महाभारत 9.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 7→

[mh-9-7] • 44 श्लोकाः

संजय उवाच। व्यतीतायां रजन्यां तु राजा दुर्योधनस् तदा। अब्रवीत् तावकान् सर्वान् संनह्यन्तां महारथाः।

saṃjaya uvāca. vyatītāyāṃ rajanyāṃ tu rājā duryodhanas tadā. abravīt tāvakān sarvān saṃnahyantāṃ mahārathāḥ.

राज्ञस् तु मतम् आज्ञाय समनह्यत सा चमूः। अयोजयन् रथांस् तूर्णं पर्यधावंस् तथापरे।

rājñas tu matam ājñāya samanahyata sā camūḥ. ayojayan rathāṃs tūrṇaṃ paryadhāvaṃs tathāpare.

अकल्प्यन्त च मातङ्गाः समनह्यन्त पत्तयः। हयान् आस्तरणोपेतांश् चक्रुर् अन्ये सहस्रशः।

akalpyanta ca mātaṅgāḥ samanahyanta pattayaḥ. hayān āstaraṇopetāṃś cakrur anye sahasraśaḥ.

वादित्राणां च निनदः प्रादुरासीद् विशां पते। बोधनार्थं हि योधानां सैन्यानां चाप्य् उदीर्यताम्।

vāditrāṇāṃ ca ninadaḥ prādurāsīd viśāṃ pate. bodhanārthaṃ hi yodhānāṃ sainyānāṃ cāpy udīryatām.

ततो बलानि सर्वाणि सेनाशिष्टानि भारत। संनद्धान्य् एव ददृशुर् मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्।

tato balāni sarvāṇi senāśiṣṭāni bhārata. saṃnaddhāny eva dadṛśur mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam.

शल्यं सेनापतिं कृत्वा मद्रराजं महारथाः। प्रविभज्य बलं सर्वम् अनीकेषु व्यवस्थिताः।

śalyaṃ senāpatiṃ kṛtvā madrarājaṃ mahārathāḥ. pravibhajya balaṃ sarvam anīkeṣu vyavasthitāḥ.

ततः सर्वे समागम्य पुत्रेण तव सैनिकाः। कृपश् च कृतवर्मा च द्रौणिः शल्यो ऽथ सौबलः।

tataḥ sarve samāgamya putreṇa tava sainikāḥ. kṛpaś ca kṛtavarmā ca drauṇiḥ śalyo 'tha saubalaḥ.

अन्ये च पार्थिवाः शेषाः समयं चक्रिरे तदा। न न एकेन योद्धव्यं कथं चिद् अपि पाण्डवैः।

anye ca pārthivāḥ śeṣāḥ samayaṃ cakrire tadā. na na ekena yoddhavyaṃ kathaṃ cid api pāṇḍavaiḥ.

यो ह्य् एकः पाण्डवैर् युध्येद् यो वा युध्यन्तम् उत्सृजेत्। स पञ्चभिर् भवेद् युक्तः पातकैः सोपपातकैः। अद्याचार्यसुतो द्रौणिर् नैको युध्येत शत्रुभिः। अन्योन्यं परिरक्षद्भिर् योद्धव्यं सहितैश् च नः।

yo hy ekaḥ pāṇḍavair yudhyed yo vā yudhyantam utsṛjet. sa pañcabhir bhaved yuktaḥ pātakaiḥ sopapātakaiḥ. adyācāryasuto drauṇir naiko yudhyeta śatrubhiḥ. anyonyaṃ parirakṣadbhir yoddhavyaṃ sahitaiś ca naḥ.

एवं ते समयं कृत्वा सर्वे तत्र महारथाः। मद्रराजं पुरस्कृत्य तूर्णम् अभ्यद्रवन् परान्।

evaṃ te samayaṃ kṛtvā sarve tatra mahārathāḥ. madrarājaṃ puraskṛtya tūrṇam abhyadravan parān.

तथैव पाण्डवा राजन् व्यूह्य सैन्यं महारणे। अभ्ययुः कौरवान् सर्वान् योत्स्यमानाः समन्ततः।

tathaiva pāṇḍavā rājan vyūhya sainyaṃ mahāraṇe. abhyayuḥ kauravān sarvān yotsyamānāḥ samantataḥ.

तद् बलं भरतश्रेष्ठ क्षुब्धार्णवसमस्वनम्। समुद्धूतार्णवाकारम् उद्धूतरथकुञ्जरम्।

tad balaṃ bharataśreṣṭha kṣubdhārṇavasamasvanam. samuddhūtārṇavākāram uddhūtarathakuñjaram.

धृतराष्ट्र उवाच। द्रोणस्य भीष्मस्य च वै राधेयस्य च मे श्रुतम्। पातनं शंस मे भूयः शल्यस्याथ सुतस्य मे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. droṇasya bhīṣmasya ca vai rādheyasya ca me śrutam. pātanaṃ śaṃsa me bhūyaḥ śalyasyātha sutasya me.

कथं रणे हतः शल्यो धर्मराजेन संजय। कथं च निहतः संख्ये गदायुद्धविशारदः। भीमेन च महाबाहुः पुत्रो दुर्योधनो मम।

kathaṃ raṇe hataḥ śalyo dharmarājena saṃjaya. kathaṃ ca nihataḥ saṃkhye gadāyuddhaviśāradaḥ. bhīmena ca mahābāhuḥ putro duryodhano mama.

संजय उवाच। क्षयं मनुष्यदेहानां रथनागाश्वसंक्षयम्। शृणु राजन् स्थिरो भूत्वा संग्रामं शंसतो मम। शृणु राजन्न् अवहितो गजाश्वनरसंक्षयम्। वक्ष्ये ऽहं सर्वयोधानां संग्रामं तव दारुणम्।

saṃjaya uvāca. kṣayaṃ manuṣyadehānāṃ rathanāgāśvasaṃkṣayam. śṛṇu rājan sthiro bhūtvā saṃgrāmaṃ śaṃsato mama. śṛṇu rājann avahito gajāśvanarasaṃkṣayam. vakṣye 'haṃ sarvayodhānāṃ saṃgrāmaṃ tava dāruṇam.

आशा बलवती राजन् पुत्राणां ते ऽभवत् तदा। हते भीष्मे च द्रोणे च सूतपुत्रे च पातिते। शल्यः पार्थान् रणे सर्वान् निहनिष्यति मारिष।

āśā balavatī rājan putrāṇāṃ te 'bhavat tadā. hate bhīṣme ca droṇe ca sūtaputre ca pātite. śalyaḥ pārthān raṇe sarvān nihaniṣyati māriṣa.

ताम् आशां हृदये कृत्वा समाश्वास्य च भारत। मद्रराजं च समरे समाश्रित्य महारथम्। नाथवन्तम् अथात्मानम् अमन्यत सुतस् तव।

tām āśāṃ hṛdaye kṛtvā samāśvāsya ca bhārata. madrarājaṃ ca samare samāśritya mahāratham. nāthavantam athātmānam amanyata sutas tava.

यदा कर्णे हते पार्थाः सिंहनादं प्रचक्रिरे। तदा राजन् धार्तराष्ट्रान् आविवेश महद् भयम्।

yadā karṇe hate pārthāḥ siṃhanādaṃ pracakrire. tadā rājan dhārtarāṣṭrān āviveśa mahad bhayam.

तान् समाश्वास्य तु तदा मद्रराजः प्रतापवान्। व्यूह्य व्यूहं महाराज सर्वतोभद्रम् ऋद्धिमत्।

tān samāśvāsya tu tadā madrarājaḥ pratāpavān. vyūhya vyūhaṃ mahārāja sarvatobhadram ṛddhimat.

प्रत्युद्यातो रणे पार्थान् मद्रराजः प्रतापवान्। विधुन्वन् कार्मुकं चित्रं भारघ्नं वेगवत्तरम्।

pratyudyāto raṇe pārthān madrarājaḥ pratāpavān. vidhunvan kārmukaṃ citraṃ bhāraghnaṃ vegavattaram.

रथप्रवरम् आस्थाय सैन्धवाश्वं महारथः। तस्य सीता महाराज रथस्थाशोभयद् रथम्। तस्य स्थित्वा महाराज मुखे व्यूहस्य दंशितः।

rathapravaram āsthāya saindhavāśvaṃ mahārathaḥ. tasya sītā mahārāja rathasthāśobhayad ratham. tasya sthitvā mahārāja mukhe vyūhasya daṃśitaḥ.

स तेन संवृतो वीरो रथेनामित्रकर्शनः। तस्थौ शूरो महाराज पुत्राणां ते भयप्रणुत्।

sa tena saṃvṛto vīro rathenāmitrakarśanaḥ. tasthau śūro mahārāja putrāṇāṃ te bhayapraṇut.

प्रयाणे मद्रराजो ऽभून् मुखं व्यूहस्य दंशितः। मद्रकैः सहितो वीरैः कर्णपुत्रैश् च दुर्जयैः।

prayāṇe madrarājo 'bhūn mukhaṃ vyūhasya daṃśitaḥ. madrakaiḥ sahito vīraiḥ karṇaputraiś ca durjayaiḥ.

सव्ये ऽभूत् कृतवर्मा च त्रिगर्तैः परिवारितः। गौतमो दक्षिणे पार्श्वे शकैश् च यवनैः सह।

savye 'bhūt kṛtavarmā ca trigartaiḥ parivāritaḥ. gautamo dakṣiṇe pārśve śakaiś ca yavanaiḥ saha.

अश्वत्थामा पृष्ठतो ऽभूत् काम्बोजैः परिवारितः। दुर्योधनो ऽभवन् मध्ये रक्षितः कुरुपुंगवैः।

aśvatthāmā pṛṣṭhato 'bhūt kāmbojaiḥ parivāritaḥ. duryodhano 'bhavan madhye rakṣitaḥ kurupuṃgavaiḥ.

हयानीकेन महता सौबलश् चापि संवृतः। प्रययौ सर्वसैन्येन कैतव्यश् च महारथः।

hayānīkena mahatā saubalaś cāpi saṃvṛtaḥ. prayayau sarvasainyena kaitavyaś ca mahārathaḥ.

पाण्डवाश् च महेष्वासा व्यूह्य सैन्यम् अरिंदमाः। त्रिधा भूत्वा महाराज तव सैन्यम् उपाद्रवन्।

pāṇḍavāś ca maheṣvāsā vyūhya sainyam ariṃdamāḥ. tridhā bhūtvā mahārāja tava sainyam upādravan.

धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च सात्यकिश् च महारथः। शल्यस्य वाहिनीं तूर्णम् अभिदुद्रुवुर् आहवे।

dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca sātyakiś ca mahārathaḥ. śalyasya vāhinīṃ tūrṇam abhidudruvur āhave.

ततो युधिष्ठिरो राजा स्वेनानीकेन संवृतः। शल्यम् एवाभिदुद्राव जिघांसुर् भरतर्षभ।

tato yudhiṣṭhiro rājā svenānīkena saṃvṛtaḥ. śalyam evābhidudrāva jighāṃsur bharatarṣabha.

हार्दिक्यं तु महेष्वासम् अर्जुनः शत्रुपूगहा। संशप्तकगणांश् चैव वेगतो ऽभिविदुद्रुवे।

hārdikyaṃ tu maheṣvāsam arjunaḥ śatrupūgahā. saṃśaptakagaṇāṃś caiva vegato 'bhividudruve.

गौतमं भीमसेनो वै सोमकाश् च महारथाः। अभ्यद्रवन्त राजेन्द्र जिघांसन्तः परान् युधि।

gautamaṃ bhīmaseno vai somakāś ca mahārathāḥ. abhyadravanta rājendra jighāṃsantaḥ parān yudhi.

माद्रीपुत्रौ तु शकुनिम् उलूकं च महारथौ। ससैन्यौ सहसेनौ ताव् उपतस्थतुर् आहवे।

mādrīputrau tu śakunim ulūkaṃ ca mahārathau. sasainyau sahasenau tāv upatasthatur āhave.

तथैवायुतशो योधास् तावकाः पाण्डवान् रणे। अभ्यद्रवन्त संक्रुद्धा विविधायुधपाणयः।

tathaivāyutaśo yodhās tāvakāḥ pāṇḍavān raṇe. abhyadravanta saṃkruddhā vividhāyudhapāṇayaḥ.

धृतराष्ट्र उवाच। हते भीष्मे महेष्वासे द्रोणे कर्णे महारथे। कुरुष्व् अल्पावशिष्टेषु पाण्डवेषु च संयुगे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. hate bhīṣme maheṣvāse droṇe karṇe mahārathe. kuruṣv alpāvaśiṣṭeṣu pāṇḍaveṣu ca saṃyuge.

सुसंरब्धेषु पार्थेषु पराक्रान्तेषु संजय। मामकानां परेषां च किं शिष्टम् अभवद् बलम्।

susaṃrabdheṣu pārtheṣu parākrānteṣu saṃjaya. māmakānāṃ pareṣāṃ ca kiṃ śiṣṭam abhavad balam.

संजय उवाच। यथा वयं परे राजन् युद्धाय समवस्थिताः। यावच् चासीद् बलं शिष्टं संग्रामे तन् निबोध मे।

saṃjaya uvāca. yathā vayaṃ pare rājan yuddhāya samavasthitāḥ. yāvac cāsīd balaṃ śiṣṭaṃ saṃgrāme tan nibodha me.

एकादश सहस्राणि रथानां भरतर्षभ। दश दन्तिसहस्राणि सप्त चैव शतानि च।

ekādaśa sahasrāṇi rathānāṃ bharatarṣabha. daśa dantisahasrāṇi sapta caiva śatāni ca.

पूर्णे शतसहस्रे द्वे हयानां भरतर्षभ। नरकोट्यस् तथा तिस्रो बलम् एतत् तवाभवत्।

pūrṇe śatasahasre dve hayānāṃ bharatarṣabha. narakoṭyas tathā tisro balam etat tavābhavat.

रथानां षट्सहस्राणि षट्सहस्राश् च कुञ्जराः। दश चाश्वसहस्राणि पत्तिकोटी च भारत।

rathānāṃ ṣaṭsahasrāṇi ṣaṭsahasrāś ca kuñjarāḥ. daśa cāśvasahasrāṇi pattikoṭī ca bhārata.

एतद् बलं पाण्डवानाम् अभवच् छेषम् आहवे। स्वल्पम् अप्य् एतद् एवेह बलवत् परिरक्षितम्। एत एव समाजग्मुर् युद्धाय भरतर्षभ। शस्त्रास्त्रेष्व् अभवन् घोराः केतवः क्षयकारिणः। भ्रान्त्याश्वाः शतशस् तत्र नेत्राण्य् उच्चैर् अवर्षयन्।

etad balaṃ pāṇḍavānām abhavac cheṣam āhave. svalpam apy etad eveha balavat parirakṣitam. eta eva samājagmur yuddhāya bharatarṣabha. śastrāstreṣv abhavan ghorāḥ ketavaḥ kṣayakāriṇaḥ. bhrāntyāśvāḥ śataśas tatra netrāṇy uccair avarṣayan.

एवं विभज्य राजेन्द्र मद्रराजमते स्थिताः। पाण्डवान् प्रत्युदीयाम जयगृद्धाः प्रमन्यवः।

evaṃ vibhajya rājendra madrarājamate sthitāḥ. pāṇḍavān pratyudīyāma jayagṛddhāḥ pramanyavaḥ.

तथैव पाण्डवाः शूराः समरे जितकाशिनः। उपयाता नरव्याघ्राः पाञ्चालाश् च यशस्विनः।

tathaiva pāṇḍavāḥ śūrāḥ samare jitakāśinaḥ. upayātā naravyāghrāḥ pāñcālāś ca yaśasvinaḥ.

एवम् एते बलौघेन परस्परवधैषिणः। उपयाता नरव्याघ्राः पूर्वां संध्यां प्रति प्रभो।

evam ete balaughena parasparavadhaiṣiṇaḥ. upayātā naravyāghrāḥ pūrvāṃ saṃdhyāṃ prati prabho.

ततः प्रववृते युद्धं घोररूपं भयानकम्। तावकानां परेषां च निघ्नताम् इतरेतरम्।

tataḥ pravavṛte yuddhaṃ ghorarūpaṃ bhayānakam. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca nighnatām itaretaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...