महाभारत 9.61 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 61→

[mh-9-61] • 40 श्लोकाः

संजय उवाच। ततस् ते प्रययुः सर्वे निवासाय महीक्षितः। शङ्खान् प्रध्मापयन्तो वै हृष्टाः परिघबाहवः।

saṃjaya uvāca. tatas te prayayuḥ sarve nivāsāya mahīkṣitaḥ. śaṅkhān pradhmāpayanto vai hṛṣṭāḥ parighabāhavaḥ.

पाण्डवान् गच्छतश् चापि शिबिरं नो विशां पते। महेष्वासो ऽन्वगात् पश्चाद् युयुत्सुः सात्यकिस् तथा।

pāṇḍavān gacchataś cāpi śibiraṃ no viśāṃ pate. maheṣvāso 'nvagāt paścād yuyutsuḥ sātyakis tathā.

धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च द्रौपदेयाश् च सर्वशः। सर्वे चान्ये महेष्वासा ययुः स्वशिबिराण्य् उत।

dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāś ca sarvaśaḥ. sarve cānye maheṣvāsā yayuḥ svaśibirāṇy uta.

ततस् ते प्राविशन् पार्था हतत्विट्कं हतेश्वरम्। दुर्योधनस्य शिबिरं रङ्गवद् विसृते जने।

tatas te prāviśan pārthā hatatviṭkaṃ hateśvaram. duryodhanasya śibiraṃ raṅgavad visṛte jane.

गतोत्सवं पुरम् इव हृतनागम् इव ह्रदम्। स्त्रीवर्षवरभूयिष्ठं वृद्धामात्यैर् अधिष्ठितम्।

gatotsavaṃ puram iva hṛtanāgam iva hradam. strīvarṣavarabhūyiṣṭhaṃ vṛddhāmātyair adhiṣṭhitam.

तत्रैतान् पर्युपातिष्ठन् दुर्योधनपुरःसराः। कृताञ्जलिपुटा राजन् काषायमलिनाम्बराः।

tatraitān paryupātiṣṭhan duryodhanapuraḥsarāḥ. kṛtāñjalipuṭā rājan kāṣāyamalināmbarāḥ.

शिबिरं समनुप्राप्य कुरुराजस्य पाण्डवाः। अवतेरुर् महाराज रथेभ्यो रथसत्तमाः।

śibiraṃ samanuprāpya kururājasya pāṇḍavāḥ. avaterur mahārāja rathebhyo rathasattamāḥ.

ततो गाण्डीवधन्वानम् अभ्यभाषत केशवः। स्थितः प्रियहिते नित्यम् अतीव भरतर्षभ।

tato gāṇḍīvadhanvānam abhyabhāṣata keśavaḥ. sthitaḥ priyahite nityam atīva bharatarṣabha.

अवरोपय गाण्डीवम् अक्षय्यौ च महेषुधी। अथाहम् अवरोक्ष्यामि पश्चाद् भरतसत्तम।

avaropaya gāṇḍīvam akṣayyau ca maheṣudhī. athāham avarokṣyāmi paścād bharatasattama.

स्वयं चैवावरोह त्वम् एतच् छ्रेयस् तवानघ। तच् चाकरोत् तथा वीरः पाण्डुपुत्रो धनंजयः।

svayaṃ caivāvaroha tvam etac chreyas tavānagha. tac cākarot tathā vīraḥ pāṇḍuputro dhanaṃjayaḥ.

अथ पश्चात् ततः कृष्णो रश्मीन् उत्सृज्य वाजिनाम्। अवारोहत मेधावी रथाद् गाण्डीवधन्वनः।

atha paścāt tataḥ kṛṣṇo raśmīn utsṛjya vājinām. avārohata medhāvī rathād gāṇḍīvadhanvanaḥ.

अथावतीर्णे भूतानाम् ईश्वरे सुमहात्मनि। कपिर् अन्तर्दधे दिव्यो ध्वजो गाण्डीवधन्वनः।

athāvatīrṇe bhūtānām īśvare sumahātmani. kapir antardadhe divyo dhvajo gāṇḍīvadhanvanaḥ.

स दग्धो द्रोणकर्णाभ्यां दिव्यैर् अस्त्रैर् महारथः। अथ दीप्तो ऽग्निना ह्य् आशु प्रजज्वाल महीपते।

sa dagdho droṇakarṇābhyāṃ divyair astrair mahārathaḥ. atha dīpto 'gninā hy āśu prajajvāla mahīpate.

सोपासङ्गः सरश्मिश् च साश्वः सयुगबन्धुरः। भस्मीभूतो ऽपतद् भूमौ रथो गाण्डीवधन्वनः।

sopāsaṅgaḥ saraśmiś ca sāśvaḥ sayugabandhuraḥ. bhasmībhūto 'patad bhūmau ratho gāṇḍīvadhanvanaḥ.

तं तथा भस्मभूतं तु दृष्ट्वा पाण्डुसुताः प्रभो। अभवन् विस्मिता राजन्न् अर्जुनश् चेदम् अब्रवीत्।

taṃ tathā bhasmabhūtaṃ tu dṛṣṭvā pāṇḍusutāḥ prabho. abhavan vismitā rājann arjunaś cedam abravīt.

कृताञ्जलिः सप्रणयं प्रणिपत्याभिवाद्य च। गोविन्द कस्माद् भगवन् रथो दग्धो ऽयम् अग्निना।

kṛtāñjaliḥ sapraṇayaṃ praṇipatyābhivādya ca. govinda kasmād bhagavan ratho dagdho 'yam agninā.

किम् एतन् महद् आश्चर्यम् अभवद् यदुनन्दन। तन् मे ब्रूहि महाबाहो श्रोतव्यं यदि मन्यसे। अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा पुनः प्राह जनार्दनः।

kim etan mahad āścaryam abhavad yadunandana. tan me brūhi mahābāho śrotavyaṃ yadi manyase. arjunasya vacaḥ śrutvā punaḥ prāha janārdanaḥ.

वासुदेव उवाच। अस्त्रैर् बहुविधैर् दग्धः पूर्वम् एवायम् अर्जुन। मदधिष्ठितत्वात् समरे न विशीर्णः परंतप।

vāsudeva uvāca. astrair bahuvidhair dagdhaḥ pūrvam evāyam arjuna. madadhiṣṭhitatvāt samare na viśīrṇaḥ paraṃtapa.

इदानीं तु विशीर्णो ऽयं दग्धो ब्रह्मास्त्रतेजसा। मया विमुक्तः कौन्तेय त्वय्य् अद्य कृतकर्मणि।

idānīṃ tu viśīrṇo 'yaṃ dagdho brahmāstratejasā. mayā vimuktaḥ kaunteya tvayy adya kṛtakarmaṇi.

संजय उवाच। ईषद् उत्स्मयमानश् च भगवान् केशवो ऽरिहा। परिष्वज्य च राजानं युधिष्ठिरम् अभाषत।

saṃjaya uvāca. īṣad utsmayamānaś ca bhagavān keśavo 'rihā. pariṣvajya ca rājānaṃ yudhiṣṭhiram abhāṣata.

दिष्ट्या जयसि कौन्तेय दिष्ट्या ते शत्रवो जिताः। दिष्ट्या गाण्डीवधन्वा च भीमसेनश् च पाण्डवः।

diṣṭyā jayasi kaunteya diṣṭyā te śatravo jitāḥ. diṣṭyā gāṇḍīvadhanvā ca bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ.

त्वं चापि कुशली राजन् माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ। मुक्ता वीरक्षयाद् अस्मात् संग्रामान् निहतद्विषः। क्षिप्रम् उत्तरकालानि कुरु कार्याणि भारत।

tvaṃ cāpi kuśalī rājan mādrīputrau ca pāṇḍavau. muktā vīrakṣayād asmāt saṃgrāmān nihatadviṣaḥ. kṣipram uttarakālāni kuru kāryāṇi bhārata.

उपयातम् उपप्लव्यं सह गाण्डीवधन्वना। आनीय मधुपर्कं मां यत् पुरा त्वम् अवोचथाः।

upayātam upaplavyaṃ saha gāṇḍīvadhanvanā. ānīya madhuparkaṃ māṃ yat purā tvam avocathāḥ.

एष भ्राता सखा चैव तव कृष्ण धनंजयः। रक्षितव्यो महाबाहो सर्वास्व् आपत्स्व् इति प्रभो। तव चैवं ब्रुवाणस्य तथेत्य् एवाहम् अब्रुवम्।

eṣa bhrātā sakhā caiva tava kṛṣṇa dhanaṃjayaḥ. rakṣitavyo mahābāho sarvāsv āpatsv iti prabho. tava caivaṃ bruvāṇasya tathety evāham abruvam.

स सव्यसाची गुप्तस् ते विजयी च नरेश्वर। भ्रातृभिः सह राजेन्द्र शूरः सत्यपराक्रमः। मुक्तो वीरक्षयाद् अस्मात् संग्रामाद् रोमहर्षणात्।

sa savyasācī guptas te vijayī ca nareśvara. bhrātṛbhiḥ saha rājendra śūraḥ satyaparākramaḥ. mukto vīrakṣayād asmāt saṃgrāmād romaharṣaṇāt.

एवम् उक्तस् तु कृष्णेन धर्मराजो युधिष्ठिरः। हृष्टरोमा महाराज प्रत्युवाच जनार्दनम्।

evam uktas tu kṛṣṇena dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. hṛṣṭaromā mahārāja pratyuvāca janārdanam.

प्रमुक्तं द्रोणकर्णाभ्यां ब्रह्मास्त्रम् अरिमर्दन। भीष्मद्रोणकृपद्रौणिकर्णशल्यमुखान् रथान्। कस् त्वद् अन्यः सहेत् साक्षाद् अपि वज्री पुरंदरः।

pramuktaṃ droṇakarṇābhyāṃ brahmāstram arimardana. bhīṣmadroṇakṛpadrauṇikarṇaśalyamukhān rathān. kas tvad anyaḥ sahet sākṣād api vajrī puraṃdaraḥ.

भवतस् तु प्रसादेन संग्रामे बहवो जिताः। महारणगतः पार्थो यच् च नासीत् पराङ्मुखः।

bhavatas tu prasādena saṃgrāme bahavo jitāḥ. mahāraṇagataḥ pārtho yac ca nāsīt parāṅmukhaḥ.

तथैव च महाबाहो पर्यायैर् बहुभिर् मया। प्रसादाद् बहवो हताः। भीमसेनेन च मया यमाभ्यां युधि मानद। कर्मणा मनसा वाचा त्वम् अस्माकं गतिः परा। कर्मणाम् अनुसंतानं तेजसश् च गतिः शुभा।

tathaiva ca mahābāho paryāyair bahubhir mayā. prasādād bahavo hatāḥ. bhīmasenena ca mayā yamābhyāṃ yudhi mānada. karmaṇā manasā vācā tvam asmākaṃ gatiḥ parā. karmaṇām anusaṃtānaṃ tejasaś ca gatiḥ śubhā.

उपप्लव्ये महर्षिर् मे कृष्णद्वैपायनो ऽब्रवीत्। यतो धर्मस् ततः कृष्णो यतः कृष्णस् ततो जयः।

upaplavye maharṣir me kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt. yato dharmas tataḥ kṛṣṇo yataḥ kṛṣṇas tato jayaḥ.

इत्य् एवम् उक्ते ते वीराः शिबिरं तव भारत। प्रविश्य प्रत्यपद्यन्त कोशरत्नर्द्धिसंचयान्।

ity evam ukte te vīrāḥ śibiraṃ tava bhārata. praviśya pratyapadyanta kośaratnarddhisaṃcayān.

रजतं जातरूपं च मणीन् अथ च मौक्तिकान्। भूषणान्य् अथ मुख्यानि कम्बलान्य् अजिनानि च। गजान् अश्वान् रथांश् चैव महान्ति शयनानि च। दासीदासम् असंख्येयं राज्योपकरणानि च।

rajataṃ jātarūpaṃ ca maṇīn atha ca mauktikān. bhūṣaṇāny atha mukhyāni kambalāny ajināni ca. gajān aśvān rathāṃś caiva mahānti śayanāni ca. dāsīdāsam asaṃkhyeyaṃ rājyopakaraṇāni ca.

ते प्राप्य धनम् अक्षय्यं त्वदीयं भरतर्षभ। उदक्रोशन् महेष्वासा नरेन्द्र विजितारयः।

te prāpya dhanam akṣayyaṃ tvadīyaṃ bharatarṣabha. udakrośan maheṣvāsā narendra vijitārayaḥ.

ते तु वीराः समाश्वस्य वाहनान्य् अवमुच्य च। अतिष्ठन्त मुहुः सर्वे पाण्डवाः सात्यकिस् तथा।

te tu vīrāḥ samāśvasya vāhanāny avamucya ca. atiṣṭhanta muhuḥ sarve pāṇḍavāḥ sātyakis tathā.

अथाब्रवीन् महाराज वासुदेवो महायशाः। अस्माभिर् मङ्गलार्थाय वस्तव्यं शिबिराद् बहिः। जयन्ती यत्र देवी तु तत्र व्रजत मा चिरम्। उपयाचितम् एतन् मे युद्धारम्भोपकल्पितम्।

athābravīn mahārāja vāsudevo mahāyaśāḥ. asmābhir maṅgalārthāya vastavyaṃ śibirād bahiḥ. jayantī yatra devī tu tatra vrajata mā ciram. upayācitam etan me yuddhārambhopakalpitam.

तथेत्य् उक्त्वा च ते सर्वे पाण्डवाः सात्यकिस् तथा। वासुदेवेन सहिता मङ्गलार्थं ययुर् बहिः।

tathety uktvā ca te sarve pāṇḍavāḥ sātyakis tathā. vāsudevena sahitā maṅgalārthaṃ yayur bahiḥ.

ते समासाद्य सरितं पुण्यामोघवतीं नृप। न्यवसन्न् अथ तां रात्रिं पाण्डवा हतशत्रवः। युधिष्ठिरस् ततो राजा प्राप्तकालम् अचिन्तयत्।

te samāsādya saritaṃ puṇyāmoghavatīṃ nṛpa. nyavasann atha tāṃ rātriṃ pāṇḍavā hataśatravaḥ. yudhiṣṭhiras tato rājā prāptakālam acintayat.

ततः संप्रेषयाम् आसुर् यादवं नागसाह्वयम्। स च प्रायाज् जवेनाशु वासुदेवः प्रतापवान्। दारुकं रथम् आरोप्य येन राजाम्बिकासुतः।

tataḥ saṃpreṣayām āsur yādavaṃ nāgasāhvayam. sa ca prāyāj javenāśu vāsudevaḥ pratāpavān. dārukaṃ ratham āropya yena rājāmbikāsutaḥ.

तम् ऊचुः संप्रयास्यन्तं सैन्यसुग्रीववाहनम्। प्रत्याश्वासय गान्धारीं हतपुत्रां यशस्विनीम्।

tam ūcuḥ saṃprayāsyantaṃ sainyasugrīvavāhanam. pratyāśvāsaya gāndhārīṃ hataputrāṃ yaśasvinīm.

स प्रायात् पाण्डवैर् उक्तस् तत् पुरं सात्वतां वरः। आससादयिषुः क्षिप्रं गान्धारीं निहतात्मजाम्।

sa prāyāt pāṇḍavair uktas tat puraṃ sātvatāṃ varaḥ. āsasādayiṣuḥ kṣipraṃ gāndhārīṃ nihatātmajām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...