रामायण 1.74 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 74→

[rm-1-74] • 28 श्लोकाः

राम दाशरथे वीर वीर्यं ते श्रूयते ऽधुतम्। धनुषो भेदनं चैव निखिलेन मया श्रुतम्।

rāma dāśarathe vīra vīryaṃ te śrūyate 'dhutam. dhanuṣo bhedanaṃ caiva nikhilena mayā śrutam.

तद् अद्भुतम् अचिन्त्यं च भेदनं धनुषस् त्वया। तच् छ्रुत्वाहम् अनुप्राप्तो धनुर् गृह्यापरं शुभम्।

tad adbhutam acintyaṃ ca bhedanaṃ dhanuṣas tvayā. tac chrutvāham anuprāpto dhanur gṛhyāparaṃ śubham.

तद् इदं घोरसंकाशं जामदग्न्यं महद् धनुः। पूरयस्व शरेणैव स्वबलं दर्शयस्व च।

tad idaṃ ghorasaṃkāśaṃ jāmadagnyaṃ mahad dhanuḥ. pūrayasva śareṇaiva svabalaṃ darśayasva ca.

तद् अहं ते बलं दृष्ट्वा धनुषो ऽस्य प्रपूरणे। द्वन्द्वयुद्धं प्रदास्यामि वीर्यश्लाघ्यम् इदं तव।

tad ahaṃ te balaṃ dṛṣṭvā dhanuṣo 'sya prapūraṇe. dvandvayuddhaṃ pradāsyāmi vīryaślāghyam idaṃ tava.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा राजा दशरथस् तदा। विषण्णवदनो दीनः प्राञ्जलिर् वाक्यम् अब्रवीत्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā rājā daśarathas tadā. viṣaṇṇavadano dīnaḥ prāñjalir vākyam abravīt.

क्षत्ररोषात् प्रशान्तस् त्वं ब्राह्मणस्य महायशाः। बालानां मम पुत्राणाम् अभयं दातुम् अर्हसि।

kṣatraroṣāt praśāntas tvaṃ brāhmaṇasya mahāyaśāḥ. bālānāṃ mama putrāṇām abhayaṃ dātum arhasi.

भार्गवाणां कुले जातः स्वाध्यायव्रतशालिनाम्। सहस्राक्षे प्रतिज्ञाय शस्त्रं निक्षिप्तवान् असि।

bhārgavāṇāṃ kule jātaḥ svādhyāyavrataśālinām. sahasrākṣe pratijñāya śastraṃ nikṣiptavān asi.

स त्वं धर्मपरो भूत्वा काश्यपाय वसुंधराम्। दत्त्वा वनम् उपागम्य महेन्द्रकृतकेतनः।

sa tvaṃ dharmaparo bhūtvā kāśyapāya vasuṃdharām. dattvā vanam upāgamya mahendrakṛtaketanaḥ.

मम सर्वविनाशाय संप्राप्तस् त्वं महामुने। न चैकस्मिन् हते रामे सर्वे जीवामहे वयम्।

mama sarvavināśāya saṃprāptas tvaṃ mahāmune. na caikasmin hate rāme sarve jīvāmahe vayam.

ब्रुवत्य् एवं दशरथे जामदग्न्यः प्रतापवान्। अनादृत्यैव तद् वाक्यं रामम् एवाभ्यभाषत।

bruvaty evaṃ daśarathe jāmadagnyaḥ pratāpavān. anādṛtyaiva tad vākyaṃ rāmam evābhyabhāṣata.

इमे द्वे धनुषी श्रेष्ठे दिव्ये लोकाभिविश्रुते। दृढे बलवती मुख्ये सुकृते विश्वकर्मणा।

ime dve dhanuṣī śreṣṭhe divye lokābhiviśrute. dṛḍhe balavatī mukhye sukṛte viśvakarmaṇā.

अतिसृष्टं सुरैर् एकं त्र्यम्बकाय युयुत्सवे। त्रिपुरघ्नं नरश्रेष्ठ भग्नं काकुत्स्थ यत् त्वया।

atisṛṣṭaṃ surair ekaṃ tryambakāya yuyutsave. tripuraghnaṃ naraśreṣṭha bhagnaṃ kākutstha yat tvayā.

इदं द्वितीयं दुर्धर्षं विष्णोर् दत्तं सुरोत्तमैः। समानसारं काकुत्स्थ रौद्रेण धनुषा त्व् इदम्।

idaṃ dvitīyaṃ durdharṣaṃ viṣṇor dattaṃ surottamaiḥ. samānasāraṃ kākutstha raudreṇa dhanuṣā tv idam.

तदा तु देवताः सर्वाः पृच्छन्ति स्म पितामहम्। शितिकण्ठस्य विष्णोश् च बलाबलनिरीक्षया।

tadā tu devatāḥ sarvāḥ pṛcchanti sma pitāmaham. śitikaṇṭhasya viṣṇoś ca balābalanirīkṣayā.

अभिप्रायं तु विज्ञाय देवतानां पितामहः। विरोधं जनयाम् आस तयोः सत्यवतां वरः।

abhiprāyaṃ tu vijñāya devatānāṃ pitāmahaḥ. virodhaṃ janayām āsa tayoḥ satyavatāṃ varaḥ.

विरोधे च महद् युद्धम् अभवद् रोमहर्षणम्। शितिकण्ठस्य विष्णोश् च परस्परजयैषिणोः।

virodhe ca mahad yuddham abhavad romaharṣaṇam. śitikaṇṭhasya viṣṇoś ca parasparajayaiṣiṇoḥ.

तदा तज् जृम्भितं शैवं धनुर् भीमपराक्रमम्। हुंकारेण महादेवः स्तम्भितो ऽथ त्रिलोचनः।

tadā taj jṛmbhitaṃ śaivaṃ dhanur bhīmaparākramam. huṃkāreṇa mahādevaḥ stambhito 'tha trilocanaḥ.

देवैस् तदा समागम्य सर्षिसंघैः सचारणैः। याचितौ प्रशमं तत्र जग्मतुस् तौ सुरोत्तमौ।

devais tadā samāgamya sarṣisaṃghaiḥ sacāraṇaiḥ. yācitau praśamaṃ tatra jagmatus tau surottamau.

जृम्भितं तद् धनुर् दृष्ट्वा शैवं विष्णुपराक्रमैः। अधिकं मेनिरे विष्णुं देवाः सर्षिगणास् तदा।

jṛmbhitaṃ tad dhanur dṛṣṭvā śaivaṃ viṣṇuparākramaiḥ. adhikaṃ menire viṣṇuṃ devāḥ sarṣigaṇās tadā.

धनू रुद्रस् तु संक्रुद्धो विदेहेषु महायशाः। देवरातस्य राजर्षेर् ददौ हस्ते ससायकम्।

dhanū rudras tu saṃkruddho videheṣu mahāyaśāḥ. devarātasya rājarṣer dadau haste sasāyakam.

इदं च विष्णवं राम धनुः परपुरंजयम्। ऋचीके भार्गवे प्रादाद् विष्णुः स न्यासम् उत्तमम्।

idaṃ ca viṣṇavaṃ rāma dhanuḥ parapuraṃjayam. ṛcīke bhārgave prādād viṣṇuḥ sa nyāsam uttamam.

ऋचीकस् तु महातेजाः पुत्रस्याप्रतिकर्मणः। पितुर् मम ददौ दिव्यं जमदग्नेर् महात्मनः।

ṛcīkas tu mahātejāḥ putrasyāpratikarmaṇaḥ. pitur mama dadau divyaṃ jamadagner mahātmanaḥ.

न्यस्तशस्त्रे पितरि मे तपोबलसमन्विते। अर्जुनो विदधे मृत्युं प्राकृतां बुद्धिम् आस्थितः।

nyastaśastre pitari me tapobalasamanvite. arjuno vidadhe mṛtyuṃ prākṛtāṃ buddhim āsthitaḥ.

वधम् अप्रतिरूपं तु पितुः श्रुत्वा सुदारुणम्। क्षत्रम् उत्सादयं रोषाज् जातं जातम् अनेकशः।

vadham apratirūpaṃ tu pituḥ śrutvā sudāruṇam. kṣatram utsādayaṃ roṣāj jātaṃ jātam anekaśaḥ.

पृथिवीं चाखिलां प्राप्य काश्यपाय महात्मने। यज्ञस्यान्ते तदा राम दक्षिणां पुण्यकर्मणे।

pṛthivīṃ cākhilāṃ prāpya kāśyapāya mahātmane. yajñasyānte tadā rāma dakṣiṇāṃ puṇyakarmaṇe.

दत्त्वा महेन्द्रनिलयस् तपोबलसमन्वितः। श्रुतवान् धनुषो भेदं ततो ऽहं द्रुतम् आगतः।

dattvā mahendranilayas tapobalasamanvitaḥ. śrutavān dhanuṣo bhedaṃ tato 'haṃ drutam āgataḥ.

तद् इदं वैष्णवं राम पितृपैतामहं महत्। क्षत्रधर्मं पुरस्कृत्य गृह्णीष्व धनुरुत्तमम्।

tad idaṃ vaiṣṇavaṃ rāma pitṛpaitāmahaṃ mahat. kṣatradharmaṃ puraskṛtya gṛhṇīṣva dhanuruttamam.

योजयस्व धनुः श्रेष्ठे शरं परपुरंजयम्। यदि शक्नोषि काकुत्स्थ द्वन्द्वं दास्यामि ते ततः।

yojayasva dhanuḥ śreṣṭhe śaraṃ parapuraṃjayam. yadi śaknoṣi kākutstha dvandvaṃ dāsyāmi te tataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...