रामायण 1.38 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 38→

[rm-1-38] • 26 श्लोकाः

विश्वामित्रवचः श्रुत्वा कथान्ते रघुनन्दन। उवाच परमप्रीतो मुनिं दीप्तम् इवानलम्।

viśvāmitravacaḥ śrutvā kathānte raghunandana. uvāca paramaprīto muniṃ dīptam ivānalam.

श्रोतुम् इछामि भद्रं ते विस्तरेण कथाम् इमाम्। पूर्वको मे कथं ब्रह्मन् यज्ञं वै समुपाहरत्।

śrotum ichāmi bhadraṃ te vistareṇa kathām imām. pūrvako me kathaṃ brahman yajñaṃ vai samupāharat.

विश्वामित्रस् तु काकुत्स्थम् उवाच प्रहसन्न् इव। श्रूयतां विस्तरो राम सगरस्य महात्मनः।

viśvāmitras tu kākutstham uvāca prahasann iva. śrūyatāṃ vistaro rāma sagarasya mahātmanaḥ.

शंकरश्वशुरो नाम हिमवान् अचलोत्तमः। विन्ध्यपर्वतम् आसाद्य निरीक्षेते परस्परम्।

śaṃkaraśvaśuro nāma himavān acalottamaḥ. vindhyaparvatam āsādya nirīkṣete parasparam.

तयोर् मध्ये प्रवृत्तो ऽभूद् यज्ञः स पुरुषोत्तम। स हि देशो नरव्याघ्र प्रशस्तो यज्ञकर्मणि।

tayor madhye pravṛtto 'bhūd yajñaḥ sa puruṣottama. sa hi deśo naravyāghra praśasto yajñakarmaṇi.

तस्याश्वचर्यां काकुत्स्थ दृढधन्वा महारथः। अंशुमान् अकरोत् तात सगरस्य मते स्थितः।

tasyāśvacaryāṃ kākutstha dṛḍhadhanvā mahārathaḥ. aṃśumān akarot tāta sagarasya mate sthitaḥ.

तस्य पर्वणि तं यज्ञं यजमानस्य वासवः। राक्षसीं तनुम् आस्थाय यज्ञियाश्वम् अपाहरत्।

tasya parvaṇi taṃ yajñaṃ yajamānasya vāsavaḥ. rākṣasīṃ tanum āsthāya yajñiyāśvam apāharat.

ह्रियमाणे तु काकुत्स्थ तस्मिन्न् अश्वे महात्मनः। उपाध्याय गणाः सर्वे यजमानम् अथाब्रुवन्।

hriyamāṇe tu kākutstha tasminn aśve mahātmanaḥ. upādhyāya gaṇāḥ sarve yajamānam athābruvan.

अयं पर्वणि वेगेन यज्ञियाश्वो ऽपनीयते। हर्तारं जहि काकुत्स्थ हयश् चैवोपनीयताम्।

ayaṃ parvaṇi vegena yajñiyāśvo 'panīyate. hartāraṃ jahi kākutstha hayaś caivopanīyatām.

यज्ञच् छिद्रं भवत्य् एतत् सर्वेषाम् अशिवाय नः। तत् तथा क्रियतां राजन् यथाछिद्रः क्रतुर् भवेत्।

yajñac chidraṃ bhavaty etat sarveṣām aśivāya naḥ. tat tathā kriyatāṃ rājan yathāchidraḥ kratur bhavet.

उपाध्याय वचः श्रुत्वा तस्मिन् सदसि पार्थिवः। षष्टिं पुत्रसहस्राणि वाक्यम् एतद् उवाच ह।

upādhyāya vacaḥ śrutvā tasmin sadasi pārthivaḥ. ṣaṣṭiṃ putrasahasrāṇi vākyam etad uvāca ha.

गतिं पुत्रा न पश्यामि रक्षसां पुरुषर्षभाः। मन्त्रपूतैर् महाभागैर् आस्थितो हि महाक्रतुः।

gatiṃ putrā na paśyāmi rakṣasāṃ puruṣarṣabhāḥ. mantrapūtair mahābhāgair āsthito hi mahākratuḥ.

तद् गच्छत विचिन्वध्वं पुत्रका भद्रम् अस्तु वः। समुद्रमालिनीं सर्वां पृथिवीम् अनुगच्छत।

tad gacchata vicinvadhvaṃ putrakā bhadram astu vaḥ. samudramālinīṃ sarvāṃ pṛthivīm anugacchata.

एकैकं योजनं पुत्रा विस्तारम् अभिगच्छत।

ekaikaṃ yojanaṃ putrā vistāram abhigacchata.

यावत् तुरगसंदर्शस् तावत् खनत मेदिनीम्। तम् एव हयहर्तारं मार्गमाणा ममाज्ञया।

yāvat turagasaṃdarśas tāvat khanata medinīm. tam eva hayahartāraṃ mārgamāṇā mamājñayā.

दीक्षितः पौत्रसहितः सोपाध्यायगणो ह्य् अहम्। इह स्थास्यामि भद्रं वो यावत् तुरगदर्शनम्।

dīkṣitaḥ pautrasahitaḥ sopādhyāyagaṇo hy aham. iha sthāsyāmi bhadraṃ vo yāvat turagadarśanam.

इत्य् उक्त्वा हृष्टमनसो राजपुत्रा महाबलाः। जग्मुर् महीतलं राम पितुर् वचनयन्त्रिताः।

ity uktvā hṛṣṭamanaso rājaputrā mahābalāḥ. jagmur mahītalaṃ rāma pitur vacanayantritāḥ.

योजनायाम् अविस्तारम् एकैको धरणीतलम्। बिभिदुः पुरुषव्याघ्र वज्रस्पर्शसमैर् भुजैः।

yojanāyām avistāram ekaiko dharaṇītalam. bibhiduḥ puruṣavyāghra vajrasparśasamair bhujaiḥ.

शूलैर् अशनिकल्पैश् च हलैश् चापि सुदारुणैः। भिद्यमाना वसुमती ननाद रघुनन्दन।

śūlair aśanikalpaiś ca halaiś cāpi sudāruṇaiḥ. bhidyamānā vasumatī nanāda raghunandana.

नागानां वध्यमानानाम् असुराणां च राघव। राक्षसानां च दुर्धर्षः सत्त्वानां निनदो ऽभवत्।

nāgānāṃ vadhyamānānām asurāṇāṃ ca rāghava. rākṣasānāṃ ca durdharṣaḥ sattvānāṃ ninado 'bhavat.

योजनानां सहस्राणि षष्टिं तु रघुनन्दन। बिभिदुर् धरणीं वीरा रसातलम् अनुत्तमम्।

yojanānāṃ sahasrāṇi ṣaṣṭiṃ tu raghunandana. bibhidur dharaṇīṃ vīrā rasātalam anuttamam.

एवं पर्वतसंबाधं जम्बूद्वीपं नृपात्मजाः। खनन्तो नृपशार्दूल सर्वतः परिचक्रमुः।

evaṃ parvatasaṃbādhaṃ jambūdvīpaṃ nṛpātmajāḥ. khananto nṛpaśārdūla sarvataḥ paricakramuḥ.

ततो देवाः सगन्धर्वाः सासुराः सहपन्नगाः। संभ्रान्तमनसः सर्वे पितामहम् उपागमन्।

tato devāḥ sagandharvāḥ sāsurāḥ sahapannagāḥ. saṃbhrāntamanasaḥ sarve pitāmaham upāgaman.

ते प्रसाद्य महात्मानं विषण्णवदनास् तदा। ऊचुः परमसंत्रस्ताः पितामहम् इदं वचः।

te prasādya mahātmānaṃ viṣaṇṇavadanās tadā. ūcuḥ paramasaṃtrastāḥ pitāmaham idaṃ vacaḥ.

भगवन् पृथिवी सर्वा खन्यते सगरात्मजैः। बहवश् च महात्मानो वध्यन्ते जलचारिणः।

bhagavan pṛthivī sarvā khanyate sagarātmajaiḥ. bahavaś ca mahātmāno vadhyante jalacāriṇaḥ.

अयं यज्ञहनो ऽस्माकम् अनेनाश्वो ऽपनीयते। इति ते सर्वभूतानि निघ्नन्ति सगरात्मजः।

ayaṃ yajñahano 'smākam anenāśvo 'panīyate. iti te sarvabhūtāni nighnanti sagarātmajaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...