महाभारत 9.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 9→

[mh-9-9] • 65 श्लोकाः

संजय उवाच। तत् प्रभग्नं बलं दृष्ट्वा मद्रराजः प्रतापवान्। उवाच सारथिं तूर्णं चोदयाश्वान् महाजवान्।

saṃjaya uvāca. tat prabhagnaṃ balaṃ dṛṣṭvā madrarājaḥ pratāpavān. uvāca sārathiṃ tūrṇaṃ codayāśvān mahājavān.

एष तिष्ठति वै राजा पाण्डुपुत्रो युधिष्ठिरः। छत्रेण ध्रियमाणेन पाण्डुरेण विराजता।

eṣa tiṣṭhati vai rājā pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ. chatreṇa dhriyamāṇena pāṇḍureṇa virājatā.

अत्र मां प्रापय क्षिप्रं पश्य मे सारथे बलम्। न समर्था हि मे पार्थाः स्थातुम् अद्य पुरो युधि।

atra māṃ prāpaya kṣipraṃ paśya me sārathe balam. na samarthā hi me pārthāḥ sthātum adya puro yudhi.

एवम् उक्तस् ततः प्रायान् मद्रराजस्य सारथिः। यत्र राजा सत्यसंधो धर्मराजो युधिष्ठिरः।

evam uktas tataḥ prāyān madrarājasya sārathiḥ. yatra rājā satyasaṃdho dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ.

आपतन्तं च सहसा पाण्डवानां महद् बलम्। दधारैको रणे शल्यो वेलेवोद्धृतम् अर्णवम्।

āpatantaṃ ca sahasā pāṇḍavānāṃ mahad balam. dadhāraiko raṇe śalyo velevoddhṛtam arṇavam.

पाण्डवानां बलौघस् तु शल्यम् आसाद्य मारिष। व्यतिष्ठत तदा युद्धे सिन्धोर् वेग इवाचलम्।

pāṇḍavānāṃ balaughas tu śalyam āsādya māriṣa. vyatiṣṭhata tadā yuddhe sindhor vega ivācalam.

मद्रराजं तु समरे दृष्ट्वा युद्धाय विष्ठितम्। कुरवः संन्यवर्तन्त मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्।

madrarājaṃ tu samare dṛṣṭvā yuddhāya viṣṭhitam. kuravaḥ saṃnyavartanta mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam.

तेषु राजन् निवृत्तेषु व्यूढानीकेषु भागशः। प्रावर्तत महारौद्रः संग्रामः शोणितोदकः। समार्छच् चित्रसेनेन नकुलो युद्धदुर्मदः। नाथेव च महाराज चित्रसेनस् तु पाण्डवम्।

teṣu rājan nivṛtteṣu vyūḍhānīkeṣu bhāgaśaḥ. prāvartata mahāraudraḥ saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ. samārchac citrasenena nakulo yuddhadurmadaḥ. nātheva ca mahārāja citrasenas tu pāṇḍavam.

तौ परस्परम् आसाद्य चित्रकार्मुकधारिणौ। मेघाव् इव यथोद्वृत्तौ दक्षिणोत्तरवर्षिणौ।

tau parasparam āsādya citrakārmukadhāriṇau. meghāv iva yathodvṛttau dakṣiṇottaravarṣiṇau.

शरतोयैः सिषिचतुस् तौ परस्परम् आहवे। नान्तरं तत्र पश्यामि पाण्डवस्येतरस्य वा।

śaratoyaiḥ siṣicatus tau parasparam āhave. nāntaraṃ tatra paśyāmi pāṇḍavasyetarasya vā.

उभौ कृतास्त्रौ बलिनौ रथचर्याविशारदौ। परस्परवधे यत्तौ छिद्रान्वेषणतत्परौ।

ubhau kṛtāstrau balinau rathacaryāviśāradau. parasparavadhe yattau chidrānveṣaṇatatparau.

चित्रसेनस् तु भल्लेन पीतेन निशितेन च। नकुलस्य महाराज मुष्टिदेशे ऽच्छिनद् धनुः।

citrasenas tu bhallena pītena niśitena ca. nakulasya mahārāja muṣṭideśe 'cchinad dhanuḥ.

अथैनं छिन्नधन्वानं रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः। त्रिभिः शरैर् असंभ्रान्तो ललाटे वै समर्पयत्।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ. tribhiḥ śarair asaṃbhrānto lalāṭe vai samarpayat.

हयांश् चास्य शरैस् तीक्ष्णैः प्रेषयाम् आस मृत्यवे। तथा ध्वजं सारथिं च त्रिभिस् त्रिभिर् अपातयत्।

hayāṃś cāsya śarais tīkṣṇaiḥ preṣayām āsa mṛtyave. tathā dhvajaṃ sārathiṃ ca tribhis tribhir apātayat.

स शत्रुभुजनिर्मुक्तैर् ललाटस्थैस् त्रिभिः शरैः। नकुलः शुशुभे राजंस् त्रिशृङ्ग इव पर्वतः।

sa śatrubhujanirmuktair lalāṭasthais tribhiḥ śaraiḥ. nakulaḥ śuśubhe rājaṃs triśṛṅga iva parvataḥ.

स छिन्नधन्वा विरथः खड्गम् आदाय चर्म च। रथाद् अवातरद् वीरः शैलाग्राद् इव केसरी।

sa chinnadhanvā virathaḥ khaḍgam ādāya carma ca. rathād avātarad vīraḥ śailāgrād iva kesarī.

पद्भ्याम् आपततस् तस्य शरवृष्टिम् अवासृजत्। नकुलो ऽप्य् अग्रसत् तां वै चर्मणा लघुविक्रमः।

padbhyām āpatatas tasya śaravṛṣṭim avāsṛjat. nakulo 'py agrasat tāṃ vai carmaṇā laghuvikramaḥ.

चित्रसेनरथं प्राप्य चित्रयोधी जितश्रमः। आरुरोह महाबाहुः सर्वसैन्यस्य पश्यतः।

citrasenarathaṃ prāpya citrayodhī jitaśramaḥ. āruroha mahābāhuḥ sarvasainyasya paśyataḥ.

सकुण्डलं समुकुटं सुनसं स्वायतेक्षणम्। चित्रसेनशिरः कायाद् अपाहरत पाण्डवः। स पपात रथोपस्थाद् दिवाकरसमप्रभः।

sakuṇḍalaṃ samukuṭaṃ sunasaṃ svāyatekṣaṇam. citrasenaśiraḥ kāyād apāharata pāṇḍavaḥ. sa papāta rathopasthād divākarasamaprabhaḥ.

चित्रसेनं विशस्तं तु दृष्ट्वा तत्र महारथाः। चित्रसेनं हतं दृष्ट्वा सर्वे पाण्डवसैनिकाः। चित्रसेनो महाराज नकुलेन हतो रणे। साधुवादस्वनांश् चक्रुः सिंहनादांश् च पुष्कलान्।

citrasenaṃ viśastaṃ tu dṛṣṭvā tatra mahārathāḥ. citrasenaṃ hataṃ dṛṣṭvā sarve pāṇḍavasainikāḥ. citraseno mahārāja nakulena hato raṇe. sādhuvādasvanāṃś cakruḥ siṃhanādāṃś ca puṣkalān.

विशस्तं भ्रातरं दृष्ट्वा कर्णपुत्रौ महारथौ। सुषेणः सत्यसेनश् च मुञ्चन्तौ निशिताञ् शरान्।

viśastaṃ bhrātaraṃ dṛṣṭvā karṇaputrau mahārathau. suṣeṇaḥ satyasenaś ca muñcantau niśitāñ śarān.

ततो ऽभ्यधावतां तूर्णं पाण्डवं रथिनां वरम्। जिघांसन्तौ यथा नागं व्याघ्रौ राजन् महावने।

tato 'bhyadhāvatāṃ tūrṇaṃ pāṇḍavaṃ rathināṃ varam. jighāṃsantau yathā nāgaṃ vyāghrau rājan mahāvane.

ताव् अभ्यधावतां तीक्ष्णौ द्वाव् अप्य् एनं महारथम्। शरौघान् सम्यग् अस्यन्तौ जीमूतौ सलिलं यथा।

tāv abhyadhāvatāṃ tīkṣṇau dvāv apy enaṃ mahāratham. śaraughān samyag asyantau jīmūtau salilaṃ yathā.

स शरैः सर्वतो विद्धः प्रहृष्ट इव पाण्डवः। नकुलो भरतश्रेष्ठस् ताभ्यां परबलार्दनः। अन्यत् कार्मुकम् आदाय रथम् आरुह्य वीर्यवान्। अतिष्ठत रणे वीरः क्रुद्धरूप इवान्तकः।

sa śaraiḥ sarvato viddhaḥ prahṛṣṭa iva pāṇḍavaḥ. nakulo bharataśreṣṭhas tābhyāṃ parabalārdanaḥ. anyat kārmukam ādāya ratham āruhya vīryavān. atiṣṭhata raṇe vīraḥ kruddharūpa ivāntakaḥ.

तस्य तौ भ्रातरौ राजञ् शरैः संनतपर्वभिः। रथं विशकलीकर्तुं समारब्धौ विशां पते।

tasya tau bhrātarau rājañ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. rathaṃ viśakalīkartuṃ samārabdhau viśāṃ pate.

ततः प्रहस्य नकुलश् चतुर्भिश् चतुरो रणे। जघान निशितैस् तीक्ष्णैः सत्यसेनस्य वाजिनः।

tataḥ prahasya nakulaś caturbhiś caturo raṇe. jaghāna niśitais tīkṣṇaiḥ satyasenasya vājinaḥ.

ततः संधाय नाराचं रुक्मपुङ्खं शिलाशितम्। धनुश् चिच्छेद राजेन्द्र सत्यसेनस्य पाण्डवः।

tataḥ saṃdhāya nārācaṃ rukmapuṅkhaṃ śilāśitam. dhanuś ciccheda rājendra satyasenasya pāṇḍavaḥ.

अथान्यं रथम् आस्थाय धनुर् आदाय चापरम्। सत्यसेनः सुषेणश् च पाण्डवं पर्यधावताम्।

athānyaṃ ratham āsthāya dhanur ādāya cāparam. satyasenaḥ suṣeṇaś ca pāṇḍavaṃ paryadhāvatām.

अविध्यत् ताव् असंभ्रान्तौ माद्रीपुत्रः प्रतापवान्। द्वाभ्यां द्वाभ्यां महाराज शराभ्यां रणमूर्धनि।

avidhyat tāv asaṃbhrāntau mādrīputraḥ pratāpavān. dvābhyāṃ dvābhyāṃ mahārāja śarābhyāṃ raṇamūrdhani.

सुषेणस् तु ततः क्रुद्धः पाण्डवस्य महद् धनुः। चिच्छेद प्रहसन् युद्धे क्षुरप्रेण महारथः।

suṣeṇas tu tataḥ kruddhaḥ pāṇḍavasya mahad dhanuḥ. ciccheda prahasan yuddhe kṣurapreṇa mahārathaḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय नकुलः क्रोधमूर्छितः। सुषेणं पञ्चभिर् विद्ध्वा ध्वजम् एकेन चिच्छिदे।

athānyad dhanur ādāya nakulaḥ krodhamūrchitaḥ. suṣeṇaṃ pañcabhir viddhvā dhvajam ekena cicchide.

सत्यसेनस्य च धनुर् हस्तावापं च मारिष। चिच्छेद तरसा युद्धे तत उच्चुक्रुशुर् जनाः।

satyasenasya ca dhanur hastāvāpaṃ ca māriṣa. ciccheda tarasā yuddhe tata uccukruśur janāḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय वेगघ्नं भारसाधनम्। शरैः संछादयाम् आस समन्तात् पाण्डुनन्दनम्।

athānyad dhanur ādāya vegaghnaṃ bhārasādhanam. śaraiḥ saṃchādayām āsa samantāt pāṇḍunandanam.

संनिवार्य तु तान् बाणान् नकुलः परवीरहा। सत्यसेनं सुषेणं च द्वाभ्यां द्वाभ्याम् अविध्यत। ततः शक्तिं समुद्यम्य सत्यसेनाय चिक्षिपे।

saṃnivārya tu tān bāṇān nakulaḥ paravīrahā. satyasenaṃ suṣeṇaṃ ca dvābhyāṃ dvābhyām avidhyata. tataḥ śaktiṃ samudyamya satyasenāya cikṣipe.

ताव् एनं प्रत्यविध्येतां पृथक् पृथग् अजिह्मगैः। सारथिं चास्य राजेन्द्र शरैर् विव्यधतुः शितैः।

tāv enaṃ pratyavidhyetāṃ pṛthak pṛthag ajihmagaiḥ. sārathiṃ cāsya rājendra śarair vivyadhatuḥ śitaiḥ.

सत्यसेनो रथेषां तु नकुलस्य धनुस् तथा। पृथक् शराभ्यां चिच्छेद कृतहस्तः प्रतापवान्।

satyaseno ratheṣāṃ tu nakulasya dhanus tathā. pṛthak śarābhyāṃ ciccheda kṛtahastaḥ pratāpavān.

स रथे ऽतिरथस् तिष्ठन् रथशक्तिं परामृशत्। स्वर्णदण्डाम् अकुण्ठाग्रां तैलधौतां सुनिर्मलाम्।

sa rathe 'tirathas tiṣṭhan rathaśaktiṃ parāmṛśat. svarṇadaṇḍām akuṇṭhāgrāṃ tailadhautāṃ sunirmalām.

लेलिहानाम् इव विभो नागकन्यां महाविषाम्। समुद्यम्य च चिक्षेप सत्यसेनस्य संयुगे।

lelihānām iva vibho nāgakanyāṃ mahāviṣām. samudyamya ca cikṣepa satyasenasya saṃyuge.

सा तस्य हृदयं संख्ये बिभेद शतधा नृप। स पपात रथाद् भूमौ गतसत्त्वो ऽल्पचेतनः।

sā tasya hṛdayaṃ saṃkhye bibheda śatadhā nṛpa. sa papāta rathād bhūmau gatasattvo 'lpacetanaḥ.

भ्रातरं निहतं दृष्ट्वा सुषेणः क्रोधमूर्छितः। अभ्यवर्षच् छरैस् तूर्णं पदातिं पाण्डुनन्दनम्। चतुर्भिश् चतुरो वाहान् ध्वजं छित्त्वा तु पञ्चभिः। त्रिभिर् वै सारथिं हत्वा कर्णपुत्रो ननाद ह।

bhrātaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā suṣeṇaḥ krodhamūrchitaḥ. abhyavarṣac charais tūrṇaṃ padātiṃ pāṇḍunandanam. caturbhiś caturo vāhān dhvajaṃ chittvā tu pañcabhiḥ. tribhir vai sārathiṃ hatvā karṇaputro nanāda ha.

नकुलं विरथं दृष्ट्वा द्रौपदेयो महाबलः। सुतसोमो ऽभिदुद्राव परीप्सन् पितरं रणे।

nakulaṃ virathaṃ dṛṣṭvā draupadeyo mahābalaḥ. sutasomo 'bhidudrāva parīpsan pitaraṃ raṇe.

ततो ऽधिरुह्य नकुलः सुतसोमस्य तं रथम्। शुशुभे भरतश्रेष्ठो गिरिस्थ इव केसरी। सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय सुषेणं समयोधयत्।

tato 'dhiruhya nakulaḥ sutasomasya taṃ ratham. śuśubhe bharataśreṣṭho giristha iva kesarī. so 'nyat kārmukam ādāya suṣeṇaṃ samayodhayat.

ताव् उभौ शरवर्षाभ्यां समासाद्य परस्परम्। परस्परवधे यत्नं चक्रतुः सुमहारथौ।

tāv ubhau śaravarṣābhyāṃ samāsādya parasparam. parasparavadhe yatnaṃ cakratuḥ sumahārathau.

सुषेणस् तु ततः क्रुद्धः पाण्डवं विशिखैस् त्रिभिः। सुतसोमं च विंशत्या बाह्वोर् उरसि चार्पयत्।

suṣeṇas tu tataḥ kruddhaḥ pāṇḍavaṃ viśikhais tribhiḥ. sutasomaṃ ca viṃśatyā bāhvor urasi cārpayat.

ततः क्रुद्धो महाराज नकुलः परवीरहा। शरैस् तस्य दिशः सर्वाश् छादयाम् आस वीर्यवान्।

tataḥ kruddho mahārāja nakulaḥ paravīrahā. śarais tasya diśaḥ sarvāś chādayām āsa vīryavān.

ततो गृहीत्वा तीक्ष्णाग्रम् अर्धचन्द्रं सुतेजनम्। स वेगयुक्तं चिक्षेप कर्णपुत्रस्य संयुगे।

tato gṛhītvā tīkṣṇāgram ardhacandraṃ sutejanam. sa vegayuktaṃ cikṣepa karṇaputrasya saṃyuge.

तस्य तेन शिरः कायाज् जहार नृपसत्तम। पश्यतां सर्वसैन्यानां तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tasya tena śiraḥ kāyāj jahāra nṛpasattama. paśyatāṃ sarvasainyānāṃ tad adbhutam ivābhavat.

स हतः प्रापतद् राजन् नकुलेन महात्मना। नदीवेगाद् इवारुग्णस् तीरजः पादपो महान्।

sa hataḥ prāpatad rājan nakulena mahātmanā. nadīvegād ivārugṇas tīrajaḥ pādapo mahān.

कर्णपुत्रवधं दृष्ट्वा नकुलस्य च विक्रमम्। प्रदुद्राव भयात् सेना तावकी भरतर्षभ।

karṇaputravadhaṃ dṛṣṭvā nakulasya ca vikramam. pradudrāva bhayāt senā tāvakī bharatarṣabha.

तां तु सेनां महाराज मद्रराजः प्रतापवान्। अपालयद् रणे शूरः सेनापतिर् अरिंदमः। सा सेना विद्रुता राजन् दिशो दश भयद्रुता।

tāṃ tu senāṃ mahārāja madrarājaḥ pratāpavān. apālayad raṇe śūraḥ senāpatir ariṃdamaḥ. sā senā vidrutā rājan diśo daśa bhayadrutā.

विभीस् तस्थौ महाराज व्यवस्थाप्य च वाहिनीम्। सिंहनादं भृशं कृत्वा धनुःशब्दं च दारुणम्।

vibhīs tasthau mahārāja vyavasthāpya ca vāhinīm. siṃhanādaṃ bhṛśaṃ kṛtvā dhanuḥśabdaṃ ca dāruṇam.

तावकाः समरे राजन् रक्षिता दृढधन्वना। प्रत्युद्ययुर् अरातींस् ते समन्ताद् विगतव्यथाः।

tāvakāḥ samare rājan rakṣitā dṛḍhadhanvanā. pratyudyayur arātīṃs te samantād vigatavyathāḥ.

मद्रराजं महेष्वासं परिवार्य समन्ततः। स्थिता राजन् महासेना योद्धुकामाः समन्ततः।

madrarājaṃ maheṣvāsaṃ parivārya samantataḥ. sthitā rājan mahāsenā yoddhukāmāḥ samantataḥ.

सात्यकिर् भीमसेनश् च माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ। युधिष्ठिरं पुरस्कृत्य ह्रीनिषेधम् अरिंदमम्।

sātyakir bhīmasenaś ca mādrīputrau ca pāṇḍavau. yudhiṣṭhiraṃ puraskṛtya hrīniṣedham ariṃdamam.

परिवार्य रणे वीराः सिंहनादं प्रचक्रिरे। बाणशब्दरवांश् चोग्रान् क्ष्वेडांश् च विविधान् दधुः।

parivārya raṇe vīrāḥ siṃhanādaṃ pracakrire. bāṇaśabdaravāṃś cogrān kṣveḍāṃś ca vividhān dadhuḥ.

तथैव तावकाः सर्वे मद्राधिपतिम् अञ्जसा। परिवार्य सुसंरब्धाः पुनर् युद्धम् अरोचयन्।

tathaiva tāvakāḥ sarve madrādhipatim añjasā. parivārya susaṃrabdhāḥ punar yuddham arocayan.

ततः प्रववृते युद्धं भीरूणां भयवर्धनम्। तावकानां परेषां च मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ bhīrūṇāṃ bhayavardhanam. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam.

यथा देवासुरं युद्धं पूर्वम् आसीद् विशां पते। अभीतानां तथा राजन् यमराष्ट्रविवर्धनम्।

yathā devāsuraṃ yuddhaṃ pūrvam āsīd viśāṃ pate. abhītānāṃ tathā rājan yamarāṣṭravivardhanam.

ततः कपिध्वजो राजन् हत्वा संशप्तकान् रणे। अभ्यद्रवत तां सेनां कौरवीं पाण्डुनन्दनः।

tataḥ kapidhvajo rājan hatvā saṃśaptakān raṇe. abhyadravata tāṃ senāṃ kauravīṃ pāṇḍunandanaḥ.

तथैव पाण्डवाः शेषा धृष्टद्युम्नपुरोगमाः। अभ्यधावन्त तां सेनां विसृजन्तः शिताञ् शरान्।

tathaiva pāṇḍavāḥ śeṣā dhṛṣṭadyumnapurogamāḥ. abhyadhāvanta tāṃ senāṃ visṛjantaḥ śitāñ śarān.

पाण्डवैर् अवकीर्णानां संमोहः समजायत। न च जज्ञुर् अनीकानि दिशो वा प्रदिशस् तथा।

pāṇḍavair avakīrṇānāṃ saṃmohaḥ samajāyata. na ca jajñur anīkāni diśo vā pradiśas tathā.

आपूर्यमाणा निशितैः शरैः पाण्डवचोदितैः। हतप्रवीरा विध्वस्ता कीर्यमाणा समन्ततः। कौरव्य् अवध्यत चमूः पाण्डुपुत्रैर् महारथैः।

āpūryamāṇā niśitaiḥ śaraiḥ pāṇḍavacoditaiḥ. hatapravīrā vidhvastā kīryamāṇā samantataḥ. kauravy avadhyata camūḥ pāṇḍuputrair mahārathaiḥ.

तथैव पाण्डवी सेना शरै राजन् समन्ततः। रणे ऽहन्यत पुत्रैस् ते शतशो ऽथ सहस्रशः।

tathaiva pāṇḍavī senā śarai rājan samantataḥ. raṇe 'hanyata putrais te śataśo 'tha sahasraśaḥ.

ते सेने भृशसंतप्ते वध्यमाने परस्परम्। व्याकुले समपद्येतां वर्षासु सरिताव् इव।

te sene bhṛśasaṃtapte vadhyamāne parasparam. vyākule samapadyetāṃ varṣāsu saritāv iva.

आविवेश ततस् तीव्रं तावकानां महद् भयम्। पाण्डवानां च राजेन्द्र तथाभूते महाहवे।

āviveśa tatas tīvraṃ tāvakānāṃ mahad bhayam. pāṇḍavānāṃ ca rājendra tathābhūte mahāhave.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...