रामायण 2.23 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 23→

[rm-2-23] • 34 श्लोकाः

अभिवाद्य तु कौसल्यां रामः संप्रस्थितो वनम्। कृतस्वस्त्ययनो मात्रा धर्मिष्ठे वर्त्मनि स्थितः।

abhivādya tu kausalyāṃ rāmaḥ saṃprasthito vanam. kṛtasvastyayano mātrā dharmiṣṭhe vartmani sthitaḥ.

विराजयन् राजसुतो राजमार्गं नरैर् वृतम्। हृदयान्य् आममन्थेव जनस्य गुणवत्तया।

virājayan rājasuto rājamārgaṃ narair vṛtam. hṛdayāny āmamantheva janasya guṇavattayā.

वैदेही चापि तत् सर्वं न शुश्राव तपस्विनी। तद् एव हृदि तस्याश् च यौवराज्याभिषेचनम्।

vaidehī cāpi tat sarvaṃ na śuśrāva tapasvinī. tad eva hṛdi tasyāś ca yauvarājyābhiṣecanam.

देवकार्यं स्म सा कृत्वा कृतज्ञा हृष्टचेतना। अभिज्ञा राजधर्माणां राजपुत्रं प्रतीक्षते।

devakāryaṃ sma sā kṛtvā kṛtajñā hṛṣṭacetanā. abhijñā rājadharmāṇāṃ rājaputraṃ pratīkṣate.

प्रविवेशाथ रामस् तु स्ववेश्म सुविभूषितम्। प्रहृष्टजनसंपूर्णं ह्रिया किं चिद् अवाङ्मुखः।

praviveśātha rāmas tu svaveśma suvibhūṣitam. prahṛṣṭajanasaṃpūrṇaṃ hriyā kiṃ cid avāṅmukhaḥ.

अथ सीता समुत्पत्य वेपमाना च तं पतिम्। अपश्यच् छोकसंतप्तं चिन्ताव्याकुलिलेन्द्रियम्।

atha sītā samutpatya vepamānā ca taṃ patim. apaśyac chokasaṃtaptaṃ cintāvyākulilendriyam.

विवर्णवदनं दृष्ट्वा तं प्रस्विन्नम् अमर्षणम्। आह दुःखाभिसंतप्ता किम् इदानीम् इदं प्रभो।

vivarṇavadanaṃ dṛṣṭvā taṃ prasvinnam amarṣaṇam. āha duḥkhābhisaṃtaptā kim idānīm idaṃ prabho.

अद्य बार्हस्पतः श्रीमान् युक्तः पुष्यो न राघव। प्रोच्यते ब्राह्मणैः प्राज्ञैः केन त्वम् असि दुर्मनाः।

adya bārhaspataḥ śrīmān yuktaḥ puṣyo na rāghava. procyate brāhmaṇaiḥ prājñaiḥ kena tvam asi durmanāḥ.

न ते शतशलाकेन जलफेननिभेन च। आवृतं वदनं वल्गु छत्रेणाभिविराजते।

na te śataśalākena jalaphenanibhena ca. āvṛtaṃ vadanaṃ valgu chatreṇābhivirājate.

व्यजनाभ्यां च मुख्याभ्यां शतपत्रनिभेक्षणम्। चन्द्रहंसप्रकाशाभ्यां वीज्यते न तवाननम्।

vyajanābhyāṃ ca mukhyābhyāṃ śatapatranibhekṣaṇam. candrahaṃsaprakāśābhyāṃ vījyate na tavānanam.

वाग्मिनो बन्दिनश् चापि प्रहृष्टास् त्वं नरर्षभ। स्तुवन्तो नाद्य दृश्यन्ते मङ्गलैः सूतमागधाः।

vāgmino bandinaś cāpi prahṛṣṭās tvaṃ nararṣabha. stuvanto nādya dṛśyante maṅgalaiḥ sūtamāgadhāḥ.

न ते क्षौद्रं च दधि च ब्राह्मणा वेदपारगाः। मूर्ध्नि मूर्धावसिक्तस्य दधति स्म विधानतः।

na te kṣaudraṃ ca dadhi ca brāhmaṇā vedapāragāḥ. mūrdhni mūrdhāvasiktasya dadhati sma vidhānataḥ.

न त्वां प्रकृतयः सर्वा श्रेणीमुख्याश् च भूषिताः। अनुव्रजितुम् इच्छन्ति पौरजापपदास् तथा।

na tvāṃ prakṛtayaḥ sarvā śreṇīmukhyāś ca bhūṣitāḥ. anuvrajitum icchanti paurajāpapadās tathā.

चतुर्भिर् वेगसंपन्नैर् हयैः काञ्चनभूषणैः। मुख्यः पुष्यरथो युक्तः किं न गच्छति ते ऽग्रतः।

caturbhir vegasaṃpannair hayaiḥ kāñcanabhūṣaṇaiḥ. mukhyaḥ puṣyaratho yuktaḥ kiṃ na gacchati te 'grataḥ.

न हस्ती चाग्रतः श्रीमांस् तव लक्षणपूजितः। प्रयाणे लक्ष्यते वीर कृष्णमेघगिरि प्रभः।

na hastī cāgrataḥ śrīmāṃs tava lakṣaṇapūjitaḥ. prayāṇe lakṣyate vīra kṛṣṇameghagiri prabhaḥ.

न च काञ्चनचित्रं ते पश्यामि प्रियदर्शन। भद्रासनं पुरस्कृत्य यान्तं वीरपुरःसरम्।

na ca kāñcanacitraṃ te paśyāmi priyadarśana. bhadrāsanaṃ puraskṛtya yāntaṃ vīrapuraḥsaram.

अभिषेको यदा सज्जः किम् इदानीम् इदं तव। अपूर्वो मुखवर्णश् च न प्रहर्षश् च लक्ष्यते।

abhiṣeko yadā sajjaḥ kim idānīm idaṃ tava. apūrvo mukhavarṇaś ca na praharṣaś ca lakṣyate.

इतीव विलपन्तीं तां प्रोवाच रघुनन्दनः। सीते तत्रभवांस् तात प्रव्राजयति मां वनम्।

itīva vilapantīṃ tāṃ provāca raghunandanaḥ. sīte tatrabhavāṃs tāta pravrājayati māṃ vanam.

कुले महति संभूते धर्मज्ञे धर्मचारिणि। शृणु जानकि येनेदं क्रमेणाभ्यागतं मम।

kule mahati saṃbhūte dharmajñe dharmacāriṇi. śṛṇu jānaki yenedaṃ krameṇābhyāgataṃ mama.

राज्ञा सत्यप्रतिज्ञेन पित्रा दशरथेन मे। कैकेय्यै प्रीतमनसा पुरा दत्तौ महावरौ।

rājñā satyapratijñena pitrā daśarathena me. kaikeyyai prītamanasā purā dattau mahāvarau.

तयाद्य मम सज्जे ऽस्मिन्न् अभिषेके नृपोद्यते। प्रचोदितः स समयो धर्मेण प्रतिनिर्जितः।

tayādya mama sajje 'sminn abhiṣeke nṛpodyate. pracoditaḥ sa samayo dharmeṇa pratinirjitaḥ.

चतुर्दश हि वर्षाणि वस्तव्यं दण्डके मया। पित्रा मे भरतश् चापि यौवराज्ये नियोजितः। सो ऽहं त्वाम् आगतो द्रष्टुं प्रस्थितो विजनं वनम्।

caturdaśa hi varṣāṇi vastavyaṃ daṇḍake mayā. pitrā me bharataś cāpi yauvarājye niyojitaḥ. so 'haṃ tvām āgato draṣṭuṃ prasthito vijanaṃ vanam.

भरतस्य समीपे ते नाहं कथ्यः कदा चन। ऋद्धियुक्ता हि पुरुषा न सहन्ते परस्तवम्। तस्मान् न ते गुणाः कथ्या भरतस्याग्रतो मम।

bharatasya samīpe te nāhaṃ kathyaḥ kadā cana. ṛddhiyuktā hi puruṣā na sahante parastavam. tasmān na te guṇāḥ kathyā bharatasyāgrato mama.

नापि त्वं तेन भर्तव्या विशेषेण कदा चन। अनुकूलतया शक्यं समीपे तस्य वर्तितुम्।

nāpi tvaṃ tena bhartavyā viśeṣeṇa kadā cana. anukūlatayā śakyaṃ samīpe tasya vartitum.

अहं चापि प्रतिज्ञां तां गुरोः समनुपालयन्। वनम् अद्यैव यास्यामि स्थिरा भव मनस्विनि।

ahaṃ cāpi pratijñāṃ tāṃ guroḥ samanupālayan. vanam adyaiva yāsyāmi sthirā bhava manasvini.

याते च मयि कल्याणि वनं मुनिनिषेवितम्। व्रतोपवासरतया भवितव्यं त्वयानघे।

yāte ca mayi kalyāṇi vanaṃ muniniṣevitam. vratopavāsaratayā bhavitavyaṃ tvayānaghe.

काल्यम् उत्थाय देवानां कृत्वा पूजां यथाविधि। वन्दितव्यो दशरथः पिता मम नरेश्वरः।

kālyam utthāya devānāṃ kṛtvā pūjāṃ yathāvidhi. vanditavyo daśarathaḥ pitā mama nareśvaraḥ.

माता च मम कौसल्या वृद्धा संतापकर्शिता। धर्मम् एवाग्रतः कृत्वा त्वत्तः संमानम् अर्हति।

mātā ca mama kausalyā vṛddhā saṃtāpakarśitā. dharmam evāgrataḥ kṛtvā tvattaḥ saṃmānam arhati.

वन्दितव्याश् च ते नित्यं याः शेषा मम मातरः। स्नेहप्रणयसंभोगैः समा हि मम मातरः।

vanditavyāś ca te nityaṃ yāḥ śeṣā mama mātaraḥ. snehapraṇayasaṃbhogaiḥ samā hi mama mātaraḥ.

भ्रातृपुत्रसमौ चापि द्रष्टव्यौ च विशेषतः। त्वया लक्ष्मणशत्रुघ्नौ प्राणैः प्रियतरौ मम।

bhrātṛputrasamau cāpi draṣṭavyau ca viśeṣataḥ. tvayā lakṣmaṇaśatrughnau prāṇaiḥ priyatarau mama.

विप्रियं न च कर्तव्यं भरतस्य कदा चन। स हि राजा प्रभुश् चैव देशस्य च कुलस्य च।

vipriyaṃ na ca kartavyaṃ bharatasya kadā cana. sa hi rājā prabhuś caiva deśasya ca kulasya ca.

आराधिता हि शीलेन प्रयत्नैश् चोपसेविताः। राजानः संप्रसीदन्ति प्रकुप्यन्ति विपर्यये।

ārādhitā hi śīlena prayatnaiś copasevitāḥ. rājānaḥ saṃprasīdanti prakupyanti viparyaye.

औरसान् अपि पुत्रान् हि त्यजन्त्य् अहितकारिणः। समर्थान् संप्रगृह्णन्ति जनान् अपि नराधिपाः।

aurasān api putrān hi tyajanty ahitakāriṇaḥ. samarthān saṃpragṛhṇanti janān api narādhipāḥ.

अहं गमिष्यामि महावनं प्रिये त्वया हि वस्तव्यम् इहैव भामिनि। यथा व्यलीकं कुरुषे न कस्य चित् तथा त्वया कार्यम् इदं वचो मम।

ahaṃ gamiṣyāmi mahāvanaṃ priye tvayā hi vastavyam ihaiva bhāmini. yathā vyalīkaṃ kuruṣe na kasya cit tathā tvayā kāryam idaṃ vaco mama.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...