रामायण 1.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 9→

[rm-1-9] • 32 श्लोकाः

सुमन्त्रश् चोदितो राज्ञा प्रोवाचेदं वचस् तदा। यथर्ष्यशृङ्गस् त्व् आनीतः शृणु मे मन्त्रिभिः सह।

sumantraś codito rājñā provācedaṃ vacas tadā. yatharṣyaśṛṅgas tv ānītaḥ śṛṇu me mantribhiḥ saha.

लोमपादम् उवाचेदं सहामात्यः पुरोहितः। उपायो निरपायो ऽयम् अस्माभिर् अभिचिन्तितः।

lomapādam uvācedaṃ sahāmātyaḥ purohitaḥ. upāyo nirapāyo 'yam asmābhir abhicintitaḥ.

ऋश्यशृङ्गो वनचरस् तपःस्वाध्यायने रतः। अनभिज्ञः स नारीणां विषयाणां सुखस्य च।

ṛśyaśṛṅgo vanacaras tapaḥsvādhyāyane rataḥ. anabhijñaḥ sa nārīṇāṃ viṣayāṇāṃ sukhasya ca.

इन्द्रियार्थैर् अभिमतैर् नरचित्तप्रमाथिभिः। पुरम् आनाययिष्यामः क्षिप्रं चाध्यवसीयताम्।

indriyārthair abhimatair naracittapramāthibhiḥ. puram ānāyayiṣyāmaḥ kṣipraṃ cādhyavasīyatām.

गणिकास् तत्र गच्छन्तु रूपवत्यः स्वलंकृताः। प्रलोभ्य विविधोपायैर् आनेष्यन्तीह सत्कृताः।

gaṇikās tatra gacchantu rūpavatyaḥ svalaṃkṛtāḥ. pralobhya vividhopāyair āneṣyantīha satkṛtāḥ.

श्रुत्वा तथेति राजा च प्रत्युवाच पुरोहितम्। पुरोहितो मन्त्रिणश् च तथा चक्रुश् च ते तदा।

śrutvā tatheti rājā ca pratyuvāca purohitam. purohito mantriṇaś ca tathā cakruś ca te tadā.

वारमुख्यास् तु तच् छ्रुत्वा वनं प्रविविशुर् महत्। आश्रमस्याविदूरे ऽस्मिन् यत्नं कुर्वन्ति दर्शने। ऋषिपुत्रस्य घोरस्य नित्यम् आश्रमवासिनः।

vāramukhyās tu tac chrutvā vanaṃ praviviśur mahat. āśramasyāvidūre 'smin yatnaṃ kurvanti darśane. ṛṣiputrasya ghorasya nityam āśramavāsinaḥ.

पितुः स नित्यसंतुष्टो नातिचक्राम चाश्रमात्।

pituḥ sa nityasaṃtuṣṭo nāticakrāma cāśramāt.

न तेन जन्मप्रभृति दृष्टपूर्वं तपस्विना। स्त्री वा पुमान् वा यच् चान्यत् सत्त्वं नगरराष्ट्रजम्।

na tena janmaprabhṛti dṛṣṭapūrvaṃ tapasvinā. strī vā pumān vā yac cānyat sattvaṃ nagararāṣṭrajam.

ततः कदा चित् तं देशम् आजगाम यदृच्छया। विभाण्डकसुतस् तत्र ताश् चापश्यद् वराङ्गनाः।

tataḥ kadā cit taṃ deśam ājagāma yadṛcchayā. vibhāṇḍakasutas tatra tāś cāpaśyad varāṅganāḥ.

ताश् चित्रवेषाः प्रमदा गायन्त्यो मधुरस्वरैः। ऋषिपुत्रम् उपागम्य सर्वा वचनम् अब्रुवन्।

tāś citraveṣāḥ pramadā gāyantyo madhurasvaraiḥ. ṛṣiputram upāgamya sarvā vacanam abruvan.

कस् त्वं किं वर्तसे ब्रह्मञ् ज्ञातुम् इच्छामहे वयम्। एकस् त्वं विजने घोरे वने चरसि शंस नः।

kas tvaṃ kiṃ vartase brahmañ jñātum icchāmahe vayam. ekas tvaṃ vijane ghore vane carasi śaṃsa naḥ.

अदृष्टरूपास् तास् तेन काम्यरूपा वने स्त्रियः। हार्दात् तस्य मतिर् जाता आख्यातुं पितरं स्वकम्।

adṛṣṭarūpās tās tena kāmyarūpā vane striyaḥ. hārdāt tasya matir jātā ākhyātuṃ pitaraṃ svakam.

पिता विभाण्डको ऽस्माकं तस्याहं सुत औरसः। ऋश्यशृङ्ग इति ख्यातं नाम कर्म च मे भुवि।

pitā vibhāṇḍako 'smākaṃ tasyāhaṃ suta aurasaḥ. ṛśyaśṛṅga iti khyātaṃ nāma karma ca me bhuvi.

इहाश्रमपदो ऽस्माकं समीपे शुभदर्शनाः। करिष्ये वो ऽत्र पूजां वै सर्वेषां विधिपूर्वकम्।

ihāśramapado 'smākaṃ samīpe śubhadarśanāḥ. kariṣye vo 'tra pūjāṃ vai sarveṣāṃ vidhipūrvakam.

ऋषिपुत्रवचः श्रुत्वा सर्वासां मतिर् आस वै। तद् आश्रमपदं द्रष्टुं जग्मुः सर्वाश् च तेन ह।

ṛṣiputravacaḥ śrutvā sarvāsāṃ matir āsa vai. tad āśramapadaṃ draṣṭuṃ jagmuḥ sarvāś ca tena ha.

गतानां तु ततः पूजाम् ऋषिपुत्रश् चकार ह। इदम् अर्घ्यम् इदं पाद्यम् इदं मूलं फलं च नः।

gatānāṃ tu tataḥ pūjām ṛṣiputraś cakāra ha. idam arghyam idaṃ pādyam idaṃ mūlaṃ phalaṃ ca naḥ.

प्रतिगृह्य तु तां पूजां सर्वा एव समुत्सुकाः। ऋषेर् भीताश् च शीघ्रं तु गमनाय मतिं दधुः।

pratigṛhya tu tāṃ pūjāṃ sarvā eva samutsukāḥ. ṛṣer bhītāś ca śīghraṃ tu gamanāya matiṃ dadhuḥ.

अस्माकम् अपि मुख्यानि फलानीमानि वै द्विज। गृहाण प्रति भद्रं ते भक्षयस्व च मा चिरम्।

asmākam api mukhyāni phalānīmāni vai dvija. gṛhāṇa prati bhadraṃ te bhakṣayasva ca mā ciram.

ततस् तास् तं समालिङ्ग्य सर्वा हर्षसमन्विताः। मोदकान् प्रददुस् तस्मै भक्ष्यांश् च विविधाञ् शुभान्।

tatas tās taṃ samāliṅgya sarvā harṣasamanvitāḥ. modakān pradadus tasmai bhakṣyāṃś ca vividhāñ śubhān.

तानि चास्वाद्य तेजस्वी फलानीति स्म मन्यते। अनास्वादितपूर्वाणि वने नित्यनिवासिना।

tāni cāsvādya tejasvī phalānīti sma manyate. anāsvāditapūrvāṇi vane nityanivāsinā.

आपृच्छ्य च तदा विप्रं व्रतचर्यां निवेद्य च। गच्छन्ति स्मापदेशात् ता भीतास् तस्य पितुः स्त्रियः।

āpṛcchya ca tadā vipraṃ vratacaryāṃ nivedya ca. gacchanti smāpadeśāt tā bhītās tasya pituḥ striyaḥ.

गतासु तासु सर्वासु काश्यपस्यात्मजो द्विजः। अस्वस्थहृदयश् चासीद् दुःखं स्म परिवर्तते।

gatāsu tāsu sarvāsu kāśyapasyātmajo dvijaḥ. asvasthahṛdayaś cāsīd duḥkhaṃ sma parivartate.

ततो ऽपरेद्युस् तं देशम् आजगाम स वीर्यवान्। मनोज्ञा यत्र ता दृष्टा वारमुख्याः स्वलंकृताः।

tato 'paredyus taṃ deśam ājagāma sa vīryavān. manojñā yatra tā dṛṣṭā vāramukhyāḥ svalaṃkṛtāḥ.

दृष्ट्वैव च तदा विप्रम् आयान्तं हृष्टमानसाः। उपसृत्य ततः सर्वास् तास् तम् ऊचुर् इदं वचः।

dṛṣṭvaiva ca tadā vipram āyāntaṃ hṛṣṭamānasāḥ. upasṛtya tataḥ sarvās tās tam ūcur idaṃ vacaḥ.

एह्य् आश्रमपदं सौम्य अस्माकम् इति चाब्रुवन्। तत्राप्य् एष विधिः श्रीमान् विशेषेण भविष्यति।

ehy āśramapadaṃ saumya asmākam iti cābruvan. tatrāpy eṣa vidhiḥ śrīmān viśeṣeṇa bhaviṣyati.

श्रुत्वा तु वचनं तासां सर्वासां हृदयंगमम्। गमनाय मतिं चक्रे तं च निन्युस् तदा स्त्रियः।

śrutvā tu vacanaṃ tāsāṃ sarvāsāṃ hṛdayaṃgamam. gamanāya matiṃ cakre taṃ ca ninyus tadā striyaḥ.

तत्र चानीयमाने तु विप्रे तस्मिन् महात्मनि। ववर्ष सहसा देवो जगत् प्रह्लादयंस् तदा।

tatra cānīyamāne tu vipre tasmin mahātmani. vavarṣa sahasā devo jagat prahlādayaṃs tadā.

वर्षेणैवागतं विप्रं विषयं स्वं नराधिपः। प्रत्युद्गम्य मुनिं प्रह्वः शिरसा च महीं गतः।

varṣeṇaivāgataṃ vipraṃ viṣayaṃ svaṃ narādhipaḥ. pratyudgamya muniṃ prahvaḥ śirasā ca mahīṃ gataḥ.

अर्घ्यं च प्रददौ तस्मै न्यायतः सुसमाहितः। वव्रे प्रसादं विप्रेन्द्रान् मा विप्रं मन्युर् आविशेत्।

arghyaṃ ca pradadau tasmai nyāyataḥ susamāhitaḥ. vavre prasādaṃ viprendrān mā vipraṃ manyur āviśet.

अन्तःपुरं प्रविश्यास्मै कन्यां दत्त्वा यथाविधि। शान्तां शान्तेन मनसा राजा हर्षम् अवाप सः।

antaḥpuraṃ praviśyāsmai kanyāṃ dattvā yathāvidhi. śāntāṃ śāntena manasā rājā harṣam avāpa saḥ.

एवं स न्यवसत् तत्र सर्वकामैः सुपूजितः। ऋश्यशृङ्गो महातेजाः शान्तया सह भार्यया।

evaṃ sa nyavasat tatra sarvakāmaiḥ supūjitaḥ. ṛśyaśṛṅgo mahātejāḥ śāntayā saha bhāryayā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...