोभिते। बहुपुष्पफले रम्ये नानाशकुनिनादिते।

sthalaprāye vanoddeśe pippalīvanaśobhite. bahupuṣpaphale ramye nānāśakuninādite.

पद्मिन्यो विविधास् तत्र प्रसन्नसलिलाः शिवाः। हंसकारण्डवाकीर्णाश् चक्रवाकोपशोभिताः।

padminyo vividhās tatra prasannasalilāḥ śivāḥ. haṃsakāraṇḍavākīrṇāś cakravākopaśobhitāḥ.

तत्रैकां रजनीम् उष्य प्रभाते राम गम्यताम्। दक्षिणां दिशम् आस्थाय वनखण्डस्य पार्श्वतः।

tatraikāṃ rajanīm uṣya prabhāte rāma gamyatām. dakṣiṇāṃ diśam āsthāya vanakhaṇḍasya pārśvataḥ.

तत्रागस्त्याश्रमपदं गत्वा योजनम् अन्तरम्। रमणीये वनोद्देशे बहुपादप संवृते। रंस्यते तत्र वैदेही लक्ष्मणश् च त्वया सह।

tatrāgastyāśramapadaṃ gatvā yojanam antaram. ramaṇīye vanoddeśe bahupādapa saṃvṛte. raṃsyate tatra vaidehī lakṣmaṇaś ca tvayā saha.

स हि रम्यो वनोद्देशो बहुपादपसंकुलः। यदि बुद्धिः कृता द्रष्टुम् अगस्त्यं तं महामुनिम्। अद्यैव गमने बुद्धिं रोचयस्व महायशः।

sa hi ramyo vanoddeśo bahupādapasaṃkulaḥ. yadi buddhiḥ kṛtā draṣṭum agastyaṃ taṃ mahāmunim. adyaiva gamane buddhiṃ rocayasva mahāyaśaḥ.

इति रामो मुनेः श्रुत्वा सह भ्रात्राभिवाद्य च। प्रतस्थे ऽगस्त्यम् उद्दिश्य सानुजः सह सीतया।

iti rāmo muneḥ śrutvā saha bhrātrābhivādya ca. pratasthe 'gastyam uddiśya sānujaḥ saha sītayā.

पश्यन् वनानि चित्राणि पर्वपांश् चाभ्रसंनिभान्। सरांसि सरितश् चैव पथि मार्गवशानुगाः।

paśyan vanāni citrāṇi parvapāṃś cābhrasaṃnibhān. sarāṃsi saritaś caiva pathi mārgavaśānugāḥ.

सुतीक्ष्णेनोपदिष्टेन गत्वा तेन पथा सुखम्। इदं परमसंहृष्टो वाक्यं लक्ष्मणम् अब्रवीत्।

sutīkṣṇenopadiṣṭena gatvā tena pathā sukham. idaṃ paramasaṃhṛṣṭo vākyaṃ lakṣmaṇam abravīt.

एतद् एवाश्रमपदं नूनं तस्य महात्मनः। अगस्त्यस्य मुनेर् भ्रातुर् दृश्यते पुण्यकर्मणः।

etad evāśramapadaṃ nūnaṃ tasya mahātmanaḥ. agastyasya muner bhrātur dṛśyate puṇyakarmaṇaḥ.

यथा हीमे वनस्यास्य ज्ञाताः पथि सहस्रशः। संनताः फलभरेण पुष्पभारेण च द्रुमाः।

yathā hīme vanasyāsya jñātāḥ pathi sahasraśaḥ. saṃnatāḥ phalabhareṇa puṣpabhāreṇa ca drumāḥ.

पिप्पलीनां च पक्वानां वनाद् अस्माद् उपागतः। गन्धो ऽयं पवनोत्क्षिप्तः सहसा कटुकोदयः।

pippalīnāṃ ca pakvānāṃ vanād asmād upāgataḥ. gandho 'yaṃ pavanotkṣiptaḥ sahasā kaṭukodayaḥ.

तत्र तत्र च दृश्यन्ते संक्षिप्ताः काष्ठसंचयाः। लूनाश् च पथि दृश्यन्ते दर्भा वैदूर्यवर्चसः।

tatra tatra ca dṛśyante saṃkṣiptāḥ kāṣṭhasaṃcayāḥ. lūnāś ca pathi dṛśyante darbhā vaidūryavarcasaḥ.

एतच् च वनमध्यस्थं कृष्णाभ्रशिखरोपमम्। पावकस्याश्रमस्थस्य धूमाग्रं संप्रदृश्यते।

etac ca vanamadhyasthaṃ kṛṣṇābhraśikharopamam. pāvakasyāśramasthasya dhūmāgraṃ saṃpradṛśyate.

विविक्तेषु च तीर्थेषु कृतस्नाना द्विजातयः। पुष्पोपहारं कुर्वन्ति कुसुमैः स्वयम् आर्जितैः।

vivikteṣu ca tīrtheṣu kṛtasnānā dvijātayaḥ. puṣpopahāraṃ kurvanti kusumaiḥ svayam ārjitaiḥ.

तत् सुतीक्ष्णस्य वचनं यथा सौम्य मया श्रुतम्। अगस्त्यस्याश्रमो भ्रातुर् नूनम् एष भविष्यति।

tat sutīkṣṇasya vacanaṃ yathā saumya mayā śrutam. agastyasyāśramo bhrātur nūnam eṣa bhaviṣyati.

निगृह्य तरसा मृत्युं लोकानां हितकाम्यया। यस्य भ्रात्रा कृतेयं दिक् शरण्या पुण्यकर्मणा।

nigṛhya tarasā mṛtyuṃ lokānāṃ hitakāmyayā. yasya bhrātrā kṛteyaṃ dik śaraṇyā puṇyakarmaṇā.

इहैकदा किल क्रूरो वातापिर् अपि चेल्वलः। भ्रातरौ सहिताव् आस्तां ब्राह्मणघ्नौ महासुरौ।

ihaikadā kila krūro vātāpir api celvalaḥ. bhrātarau sahitāv āstāṃ brāhmaṇaghnau mahāsurau.

धारयन् ब्राह्मणं रूपम् इल्वलः संस्कृतं वदन्। आमन्त्रयति विप्रान् स श्राद्धम् उद्दिश्य निर्घृणः।

dhārayan brāhmaṇaṃ rūpam ilvalaḥ saṃskṛtaṃ vadan. āmantrayati viprān sa śrāddham uddiśya nirghṛṇaḥ.

भ्रातरं संस्कृतं भ्राता ततस् तं मेषरूपिणम्। तान् द्विजान् भोजयाम् आस श्राद्धदृष्टेन कर्मणा।

bhrātaraṃ saṃskṛtaṃ bhrātā tatas taṃ meṣarūpiṇam. tān dvijān bhojayām āsa śrāddhadṛṣṭena karmaṇā.

ततो भुक्तवतां तेषां विप्राणाम् इल्वलो ऽब्रवीत्। वातापे निष्क्रमस्वेति स्वरेण महता वदन्।

tato bhuktavatāṃ teṣāṃ viprāṇām ilvalo 'bravīt. vātāpe niṣkramasveti svareṇa mahatā vadan.

ततो भ्रातुर् वचः श्रुत्वा वातापिर् मेषवन् नदन्। भित्त्वा भित्वा शरीराणि ब्राह्मणानां विनिष्पतत्।

tato bhrātur vacaḥ śrutvā vātāpir meṣavan nadan. bhittvā bhitvā śarīrāṇi brāhmaṇānāṃ viniṣpatat.

ब्राह्मणानां सहस्राणि तैर् एवं कामरूपिभिः। विनाशितानि संहत्य नित्यशः पिशिताशनैः।

brāhmaṇānāṃ sahasrāṇi tair evaṃ kāmarūpibhiḥ. vināśitāni saṃhatya nityaśaḥ piśitāśanaiḥ.

अगस्त्येन तदा देवैः प्रार्थितेन महर्षिणा। अनुभूय किल श्राद्धे भक्षितः स महासुरः।

agastyena tadā devaiḥ prārthitena maharṣiṇā. anubhūya kila śrāddhe bhakṣitaḥ sa mahāsuraḥ.

ततः संपन्नम् इत्य् उक्त्वा दत्त्वा हस्तावसेचनम्। भ्रातरं निष्क्रमस्वेति इल्वलः सो ऽभ्यभाषत।

tataḥ saṃpannam ity uktvā dattvā hastāvasecanam. bhrātaraṃ niṣkramasveti ilvalaḥ so 'bhyabhāṣata.

तं तथा भाषमाणं तु भ्रातरं विप्रघातिनम्। अब्रवीत् प्रहसन् धीमान् अगस्त्यो मुनिसत्तमः।

taṃ tathā bhāṣamāṇaṃ tu bhrātaraṃ vipraghātinam. abravīt prahasan dhīmān agastyo munisattamaḥ.

कुतो निष्क्रमितुं शक्तिर् मया जीर्णस्य रक्षसः। भ्रातुस् ते मेष रूपस्य गतस्य यमसादनम्।

kuto niṣkramituṃ śaktir mayā jīrṇasya rakṣasaḥ. bhrātus te meṣa rūpasya gatasya yamasādanam.

अथ तस्य वचः श्रुत्वा भ्रातुर् निधनसंश्रितम्। प्रधर्षयितुम् आरेभे मुनिं क्रोधान् निशाचरः।

atha tasya vacaḥ śrutvā bhrātur nidhanasaṃśritam. pradharṣayitum ārebhe muniṃ krodhān niśācaraḥ.

सो ऽभ्यद्रवद् द्विजेन्द्रं तं मुनिना दीप्ततेजसा। चक्षुषानलकल्पेन निर्दग्धो निधनं गतः।

so 'bhyadravad dvijendraṃ taṃ muninā dīptatejasā. cakṣuṣānalakalpena nirdagdho nidhanaṃ gataḥ.

तस्यायम् आश्रमो भ्रातुस् तटाकवनशोभितः। विप्रानुकम्पया येन कर्मेदं दुष्करं कृतम्।

tasyāyam āśramo bhrātus taṭākavanaśobhitaḥ. viprānukampayā yena karmedaṃ duṣkaraṃ kṛtam.

एवं कथयमानस्य तस्य सौमित्रिणा सह। रामस्यास्तं गतः सूर्यः संध्याकालो ऽभ्यवर्तत।

evaṃ kathayamānasya tasya saumitriṇā saha. rāmasyāstaṃ gataḥ sūryaḥ saṃdhyākālo 'bhyavartata.

उपास्य पश्चिमां संध्यां सह भ्रात्रा यथाविधि। प्रविवेशाश्रमपदं तम् ऋषिं चाभ्यवादयन्।

upāsya paścimāṃ saṃdhyāṃ saha bhrātrā yathāvidhi. praviveśāśramapadaṃ tam ṛṣiṃ cābhyavādayan.

सम्यक् प्रतिगृहीतस् तु मुनिना तेन राघवः। न्यवसत् तां निशाम् एकां प्राश्य मूलफलानि च।

samyak pratigṛhītas tu muninā tena rāghavaḥ. nyavasat tāṃ niśām ekāṃ prāśya mūlaphalāni ca.

तस्यां रात्र्यां व्यतीतायां विमले सूर्यमण्डले। भ्रातरं तम् अगस्त्यस्य आमन्त्रयत राघवः।

tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ vimale sūryamaṇḍale. bhrātaraṃ tam agastyasya āmantrayata rāghavaḥ.

अभिवादये त्वा भगवन् सुखम् अध्युषितो निशाम्। आमन्त्रये त्वां गच्छामि गुरुं ते द्रष्टुम् अग्रजम्।

abhivādaye tvā bhagavan sukham adhyuṣito niśām. āmantraye tvāṃ gacchāmi guruṃ te draṣṭum agrajam.

गम्यताम् इति तेनोक्तो जगाम रघुनन्दनः। यथोद्दिष्टेन मार्गेण वनं तच् चावलोकयन्।

gamyatām iti tenokto jagāma raghunandanaḥ. yathoddiṣṭena mārgeṇa vanaṃ tac cāvalokayan.

नीवारान् पनसांस् तालांस् तिमिशान् वञ्जुलान् धवान्। चिरिबिल्वान् मधूकांश् च बिल्वान् अपि च तिन्दुकान्।

nīvārān panasāṃs tālāṃs timiśān vañjulān dhavān. ciribilvān madhūkāṃś ca bilvān api ca tindukān.

पुष्पितान् पुष्पिताग्राभिर् लताभिर् अनुवेष्टितान्। ददर्श रामः शतशस् तत्र कान्तारपादपान्।

puṣpitān puṣpitāgrābhir latābhir anuveṣṭitān. dadarśa rāmaḥ śataśas tatra kāntārapādapān.

हस्तिहस्तैर् विमृदितान् वानरैर् उपशोभितान्। मत्तैः शकुनिसंघैश् च शतशः प्रतिनादितान्।

hastihastair vimṛditān vānarair upaśobhitān. mattaiḥ śakunisaṃghaiś ca śataśaḥ pratināditān.

ततो ऽब्रवीत् समीपस्थं रामो राजीवलोचनः। पृष्ठतो ऽनुगतं वीरं लक्ष्मणं लक्ष्मिवर्धनम्।

tato 'bravīt samīpasthaṃ rāmo rājīvalocanaḥ. pṛṣṭhato 'nugataṃ vīraṃ lakṣmaṇaṃ lakṣmivardhanam.

स्निग्धपत्रा यथा वृक्षा यथा क्षान्ता मृगद्विजाः। आश्रमो नातिदूरस्थो महर्षेर् भावितात्मनः।

snigdhapatrā yathā vṛkṣā yathā kṣāntā mṛgadvijāḥ. āśramo nātidūrastho maharṣer bhāvitātmanaḥ.

अगस्त्य इति विख्यातो लोके स्वेनैव कर्मणा। आश्रमो दृश्यते तस्य परिश्रान्त श्रमापहः।

agastya iti vikhyāto loke svenaiva karmaṇā. āśramo dṛśyate tasya pariśrānta śramāpahaḥ.

प्राज्यधूमाकुलवनश् चीरमालापरिष्कृतः। प्रशान्तमृगयूथश् च नानाशकुनिनादितः।

prājyadhūmākulavanaś cīramālāpariṣkṛtaḥ. praśāntamṛgayūthaś ca nānāśakunināditaḥ.

निगृह्य तरसा मृत्युं लोकानां हितकाम्यया। दक्षिणा दिक् कृता येन शरण्या पुण्यकर्मणा।

nigṛhya tarasā mṛtyuṃ lokānāṃ hitakāmyayā. dakṣiṇā dik kṛtā yena śaraṇyā puṇyakarmaṇā.

तस्येदम् आश्रमपदं प्रभावाद् यस्य राक्षसैः। दिग् इयं दक्षिणा त्रासाद् दृश्यते नोपभुज्यते।

tasyedam āśramapadaṃ prabhāvād yasya rākṣasaiḥ. dig iyaṃ dakṣiṇā trāsād dṛśyate nopabhujyate.

यदा प्रभृति चाक्रान्ता दिग् इयं पुण्यकर्मणा। तदा प्रभृति निर्वैराः प्रशान्ता रजनीचराः।

yadā prabhṛti cākrāntā dig iyaṃ puṇyakarmaṇā. tadā prabhṛti nirvairāḥ praśāntā rajanīcarāḥ.

नाम्ना चेयं भगवतो दक्षिणा दिक् प्रदक्षिणा। प्रथिता त्रिषु लोकेषु दुर्धर्षा क्रूरकर्मभिः।

nāmnā ceyaṃ bhagavato dakṣiṇā dik pradakṣiṇā. prathitā triṣu lokeṣu durdharṣā krūrakarmabhiḥ.

मार्गं निरोद्धुं सततं भास्करस्याचलोत्तमः। संदेशं पालयंस् तस्य विन्ध्यशौलो न वर्धते।

mārgaṃ niroddhuṃ satataṃ bhāskarasyācalottamaḥ. saṃdeśaṃ pālayaṃs tasya vindhyaśaulo na vardhate.

अयं दीर्घायुषस् तस्य लोके विश्रुतकर्मणः। अगस्त्यस्याश्रमः श्रीमान् विनीतमृगसेवितः।

ayaṃ dīrghāyuṣas tasya loke viśrutakarmaṇaḥ. agastyasyāśramaḥ śrīmān vinītamṛgasevitaḥ.

एष लोकार्चितः साधुर् हिते नित्यं रतः सताम्। अस्मान् अधिगतान् एष श्रेयसा योजयिष्यति।

eṣa lokārcitaḥ sādhur hite nityaṃ rataḥ satām. asmān adhigatān eṣa śreyasā yojayiṣyati.

आराधयिष्याम्य् अत्राहम् अगस्त्यं तं महामुनिम्। शेषं च वनवासस्य सौम्य वत्स्याम्य् अहं प्रभो।

ārādhayiṣyāmy atrāham agastyaṃ taṃ mahāmunim. śeṣaṃ ca vanavāsasya saumya vatsyāmy ahaṃ prabho.

अत्र देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश् च परमर्षयः। अगस्त्यं नियताहारं सततं पर्युपासते।

atra devāḥ sagandharvāḥ siddhāś ca paramarṣayaḥ. agastyaṃ niyatāhāraṃ satataṃ paryupāsate.

नात्र जीवेन् मृषावादी क्रूरो वा यदि वा शठः। नृशंसः कामवृत्तो वा मुनिर् एष तथाविधः।

nātra jīven mṛṣāvādī krūro vā yadi vā śaṭhaḥ. nṛśaṃsaḥ kāmavṛtto vā munir eṣa tathāvidhaḥ.

अत्र देवाश् च यक्षाश् च नागाश् च पतगैः सह। वसन्ति नियताहारा धर्मम् आराधयिष्णवः।

atra devāś ca yakṣāś ca nāgāś ca patagaiḥ saha. vasanti niyatāhārā dharmam ārādhayiṣṇavaḥ.

अत्र सिद्धा महात्मानो विमानैः सूर्यसंनिभैः। त्यक्त्वा देहान् नवैर् देहैः स्वर्याताः परमर्षयः।

atra siddhā mahātmāno vimānaiḥ sūryasaṃnibhaiḥ. tyaktvā dehān navair dehaiḥ svaryātāḥ paramarṣayaḥ.

यक्षत्वम् अमरत्वं च राज्यानि विविधानि च। अत्र देवाः प्रयच्छन्ति भूतैर् आराधिताः शुभैः।

yakṣatvam amaratvaṃ ca rājyāni vividhāni ca. atra devāḥ prayacchanti bhūtair ārādhitāḥ śubhaiḥ.

आगताः स्माश्रमपदं सौमित्रे प्रविशाग्रतः। निवेदयेह मां प्राप्तम् ऋषये सह सीतया।

āgatāḥ smāśramapadaṃ saumitre praviśāgrataḥ. nivedayeha māṃ prāptam ṛṣaye saha sītayā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...