रामायण 1.64 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 64→

[rm-1-64] • 30 श्लोकाः

अथ हैमवतीं राम दिशं त्यक्त्वा महामुनिः। पूर्वां दिशम् अनुप्राप्य तपस् तेपे सुदारुणम्।

atha haimavatīṃ rāma diśaṃ tyaktvā mahāmuniḥ. pūrvāṃ diśam anuprāpya tapas tepe sudāruṇam.

मौनं वर्षसहस्रस्य कृत्वा व्रतम् अनुत्तमम्। चकाराप्रतिमं राम तपः परमदुष्करम्।

maunaṃ varṣasahasrasya kṛtvā vratam anuttamam. cakārāpratimaṃ rāma tapaḥ paramaduṣkaram.

पूर्णे वर्षसहस्रे तु काष्ठभूतं महामुनिम्। विघ्नैर् बहुभिर् आधूतं क्रोधो नान्तरम् आविशत्।

pūrṇe varṣasahasre tu kāṣṭhabhūtaṃ mahāmunim. vighnair bahubhir ādhūtaṃ krodho nāntaram āviśat.

ततो देवाः सगन्धर्वाः पन्नगासुरराक्षसाः। मोहितास् तेजसा तस्य तपसा मन्दरश्मयः। कश्मलोपहताः सर्वे पितामहम् अथाब्रुवन्।

tato devāḥ sagandharvāḥ pannagāsurarākṣasāḥ. mohitās tejasā tasya tapasā mandaraśmayaḥ. kaśmalopahatāḥ sarve pitāmaham athābruvan.

बहुभिः कारणैर् देव विश्वामित्रो महामुनिः। लोभितः क्रोधितश् चैव तपसा चाभिवर्धते।

bahubhiḥ kāraṇair deva viśvāmitro mahāmuniḥ. lobhitaḥ krodhitaś caiva tapasā cābhivardhate.

न ह्य् अस्य वृजिनं किं चिद् दृश्यते सूक्ष्मम् अप्य् अथ। न दीयते यदि त्व् अस्य मनसा यद् अभीप्सितम्। विनाशयति त्रैलोक्यं तपसा सचराचरम्। व्याकुलाश् च दिशः सर्वा न च किं चित् प्रकाशते।

na hy asya vṛjinaṃ kiṃ cid dṛśyate sūkṣmam apy atha. na dīyate yadi tv asya manasā yad abhīpsitam. vināśayati trailokyaṃ tapasā sacarācaram. vyākulāś ca diśaḥ sarvā na ca kiṃ cit prakāśate.

सागराः क्षुभिताः सर्वे विशीर्यन्ते च पर्वताः। प्रकम्पते च पृथिवी वायुर् वाति भृशाकुलः।

sāgarāḥ kṣubhitāḥ sarve viśīryante ca parvatāḥ. prakampate ca pṛthivī vāyur vāti bhṛśākulaḥ.

बुद्धिं न कुरुते यावन् नाशे देव महामुनिः। तावत् प्रसाद्यो भगवान् अग्निरूपो महाद्युतिः।

buddhiṃ na kurute yāvan nāśe deva mahāmuniḥ. tāvat prasādyo bhagavān agnirūpo mahādyutiḥ.

कालाग्निना यथा पूर्वं त्रैलोक्यं दह्यते ऽखिलम्। देवराज्ये चिकीर्षेत दीयताम् अस्य यन् मतम्।

kālāgninā yathā pūrvaṃ trailokyaṃ dahyate 'khilam. devarājye cikīrṣeta dīyatām asya yan matam.

ततः सुरगणाः सर्वे पितामहपुरोगमाः। विश्वामित्रं महात्मानं वाक्यं मधुरम् अब्रुवन्।

tataḥ suragaṇāḥ sarve pitāmahapurogamāḥ. viśvāmitraṃ mahātmānaṃ vākyaṃ madhuram abruvan.

ब्रह्मर्षे स्वागतं ते ऽस्तु तपसा स्म सुतोषिताः। ब्राह्मण्यं तपसोग्रेण प्राप्तवान् असि कौशिक।

brahmarṣe svāgataṃ te 'stu tapasā sma sutoṣitāḥ. brāhmaṇyaṃ tapasogreṇa prāptavān asi kauśika.

दीर्घम् आयुश् च ते ब्रह्मन् ददामि समरुद्गणः। स्वस्ति प्राप्नुहि भद्रं ते गच्छ सौम्य यथासुखम्।

dīrgham āyuś ca te brahman dadāmi samarudgaṇaḥ. svasti prāpnuhi bhadraṃ te gaccha saumya yathāsukham.

पितामहवचः श्रुत्वा सर्वेषां च दिवौकसाम्। कृत्वा प्रणामं मुदितो व्याजहार महामुनिः।

pitāmahavacaḥ śrutvā sarveṣāṃ ca divaukasām. kṛtvā praṇāmaṃ mudito vyājahāra mahāmuniḥ.

ब्राह्मण्यं यदि मे प्राप्तं दीर्घम् आयुस् तथैव च। ॐकारो ऽथ वषट्कारो वेदाश् च वरयन्तु माम्।

brāhmaṇyaṃ yadi me prāptaṃ dīrgham āyus tathaiva ca. oṃkāro 'tha vaṣaṭkāro vedāś ca varayantu mām.

क्षत्रवेदविदां श्रेष्ठो ब्रह्मवेदविदाम् अपि। ब्रह्मपुत्रो वसिष्ठो माम् एवं वदतु देवताः। यद्य् अयं परमः कामः कृतो यान्तु सुरर्षभाः।

kṣatravedavidāṃ śreṣṭho brahmavedavidām api. brahmaputro vasiṣṭho mām evaṃ vadatu devatāḥ. yady ayaṃ paramaḥ kāmaḥ kṛto yāntu surarṣabhāḥ.

ततः प्रसादितो देवैर् वसिष्ठो जपतां वरः। सख्यं चकार ब्रह्मर्षिर् एवम् अस्त्व् इति चाब्रवीत्।

tataḥ prasādito devair vasiṣṭho japatāṃ varaḥ. sakhyaṃ cakāra brahmarṣir evam astv iti cābravīt.

ब्रह्मर्षित्वं न संदेहः सर्वं संपत्स्यते तव। इत्य् उक्त्वा देवताश् चापि सर्वा जग्मुर् यथागतम्।

brahmarṣitvaṃ na saṃdehaḥ sarvaṃ saṃpatsyate tava. ity uktvā devatāś cāpi sarvā jagmur yathāgatam.

विश्वामित्रो ऽपि धर्मात्मा लब्ध्वा ब्राह्मण्यम् उत्तमम्। पूजयाम् आस ब्रह्मर्षिं वसिष्ठं जपतां वरम्।

viśvāmitro 'pi dharmātmā labdhvā brāhmaṇyam uttamam. pūjayām āsa brahmarṣiṃ vasiṣṭhaṃ japatāṃ varam.

कृतकामो महीं सर्वां चचार तपसि स्थितः। एवं त्व् अनेन ब्राह्मण्यं प्राप्तं राम महात्मना।

kṛtakāmo mahīṃ sarvāṃ cacāra tapasi sthitaḥ. evaṃ tv anena brāhmaṇyaṃ prāptaṃ rāma mahātmanā.

एष राम मुनिश्रेष्ठ एष विग्रहवांस् तपः। एष धर्मः परो नित्यं वीर्यस्यैष परायणम्।

eṣa rāma muniśreṣṭha eṣa vigrahavāṃs tapaḥ. eṣa dharmaḥ paro nityaṃ vīryasyaiṣa parāyaṇam.

शतानन्दवचः श्रुत्वा रामलक्ष्मणसंनिधौ। जनकः प्राञ्जलिर् वाक्यम् उवाच कुशिकात्मजम्।

śatānandavacaḥ śrutvā rāmalakṣmaṇasaṃnidhau. janakaḥ prāñjalir vākyam uvāca kuśikātmajam.

धन्यो ऽस्म्य् अनुगृहीतो ऽस्मि यस्य मे मुनिपुंगव। यज्ञं काकुत्स्थ सहितः प्राप्तवान् असि धार्मिक।

dhanyo 'smy anugṛhīto 'smi yasya me munipuṃgava. yajñaṃ kākutstha sahitaḥ prāptavān asi dhārmika.

पावितो ऽहं त्वया ब्रह्मन् दर्शनेन महामुने। गुणा बहुविधाः प्राप्तास् तव संदर्शनान् मया।

pāvito 'haṃ tvayā brahman darśanena mahāmune. guṇā bahuvidhāḥ prāptās tava saṃdarśanān mayā.

विस्तरेण च ते ब्रह्मन् कीर्त्यमानं महत् तपः। श्रुतं मया महातेजो रामेण च महात्मना।

vistareṇa ca te brahman kīrtyamānaṃ mahat tapaḥ. śrutaṃ mayā mahātejo rāmeṇa ca mahātmanā.

सदस्यैः प्राप्य च सदः श्रुतास् ते बहवो गुणाः।

sadasyaiḥ prāpya ca sadaḥ śrutās te bahavo guṇāḥ.

अप्रमेयं तपस् तुभ्यम् अप्रमेयं च ते बलम्। अप्रमेया गुणाश् चैव नित्यं ते कुशिकात्मज।

aprameyaṃ tapas tubhyam aprameyaṃ ca te balam. aprameyā guṇāś caiva nityaṃ te kuśikātmaja.

तृप्तिर् आश्चर्यभूतानां कथानां नास्ति मे विभो। कर्मकालो मुनिश्रेष्ठ लम्बते रविमण्डलम्।

tṛptir āścaryabhūtānāṃ kathānāṃ nāsti me vibho. karmakālo muniśreṣṭha lambate ravimaṇḍalam.

श्वः प्रभाते महातेजो द्रष्टुम् अर्हसि मां पुनः। स्वागतं तपसां श्रेष्ठ माम् अनुज्ञातुम् अर्हसि।

śvaḥ prabhāte mahātejo draṣṭum arhasi māṃ punaḥ. svāgataṃ tapasāṃ śreṣṭha mām anujñātum arhasi.

एवम् उक्त्वा मुनिश्रेष्ठं वैदेहो मिथिलाधिपः। प्रदक्षिणं चकाराशु सोपाध्यायः सबान्धवः।

evam uktvā muniśreṣṭhaṃ vaideho mithilādhipaḥ. pradakṣiṇaṃ cakārāśu sopādhyāyaḥ sabāndhavaḥ.

विश्वामित्रो ऽपि धर्मात्मा सहरामः सलक्ष्मणः। स्वं वाटम् अभिचक्राम पूज्यमानो महर्षिभिः।

viśvāmitro 'pi dharmātmā saharāmaḥ salakṣmaṇaḥ. svaṃ vāṭam abhicakrāma pūjyamāno maharṣibhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...