रामायण 2.19 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अयोध्या काण्ड→

←अध्याय 19→

[rm-2-19] • 22 श्लोकाः

अथ तं व्यथया दीनं सविशेषम् अमर्षितम्। श्वसन्तम् इव नागेन्द्रं रोषविस्फारितेक्षणम्।

atha taṃ vyathayā dīnaṃ saviśeṣam amarṣitam. śvasantam iva nāgendraṃ roṣavisphāritekṣaṇam.

आसाद्य रामः सौमित्रिं सुहृदं भ्रातरं प्रियम्। उवाचेदं स धैर्येण धारयन् सत्त्वम् आत्मवान्।

āsādya rāmaḥ saumitriṃ suhṛdaṃ bhrātaraṃ priyam. uvācedaṃ sa dhairyeṇa dhārayan sattvam ātmavān.

सौमित्रे यो ऽभिषेकार्थे मम संभारसंभ्रमः। अभिषेकनिवृत्त्यर्थे सो ऽस्तु संभारसंभ्रमः।

saumitre yo 'bhiṣekārthe mama saṃbhārasaṃbhramaḥ. abhiṣekanivṛttyarthe so 'stu saṃbhārasaṃbhramaḥ.

यस्या मदभिषेकार्थं मानसं परितप्यते। माता नः सा यथा न स्यात् सविशङ्का तथा कुरु।

yasyā madabhiṣekārthaṃ mānasaṃ paritapyate. mātā naḥ sā yathā na syāt saviśaṅkā tathā kuru.

तस्याः शङ्कामयं दुःखं मुहूर्तम् अपि नोत्सहे। मनसि प्रतिसंजातं सौमित्रे ऽहम् उपेक्षितुम्।

tasyāḥ śaṅkāmayaṃ duḥkhaṃ muhūrtam api notsahe. manasi pratisaṃjātaṃ saumitre 'ham upekṣitum.

न बुद्धिपूर्वं नाबुद्धं स्मरामीह कदा चन। मातॄणां वा पितुर् वाहं कृतम् अल्पं च विप्रियम्।

na buddhipūrvaṃ nābuddhaṃ smarāmīha kadā cana. mātṝṇāṃ vā pitur vāhaṃ kṛtam alpaṃ ca vipriyam.

सत्यः सत्याभिसंधश् च नित्यं सत्यपराक्रमः। परलोकभयाद् भीतो निर्भयो ऽस्तु पिता मम।

satyaḥ satyābhisaṃdhaś ca nityaṃ satyaparākramaḥ. paralokabhayād bhīto nirbhayo 'stu pitā mama.

तस्यापि हि भवेद् अस्मिन् कर्मण्य् अप्रतिसंहृते। सत्यं नेति मनस्तापस् तस्य तापस् तपेच् च माम्।

tasyāpi hi bhaved asmin karmaṇy apratisaṃhṛte. satyaṃ neti manastāpas tasya tāpas tapec ca mām.

अभिषेकविधानं तु तस्मात् संहृत्य लक्ष्मण। अन्वग् एवाहम् इच्छामि वनं गन्तुम् इतः पुनः।

abhiṣekavidhānaṃ tu tasmāt saṃhṛtya lakṣmaṇa. anvag evāham icchāmi vanaṃ gantum itaḥ punaḥ.

मम प्रव्राजनाद् अद्य कृतकृत्या नृपात्मजा। सुतं भरतम् अव्यग्रम् अभिषेचयिता ततः।

mama pravrājanād adya kṛtakṛtyā nṛpātmajā. sutaṃ bharatam avyagram abhiṣecayitā tataḥ.

मयि चीराजिनधरे जटामण्डलधारिणि। गते ऽरण्यं च कैकेय्या भविष्यति मनःसुखम्।

mayi cīrājinadhare jaṭāmaṇḍaladhāriṇi. gate 'raṇyaṃ ca kaikeyyā bhaviṣyati manaḥsukham.

बुद्धिः प्रणीता येनेयं मनश् च सुसमाहितम्। तत् तु नार्हामि संक्लेष्टुं प्रव्रजिष्यामि माचिरम्।

buddhiḥ praṇītā yeneyaṃ manaś ca susamāhitam. tat tu nārhāmi saṃkleṣṭuṃ pravrajiṣyāmi māciram.

कृतान्तस् त्व् एव सौमित्रे द्रष्टव्यो मत्प्रवासने। राज्यस्य च वितीर्णस्य पुनर् एव निवर्तने।

kṛtāntas tv eva saumitre draṣṭavyo matpravāsane. rājyasya ca vitīrṇasya punar eva nivartane.

कैकेय्याः प्रतिपत्तिर् हि कथं स्यान् मम पीडने। यदि भावो न दैवो ऽयं कृतान्तविहितो भवेत्।

kaikeyyāḥ pratipattir hi kathaṃ syān mama pīḍane. yadi bhāvo na daivo 'yaṃ kṛtāntavihito bhavet.

जानासि हि यथा सौम्य न मातृषु ममान्तरम्। भूतपूर्वं विशेषो वा तस्या मयि सुते ऽपि वा।

jānāsi hi yathā saumya na mātṛṣu mamāntaram. bhūtapūrvaṃ viśeṣo vā tasyā mayi sute 'pi vā.

सो ऽभिषेकनिवृत्त्यर्थैः प्रवासार्थैश् च दुर्वचैः। उग्रैर् वाक्यैर् अहं तस्या नान्यद् दैवात् समर्थये।

so 'bhiṣekanivṛttyarthaiḥ pravāsārthaiś ca durvacaiḥ. ugrair vākyair ahaṃ tasyā nānyad daivāt samarthaye.

कथं प्रकृतिसंपन्ना राजपुत्री तथागुणा। ब्रूयात् सा प्राकृतेव स्त्री मत्पीडां भर्तृसंनिधौ।

kathaṃ prakṛtisaṃpannā rājaputrī tathāguṇā. brūyāt sā prākṛteva strī matpīḍāṃ bhartṛsaṃnidhau.

यद् अचिन्त्यं तु तद् दैवं भूतेष्व् अपि न हन्यते। व्यक्तं मयि च तस्यां च पतितो हि विपर्ययः।

yad acintyaṃ tu tad daivaṃ bhūteṣv api na hanyate. vyaktaṃ mayi ca tasyāṃ ca patito hi viparyayaḥ.

कश् चिद् दैवेन सौमित्रे योद्धुम् उत्सहते पुमान्। यस्य न ग्रहणं किं चित् कर्मणो ऽन्यत्र दृश्यते।

kaś cid daivena saumitre yoddhum utsahate pumān. yasya na grahaṇaṃ kiṃ cit karmaṇo 'nyatra dṛśyate.

सुखदुःखे भयक्रोधौ लाभालाभौ भवाभवौ। यस्य किं चित् तथाभूतं ननु दैवस्य कर्म तत्।

sukhaduḥkhe bhayakrodhau lābhālābhau bhavābhavau. yasya kiṃ cit tathābhūtaṃ nanu daivasya karma tat.

व्याहते ऽप्य् अभिषेके मे परितापो न विद्यते। तस्माद् अपरितापः संस् त्वम् अप्य् अनुविधाय माम्। प्रतिसंहारय क्षिप्रम् आभिषेचनिकीं क्रियाम्।

vyāhate 'py abhiṣeke me paritāpo na vidyate. tasmād aparitāpaḥ saṃs tvam apy anuvidhāya mām. pratisaṃhāraya kṣipram ābhiṣecanikīṃ kriyām.

न लक्ष्मणास्मिन् मम राज्यविघ्ने माता यवीयस्य् अतिशङ्कनीया। दैवाभिपन्ना हि वदन्त्य् अनिष्टं जानासि दैवं च तथाप्रभावम्।

na lakṣmaṇāsmin mama rājyavighne mātā yavīyasy atiśaṅkanīyā. daivābhipannā hi vadanty aniṣṭaṃ jānāsi daivaṃ ca tathāprabhāvam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...