महाभारत 9.55 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 55→

[mh-9-55] • 44 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो वाग्युद्धम् अभवत् तुमुलं जनमेजय। तुमुलं रोमहर्षणम्। क्रोधसंवर्धनं निष्ठाम् (सिच्)। यत्र दुःखान्वितो राजा धृतराष्ट्रो ऽब्रवीद् इदम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato vāgyuddham abhavat tumulaṃ janamejaya. tumulaṃ romaharṣaṇam. krodhasaṃvardhanaṃ niṣṭhām (sic). yatra duḥkhānvito rājā dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam.

धिग् अस्तु खलु मानुष्यं यस्य निष्ठेयम् ईदृशी। एकादशचमूभर्ता यत्र पुत्रो ममाभिभूः।

dhig astu khalu mānuṣyaṃ yasya niṣṭheyam īdṛśī. ekādaśacamūbhartā yatra putro mamābhibhūḥ.

आज्ञाप्य सर्वान् नृपतीन् भुक्त्वा चेमां वसुंधराम्। गदाम् आदाय वेगेन पदातिः प्रस्थितो रणम्।

ājñāpya sarvān nṛpatīn bhuktvā cemāṃ vasuṃdharām. gadām ādāya vegena padātiḥ prasthito raṇam.

भूत्वा हि जगतो नाथो ह्य् अनाथ इव मे सुतः। गदाम् उद्यम्य यो याति किम् अन्यद् भागधेयतः।

bhūtvā hi jagato nātho hy anātha iva me sutaḥ. gadām udyamya yo yāti kim anyad bhāgadheyataḥ.

अहो दुःखं महत् प्राप्तं पुत्रेण मम संजय। एवम् उक्त्वा स दुःखार्तो विरराम जनाधिपः।

aho duḥkhaṃ mahat prāptaṃ putreṇa mama saṃjaya. evam uktvā sa duḥkhārto virarāma janādhipaḥ.

संजय उवाच। स मेघनिनदो हर्षाद् विनदन्न् इव गोवृषः। आजुहाव ततः पार्थं युद्धाय युधि वीर्यवान्।

saṃjaya uvāca. sa meghaninado harṣād vinadann iva govṛṣaḥ. ājuhāva tataḥ pārthaṃ yuddhāya yudhi vīryavān.

भीमम् आह्वयमाने तु कुरुराजे महात्मनि। आजुहाव ततो भीमो युद्धाय च सुयोधनम्। एवम् आह्वयमाने तु भीमसेने महात्मनि। प्रादुरासन् सुघोराणि रूपाणि विविधान्य् उत।

bhīmam āhvayamāne tu kururāje mahātmani. ājuhāva tato bhīmo yuddhāya ca suyodhanam. evam āhvayamāne tu bhīmasene mahātmani. prādurāsan sughorāṇi rūpāṇi vividhāny uta.

ववुर् वाताः सनिर्घाताः पांसुवर्षं पपात च। बभूवुश् च दिशः सर्वास् तिमिरेण समावृताः।

vavur vātāḥ sanirghātāḥ pāṃsuvarṣaṃ papāta ca. babhūvuś ca diśaḥ sarvās timireṇa samāvṛtāḥ.

महास्वनाः सनिर्घातास् तुमुला रोमहर्षणाः। पेतुस् तथोल्काः शतशः स्फोटयन्त्यो नभस्तलम्।

mahāsvanāḥ sanirghātās tumulā romaharṣaṇāḥ. petus tatholkāḥ śataśaḥ sphoṭayantyo nabhastalam.

राहुश् चाग्रसद् आदित्यम् अपर्वणि विशां पते। चकम्पे च महाकम्पं पृथिवी सवनद्रुमा।

rāhuś cāgrasad ādityam aparvaṇi viśāṃ pate. cakampe ca mahākampaṃ pṛthivī savanadrumā.

रूक्षाश् च वाताः प्रववुर् नीचैः शर्करवर्षिणः। गिरीणां शिखराण्य् एव न्यपतन्त महीतले।

rūkṣāś ca vātāḥ pravavur nīcaiḥ śarkaravarṣiṇaḥ. girīṇāṃ śikharāṇy eva nyapatanta mahītale.

मृगा बहुविधाकाराः संपतन्ति दिशो दश। दीप्ताः शिवाश् चाप्य् अनदन् घोररूपाः सुदारुणाः।

mṛgā bahuvidhākārāḥ saṃpatanti diśo daśa. dīptāḥ śivāś cāpy anadan ghorarūpāḥ sudāruṇāḥ.

निर्घाताश् च महाघोरा बभूवू रोमहर्षणाः। दीप्तायां दिशि राजेन्द्र मृगाश् चाशुभवादिनः।

nirghātāś ca mahāghorā babhūvū romaharṣaṇāḥ. dīptāyāṃ diśi rājendra mṛgāś cāśubhavādinaḥ.

उदपानगताश् चापो व्यवर्धन्त समन्ततः। अशरीरा महानादाः श्रूयन्ते स्म तदा नृप।

udapānagatāś cāpo vyavardhanta samantataḥ. aśarīrā mahānādāḥ śrūyante sma tadā nṛpa.

एवमादीनि दृष्ट्वाथ निमित्तानि वृकोदरः। उवाच भ्रातरं ज्येष्ठं धर्मराजं युधिष्ठिरम्।

evamādīni dṛṣṭvātha nimittāni vṛkodaraḥ. uvāca bhrātaraṃ jyeṣṭhaṃ dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram.

नैष शक्तो रणे जेतुं मन्दात्मा मां सुयोधनः। अद्य क्रोधं विमोक्ष्यामि निगूढं हृदये चिरम्। सुयोधने कौरवेन्द्रे खाण्डवे पावको यथा।

naiṣa śakto raṇe jetuṃ mandātmā māṃ suyodhanaḥ. adya krodhaṃ vimokṣyāmi nigūḍhaṃ hṛdaye ciram. suyodhane kauravendre khāṇḍave pāvako yathā.

शल्यम् अद्योद्धरिष्यामि तव पाण्डव हृच्छयम्। निहत्य गदया पापम् इमं कुरुकुलाधमम्।

śalyam adyoddhariṣyāmi tava pāṇḍava hṛcchayam. nihatya gadayā pāpam imaṃ kurukulādhamam.

अद्य कीर्तिमयीं मालां प्रतिमोक्ष्याम्य् अहं त्वयि। हत्वेमं पापकर्माणं गदया रणमूर्धनि।

adya kīrtimayīṃ mālāṃ pratimokṣyāmy ahaṃ tvayi. hatvemaṃ pāpakarmāṇaṃ gadayā raṇamūrdhani.

अद्यास्य शतधा देहं भिनद्मि गदयानया। नायं प्रवेष्टा नगरं पुनर् वारणसाह्वयम्।

adyāsya śatadhā dehaṃ bhinadmi gadayānayā. nāyaṃ praveṣṭā nagaraṃ punar vāraṇasāhvayam.

सर्पोत्सर्गस्य शयने विषदानस्य भोजने। प्रमाणकोट्यां पातस्य दाहस्य जतुवेश्मनि।

sarpotsargasya śayane viṣadānasya bhojane. pramāṇakoṭyāṃ pātasya dāhasya jatuveśmani.

सभायाम् अवहासस्य सर्वस्वहरणस्य च। वर्षम् अज्ञातवासस्य वनवासस्य चानघ। द्रौपद्याः क्लेशदानस्य वस्त्रसंहरणस्य च।

sabhāyām avahāsasya sarvasvaharaṇasya ca. varṣam ajñātavāsasya vanavāsasya cānagha. draupadyāḥ kleśadānasya vastrasaṃharaṇasya ca.

अद्यान्तम् एषां दुःखानां गन्ता भरतसत्तम। एकाह्ना विनिहत्येमं भविष्याम्य् आत्मनो ऽनृणः।

adyāntam eṣāṃ duḥkhānāṃ gantā bharatasattama. ekāhnā vinihatyemaṃ bhaviṣyāmy ātmano 'nṛṇaḥ.

अद्यायुर् धार्तराष्ट्रस्य दुर्मतेर् अकृतात्मनः। समाप्तं भरतश्रेष्ठ मातापित्रोश् च दर्शनम्। अद्य सौख्यं तु राजेन्द्र कुरुराजस्य दुर्मतेः। समाप्तं च महाराज नारीणां दर्शनं पुनः।

adyāyur dhārtarāṣṭrasya durmater akṛtātmanaḥ. samāptaṃ bharataśreṣṭha mātāpitroś ca darśanam. adya saukhyaṃ tu rājendra kururājasya durmateḥ. samāptaṃ ca mahārāja nārīṇāṃ darśanaṃ punaḥ.

अद्यायं कुरुराजस्य शंतनोः कुलपांसनः। प्राणाञ् श्रियं च राज्यं च त्यक्त्वा शेष्यति भूतले।

adyāyaṃ kururājasya śaṃtanoḥ kulapāṃsanaḥ. prāṇāñ śriyaṃ ca rājyaṃ ca tyaktvā śeṣyati bhūtale.

राजा च धृतराष्ट्रो ऽद्य श्रुत्वा पुत्रं मया हतम्। स्मरिष्यत्य् अशुभं कर्म यत् तच् छकुनिबुद्धिजम्।

rājā ca dhṛtarāṣṭro 'dya śrutvā putraṃ mayā hatam. smariṣyaty aśubhaṃ karma yat tac chakunibuddhijam.

इत्य् उक्त्वा राजशार्दूल गदाम् आदाय वीर्यवान्। अवातिष्ठत युद्धाय शक्रो वृत्रम् इवाह्वयन्।

ity uktvā rājaśārdūla gadām ādāya vīryavān. avātiṣṭhata yuddhāya śakro vṛtram ivāhvayan.

तम् उद्यतगदं दृष्ट्वा कैलासम् इव शृङ्गिणम्। भीमसेनः पुनः क्रुद्धो दुर्योधनम् उवाच ह।

tam udyatagadaṃ dṛṣṭvā kailāsam iva śṛṅgiṇam. bhīmasenaḥ punaḥ kruddho duryodhanam uvāca ha.

राज्ञश् च धृतराष्ट्रस्य तथा त्वम् अपि चात्मनः। तव हेतोर् दुरात्मनः। सर्वेषाम् अपि चास्माकं दुःखं प्राप्तं सुदुर्मते। स्मर तद् दुष्कृतं कर्म यद् वृत्तं वारणावते।

rājñaś ca dhṛtarāṣṭrasya tathā tvam api cātmanaḥ. tava hetor durātmanaḥ. sarveṣām api cāsmākaṃ duḥkhaṃ prāptaṃ sudurmate. smara tad duṣkṛtaṃ karma yad vṛttaṃ vāraṇāvate.

द्रौपदी च परिक्लिष्टा सभायां यद् रजस्वला। द्यूते च वञ्चितो राजा यत् त्वया सौबलेन च।

draupadī ca parikliṣṭā sabhāyāṃ yad rajasvalā. dyūte ca vañcito rājā yat tvayā saubalena ca.

वने दुःखं च यत् प्राप्तम् अस्माभिस् त्वत्कृतं महत्। विराटनगरे चैव योन्यन्तरगतैर् इव। तत् सर्वं यातयाम्य् अद्य दिष्ट्या दृष्टो ऽसि दुर्मते।

vane duḥkhaṃ ca yat prāptam asmābhis tvatkṛtaṃ mahat. virāṭanagare caiva yonyantaragatair iva. tat sarvaṃ yātayāmy adya diṣṭyā dṛṣṭo 'si durmate.

त्वत्कृते ऽसौ हतः शेते शरतल्पे प्रतापवान्। गाङ्गेयो रथिनां श्रेष्ठो निहतो याज्ञसेनिना।

tvatkṛte 'sau hataḥ śete śaratalpe pratāpavān. gāṅgeyo rathināṃ śreṣṭho nihato yājñaseninā.

हतो द्रोणश् च कर्णश् च तथा शल्यः प्रतापवान्। वैराग्नेर् आदिकर्ता च शकुनिः सौबलो हतः।

hato droṇaś ca karṇaś ca tathā śalyaḥ pratāpavān. vairāgner ādikartā ca śakuniḥ saubalo hataḥ.

प्रातिकामी तथा पापो द्रौपद्याः क्लेशकृद् धतः। भ्रातरस् ते हताः सर्वे शूरा विक्रान्तयोधिनः।

prātikāmī tathā pāpo draupadyāḥ kleśakṛd dhataḥ. bhrātaras te hatāḥ sarve śūrā vikrāntayodhinaḥ.

एते चान्ये च बहवो निहतास् त्वत्कृते नृपाः। त्वाम् अद्य निहनिष्यामि गदया नात्र संशयः।

ete cānye ca bahavo nihatās tvatkṛte nṛpāḥ. tvām adya nihaniṣyāmi gadayā nātra saṃśayaḥ.

इत्य् एवम् उच्चै राजेन्द्र भाषमाणं वृकोदरम्। उवाच वीतभी राजन् पुत्रस् ते सत्यविक्रमः।

ity evam uccai rājendra bhāṣamāṇaṃ vṛkodaram. uvāca vītabhī rājan putras te satyavikramaḥ.

किं कत्थितेन बहुधा युध्यस्व त्वं वृकोदर। अद्य ते ऽहं विनेष्यामि युद्धश्रद्धां कुलाधम। इति दुर्योधनेनोक्तः प्रत्युवाच वृकोदरः।

kiṃ katthitena bahudhā yudhyasva tvaṃ vṛkodara. adya te 'haṃ vineṣyāmi yuddhaśraddhāṃ kulādhama. iti duryodhanenoktaḥ pratyuvāca vṛkodaraḥ.

नैव दुर्योधनः क्षुद्र केन चित् त्वद्विधेन वै। शक्यस् त्रासयितुं वाचा यथान्यः प्राकृतो नरः।

naiva duryodhanaḥ kṣudra kena cit tvadvidhena vai. śakyas trāsayituṃ vācā yathānyaḥ prākṛto naraḥ.

चिरकालेप्सितं दिष्ट्या हृदयस्थम् इदं मम। त्वया सह गदायुद्धं त्रिदशैर् उपपादितम्।

cirakālepsitaṃ diṣṭyā hṛdayastham idaṃ mama. tvayā saha gadāyuddhaṃ tridaśair upapāditam.

किं वाचा बहुनोक्तेन कत्थितेन च दुर्मते। वाणी संपद्यताम् एषा कर्मणा मा चिरं कृथाः।

kiṃ vācā bahunoktena katthitena ca durmate. vāṇī saṃpadyatām eṣā karmaṇā mā ciraṃ kṛthāḥ.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा सर्व एवाभ्यपूजयन्। राजानः सोमकाश् चैव ये तत्रासन् समागताः।

tasya tad vacanaṃ śrutvā sarva evābhyapūjayan. rājānaḥ somakāś caiva ye tatrāsan samāgatāḥ.

ततः संपूजितः सर्वैः संप्रहृष्टतनूरुहः। भूयो धीरं मनश् चक्रे युद्धाय कुरुनन्दनः।

tataḥ saṃpūjitaḥ sarvaiḥ saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ. bhūyo dhīraṃ manaś cakre yuddhāya kurunandanaḥ.

तं मत्तम् इव मातङ्गं तलतालैर् नराधिपाः। भूयः संहर्षयां चक्रुर् दुर्योधनम् अमर्षणम्।

taṃ mattam iva mātaṅgaṃ talatālair narādhipāḥ. bhūyaḥ saṃharṣayāṃ cakrur duryodhanam amarṣaṇam.

तं महात्मा महात्मानं गदाम् उद्यम्य पाण्डवः। अभिदुद्राव वेगेन धार्तराष्ट्रं वृकोदरः।

taṃ mahātmā mahātmānaṃ gadām udyamya pāṇḍavaḥ. abhidudrāva vegena dhārtarāṣṭraṃ vṛkodaraḥ.

बृंहन्ति कुञ्जरास् तत्र हया हेषन्ति चासकृत्। शस्त्राणि चाप्य् अदीप्यन्त पाण्डवानां जयैषिणाम्।

bṛṃhanti kuñjarās tatra hayā heṣanti cāsakṛt. śastrāṇi cāpy adīpyanta pāṇḍavānāṃ jayaiṣiṇām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents