रामायण 1.2 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 2→

[rm-1-2] • 41 श्लोकाः

नारदस्य तु तद् वाक्यं श्रुत्वा वाक्यविशारदः। पूजयाम् आस धर्मात्मा सहशिष्यो महामुनिः।

nāradasya tu tad vākyaṃ śrutvā vākyaviśāradaḥ. pūjayām āsa dharmātmā sahaśiṣyo mahāmuniḥ.

यथावत् पूजितस् तेन देवर्षिर् नारदस् तदा। आपृष्ट्वैवाभ्यनुज्ञातः स जगाम विहायसं।

yathāvat pūjitas tena devarṣir nāradas tadā. āpṛṣṭvaivābhyanujñātaḥ sa jagāma vihāyasaṃ.

स मुहूर्तं गते तस्मिन् देवलोकं मुनिस् तदा। जगाम तमसातीरं जाह्नव्यास् त्व् अविदूरतः।

sa muhūrtaṃ gate tasmin devalokaṃ munis tadā. jagāma tamasātīraṃ jāhnavyās tv avidūrataḥ.

स तु तीरं समासाद्य तमसाया महामुनिः। शिष्यम् आह स्थितं पार्श्वे दृष्ट्वा तीर्थम् अकर्दमम्।

sa tu tīraṃ samāsādya tamasāyā mahāmuniḥ. śiṣyam āha sthitaṃ pārśve dṛṣṭvā tīrtham akardamam.

अकर्दमम् इदं तीर्थं भरद्वाज निशामय। रमणीयं प्रसन्नाम्बु सन्मनुष्यमनो यथा।

akardamam idaṃ tīrthaṃ bharadvāja niśāmaya. ramaṇīyaṃ prasannāmbu sanmanuṣyamano yathā.

न्यस्यतां कलशस् तात दीयतां वल्कलं मम। इदम् एवावगाहिष्ये तमसातीर्थम् उत्तमम्।

nyasyatāṃ kalaśas tāta dīyatāṃ valkalaṃ mama. idam evāvagāhiṣye tamasātīrtham uttamam.

एवम् उक्तो भरद्वाजो वाल्मीकेन महात्मना। प्रायच्छत मुनेस् तस्य वल्कलं नियतो गुरोः।

evam ukto bharadvājo vālmīkena mahātmanā. prāyacchata munes tasya valkalaṃ niyato guroḥ.

स शिष्यहस्ताद् आदाय वल्कलं नियतेन्द्रियः। विचचार ह पश्यंस् तत् सर्वतो विपुलं वनम्।

sa śiṣyahastād ādāya valkalaṃ niyatendriyaḥ. vicacāra ha paśyaṃs tat sarvato vipulaṃ vanam.

तस्याभ्याशे तु मिथुनं चरन्तम् अनपायिनम्। ददर्श भगवांस् तत्र क्रौञ्चयोश् चारुनिस्वनम्।

tasyābhyāśe tu mithunaṃ carantam anapāyinam. dadarśa bhagavāṃs tatra krauñcayoś cārunisvanam.

तस्मात् तु मिथुनाद् एकं पुमांसं पापनिश्चयः। जघान वैरनिलयो निषादस् तस्य पश्यतः।

tasmāt tu mithunād ekaṃ pumāṃsaṃ pāpaniścayaḥ. jaghāna vairanilayo niṣādas tasya paśyataḥ.

तं शोणितपरीताङ्गं वेष्टमानं महीतले। भार्या तु निहतं दृष्ट्वा रुराव करुणां गिरम्।

taṃ śoṇitaparītāṅgaṃ veṣṭamānaṃ mahītale. bhāryā tu nihataṃ dṛṣṭvā rurāva karuṇāṃ giram.

तथा तु तं द्विजं दृष्ट्वा निषादेन निपातितम्। ऋषेर् धर्मात्मनस् तस्य कारुण्यं समपद्यत।

tathā tu taṃ dvijaṃ dṛṣṭvā niṣādena nipātitam. ṛṣer dharmātmanas tasya kāruṇyaṃ samapadyata.

ततः करुणवेदित्वाद् अधर्मो ऽयम् इति द्विजः। निशाम्य रुदतीं क्रौञ्चीम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

tataḥ karuṇaveditvād adharmo 'yam iti dvijaḥ. niśāmya rudatīṃ krauñcīm idaṃ vacanam abravīt.

मा निषाद प्रतिष्ठां त्वम् अगमः शाश्वतीः समाः। यत् क्रौञ्चमिथुनाद् एकम् अवधीः काममोहितम्।

mā niṣāda pratiṣṭhāṃ tvam agamaḥ śāśvatīḥ samāḥ. yat krauñcamithunād ekam avadhīḥ kāmamohitam.

तस्यैवं ब्रुवतश् चिन्ता बभूव हृदि वीक्षतः। शोकार्तेनास्य शकुनेः किम् इदं व्याहृतं मया।

tasyaivaṃ bruvataś cintā babhūva hṛdi vīkṣataḥ. śokārtenāsya śakuneḥ kim idaṃ vyāhṛtaṃ mayā.

चिन्तयन् स महाप्राज्ञश् चकार मतिमान् मतिम्। शिष्यं चैवाब्रवीद् वाक्यम् इदं स मुनिपुंगवः।

cintayan sa mahāprājñaś cakāra matimān matim. śiṣyaṃ caivābravīd vākyam idaṃ sa munipuṃgavaḥ.

पादबद्धो ऽक्षरसमस् तन्त्रीलयसमन्वितः। शोकार्तस्य प्रवृत्तो मे श्लोको भवतु नान्यथा।

pādabaddho 'kṣarasamas tantrīlayasamanvitaḥ. śokārtasya pravṛtto me śloko bhavatu nānyathā.

शिष्यस् तु तस्य ब्रुवतो मुनेर् वाक्यम् अनुत्तमम्। प्रतिजग्राह संहृष्टस् तस्य तुष्टो ऽभवद् गुरुः।

śiṣyas tu tasya bruvato muner vākyam anuttamam. pratijagrāha saṃhṛṣṭas tasya tuṣṭo 'bhavad guruḥ.

सो ऽभिषेकं ततः कृत्वा तीर्थे तस्मिन् यथाविधि। तम् एव चिन्तयन्न् अर्थम् उपावर्तत वै मुनिः।

so 'bhiṣekaṃ tataḥ kṛtvā tīrthe tasmin yathāvidhi. tam eva cintayann artham upāvartata vai muniḥ.

भरद्वाजस् ततः शिष्यो विनीतः श्रुतवान् गुरोः। कलशं पूर्णम् आदाय पृष्ठतो ऽनुजगाम ह।

bharadvājas tataḥ śiṣyo vinītaḥ śrutavān guroḥ. kalaśaṃ pūrṇam ādāya pṛṣṭhato 'nujagāma ha.

स प्रविश्याश्रमपदं शिष्येण सह धर्मवित्। उपविष्टः कथाश् चान्याश् चकार ध्यानम् आस्थितः।

sa praviśyāśramapadaṃ śiṣyeṇa saha dharmavit. upaviṣṭaḥ kathāś cānyāś cakāra dhyānam āsthitaḥ.

आजगाम ततो ब्रह्मा लोककर्ता स्वयं प्रभुः। चतुर्मुखो महातेजा द्रष्टुं तं मुनिपुंगवम्।

ājagāma tato brahmā lokakartā svayaṃ prabhuḥ. caturmukho mahātejā draṣṭuṃ taṃ munipuṃgavam.

वाल्मीकिर् अथ तं दृष्ट्वा सहसोत्थाय वाग् यतः। प्राञ्जलिः प्रयतो भूत्वा तस्थौ परमविस्मितः।

vālmīkir atha taṃ dṛṣṭvā sahasotthāya vāg yataḥ. prāñjaliḥ prayato bhūtvā tasthau paramavismitaḥ.

पूजयाम् आस तं देवं पाद्यार्घ्यासनवन्दनैः। प्रणम्य विधिवच् चैनं पृष्ट्वानामयम् अव्ययम्।

pūjayām āsa taṃ devaṃ pādyārghyāsanavandanaiḥ. praṇamya vidhivac cainaṃ pṛṣṭvānāmayam avyayam.

अथोपविश्य भगवान् आसने परमार्चिते। वाल्मीकये महर्षये संदिदेशासनं ततः।

athopaviśya bhagavān āsane paramārcite. vālmīkaye maharṣaye saṃdideśāsanaṃ tataḥ.

उपविष्टे तदा तस्मिन् साक्षाल् लोकपितामहे। तद् गतेनैव मनसा वाल्मीकिर् ध्यानम् आस्थितः।

upaviṣṭe tadā tasmin sākṣāl lokapitāmahe. tad gatenaiva manasā vālmīkir dhyānam āsthitaḥ.

पापात्मना कृतं कष्टं वैरग्रहणबुद्धिना। यस् तादृशं चारुरवं क्रौञ्चं हन्याद् अकारणात्।

pāpātmanā kṛtaṃ kaṣṭaṃ vairagrahaṇabuddhinā. yas tādṛśaṃ cāruravaṃ krauñcaṃ hanyād akāraṇāt.

शोचन्न् एव मुहुः क्रौञ्चीम् उपश्लोकम् इमं पुनः। जगाव् अन्तर्गतमना भूत्वा शोकपरायणः।

śocann eva muhuḥ krauñcīm upaślokam imaṃ punaḥ. jagāv antargatamanā bhūtvā śokaparāyaṇaḥ.

तम् उवाच ततो ब्रह्मा प्रहसन् मुनिपुंगवम्। श्लोक एव त्वया बद्धो नात्र कार्या विचारणा।

tam uvāca tato brahmā prahasan munipuṃgavam. śloka eva tvayā baddho nātra kāryā vicāraṇā.

मच्छन्दाद् एव ते ब्रह्मन् प्रवृत्तेयं सरस्वती। रामस्य चरितं सर्वं कुरु त्वम् ऋषिसत्तम।

macchandād eva te brahman pravṛtteyaṃ sarasvatī. rāmasya caritaṃ sarvaṃ kuru tvam ṛṣisattama.

धर्मात्मनो गुणवतो लोके रामस्य धीमतः। वृत्तं कथय धीरस्य यथा ते नारदाच् छ्रुतम्।

dharmātmano guṇavato loke rāmasya dhīmataḥ. vṛttaṃ kathaya dhīrasya yathā te nāradāc chrutam.

रहस्यं च प्रकाशं च यद् वृत्तं तस्य धीमतः। रामस्य सह सौमित्रे राक्षसानां च सर्वशः।

rahasyaṃ ca prakāśaṃ ca yad vṛttaṃ tasya dhīmataḥ. rāmasya saha saumitre rākṣasānāṃ ca sarvaśaḥ.

वैदेह्याश् चैव यद् वृत्तं प्रकाशं यदि वा रहः। तच् चाप्य् अविदितं सर्वं विदितं ते भविष्यति।

vaidehyāś caiva yad vṛttaṃ prakāśaṃ yadi vā rahaḥ. tac cāpy aviditaṃ sarvaṃ viditaṃ te bhaviṣyati.

न ते वाग् अनृता काव्ये का चिद् अत्र भविष्यति। कुरु रामकथां पुण्यां श्लोकबद्धां मनोरमाम्।

na te vāg anṛtā kāvye kā cid atra bhaviṣyati. kuru rāmakathāṃ puṇyāṃ ślokabaddhāṃ manoramām.

यावत् स्थास्यन्ति गिरयः सरितश् च महीतले। तावद् रामायणकथा लोकेषु प्रचरिष्यति।

yāvat sthāsyanti girayaḥ saritaś ca mahītale. tāvad rāmāyaṇakathā lokeṣu pracariṣyati.

यावद् रामस्य च कथा त्वत्कृता प्रचरिष्यति। तावद् ऊर्ध्वम् अधश् च त्वं मल्लोकेषु निवत्स्यसि।

yāvad rāmasya ca kathā tvatkṛtā pracariṣyati. tāvad ūrdhvam adhaś ca tvaṃ mallokeṣu nivatsyasi.

इत्य् उक्त्वा भगवान् ब्रह्मा तत्रैवान्तरधीयत। ततः सशिष्यो वाल्मीकिर् मुनिर् विस्मयम् आययौ।

ity uktvā bhagavān brahmā tatraivāntaradhīyata. tataḥ saśiṣyo vālmīkir munir vismayam āyayau.

तस्य शिष्यास् ततः सर्वे जगुः श्लोकम् इमं पुनः। मुहुर् मुहुः प्रीयमाणाः प्राहुश् च भृशविस्मिताः।

tasya śiṣyās tataḥ sarve jaguḥ ślokam imaṃ punaḥ. muhur muhuḥ prīyamāṇāḥ prāhuś ca bhṛśavismitāḥ.

समाक्षरैश् चतुर्भिर् यः पादैर् गीतो महर्षिणा। सो ऽनुव्याहरणाद् भूयः शोकः श्लोकत्वम् आगतः।

samākṣaraiś caturbhir yaḥ pādair gīto maharṣiṇā. so 'nuvyāharaṇād bhūyaḥ śokaḥ ślokatvam āgataḥ.

तस्य बुद्धिर् इयं जाता वाल्मीकेर् भावितात्मनः। कृत्स्नं रामायणं काव्यम् ईदृशैः करवाण्य् अहम्।

tasya buddhir iyaṃ jātā vālmīker bhāvitātmanaḥ. kṛtsnaṃ rāmāyaṇaṃ kāvyam īdṛśaiḥ karavāṇy aham.

उदारवृत्तार्थपदैर् मनोरमैस् तदास्य रामस्य चकार कीर्तिमान्। समाक्षरैः श्लोकशतैर् यशस्विनो यशस्करं काव्यम् उदारधीर् मुनिः।

udāravṛttārthapadair manoramais tadāsya rāmasya cakāra kīrtimān. samākṣaraiḥ ślokaśatair yaśasvino yaśaskaraṃ kāvyam udāradhīr muniḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...