महाभारत 9.60 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 60→

[mh-9-60] • 65 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। हतं दुर्योधनं दृष्ट्वा भीमसेनेन संयुगे। पाण्डवाः सृञ्जयाश् चैव किम् अकुर्वत संजय। अश्वत्थामा कृपश् चैव कृतवर्मा च सात्वतः। हतं दुर्योधनं दृष्ट्वा प्रत्यपद्यन्त संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. hataṃ duryodhanaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena saṃyuge. pāṇḍavāḥ sṛñjayāś caiva kim akurvata saṃjaya. aśvatthāmā kṛpaś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ. hataṃ duryodhanaṃ dṛṣṭvā pratyapadyanta saṃjaya.

संजय उवाच। हतं दुर्योधनं दृष्ट्वा भीमसेनेन संयुगे। सिंहेनेव महाराज मत्तं वनगजं वने।

saṃjaya uvāca. hataṃ duryodhanaṃ dṛṣṭvā bhīmasenena saṃyuge. siṃheneva mahārāja mattaṃ vanagajaṃ vane.

प्रहृष्टमनसस् तत्र कृष्णेन सह पाण्डवाः। पाञ्चालाः सृञ्जयाश् चैव निहते कुरुनन्दने।

prahṛṣṭamanasas tatra kṛṣṇena saha pāṇḍavāḥ. pāñcālāḥ sṛñjayāś caiva nihate kurunandane.

आविध्यन्न् उत्तरीयाणि सिंहनादांश् च नेदिरे। नैतान् हर्षसमाविष्टान् इयं सेहे वसुंधरा।

āvidhyann uttarīyāṇi siṃhanādāṃś ca nedire. naitān harṣasamāviṣṭān iyaṃ sehe vasuṃdharā.

धनूंष्य् अन्ये व्याक्षिपन्त ज्याश् चाप्य् अन्ये तथाक्षिपन्। दध्मुर् अन्ये महाशङ्खान् अन्ये जघ्नुश् च दुन्दुभीः।

dhanūṃṣy anye vyākṣipanta jyāś cāpy anye tathākṣipan. dadhmur anye mahāśaṅkhān anye jaghnuś ca dundubhīḥ.

चिक्रीडुश् च तथैवान्ये जहसुश् च तवाहिताः। अब्रुवंश् चासकृद् वीरा भीमसेनम् इदं वचः।

cikrīḍuś ca tathaivānye jahasuś ca tavāhitāḥ. abruvaṃś cāsakṛd vīrā bhīmasenam idaṃ vacaḥ.

दुष्करं भवता कर्म रणे ऽद्य सुमहत् कृतम्। कौरवेन्द्रं रणे हत्वा गदयातिकृतश्रमम्।

duṣkaraṃ bhavatā karma raṇe 'dya sumahat kṛtam. kauravendraṃ raṇe hatvā gadayātikṛtaśramam.

इन्द्रेणेव हि वृत्रस्य वधं परमसंयुगे। त्वया कृतम् अमन्यन्त शत्रोर् वधम् इमं जनाः।

indreṇeva hi vṛtrasya vadhaṃ paramasaṃyuge. tvayā kṛtam amanyanta śatror vadham imaṃ janāḥ.

चरन्तं विविधान् मार्गान् मण्डलानि च सर्वशः। दुर्योधनम् इमं शूरं को ऽन्यो हन्याद् वृकोदरात्।

carantaṃ vividhān mārgān maṇḍalāni ca sarvaśaḥ. duryodhanam imaṃ śūraṃ ko 'nyo hanyād vṛkodarāt.

वैरस्य च गतः पारं त्वम् इहान्यैः सुदुर्गमम्। अशक्यम् एतद् अन्येन संपादयितुम् ईदृशम्।

vairasya ca gataḥ pāraṃ tvam ihānyaiḥ sudurgamam. aśakyam etad anyena saṃpādayitum īdṛśam.

कुञ्जरेणेव मत्तेन वीर संग्राममूर्धनि। दुर्योधनशिरो दिष्ट्या पादेन मृदितं त्वया।

kuñjareṇeva mattena vīra saṃgrāmamūrdhani. duryodhanaśiro diṣṭyā pādena mṛditaṃ tvayā.

सिंहेन महिषस्येव कृत्वा संगरम् अद्भुतम्। दुःशासनस्य रुधिरं दिष्ट्या पीतं त्वयानघ।

siṃhena mahiṣasyeva kṛtvā saṃgaram adbhutam. duḥśāsanasya rudhiraṃ diṣṭyā pītaṃ tvayānagha.

ये विप्रकुर्वन् राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। मूर्ध्नि तेषां कृतः पादो दिष्ट्या ते स्वेन कर्मणा।

ye viprakurvan rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. mūrdhni teṣāṃ kṛtaḥ pādo diṣṭyā te svena karmaṇā.

अमित्राणाम् अधिष्ठानाद् वधाद् दुर्योधनस्य च। भीम दिष्ट्या पृथिव्यां ते प्रथितं सुमहद् यशः।

amitrāṇām adhiṣṭhānād vadhād duryodhanasya ca. bhīma diṣṭyā pṛthivyāṃ te prathitaṃ sumahad yaśaḥ.

एवं नूनं हते वृत्रे शक्रं नन्दन्ति बन्दिनः। तथा त्वां निहतामित्रं वयं नन्दाम भारत।

evaṃ nūnaṃ hate vṛtre śakraṃ nandanti bandinaḥ. tathā tvāṃ nihatāmitraṃ vayaṃ nandāma bhārata.

दुर्योधनवधे यानि रोमाणि हृषितानि नः। अद्यापि न विहृष्यन्ति तानि तद् विद्धि भारत। इत्य् अब्रुवन् भीमसेनं वातिकास् तत्र संगताः।

duryodhanavadhe yāni romāṇi hṛṣitāni naḥ. adyāpi na vihṛṣyanti tāni tad viddhi bhārata. ity abruvan bhīmasenaṃ vātikās tatra saṃgatāḥ.

तान् हृष्टान् पुरुषव्याघ्रान् पाञ्चालान् पाण्डवैः सह। ब्रुवतः सदृशं तत्र प्रोवाच मधुसूदनः।

tān hṛṣṭān puruṣavyāghrān pāñcālān pāṇḍavaiḥ saha. bruvataḥ sadṛśaṃ tatra provāca madhusūdanaḥ.

न न्याय्यं निहतः शत्रुर् भूयो हन्तुं जनाधिपाः। असकृद् वाग्भिर् उग्राभिर् निहतो ह्य् एष मन्दधीः।

na nyāyyaṃ nihataḥ śatrur bhūyo hantuṃ janādhipāḥ. asakṛd vāgbhir ugrābhir nihato hy eṣa mandadhīḥ.

तदैवैष हतः पापो यदैव निरपत्रपः। लुब्धः पापसहायश् च सुहृदां शासनातिगः।

tadaivaiṣa hataḥ pāpo yadaiva nirapatrapaḥ. lubdhaḥ pāpasahāyaś ca suhṛdāṃ śāsanātigaḥ.

बहुशो विदुरद्रोणकृपगाङ्गेयसृञ्जयैः। इत्य् उक्तः पाण्डवेभ्यश् च ह्य् अर्धराज्यं ददस्व वै। पाण्डुभ्यः प्रोच्यमानो ऽपि पित्र्यम् अंशं न दत्तवान्। नानेन कार्यं दृष्टेन श्रुतेनैव कथास्व् अपि। ईदृशा भिन्नमर्यादा गतिं यान्तीह तादृशीम्। श्रुत्वैवं वचनं तस्य सासूयवचनं तदा। ज्वलन्न् इव च रोषेण स्फुरन्न् इव च भूपतिः।

bahuśo viduradroṇakṛpagāṅgeyasṛñjayaiḥ. ity uktaḥ pāṇḍavebhyaś ca hy ardharājyaṃ dadasva vai. pāṇḍubhyaḥ procyamāno 'pi pitryam aṃśaṃ na dattavān. nānena kāryaṃ dṛṣṭena śrutenaiva kathāsv api. īdṛśā bhinnamaryādā gatiṃ yāntīha tādṛśīm. śrutvaivaṃ vacanaṃ tasya sāsūyavacanaṃ tadā. jvalann iva ca roṣeṇa sphurann iva ca bhūpatiḥ.

नैष योग्यो ऽद्य मित्रं वा शत्रुर् वा पुरुषाधमः। किम् अनेनातिनुन्नेन वाग्भिः काष्ठसधर्मणा।

naiṣa yogyo 'dya mitraṃ vā śatrur vā puruṣādhamaḥ. kim anenātinunnena vāgbhiḥ kāṣṭhasadharmaṇā.

रथेष्व् आरोहत क्षिप्रं गच्छामो वसुधाधिपाः। दिष्ट्या हतो ऽयं पापात्मा सामात्यज्ञातिबान्धवः।

ratheṣv ārohata kṣipraṃ gacchāmo vasudhādhipāḥ. diṣṭyā hato 'yaṃ pāpātmā sāmātyajñātibāndhavaḥ.

इति श्रुत्वा त्व् अधिक्षेपं कृष्णाद् दुर्योधनो नृपः। अमर्षवशम् आपन्न उदतिष्ठद् विशां पते।

iti śrutvā tv adhikṣepaṃ kṛṣṇād duryodhano nṛpaḥ. amarṣavaśam āpanna udatiṣṭhad viśāṃ pate.

स्फिग्देशेनोपविष्टः स दोर्भ्यां विष्टभ्य मेदिनीम्। दृष्टिं भ्रूसंकटां कृत्वा वासुदेवे न्यपातयत्।

sphigdeśenopaviṣṭaḥ sa dorbhyāṃ viṣṭabhya medinīm. dṛṣṭiṃ bhrūsaṃkaṭāṃ kṛtvā vāsudeve nyapātayat.

अर्धोन्नतशरीरस्य रूपम् आसीन् नृपस्य तत्। क्रुद्धस्याशीविषस्येव च्छिन्नपुच्छस्य भारत।

ardhonnataśarīrasya rūpam āsīn nṛpasya tat. kruddhasyāśīviṣasyeva cchinnapucchasya bhārata.

प्राणान्तकरणीं घोरां वेदनाम् अविचिन्तयन्। दुर्योधनो वासुदेवं वाग्भिर् उग्राभिर् आर्दयत्।

prāṇāntakaraṇīṃ ghorāṃ vedanām avicintayan. duryodhano vāsudevaṃ vāgbhir ugrābhir ārdayat.

कंसदासस्य दायाद न ते लज्जास्त्य् अनेन वै। अधर्मेण गदायुद्धे यद् अहं विनिपातितः।

kaṃsadāsasya dāyāda na te lajjāsty anena vai. adharmeṇa gadāyuddhe yad ahaṃ vinipātitaḥ.

ऊरू भिन्धीति भीमस्य स्मृतिं मिथ्या प्रयच्छता। किं न विज्ञातम् एतन् मे यद् अर्जुनम् अवोचथाः।

ūrū bhindhīti bhīmasya smṛtiṃ mithyā prayacchatā. kiṃ na vijñātam etan me yad arjunam avocathāḥ.

घातयित्वा महीपालान् ऋजुयुद्धान् सहस्रशः। जिह्मैर् उपायैर् बहुभिर् न ते लज्जा न ते घृणा।

ghātayitvā mahīpālān ṛjuyuddhān sahasraśaḥ. jihmair upāyair bahubhir na te lajjā na te ghṛṇā.

अहन्य् अहनि शूराणां कुर्वाणः कदनं महत्। शिखण्डिनं पुरस्कृत्य घातितस् ते पितामहः।

ahany ahani śūrāṇāṃ kurvāṇaḥ kadanaṃ mahat. śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya ghātitas te pitāmahaḥ.

अश्वत्थाम्नः सनामानं हत्वा नागं सुदुर्मते। आचार्यो न्यासितः शस्त्रं किं तन् न विदितं मम।

aśvatthāmnaḥ sanāmānaṃ hatvā nāgaṃ sudurmate. ācāryo nyāsitaḥ śastraṃ kiṃ tan na viditaṃ mama.

स चानेन नृशंसेन धृष्टद्युम्नेन वीर्यवान्। पात्यमानस् त्वया दृष्टो न चैनं त्वम् अवारयः।

sa cānena nṛśaṃsena dhṛṣṭadyumnena vīryavān. pātyamānas tvayā dṛṣṭo na cainaṃ tvam avārayaḥ.

वधार्थं पाण्डुपुत्रस्य याचितां शक्तिम् एव च। घटोत्कचे व्यंसयथाः कस् त्वत्तः पापकृत्तमः।

vadhārthaṃ pāṇḍuputrasya yācitāṃ śaktim eva ca. ghaṭotkace vyaṃsayathāḥ kas tvattaḥ pāpakṛttamaḥ.

छिन्नबाहुः प्रायगतस् तथा भूरिश्रवा बली। त्वया निसृष्टेन हतः शैनेयेन दुरात्मना।

chinnabāhuḥ prāyagatas tathā bhūriśravā balī. tvayā nisṛṣṭena hataḥ śaineyena durātmanā.

कुर्वाणश् चोत्तमं कर्म कर्णः पार्थजिगीषया। व्यंसनेनाश्वसेनस्य पन्नगेन्द्रसुतस्य वै।

kurvāṇaś cottamaṃ karma karṇaḥ pārthajigīṣayā. vyaṃsanenāśvasenasya pannagendrasutasya vai.

पुनश् च पतिते चक्रे व्यसनार्तः पराजितः। पातितः समरे कर्णश् चक्रव्यग्रो ऽग्रणीर् नृणाम्।

punaś ca patite cakre vyasanārtaḥ parājitaḥ. pātitaḥ samare karṇaś cakravyagro 'graṇīr nṛṇām.

यदि मां चापि कर्णं च भीष्मद्रोणौ च संयुगे। ऋजुना प्रतियुध्येथा न ते स्याद् विजयो ध्रुवम्।

yadi māṃ cāpi karṇaṃ ca bhīṣmadroṇau ca saṃyuge. ṛjunā pratiyudhyethā na te syād vijayo dhruvam.

त्वया पुनर् अनार्येण जिह्ममार्गेण पार्थिवाः। स्वधर्मम् अनुतिष्ठन्तो वयं चान्ये च घातिताः। त्वया मायाविना कृष्ण मायाम् अर्कप्रमोषिणीम्। कृत्वा हतः सिन्धुपतिः किं तन् न विदितं मम।

tvayā punar anāryeṇa jihmamārgeṇa pārthivāḥ. svadharmam anutiṣṭhanto vayaṃ cānye ca ghātitāḥ. tvayā māyāvinā kṛṣṇa māyām arkapramoṣiṇīm. kṛtvā hataḥ sindhupatiḥ kiṃ tan na viditaṃ mama.

वासुदेव उवाच। हतस् त्वम् असि गान्धारे सभ्रातृसुतबान्धवः। सगणः ससुहृच् चैव पापमार्गम् अनुष्ठितः।

vāsudeva uvāca. hatas tvam asi gāndhāre sabhrātṛsutabāndhavaḥ. sagaṇaḥ sasuhṛc caiva pāpamārgam anuṣṭhitaḥ.

तवैव दुष्कृतैर् वीरौ भीष्मद्रोणौ निपातितौ। कर्णश् च निहतः संख्ये तव शीलानुवर्तकः।

tavaiva duṣkṛtair vīrau bhīṣmadroṇau nipātitau. karṇaś ca nihataḥ saṃkhye tava śīlānuvartakaḥ.

याच्यमानो मया मूढ पित्र्यम् अंशं न दित्ससि। पाण्डवेभ्यः स्वराज्यार्धं लोभाच् छकुनिनिश्चयात्।

yācyamāno mayā mūḍha pitryam aṃśaṃ na ditsasi. pāṇḍavebhyaḥ svarājyārdhaṃ lobhāc chakuniniścayāt.

विषं ते भीमसेनाय दत्तं सर्वे च पाण्डवाः। प्रदीपिता जतुगृहे मात्रा सह सुदुर्मते। पाण्डवाः दुःखिताश् चासन् पुरा वै वारणावते।

viṣaṃ te bhīmasenāya dattaṃ sarve ca pāṇḍavāḥ. pradīpitā jatugṛhe mātrā saha sudurmate. pāṇḍavāḥ duḥkhitāś cāsan purā vai vāraṇāvate.

सभायां याज्ञसेनी च कृष्टा द्यूते रजस्वला। तदैव तावद् दुष्टात्मन् वध्यस् त्वं निरपत्रपः।

sabhāyāṃ yājñasenī ca kṛṣṭā dyūte rajasvalā. tadaiva tāvad duṣṭātman vadhyas tvaṃ nirapatrapaḥ.

अनक्षज्ञं च धर्मज्ञं सौबलेनाक्षवेदिना। निकृत्या यत् पराजैषीस् तस्माद् असि हतो रणे।

anakṣajñaṃ ca dharmajñaṃ saubalenākṣavedinā. nikṛtyā yat parājaiṣīs tasmād asi hato raṇe.

जयद्रथेन पापेन यत् कृष्णा क्लेशिता वने। यातेषु मृगयां तेषु तृणबिन्दोर् अथाश्रमे। तस्मात् सो ऽपि हतः क्रूरस् तव दोषेण चात्मनः।

jayadrathena pāpena yat kṛṣṇā kleśitā vane. yāteṣu mṛgayāṃ teṣu tṛṇabindor athāśrame. tasmāt so 'pi hataḥ krūras tava doṣeṇa cātmanaḥ.

अभिमन्युश् च यद् बाल एको बहुभिर् आहवे। त्वद्दोषैर् निहतः पाप तस्माद् असि हतो रणे। यान्य् अकार्याणि चास्माकं कृतानीति प्रभाषसे। वैगुण्येन तवात्यर्थं सर्वं हि तद् अनुष्ठितम्। बृहस्पतेर् उशनसो नोपदेशः श्रुतस् त्वया। वृद्धा नोपासिताश् चैव हितं वाक्यं न ते श्रुतम्। लोभेनातिबलेन त्वं तृष्णया च वशीकृतः। कृतवान् अस्यकार्याणि विपाकस् तेषु भुज्यताम्।

abhimanyuś ca yad bāla eko bahubhir āhave. tvaddoṣair nihataḥ pāpa tasmād asi hato raṇe. yāny akāryāṇi cāsmākaṃ kṛtānīti prabhāṣase. vaiguṇyena tavātyarthaṃ sarvaṃ hi tad anuṣṭhitam. bṛhaspater uśanaso nopadeśaḥ śrutas tvayā. vṛddhā nopāsitāś caiva hitaṃ vākyaṃ na te śrutam. lobhenātibalena tvaṃ tṛṣṇayā ca vaśīkṛtaḥ. kṛtavān asyakāryāṇi vipākas teṣu bhujyatām.

दुर्योधन उवाच। अधीतं विधिवद् दत्तं भूः प्रशास्ता ससागरा। मूर्ध्नि स्थितम् अमित्राणां को नु स्वन्ततरो मया।

duryodhana uvāca. adhītaṃ vidhivad dattaṃ bhūḥ praśāstā sasāgarā. mūrdhni sthitam amitrāṇāṃ ko nu svantataro mayā.

यद् इष्टं क्षत्रबन्धूनां स्वधर्मम् अनुपश्यताम्। तद् इदं निधनं प्राप्तं को नु स्वन्ततरो मया।

yad iṣṭaṃ kṣatrabandhūnāṃ svadharmam anupaśyatām. tad idaṃ nidhanaṃ prāptaṃ ko nu svantataro mayā.

देवार्हा मानुषा भोगाः प्राप्ता असुलभा नृपैः। ऐश्वर्यं चोत्तमं प्राप्तं को नु स्वन्ततरो मया।

devārhā mānuṣā bhogāḥ prāptā asulabhā nṛpaiḥ. aiśvaryaṃ cottamaṃ prāptaṃ ko nu svantataro mayā.

ससुहृत् सानुबन्धश् च स्वर्गं गन्ताहम् अच्युत। यूयं विहतसंकल्पाः शोचन्तो वर्तयिष्यथ। न मे विषादो भीमेन पादेन शिर आहतम्। काको वा कङ्कगृध्रो वा निधास्यति पदं क्षणात्।

sasuhṛt sānubandhaś ca svargaṃ gantāham acyuta. yūyaṃ vihatasaṃkalpāḥ śocanto vartayiṣyatha. na me viṣādo bhīmena pādena śira āhatam. kāko vā kaṅkagṛdhro vā nidhāsyati padaṃ kṣaṇāt.

संजय उवाच। अस्य वाक्यस्य निधने कुरुराजस्य भारत। अपतत् सुमहद् वर्षं पुष्पाणां पुण्यगन्धिनाम्।

saṃjaya uvāca. asya vākyasya nidhane kururājasya bhārata. apatat sumahad varṣaṃ puṣpāṇāṃ puṇyagandhinām.

अवादयन्त गन्धर्वा जगुश् चाप्सरसां गणाः। वादित्रं सुमनोहरम्। जगुश् चाप्सरसो राज्ञो यशः संबद्धम् एव च। सिद्धाश् च मुमुचुर् वाचः साधु साध्व् इति भारत।

avādayanta gandharvā jaguś cāpsarasāṃ gaṇāḥ. vāditraṃ sumanoharam. jaguś cāpsaraso rājño yaśaḥ saṃbaddham eva ca. siddhāś ca mumucur vācaḥ sādhu sādhv iti bhārata.

ववौ च सुरभिर् वायुः पुण्यगन्धो मृदुः सुखः। व्यराजतामलं चैव नभो वैडूर्यसंनिभम्।

vavau ca surabhir vāyuḥ puṇyagandho mṛduḥ sukhaḥ. vyarājatāmalaṃ caiva nabho vaiḍūryasaṃnibham.

अत्यद्भुतानि ते दृष्ट्वा वासुदेवपुरोगमाः। आश्चर्यं परमं जग्मुः पाञ्चालाः सोमकैः सह। दुर्योधनस्य पूजां च दृष्ट्वा व्रीडाम् उपागमन्।

atyadbhutāni te dṛṣṭvā vāsudevapurogamāḥ. āścaryaṃ paramaṃ jagmuḥ pāñcālāḥ somakaiḥ saha. duryodhanasya pūjāṃ ca dṛṣṭvā vrīḍām upāgaman.

हतांश् चाधर्मतः श्रुत्वा शोकार्ताः शुशुचुर् हि ते। हतांश् च कौरवाञ् श्रुत्वाधर्मतश् च महीपतीन्। शोकार्ताः शुशुचुः सर्वे पाण्डवा भरतर्षभ। भीष्मं द्रोणं तथा कर्णं भूरिश्रवसम् एव च।

hatāṃś cādharmataḥ śrutvā śokārtāḥ śuśucur hi te. hatāṃś ca kauravāñ śrutvādharmataś ca mahīpatīn. śokārtāḥ śuśucuḥ sarve pāṇḍavā bharatarṣabha. bhīṣmaṃ droṇaṃ tathā karṇaṃ bhūriśravasam eva ca.

तांस् तु चिन्तापरान् दृष्ट्वा पाण्डवान् दीनचेतसः। प्रोवाचेदं वचः कृष्णो मेघदुन्दुभिनिस्वनः।

tāṃs tu cintāparān dṛṣṭvā pāṇḍavān dīnacetasaḥ. provācedaṃ vacaḥ kṛṣṇo meghadundubhinisvanaḥ.

नैष शक्यो ऽतिशीघ्रास्त्रस् ते च सर्वे महारथाः। ऋजुयुद्धेन विक्रान्ता हन्तुं युष्माभिर् आहवे। नैष शक्यः कदा चित् तु हन्तुं धर्मेण पार्थिवः। ते वा भीष्ममुखाः सर्वे महेष्वासा महारथाः। मयानेकैर् उपायैस् तु मायायोगेन चासकृत्। हतास् ते सर्व एवाजौ भवतां हितम् इच्छता। यदि नैवंविधं जातु कुर्यां जिह्मम् अहं रणे। कुतो वो विजयो भूयः कुतो राज्यं कुतो धनम्।

naiṣa śakyo 'tiśīghrāstras te ca sarve mahārathāḥ. ṛjuyuddhena vikrāntā hantuṃ yuṣmābhir āhave. naiṣa śakyaḥ kadā cit tu hantuṃ dharmeṇa pārthivaḥ. te vā bhīṣmamukhāḥ sarve maheṣvāsā mahārathāḥ. mayānekair upāyais tu māyāyogena cāsakṛt. hatās te sarva evājau bhavatāṃ hitam icchatā. yadi naivaṃvidhaṃ jātu kuryāṃ jihmam ahaṃ raṇe. kuto vo vijayo bhūyaḥ kuto rājyaṃ kuto dhanam.

उपाया विहिता ह्य् एते मया तस्मान् नराधिपाः। अन्यथा पाण्डवेयानां नाभविष्यज् जयः क्व चित्।

upāyā vihitā hy ete mayā tasmān narādhipāḥ. anyathā pāṇḍaveyānāṃ nābhaviṣyaj jayaḥ kva cit.

ते हि सर्वे महात्मानश् चत्वारो ऽतिरथा भुवि। न शक्या धर्मतो हन्तुं लोकपालैर् अपि स्वयम्।

te hi sarve mahātmānaś catvāro 'tirathā bhuvi. na śakyā dharmato hantuṃ lokapālair api svayam.

तथैवायं गदापाणिर् धार्तराष्ट्रो गतक्लमः। न शक्यो धर्मतो हन्तुं कालेनापीह दण्डिना।

tathaivāyaṃ gadāpāṇir dhārtarāṣṭro gataklamaḥ. na śakyo dharmato hantuṃ kālenāpīha daṇḍinā.

न च वो हृदि कर्तव्यं यद् अयं घातितो नृपः। मिथ्यावध्यास् तथोपायैर् बहवः शत्रवो ऽधिकाः।

na ca vo hṛdi kartavyaṃ yad ayaṃ ghātito nṛpaḥ. mithyāvadhyās tathopāyair bahavaḥ śatravo 'dhikāḥ.

पूर्वैर् अनुगतो मार्गो देवैर् असुरघातिभिः। सद्भिश् चानुगतः पन्थाः स सर्वैर् अनुगम्यते। एवं विधात्रा विहितं वधम् एषां महात्मनाम्। दैवं पुरुषकारेण न शक्यम् अतिवर्तितुम्। भूतं भव्यं भविष्यच् च निमेषाद् यो हनिष्यति। कृतान्तम् अन्यथाकर्तुं नेच्छेत् सो ऽयं धनंजयः।

pūrvair anugato mārgo devair asuraghātibhiḥ. sadbhiś cānugataḥ panthāḥ sa sarvair anugamyate. evaṃ vidhātrā vihitaṃ vadham eṣāṃ mahātmanām. daivaṃ puruṣakāreṇa na śakyam ativartitum. bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca nimeṣād yo haniṣyati. kṛtāntam anyathākartuṃ necchet so 'yaṃ dhanaṃjayaḥ.

कृतकृत्याः स्म सायाह्ने निवासं रोचयामहे। साश्वनागरथाः सर्वे विश्रमामो नराधिपाः।

kṛtakṛtyāḥ sma sāyāhne nivāsaṃ rocayāmahe. sāśvanāgarathāḥ sarve viśramāmo narādhipāḥ.

वासुदेववचः श्रुत्वा तदानीं पाण्डवैः सह। पाञ्चाला भृशसंहृष्टा विनेदुः सिंहसंघवत्।

vāsudevavacaḥ śrutvā tadānīṃ pāṇḍavaiḥ saha. pāñcālā bhṛśasaṃhṛṣṭā vineduḥ siṃhasaṃghavat.

ततः प्राध्मापयञ् शङ्खान् पाञ्चजन्यं च माधवः। देवदत्तं प्रहृष्टात्मा शङ्खप्रवरम् अर्जुनः। अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः। नकुलः सहदेवश् च सुघोषमणिपुष्पकौ। धृष्टद्युम्नस् तथा जैत्रं सात्यकिर् नन्दिवर्धनम्। तेषां नादेन महता शङ्खानां भरतर्षभ। आपुपूरे नभः सर्वं पृथिवी च चचाल ह। ततः शङ्खाश् च भेर्यश् च पणवानकगोमुखाः। पाण्डुसैन्येष्व् अवाद्यन्त स शब्दस् तुमुलो ऽभवत्। अस्तुवन् पाण्डवान् अन्ये गीर्भिश् च स्तुतिमङ्गलैः। गीर्भिर् मङ्गलयुक्ताभिर् वन्दिनः स्तुतिपाठकाः। हृष्टा दुर्योधनं दृष्ट्वा निहतं पुरुषर्षभाः।

tataḥ prādhmāpayañ śaṅkhān pāñcajanyaṃ ca mādhavaḥ. devadattaṃ prahṛṣṭātmā śaṅkhapravaram arjunaḥ. anantavijayaṃ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. pauṇḍraṃ dadhmau mahāśaṅkhaṃ bhīmakarmā vṛkodaraḥ. nakulaḥ sahadevaś ca sughoṣamaṇipuṣpakau. dhṛṣṭadyumnas tathā jaitraṃ sātyakir nandivardhanam. teṣāṃ nādena mahatā śaṅkhānāṃ bharatarṣabha. āpupūre nabhaḥ sarvaṃ pṛthivī ca cacāla ha. tataḥ śaṅkhāś ca bheryaś ca paṇavānakagomukhāḥ. pāṇḍusainyeṣv avādyanta sa śabdas tumulo 'bhavat. astuvan pāṇḍavān anye gīrbhiś ca stutimaṅgalaiḥ. gīrbhir maṅgalayuktābhir vandinaḥ stutipāṭhakāḥ. hṛṣṭā duryodhanaṃ dṛṣṭvā nihataṃ puruṣarṣabhāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents