रामायण 1.36 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 36→

[rm-1-36] • 31 श्लोकाः

तप्यमाने तपो देवे देवाः सर्षिगणाः पुरा। सेनापतिम् अभीप्सन्तः पितामहम् उपागमन्।

tapyamāne tapo deve devāḥ sarṣigaṇāḥ purā. senāpatim abhīpsantaḥ pitāmaham upāgaman.

ततो ऽब्रुवन् सुराः सर्वे भगवन्तं पितामहम्। प्रणिपत्य शुभं वाक्यं सेन्द्राः साग्निपुरोगमाः।

tato 'bruvan surāḥ sarve bhagavantaṃ pitāmaham. praṇipatya śubhaṃ vākyaṃ sendrāḥ sāgnipurogamāḥ.

यो नः सेनापतिर् देव दत्तो भगवता पुरा। स तपः परम् आस्थाय तप्यते स्म सहोमया।

yo naḥ senāpatir deva datto bhagavatā purā. sa tapaḥ param āsthāya tapyate sma sahomayā.

यद् अत्रानन्तरं कार्यं लोकानां हितकाम्यया। संविधत्स्व विधानज्ञ त्वं हि नः परमा गतिः।

yad atrānantaraṃ kāryaṃ lokānāṃ hitakāmyayā. saṃvidhatsva vidhānajña tvaṃ hi naḥ paramā gatiḥ.

देवतानां वचः श्रुत्वा सर्वलोकपितामहः। सान्त्वयन् मधुरैर् वाक्यैस् त्रिदशान् इदम् अब्रवीत्।

devatānāṃ vacaḥ śrutvā sarvalokapitāmahaḥ. sāntvayan madhurair vākyais tridaśān idam abravīt.

शैलपुत्र्या यद् उक्तं तन् न प्रजास्यथ पत्निषु। तस्या वचनम् अक्लिष्टं सत्यम् एव न संशयः।

śailaputryā yad uktaṃ tan na prajāsyatha patniṣu. tasyā vacanam akliṣṭaṃ satyam eva na saṃśayaḥ.

इयम् आकाशगा गङ्गा यस्यां पुत्रं हुताशनः। जनयिष्यति देवानां सेनापतिम् अरिंदमम्।

iyam ākāśagā gaṅgā yasyāṃ putraṃ hutāśanaḥ. janayiṣyati devānāṃ senāpatim ariṃdamam.

ज्येष्ठा शैलेन्द्रदुहिता मानयिष्यति तं सुतम्। उमायास् तद् बहुमतं भविष्यति न संशयः।

jyeṣṭhā śailendraduhitā mānayiṣyati taṃ sutam. umāyās tad bahumataṃ bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य कृतार्था रघुनन्दन। प्रणिपत्य सुराः सर्वे पितामहम् अपूजयन्।

tac chrutvā vacanaṃ tasya kṛtārthā raghunandana. praṇipatya surāḥ sarve pitāmaham apūjayan.

ते गत्वा पर्वतं राम कैलासं धातुमण्डितम्। अग्निं नियोजयाम् आसुः पुत्रार्थं सर्वदेवताः।

te gatvā parvataṃ rāma kailāsaṃ dhātumaṇḍitam. agniṃ niyojayām āsuḥ putrārthaṃ sarvadevatāḥ.

देवकार्यम् इदं देव समाधत्स्व हुताशन। शैलपुत्र्यां महातेजो गङ्गायां तेज उत्सृज।

devakāryam idaṃ deva samādhatsva hutāśana. śailaputryāṃ mahātejo gaṅgāyāṃ teja utsṛja.

देवतानां प्रतिज्ञाय गङ्गाम् अभ्येत्य पावकः। गर्भं धारय वै देवि देवतानाम् इदं प्रियम्।

devatānāṃ pratijñāya gaṅgām abhyetya pāvakaḥ. garbhaṃ dhāraya vai devi devatānām idaṃ priyam.

इत्य् एतद् वचनं श्रुत्वा दिव्यं रूपम् अधारयत्। स तस्या महिमां दृष्ट्वा समन्ताद् अवकीर्यत।

ity etad vacanaṃ śrutvā divyaṃ rūpam adhārayat. sa tasyā mahimāṃ dṛṣṭvā samantād avakīryata.

समन्ततस् तदा देवीम् अभ्यषिञ्चत पावकः। सर्वस्रोतांसि पूर्णानि गङ्गाया रघुनन्दन।

samantatas tadā devīm abhyaṣiñcata pāvakaḥ. sarvasrotāṃsi pūrṇāni gaṅgāyā raghunandana.

तम् उवाच ततो गङ्गा सर्वदेवपुरोहितम्। अशक्ता धारणे देव तव तेजः समुद्धतम्। दह्यमानाग्निना तेन संप्रव्यथितचेतना।

tam uvāca tato gaṅgā sarvadevapurohitam. aśaktā dhāraṇe deva tava tejaḥ samuddhatam. dahyamānāgninā tena saṃpravyathitacetanā.

अथाब्रवीद् इदं गङ्गां सर्वदेवहुताशनः। इह हैमवते पादे गर्भो ऽयं संनिवेश्यताम्।

athābravīd idaṃ gaṅgāṃ sarvadevahutāśanaḥ. iha haimavate pāde garbho 'yaṃ saṃniveśyatām.

श्रुत्वा त्व् अग्निवचो गङ्गा तं गर्भम् अतिभास्वरम्। उत्ससर्ज महातेजाः स्रोतोभ्यो हि तदानघ।

śrutvā tv agnivaco gaṅgā taṃ garbham atibhāsvaram. utsasarja mahātejāḥ srotobhyo hi tadānagha.

यद् अस्या निर्गतं तस्मात् तप्तजाम्बूनदप्रभम्। काञ्चनं धरणीं प्राप्तं हिरण्यम् अमलं शुभम्।

yad asyā nirgataṃ tasmāt taptajāmbūnadaprabham. kāñcanaṃ dharaṇīṃ prāptaṃ hiraṇyam amalaṃ śubham.

ताम्रं कार्ष्णायसं चैव तैक्ष्ण्याद् एवाभिजायत। मलं तस्याभवत् तत्र त्रपुसीसकम् एव च।

tāmraṃ kārṣṇāyasaṃ caiva taikṣṇyād evābhijāyata. malaṃ tasyābhavat tatra trapusīsakam eva ca.

तद् एतद् धरणीं प्राप्य नानाधातुर् अवर्धत।

tad etad dharaṇīṃ prāpya nānādhātur avardhata.

निक्षिप्तमात्रे गर्भे तु तेजोभिर् अभिरञ्जितम्। सर्वं पर्वतसंनद्धं सौवर्णम् अभवद् वनम्।

nikṣiptamātre garbhe tu tejobhir abhirañjitam. sarvaṃ parvatasaṃnaddhaṃ sauvarṇam abhavad vanam.

जातरूपम् इति ख्यातं तदा प्रभृति राघव। सुवर्णं पुरुषव्याघ्र हुताशनसमप्रभम्।

jātarūpam iti khyātaṃ tadā prabhṛti rāghava. suvarṇaṃ puruṣavyāghra hutāśanasamaprabham.

तं कुमारं ततो जातं सेन्द्राः सहमरुद्गणाः। क्षीरसंभावनार्थाय कृत्तिकाः समयोजयन्।

taṃ kumāraṃ tato jātaṃ sendrāḥ sahamarudgaṇāḥ. kṣīrasaṃbhāvanārthāya kṛttikāḥ samayojayan.

ताः क्षीरं जातमात्रस्य कृत्वा समयम् उत्तमम्। ददुः पुत्रो ऽयम् अस्माकं सर्वासाम् इति निश्चिताः।

tāḥ kṣīraṃ jātamātrasya kṛtvā samayam uttamam. daduḥ putro 'yam asmākaṃ sarvāsām iti niścitāḥ.

ततस् तु देवताः सर्वाः कार्तिकेय इति ब्रुवन्। पुत्रस् त्रैलोक्य विख्यातो भविष्यति न संशयः।

tatas tu devatāḥ sarvāḥ kārtikeya iti bruvan. putras trailokya vikhyāto bhaviṣyati na saṃśayaḥ.

तेषां तद् वचनं श्रुत्वा स्कन्नं गर्भपरिस्रवे। स्नापयन् परया लक्ष्म्या दीप्यमानम् इवानलम्।

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā skannaṃ garbhaparisrave. snāpayan parayā lakṣmyā dīpyamānam ivānalam.

स्कन्द इत्य् अब्रुवन् देवाः स्कन्नं गर्भपरिस्रवात्। कार्तिकेयं महाभागं काकुत्स्थज्वलनोपमम्।

skanda ity abruvan devāḥ skannaṃ garbhaparisravāt. kārtikeyaṃ mahābhāgaṃ kākutsthajvalanopamam.

प्रादुर्भूतं ततः क्षीरं कृत्तिकानाम् अनुत्तमम्। षण्णां षडाननो भूत्वा जग्राह स्तनजं पयः।

prādurbhūtaṃ tataḥ kṣīraṃ kṛttikānām anuttamam. ṣaṇṇāṃ ṣaḍānano bhūtvā jagrāha stanajaṃ payaḥ.

गृहीत्वा क्षीरम् एकाह्ना सुकुमार वपुस् तदा। अजयत् स्वेन वीर्येण दैत्यसैन्यगणान् विभुः।

gṛhītvā kṣīram ekāhnā sukumāra vapus tadā. ajayat svena vīryeṇa daityasainyagaṇān vibhuḥ.

सुरसेनागणपतिं ततस् तम् अमलद्युतिम्। अभ्यषिञ्चन् सुरगणाः समेत्याग्निपुरोगमाः।

surasenāgaṇapatiṃ tatas tam amaladyutim. abhyaṣiñcan suragaṇāḥ sametyāgnipurogamāḥ.

एष ते राम गङ्गाया विस्तरो ऽभिहितो मया। कुमारसंभवश् चैव धन्यः पुण्यस् तथैव च।

eṣa te rāma gaṅgāyā vistaro 'bhihito mayā. kumārasaṃbhavaś caiva dhanyaḥ puṇyas tathaiva ca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...