रामायण 1.17 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 17→

[rm-1-17] • 39 श्लोकाः

निर्वृत्ते तु क्रतौ तस्मिन् हयमेधे महात्मनः। प्रतिगृह्य सुरा भागान् प्रतिजग्मुर् यथागतम्।

nirvṛtte tu kratau tasmin hayamedhe mahātmanaḥ. pratigṛhya surā bhāgān pratijagmur yathāgatam.

समाप्तदीक्षानियमः पत्नीगणसमन्वितः। प्रविवेश पुरीं राजा सभृत्यबलवाहनः।

samāptadīkṣāniyamaḥ patnīgaṇasamanvitaḥ. praviveśa purīṃ rājā sabhṛtyabalavāhanaḥ.

यथार्हं पूजितास् तेन राज्ञा वै पृथिवीश्वराः। मुदिताः प्रययुर् देशान् प्रणम्य मुनिपुंगवम्।

yathārhaṃ pūjitās tena rājñā vai pṛthivīśvarāḥ. muditāḥ prayayur deśān praṇamya munipuṃgavam.

गतेषु पृथिवीशेषु राजा दशरथः पुनः। प्रविवेश पुरीं श्रीमान् पुरस्कृत्य द्विजोत्तमान्।

gateṣu pṛthivīśeṣu rājā daśarathaḥ punaḥ. praviveśa purīṃ śrīmān puraskṛtya dvijottamān.

शान्तया प्रययौ सार्धम् ऋश्यशृङ्गः सुपूजितः। अन्वीयमानो राज्ञाथ सानुयात्रेण धीमता।

śāntayā prayayau sārdham ṛśyaśṛṅgaḥ supūjitaḥ. anvīyamāno rājñātha sānuyātreṇa dhīmatā.

कौसल्याजनयद् रामं दिव्यलक्षणसंयुतम्। विष्णोर् अर्धं महाभागं पुत्रम् इक्ष्वाकुनन्दनम्।

kausalyājanayad rāmaṃ divyalakṣaṇasaṃyutam. viṣṇor ardhaṃ mahābhāgaṃ putram ikṣvākunandanam.

कौसल्या शुशुभे तेन पुत्रेणामिततेजसा। यथा वरेण देवानाम् अदितिर् वज्रपाणिना।

kausalyā śuśubhe tena putreṇāmitatejasā. yathā vareṇa devānām aditir vajrapāṇinā.

भरतो नाम कैकेय्यां जज्ञे सत्यपराक्रमः। साक्षाद् विष्णोश् चतुर्भागः सर्वैः समुदितो गुणैः।

bharato nāma kaikeyyāṃ jajñe satyaparākramaḥ. sākṣād viṣṇoś caturbhāgaḥ sarvaiḥ samudito guṇaiḥ.

अथ लक्ष्मणशत्रुघ्नौ सुमित्राजनयत् सुतौ। वीरौ सर्वास्त्रकुशलौ विष्णोर् अर्धसमन्वितौ।

atha lakṣmaṇaśatrughnau sumitrājanayat sutau. vīrau sarvāstrakuśalau viṣṇor ardhasamanvitau.

राज्ञः पुत्रा महात्मानश् चत्वारो जज्ञिरे पृथक्। गुणवन्तो ऽनुरूपाश् च रुच्या प्रोष्ठपदोपमाः।

rājñaḥ putrā mahātmānaś catvāro jajñire pṛthak. guṇavanto 'nurūpāś ca rucyā proṣṭhapadopamāḥ.

अतीत्यैकादशाहं तु नाम कर्म तथाकरोत्। ज्येष्ठं रामं महात्मानं भरतं कैकयीसुतम्।

atītyaikādaśāhaṃ tu nāma karma tathākarot. jyeṣṭhaṃ rāmaṃ mahātmānaṃ bharataṃ kaikayīsutam.

सौमित्रिं लक्ष्मणम् इति शत्रुघ्नम् अपरं तथा। वसिष्ठः परमप्रीतो नामानि कृतवांस् तदा। तेषां जन्मक्रियादीनि सर्वकर्माण्य् अकारयत्।

saumitriṃ lakṣmaṇam iti śatrughnam aparaṃ tathā. vasiṣṭhaḥ paramaprīto nāmāni kṛtavāṃs tadā. teṣāṃ janmakriyādīni sarvakarmāṇy akārayat.

तेषां केतुर् इव ज्येष्ठो रामो रतिकरः पितुः। बभूव भूयो भूतानां स्वयम्भूर् इव संमतः।

teṣāṃ ketur iva jyeṣṭho rāmo ratikaraḥ pituḥ. babhūva bhūyo bhūtānāṃ svayambhūr iva saṃmataḥ.

सर्वे वेदविदः शूराः सर्वे लोकहिते रताः। सर्वे ज्ञानोपसंपन्नाः सर्वे समुदिता गुणैः।

sarve vedavidaḥ śūrāḥ sarve lokahite ratāḥ. sarve jñānopasaṃpannāḥ sarve samuditā guṇaiḥ.

तेषाम् अपि महातेजा रामः सत्यपराक्रमः। बाल्यात् प्रभृति सुस्निग्धो लक्ष्मणो लक्ष्मिवर्धनः।

teṣām api mahātejā rāmaḥ satyaparākramaḥ. bālyāt prabhṛti susnigdho lakṣmaṇo lakṣmivardhanaḥ.

रामस्य लोकरामस्य भ्रातुर् ज्येष्ठस्य नित्यशः। सर्वप्रियकरस् तस्य रामस्यापि शरीरतः।

rāmasya lokarāmasya bhrātur jyeṣṭhasya nityaśaḥ. sarvapriyakaras tasya rāmasyāpi śarīrataḥ.

लक्ष्मणो लक्ष्मिसंपन्नो बहिःप्राण इवापरः। न च तेन विना निद्रां लभते पुरुषोत्तमः। मृष्टम् अन्नम् उपानीतम् अश्नाति न हि तं विना।

lakṣmaṇo lakṣmisaṃpanno bahiḥprāṇa ivāparaḥ. na ca tena vinā nidrāṃ labhate puruṣottamaḥ. mṛṣṭam annam upānītam aśnāti na hi taṃ vinā.

यदा हि हयम् आरूढो मृगयां याति राघवः। तदैनं पृष्ठतो ऽभ्येति सधनुः परिपालयन्।

yadā hi hayam ārūḍho mṛgayāṃ yāti rāghavaḥ. tadainaṃ pṛṣṭhato 'bhyeti sadhanuḥ paripālayan.

भरतस्यापि शत्रुघ्नो लक्ष्मणावरजो हि सः। प्राणैः प्रियतरो नित्यं तस्य चासीत् तथा प्रियः।

bharatasyāpi śatrughno lakṣmaṇāvarajo hi saḥ. prāṇaiḥ priyataro nityaṃ tasya cāsīt tathā priyaḥ.

स चतुर्भिर् महाभागैः पुत्रैर् दशरथः प्रियैः। बभूव परमप्रीतो देवैर् इव पितामहः।

sa caturbhir mahābhāgaiḥ putrair daśarathaḥ priyaiḥ. babhūva paramaprīto devair iva pitāmahaḥ.

ते यदा ज्ञानसंपन्नाः सर्वे समुदिता गुणैः। ह्रीमन्तः कीर्तिमन्तश् च सर्वज्ञा दीर्घदर्शिनः।

te yadā jñānasaṃpannāḥ sarve samuditā guṇaiḥ. hrīmantaḥ kīrtimantaś ca sarvajñā dīrghadarśinaḥ.

अथ राजा दशरथस् तेषां दारक्रियां प्रति। चिन्तयाम् आस धर्मात्मा सोपाध्यायः सबान्धवः।

atha rājā daśarathas teṣāṃ dārakriyāṃ prati. cintayām āsa dharmātmā sopādhyāyaḥ sabāndhavaḥ.

तस्य चिन्तयमानस्य मन्त्रिमध्ये महात्मनः। अभ्यागच्छन् महातेजो विश्वामित्रो महामुनिः।

tasya cintayamānasya mantrimadhye mahātmanaḥ. abhyāgacchan mahātejo viśvāmitro mahāmuniḥ.

स राज्ञो दर्शनाकाङ्क्षी द्वाराध्यक्षान् उवाच ह। शीघ्रम् आख्यात मां प्राप्तं कौशिकं गाधिनः सुतम्।

sa rājño darśanākāṅkṣī dvārādhyakṣān uvāca ha. śīghram ākhyāta māṃ prāptaṃ kauśikaṃ gādhinaḥ sutam.

तच् छ्रुत्वा वचनं तस्य राजवेश्म प्रदुद्रुवुः। संभ्रान्तमनसः सर्वे तेन वाक्येन चोदिताः।

tac chrutvā vacanaṃ tasya rājaveśma pradudruvuḥ. saṃbhrāntamanasaḥ sarve tena vākyena coditāḥ.

ते गत्वा राजभवनं विश्वामित्रम् ऋषिं तदा। प्राप्तम् आवेदयाम् आसुर् नृपायेक्ष्वाकवे तदा।

te gatvā rājabhavanaṃ viśvāmitram ṛṣiṃ tadā. prāptam āvedayām āsur nṛpāyekṣvākave tadā.

तेषां तद् वचनं श्रुत्वा सपुरोधाः समाहितः। प्रत्युज्जगाम संहृष्टो ब्रह्माणम् इव वासवः।

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā sapurodhāḥ samāhitaḥ. pratyujjagāma saṃhṛṣṭo brahmāṇam iva vāsavaḥ.

स दृष्ट्वा ज्वलितं दीप्त्या तापसं संशितव्रतम्। प्रहृष्टवदनो राजा ततो ऽर्घ्यम् उपहारयत्।

sa dṛṣṭvā jvalitaṃ dīptyā tāpasaṃ saṃśitavratam. prahṛṣṭavadano rājā tato 'rghyam upahārayat.

स राज्ञः प्रतिगृह्यार्घ्यं शास्त्रदृष्ट्तेन कर्मणा। कुशलं चाव्ययं चैव पर्यपृच्छन् नराधिपम्।

sa rājñaḥ pratigṛhyārghyaṃ śāstradṛṣṭtena karmaṇā. kuśalaṃ cāvyayaṃ caiva paryapṛcchan narādhipam.

वसिष्ठं च समागम्य कुशलं मुनिपुंगवः। ऋषींश् च तान् यथा न्यायं महाभागान् उवाच ह।

vasiṣṭhaṃ ca samāgamya kuśalaṃ munipuṃgavaḥ. ṛṣīṃś ca tān yathā nyāyaṃ mahābhāgān uvāca ha.

ते सर्वे हृष्टमनसस् तस्य राज्ञो निवेशनम्। विविशुः पूजितास् तत्र निषेदुश् च यथार्थतः।

te sarve hṛṣṭamanasas tasya rājño niveśanam. viviśuḥ pūjitās tatra niṣeduś ca yathārthataḥ.

अथ हृष्टमना राजा विश्वामित्रं महामुनिम्। उवाच परमोदारो हृष्टस् तम् अभिपूजयन्।

atha hṛṣṭamanā rājā viśvāmitraṃ mahāmunim. uvāca paramodāro hṛṣṭas tam abhipūjayan.

यथामृतस्य संप्राप्तिर् यथा वर्षम् अनूदके। यथा सदृशदारेषु पुत्रजन्माप्रजस्य च। प्रनष्टस्य यथा लाभो यथा हर्षो महोदये। तथैवागमनं मन्ये स्वागतं ते महामुने।

yathāmṛtasya saṃprāptir yathā varṣam anūdake. yathā sadṛśadāreṣu putrajanmāprajasya ca. pranaṣṭasya yathā lābho yathā harṣo mahodaye. tathaivāgamanaṃ manye svāgataṃ te mahāmune.

कं च ते परमं कामं करोमि किम् उ हर्षितः। पात्रभूतो ऽसि मे विप्र दिष्ट्या प्राप्तो ऽसि धार्मिक। अद्य मे सफलं जन्म जीवितं च सुजीवितम्।

kaṃ ca te paramaṃ kāmaṃ karomi kim u harṣitaḥ. pātrabhūto 'si me vipra diṣṭyā prāpto 'si dhārmika. adya me saphalaṃ janma jīvitaṃ ca sujīvitam.

पूर्वं राजर्षिशब्देन तपसा द्योतितप्रभः। ब्रह्मर्षित्वम् अनुप्राप्तः पूज्यो ऽसि बहुधा मया।

pūrvaṃ rājarṣiśabdena tapasā dyotitaprabhaḥ. brahmarṣitvam anuprāptaḥ pūjyo 'si bahudhā mayā.

तद् अद्भुतम् इदं विप्र पवित्रं परमं मम। शुभक्षेत्रगतश् चाहं तव संदर्शनात् प्रभो।

tad adbhutam idaṃ vipra pavitraṃ paramaṃ mama. śubhakṣetragataś cāhaṃ tava saṃdarśanāt prabho.

ब्रूहि यत् प्रार्थितं तुभ्यं कार्यम् आगमनं प्रति। इच्छाम्य् अनुगृहीतो ऽहं त्वदर्थपरिवृद्धये।

brūhi yat prārthitaṃ tubhyaṃ kāryam āgamanaṃ prati. icchāmy anugṛhīto 'haṃ tvadarthaparivṛddhaye.

कार्यस्य न विमर्शं च गन्तुम् अर्हसि कौशिक। कर्ता चाहम् अशेषेण दैवतं हि भवान् मम।

kāryasya na vimarśaṃ ca gantum arhasi kauśika. kartā cāham aśeṣeṇa daivataṃ hi bhavān mama.

इति हृदयसुखं निशम्य वाक्यं श्रुतिसुखम् आत्मवता विनीतम् उक्तम्। प्रथितगुणयशा गुणैर् विशिष्टः परम ऋषिः परमं जगाम हर्षम्।

iti hṛdayasukhaṃ niśamya vākyaṃ śrutisukham ātmavatā vinītam uktam. prathitaguṇayaśā guṇair viśiṣṭaḥ parama ṛṣiḥ paramaṃ jagāma harṣam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...