रामायण 1.4 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 4→

[rm-1-4] • 27 श्लोकाः

प्राप्तराज्यस्य रामस्य वाल्मीकिर् भगवान् ऋषिः। चकार चरितं कृत्स्नं विचित्रपदम् आत्मवान्।

prāptarājyasya rāmasya vālmīkir bhagavān ṛṣiḥ. cakāra caritaṃ kṛtsnaṃ vicitrapadam ātmavān.

कृत्वा तु तन् महाप्राज्ञः सभविष्यं सहोत्तरम्। चिन्तयाम् आस को न्व् एतत् प्रयुञ्जीयाद् इति प्रभुः।

kṛtvā tu tan mahāprājñaḥ sabhaviṣyaṃ sahottaram. cintayām āsa ko nv etat prayuñjīyād iti prabhuḥ.

तस्य चिन्तयमानस्य महर्षेर् भावितात्मनः। अगृह्णीतां ततः पादौ मुनिवेषौ कुशीलवौ।

tasya cintayamānasya maharṣer bhāvitātmanaḥ. agṛhṇītāṃ tataḥ pādau muniveṣau kuśīlavau.

कुशीलवौ तु धर्मज्ञौ राजपुत्रौ यशस्विनौ। भ्रातरौ स्वरसंपन्नौ ददर्शाश्रमवासिनौ।

kuśīlavau tu dharmajñau rājaputrau yaśasvinau. bhrātarau svarasaṃpannau dadarśāśramavāsinau.

स तु मेधाविनौ दृष्ट्वा वेदेषु परिनिष्ठितौ। वेदोपबृह्मणार्थाय ताव् अग्राहयत प्रभुः।

sa tu medhāvinau dṛṣṭvā vedeṣu pariniṣṭhitau. vedopabṛhmaṇārthāya tāv agrāhayata prabhuḥ.

काव्यं रामायणं कृत्स्नं सीतायाश् चरितं महत्। पौलस्त्य वधम् इत्य् एव चकार चरितव्रतः।

kāvyaṃ rāmāyaṇaṃ kṛtsnaṃ sītāyāś caritaṃ mahat. paulastya vadham ity eva cakāra caritavrataḥ.

पाठ्ये गेये च मधुरं प्रमाणैस् त्रिभिर् अन्वितम्। जातिभिः सप्तभिर् बद्धं तन्त्रीलयसमन्वितम्।

pāṭhye geye ca madhuraṃ pramāṇais tribhir anvitam. jātibhiḥ saptabhir baddhaṃ tantrīlayasamanvitam.

हास्यशृङ्गारकारुण्यरौद्रवीरभयानकैः। बीभत्सादिरसैर् युक्तं काव्यम् एतद् अगायताम्।

hāsyaśṛṅgārakāruṇyaraudravīrabhayānakaiḥ. bībhatsādirasair yuktaṃ kāvyam etad agāyatām.

तौ तु गान्धर्वतत्त्वज्ञौ मूर्च्छनास्थानकोविदौ। भ्रातरौ स्वरसंपन्नौ गन्धर्वाव् इव रूपिणौ।

tau tu gāndharvatattvajñau mūrcchanāsthānakovidau. bhrātarau svarasaṃpannau gandharvāv iva rūpiṇau.

रूपलक्षणसंपन्नौ मधुरस्वरभाषिणौ। बिम्बाद् इवोद्धृतौ बिम्बौ रामदेहात् तथापरौ।

rūpalakṣaṇasaṃpannau madhurasvarabhāṣiṇau. bimbād ivoddhṛtau bimbau rāmadehāt tathāparau.

तौ राजपुत्रौ कार्त्स्न्येन धर्म्यम् आख्यानम् उत्तमम्। वाचो विधेयं तत् सर्वं कृत्वा काव्यम् अनिन्दितौ।

tau rājaputrau kārtsnyena dharmyam ākhyānam uttamam. vāco vidheyaṃ tat sarvaṃ kṛtvā kāvyam aninditau.

ऋषीणां च द्विजातीनां साधूनां च समागमे। यथोपदेशं तत्त्वज्ञौ जगतुस् तौ समाहितौ। महात्मानौ महाभागौ सर्वलक्षणलक्षितौ।

ṛṣīṇāṃ ca dvijātīnāṃ sādhūnāṃ ca samāgame. yathopadeśaṃ tattvajñau jagatus tau samāhitau. mahātmānau mahābhāgau sarvalakṣaṇalakṣitau.

तौ कदा चित् समेतानाम् ऋषीणां भावितात्मनाम्। आसीनानां समीपस्थाव् इदं काव्यम् अगायताम्।

tau kadā cit sametānām ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām. āsīnānāṃ samīpasthāv idaṃ kāvyam agāyatām.

तच् छ्रुत्वा मुनयः सर्वे बाष्पपर्याकुलेक्षणाः। साधु साध्व् इत्य् ताव् ऊचतुः परं विस्मयम् आगताः।

tac chrutvā munayaḥ sarve bāṣpaparyākulekṣaṇāḥ. sādhu sādhv ity tāv ūcatuḥ paraṃ vismayam āgatāḥ.

ते प्रीतमनसः सर्वे मुनयो धर्मवत्सलाः। प्रशशंसुः प्रशस्तव्यौ गायमानौ कुशीलवौ।

te prītamanasaḥ sarve munayo dharmavatsalāḥ. praśaśaṃsuḥ praśastavyau gāyamānau kuśīlavau.

अहो गीतस्य माधुर्यं श्लोकानां च विशेषतः। चिरनिर्वृत्तम् अप्य् एतत् प्रत्यक्षम् इव दर्शितम्।

aho gītasya mādhuryaṃ ślokānāṃ ca viśeṣataḥ. ciranirvṛttam apy etat pratyakṣam iva darśitam.

प्रविश्य ताव् उभौ सुष्ठु तदा भावम् अगायताम्। सहितौ मधुरं रक्तं संपन्नं स्वरसंपदा।

praviśya tāv ubhau suṣṭhu tadā bhāvam agāyatām. sahitau madhuraṃ raktaṃ saṃpannaṃ svarasaṃpadā.

एवं प्रशस्यमानौ तौ तपःश्लाघ्यैर् महर्षिभिः। संरक्ततरम् अत्यर्थं मधुरं ताव् अगायताम्।

evaṃ praśasyamānau tau tapaḥślāghyair maharṣibhiḥ. saṃraktataram atyarthaṃ madhuraṃ tāv agāyatām.

प्रीतः कश् चिन् मुनिस् ताभ्यां संस्थितः कलशं ददौ। प्रसन्नो वल्कलं कश् चिद् ददौ ताभ्यां महायशाः।

prītaḥ kaś cin munis tābhyāṃ saṃsthitaḥ kalaśaṃ dadau. prasanno valkalaṃ kaś cid dadau tābhyāṃ mahāyaśāḥ.

आश्चर्यम् इदम् आख्यानं मुनिना संप्रकीर्तितम्। परं कवीनाम् आधारं समाप्तं च यथाक्रमम्।

āścaryam idam ākhyānaṃ muninā saṃprakīrtitam. paraṃ kavīnām ādhāraṃ samāptaṃ ca yathākramam.

प्रशस्यमानौ सर्वत्र कदा चित् तत्र गायकौ। रथ्यासु राजमार्गेषु ददर्श भरताग्रजः।

praśasyamānau sarvatra kadā cit tatra gāyakau. rathyāsu rājamārgeṣu dadarśa bharatāgrajaḥ.

स्ववेश्म चानीय ततो भ्रातरौ सकुशीलवौ। पूजयाम् आस पूजार्हौ रामः शत्रुनिबर्हणः।

svaveśma cānīya tato bhrātarau sakuśīlavau. pūjayām āsa pūjārhau rāmaḥ śatrunibarhaṇaḥ.

आसीनः काञ्चने दिव्ये स च सिंहासने प्रभुः। उपोपविष्टैः सचिवैर् भ्रातृभिश् च परंतपः।

āsīnaḥ kāñcane divye sa ca siṃhāsane prabhuḥ. upopaviṣṭaiḥ sacivair bhrātṛbhiś ca paraṃtapaḥ.

दृष्ट्वा तु रूपसंपन्नौ ताव् उभौ वीणिनौ ततः। उवाच लक्ष्मणं रामः शत्रुघ्नं भरतं तथा।

dṛṣṭvā tu rūpasaṃpannau tāv ubhau vīṇinau tataḥ. uvāca lakṣmaṇaṃ rāmaḥ śatrughnaṃ bharataṃ tathā.

श्रूयताम् इदम् आख्यानम् अनयोर् देववर्चसोः। विचित्रार्थपदं सम्यग् गायतोर् मधुरस्वरम्।

śrūyatām idam ākhyānam anayor devavarcasoḥ. vicitrārthapadaṃ samyag gāyator madhurasvaram.

इमौ मुनी पार्थिवलक्ष्मणान्वितौ कुशीलवौ चैव महातपस्विनौ। ममापि तद् भूतिकरं प्रचक्षते महानुभावं चरितं निबोधत।

imau munī pārthivalakṣmaṇānvitau kuśīlavau caiva mahātapasvinau. mamāpi tad bhūtikaraṃ pracakṣate mahānubhāvaṃ caritaṃ nibodhata.

ततस् तु तौ रामवचः प्रचोदिताव् अगायतां मार्गविधानसंपदा। स चापि रामः परिषद्गतः शनैर् बुभूषयासक्तमना बभूव ह।

tatas tu tau rāmavacaḥ pracoditāv agāyatāṃ mārgavidhānasaṃpadā. sa cāpi rāmaḥ pariṣadgataḥ śanair bubhūṣayāsaktamanā babhūva ha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...