महाभारत 9.58 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 58→

[mh-9-58] • 24 श्लोकाः

संजय उवाच। तं पातितं ततो दृष्ट्वा महाशालम् इवोद्गतम्। प्रहृष्टमनसः सर्वे बभूवुस् तत्र पाण्डवाः।

saṃjaya uvāca. taṃ pātitaṃ tato dṛṣṭvā mahāśālam ivodgatam. prahṛṣṭamanasaḥ sarve babhūvus tatra pāṇḍavāḥ.

उन्मत्तम् इव मातङ्गं सिंहेन विनिपातितम्। ददृशुर् हृष्टरोमाणः सर्वे ते चापि सोमकाः।

unmattam iva mātaṅgaṃ siṃhena vinipātitam. dadṛśur hṛṣṭaromāṇaḥ sarve te cāpi somakāḥ.

ततो दुर्योधनं हत्वा भीमसेनः प्रतापवान्। पतितं कौरवेन्द्रं तम् उपगम्येदम् अब्रवीत्। वृकोदरो महाराज वाक्शल्यम् अतिदुःसहम्।

tato duryodhanaṃ hatvā bhīmasenaḥ pratāpavān. patitaṃ kauravendraṃ tam upagamyedam abravīt. vṛkodaro mahārāja vākśalyam atiduḥsaham.

गौर् गौर् इति पुरा मन्द द्रौपदीम् एकवाससम्। यत् सभायां हसन्न् अस्मांस् तदा वदसि दुर्मते। तस्यावहासस्य फलम् अद्य त्वं समवाप्नुहि।

gaur gaur iti purā manda draupadīm ekavāsasam. yat sabhāyāṃ hasann asmāṃs tadā vadasi durmate. tasyāvahāsasya phalam adya tvaṃ samavāpnuhi.

एवम् उक्त्वा स वामेन पदा मौलिम् उपास्पृशत्। शिरश् च राजसिंहस्य पादेन समलोडयत्।

evam uktvā sa vāmena padā maulim upāspṛśat. śiraś ca rājasiṃhasya pādena samaloḍayat.

तथैव क्रोधसंरक्तो भीमः परबलार्दनः। पुनर् एवाब्रवीद् वाक्यं यत् तच् छृणु नराधिप।

tathaiva krodhasaṃrakto bhīmaḥ parabalārdanaḥ. punar evābravīd vākyaṃ yat tac chṛṇu narādhipa.

ये ऽस्मान् पुरो ऽपनृत्यन्त पुनर् गौर् इति गौर् इति। तान् वयं प्रतिनृत्यामः पुनर् गौर् इति गौर् इति।

ye 'smān puro 'panṛtyanta punar gaur iti gaur iti. tān vayaṃ pratinṛtyāmaḥ punar gaur iti gaur iti.

नास्माकं निकृतिर् वह्निर् नाक्षद्यूतं न वञ्चना। न शाठ्यं नैव नो माया यथास्य सुदुरात्मनः। स्वबाहुबलम् आश्रित्य प्रबाधामो वयं रिपून्।

nāsmākaṃ nikṛtir vahnir nākṣadyūtaṃ na vañcanā. na śāṭhyaṃ naiva no māyā yathāsya sudurātmanaḥ. svabāhubalam āśritya prabādhāmo vayaṃ ripūn.

सो ऽवाप्य वैरस्य परस्य पारं; वृकोदरः प्राह शनैः प्रहस्य। युधिष्ठिरं केशवसृञ्जयांश् च; धनंजयं माद्रवतीसुतौ च।

so 'vāpya vairasya parasya pāraṃ; vṛkodaraḥ prāha śanaiḥ prahasya. yudhiṣṭhiraṃ keśavasṛñjayāṃś ca; dhanaṃjayaṃ mādravatīsutau ca.

रजस्वलां द्रौपदीम् आनयन् ये; ये चाप्य् अकुर्वन्त सदस्य् अवस्त्राम्। तान् पश्यध्वं पाण्डवैर् धार्तराष्ट्रान्; रणे हतांस् तपसा याज्ञसेन्याः।

rajasvalāṃ draupadīm ānayan ye; ye cāpy akurvanta sadasy avastrām. tān paśyadhvaṃ pāṇḍavair dhārtarāṣṭrān; raṇe hatāṃs tapasā yājñasenyāḥ.

ये नः पुरा षण्ढतिलान् अवोचन्; क्रूरा राज्ञो धृतराष्ट्रस्य पुत्राः। ते नो हताः सगणाः सानुबन्धाः; कामं स्वर्गं नरकं वा व्रजामः।

ye naḥ purā ṣaṇḍhatilān avocan; krūrā rājño dhṛtarāṣṭrasya putrāḥ. te no hatāḥ sagaṇāḥ sānubandhāḥ; kāmaṃ svargaṃ narakaṃ vā vrajāmaḥ.

पुनश् च राज्ञः पतितस्य भूमौ; स तां गदां स्कन्धगतां निरीक्ष्य। वामेन पादेन शिरः प्रमृद्य; दुर्योधनं नैकृतिकेत्य् अवोचत्।

punaś ca rājñaḥ patitasya bhūmau; sa tāṃ gadāṃ skandhagatāṃ nirīkṣya. vāmena pādena śiraḥ pramṛdya; duryodhanaṃ naikṛtikety avocat.

हृष्टेन राजन् कुरुपार्थिवस्य; क्षुद्रात्मना भीमसेनेन पादम्। दृष्ट्वा कृतं मूर्धनि नाभ्यनन्दन्; धर्मात्मानः सोमकानां प्रबर्हाः।

hṛṣṭena rājan kurupārthivasya; kṣudrātmanā bhīmasenena pādam. dṛṣṭvā kṛtaṃ mūrdhani nābhyanandan; dharmātmānaḥ somakānāṃ prabarhāḥ.

तव पुत्रं तथा हत्वा कत्थमानं वृकोदरम्। नृत्यमानं च बहुशो धर्मराजो ऽब्रवीद् इदम्। गतो ऽसि वैरस्यानृण्यं प्रतिज्ञा पूरिता त्वया। शुभेनैवाशुभेनाथ कर्मणा विरमाधुना।

tava putraṃ tathā hatvā katthamānaṃ vṛkodaram. nṛtyamānaṃ ca bahuśo dharmarājo 'bravīd idam. gato 'si vairasyānṛṇyaṃ pratijñā pūritā tvayā. śubhenaivāśubhenātha karmaṇā viramādhunā.

मा शिरो ऽस्य पदा मर्दीर् मा धर्मस् ते ऽत्यगान् महान्। एकादशचमूपतेः। पञ्चानाम् अपि यो भर्ता न सा प्रकृतिर् मानुषी। राजा ज्ञातिर् हतश् चायं नैतन् न्याय्यं तवानघ। आगच्छेत् त्वां महाबाहो वाच्यं चाधर्मसंहितम्। मा शिरो ऽस्य पदा मृद्ना एकादशचमूपतेः। न नश्येतां च धर्मस्य त्यागात् कीर्तिर् महद् यशः। निहतस्य पदाघातो नैतन् न्याय्यं तवानघ। एकादशचमूनाथं कुरूणाम् अधिपं तथा। मा स्प्राक्षीर् भीम पादेन राजानं ज्ञातिम् एव च। हतबन्धुर् हतामात्यो भ्रष्टसैन्यो हतो मृधे। सर्वाकारेण शोच्यो ऽयं नावहास्यो ऽयम् ईश्वरः।

mā śiro 'sya padā mardīr mā dharmas te 'tyagān mahān. ekādaśacamūpateḥ. pañcānām api yo bhartā na sā prakṛtir mānuṣī. rājā jñātir hataś cāyaṃ naitan nyāyyaṃ tavānagha. āgacchet tvāṃ mahābāho vācyaṃ cādharmasaṃhitam. mā śiro 'sya padā mṛdnā ekādaśacamūpateḥ. na naśyetāṃ ca dharmasya tyāgāt kīrtir mahad yaśaḥ. nihatasya padāghāto naitan nyāyyaṃ tavānagha. ekādaśacamūnāthaṃ kurūṇām adhipaṃ tathā. mā sprākṣīr bhīma pādena rājānaṃ jñātim eva ca. hatabandhur hatāmātyo bhraṣṭasainyo hato mṛdhe. sarvākāreṇa śocyo 'yaṃ nāvahāsyo 'yam īśvaraḥ.

विध्वस्तो ऽयं हतामात्यो हतभ्राता हतप्रजः। उत्सन्नपिण्डो भ्राता च नैतन् न्याय्यं कृतं त्वया।

vidhvasto 'yaṃ hatāmātyo hatabhrātā hataprajaḥ. utsannapiṇḍo bhrātā ca naitan nyāyyaṃ kṛtaṃ tvayā.

धार्मिको भीमसेनो ऽसाव् इत्य् आहुस् त्वां पुरा जनाः। स कस्माद् भीमसेन त्वं राजानम् अधितिष्ठसि।

dhārmiko bhīmaseno 'sāv ity āhus tvāṃ purā janāḥ. sa kasmād bhīmasena tvaṃ rājānam adhitiṣṭhasi.

दृष्ट्वा दुर्योधनं राजा कुन्तीपुत्रस् तथागतम्। नेत्राभ्याम् अश्रुपूर्णाभ्याम् इदं वचनम् अब्रवीत्। इत्य् उक्त्वा भीमसेनं तु साश्रुकण्ठो युधिष्ठिरः। उपसृत्याब्रवीद् दीनो दुर्योधनम् अरिंदमम्। तात मन्युर् न ते कार्यो नात्मा शोच्यस् त्वया तथा। नूनं पूर्वकृतं कर्म सुघोरम् अनुभूयते।

dṛṣṭvā duryodhanaṃ rājā kuntīputras tathāgatam. netrābhyām aśrupūrṇābhyām idaṃ vacanam abravīt. ity uktvā bhīmasenaṃ tu sāśrukaṇṭho yudhiṣṭhiraḥ. upasṛtyābravīd dīno duryodhanam ariṃdamam. tāta manyur na te kāryo nātmā śocyas tvayā tathā. nūnaṃ pūrvakṛtaṃ karma sughoram anubhūyate.

नूनम् एतद् बलवता धात्रादिष्टं महात्मना। यद् वयं त्वां जिघांसामस् त्वं चास्मान् कुरुसत्तम।

nūnam etad balavatā dhātrādiṣṭaṃ mahātmanā. yad vayaṃ tvāṃ jighāṃsāmas tvaṃ cāsmān kurusattama.

आत्मनो ह्य् अपराधेन महद् व्यसनम् ईदृशम्। प्राप्तवान् असि यल् लोभान् मदाद् बाल्याच् च भारत।

ātmano hy aparādhena mahad vyasanam īdṛśam. prāptavān asi yal lobhān madād bālyāc ca bhārata.

घातयित्वा वयस्यांश् च भ्रातॄन् अथ पितॄंस् तथा। पुत्रान् पौत्रांस् तथाचार्यांस् ततो ऽसि निधनं गतः।

ghātayitvā vayasyāṃś ca bhrātṝn atha pitṝṃs tathā. putrān pautrāṃs tathācāryāṃs tato 'si nidhanaṃ gataḥ.

तवापराधाद् अस्माभिर् भ्रातरस् ते महारथाः। आत्मा न शोचनीयस् ते श्लाघ्यो मृत्युस् तवानघ। वयम् एवाधुना शोच्याः सर्वावस्थासु कौरव। कृपणं वर्तयिष्यामस् तैर् हीना बन्धुभिः प्रियैः। भ्रातॄणां चैव पुत्राणां तथा वै शोकविह्वलाः। कथं द्रक्ष्यामि विधवा वधूः शोकपरिप्लुताः। त्वम् एकः सुस्थितो राजन् स्वर्गे ते निलयो ध्रुवः। वयं नरकसंज्ञा वै दुःखं भोक्ष्याम दारुणम्। निहता ज्ञातयश् चान्ये दिष्टं मन्ये दुरत्ययम्।

tavāparādhād asmābhir bhrātaras te mahārathāḥ. ātmā na śocanīyas te ślāghyo mṛtyus tavānagha. vayam evādhunā śocyāḥ sarvāvasthāsu kaurava. kṛpaṇaṃ vartayiṣyāmas tair hīnā bandhubhiḥ priyaiḥ. bhrātṝṇāṃ caiva putrāṇāṃ tathā vai śokavihvalāḥ. kathaṃ drakṣyāmi vidhavā vadhūḥ śokapariplutāḥ. tvam ekaḥ susthito rājan svarge te nilayo dhruvaḥ. vayaṃ narakasaṃjñā vai duḥkhaṃ bhokṣyāma dāruṇam. nihatā jñātayaś cānye diṣṭaṃ manye duratyayam.

स्नुषाश् च प्रस्नुषाश् चैव धृतराष्ट्रस्य विह्वलाः। गर्हयिष्यन्ति नो नूनं विधवाः शोककर्शिताः।

snuṣāś ca prasnuṣāś caiva dhṛtarāṣṭrasya vihvalāḥ. garhayiṣyanti no nūnaṃ vidhavāḥ śokakarśitāḥ.

एवम् उक्त्वा सुदुःखार्तो निशश्वास स पार्थिवः। विललाप चिरं चापि धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः। विललाप महीयान् सः प्रकृत्या करुणापरः।

evam uktvā suduḥkhārto niśaśvāsa sa pārthivaḥ. vilalāpa ciraṃ cāpi dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ. vilalāpa mahīyān saḥ prakṛtyā karuṇāparaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...