धृतराष्ट्र उवाच। अधिष्ठितः पदा मूर्ध्नि भग्नसक्थो महीं गतः। शौटीरमानी पुत्रो मे कान्य् अभाषत संजय।

अत्यर्थं कोपनो राजा जातवैरश् च पाण्डुषु। व्यसनं परमं प्राप्तः किम् आह परमाहवे।

संजय उवाच। शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि यथावृत्तं नराधिप। राज्ञा यद् उक्तं भग्नेन तस्मिन् व्यसन आगते।

भग्नसक्थो नृपो राजन् पांसुना सो ऽवगुण्ठितः। यमयन् मूर्धजांस् तत्र वीक्ष्य चैव दिशो दश।

केशान् नियम्य यत्नेन निःश्वसन्न् उरगो यथा। संरम्भाश्रुपरीताभ्यां नेत्राभ्याम् अभिवीक्ष्य माम्।

बाहू धरण्यां निष्पिष्य मुहुर् मत्त इव द्विपः। प्रकीर्णान् मूर्धजान् धुन्वन् दन्तैर् दन्तान् उपस्पृशन्। गर्हयन् पाण्डवं ज्येष्ठं निःश्वस्येदम् अथाब्रवीत्।

भीष्मे शांतनवे नाथे कर्णे चास्त्रभृतां वरे। गौतमे शकुनौ चापि द्रोणे चास्त्रभृतां वरे।

अश्वत्थाम्नि तथा शल्ये शूरे च कृतवर्मणि। अन्येष्व् अपि च शूरेषु न्यस्तभारो महात्मसु। इमाम् अवस्थां प्राप्तो ऽस्मि कालो हि दुरतिक्रमः।

एकादशचमूभर्ता सो ऽहम् एतां दशां गतः। कालं प्राप्य महाबाहो न कश् चिद् अतिवर्तते।

आख्यातव्यं मदीयानां ये ऽस्मिञ् जीवन्ति संगरे। यथाहं भीमसेनेन व्युत्क्रम्य समयं हतः।

बहूनि सुनृशंसानि कृतानि खलु पाण्डवैः। भूरिश्रवसि कर्णे च भीष्मे द्रोणे च श्रीमति।

इदं चाकीर्तिजं कर्म नृशंसैः पाण्डवैः कृतम्। येन ते सत्सु निर्वेदं गमिष्यन्तीति मे मतिः।

का प्रीतिः सत्त्वयुक्तस्य कृत्वोपधिकृतं जयम्। को वा समयभेत्तारं बुधः संमन्तुम् अर्हति।

अधर्मेण जयं लब्ध्वा को नु हृष्येत पण्डितः। यथा संहृष्यते पापः पाण्डुपुत्रो वृकोदरः।

किं नु चित्रम् अतस् त्व् अद्य भग्नसक्थस्य यन् मम। क्रुद्धेन भीमसेनेन पादेन मृदितं शिरः।

प्रतपन्तं श्रिया जुष्टं वर्तमानं च बन्धुषु। एवं कुर्यान् नरो यो हि स वै संजय पूजितः।

अभिज्ञौ क्षत्रधर्मस्य मम माता पिता च मे। तौ हि संजय दुःखार्तौ विज्ञाप्यौ वचनान् मम।

इष्टं भृत्या भृताः सम्यग् भूः प्रशास्ता ससागरा। मूर्ध्नि स्थितम् अमित्राणां जीवताम् एव संजय।

दत्ता दाया यथाशक्ति मित्राणां च प्रियं कृतम्। अमित्रा बाधिताः सर्वे को नु स्वन्ततरो मया।

यातानि परराष्ट्राणि नृपा भुक्ताश् च दासवत्। प्रियेभ्यः प्रकृतं साधु को नु स्वन्ततरो मया।

मानिता बान्धवाः सर्वे मान्यः संपूजितो जनः। त्रितयं सेवितं सर्वं को नु स्वन्ततरो मया।

आज्ञप्तं नृपमुख्येषु मानः प्राप्तः सुदुर्लभः। आजानेयैस् तथा यातं को नु स्वन्ततरो मया।

अधीतं विधिवद् दत्तं प्राप्तम् आयुर् निरामयम्। स्वधर्मेण जिता लोकाः को नु स्वन्ततरो मया।

दिष्ट्या नाहं जितः संख्ये परान् प्रेष्यवद् आश्रितः। दिष्ट्या मे विपुला लक्ष्मीर् मृते त्व् अन्यं गता विभो।

यद् इष्टं क्षत्रबन्धूनां स्वधर्मम् अनुतिष्ठताम्। निधनं तन् मया प्राप्तं को नु स्वन्ततरो मया।

दिष्ट्या नाहं परावृत्तो वैरात् प्राकृतवज् जितः। दिष्ट्या न विमतिं कां चिद् भजित्वा तु पराजितः।

सुप्तं वाथ प्रमत्तं वा यथा हन्याद् विषेण वा। एवं व्युत्क्रान्तधर्मेण व्युत्क्रम्य समयं हतः।

अश्वत्थामा महाभागः कृतवर्मा च सात्वतः। कृपः शारद्वतश् चैव वक्तव्या वचनान् मम।

अधर्मेण प्रवृत्तानां पाण्डवानाम् अनेकशः। विश्वासं समयघ्नानां न यूयं गन्तुम् अर्हथ।

वातिकांश् चाब्रवीद् राजा पुत्रस् ते सत्यविक्रमः। अधर्माद् भीमसेनेन निहतो ऽहं यथा रणे।

सो ऽहं द्रोणं स्वर्गगतं शल्यकर्णाव् उभौ तथा। वृषसेनं महावीर्यं शकुनिं चापि सौबलम्।

जलसंधं महावीर्यं भगदत्तं च पार्थिवम्। सौमदत्तिं महेष्वासं सैन्धवं च जयद्रथम्।

दुःशासनपुरोगांश् च भ्रातॄन् आत्मसमांस् तथा। दौःशासनिं च विक्रान्तं लक्ष्मणं चात्मजाव् उभौ।

एतांश् चान्यांश् च सुबहून् मदीयांश् च सहस्रशः। पृष्ठतो ऽनुगमिष्यामि सार्थहीन इवाध्वगः।

कथं भ्रातॄन् हताञ् श्रुत्वा भर्तारं च स्वसा मम। रोरूयमाणा दुःखार्ता दुःशला सा भविष्यति।

स्नुषाभिः प्रस्नुषाभिश् च वृद्धो राजा पिता मम। गान्धारीसहितः क्रोशन् कां गतिं प्रतिपत्स्यते।

नूनं लक्ष्मणमातापि हतपुत्रा हतेश्वरा। विनाशं यास्यति क्षिप्रं कल्याणी पृथुलोचना।

यदि जानाति चार्वाकः परिव्राड् वाग्विशारदः। करिष्यति महाभागो ध्रुवं सो ऽपचितिं मम।

समन्तपञ्चके पुण्ये त्रिषु लोकेषु विश्रुते। अहं निधनम् आसाद्य लोकान् प्राप्स्यामि शाश्वतान्।

ततो जनसहस्राणि बाष्पपूर्णानि मारिष। प्रलापं नृपतेः श्रुत्वा विद्रवन्ति दिशो दश।

ससागरवना घोरा पृथिवी सचराचरा। चचालाथ सनिर्ह्रादा दिशश् चैवाविलाभवन्।

ते द्रोणपुत्रम् आसाद्य यथावृत्तं न्यवेदयन्। व्यवहारं गदायुद्धे पार्थिवस्य च घातनम्।

तद् आख्याय ततः सर्वे द्रोणपुत्रस्य भारत। वादिका दुःखसंतप्ताः शोकोपहतचेतसः। ध्यात्वा च सुचिरं कालं जग्मुर् आर्ता यथागतम्।