महाभारत 9.53 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 53→

[mh-9-53] • 37 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। कुरुक्षेत्रं ततो दृष्ट्वा दत्त्वा दायांश् च सात्वतः। आश्रमं सुमहद् दिव्यम् अगमज् जनमेजय।

vaiśaṃpāyana uvāca. kurukṣetraṃ tato dṛṣṭvā dattvā dāyāṃś ca sātvataḥ. āśramaṃ sumahad divyam agamaj janamejaya.

मधूकाम्रवनोपेतं प्लक्षन्यग्रोधसंकुलम्। चिरिबिल्वयुतं पुण्यं पनसार्जुनसंकुलम्।

madhūkāmravanopetaṃ plakṣanyagrodhasaṃkulam. ciribilvayutaṃ puṇyaṃ panasārjunasaṃkulam.

तं दृष्ट्वा यादवश्रेष्ठः प्रवरं पुण्यलक्षणम्। पप्रच्छ तान् ऋषीन् सर्वान् कस्याश्रमवरस् त्व् अयम्।

taṃ dṛṣṭvā yādavaśreṣṭhaḥ pravaraṃ puṇyalakṣaṇam. papraccha tān ṛṣīn sarvān kasyāśramavaras tv ayam.

ते तु सर्वे महात्मानम् ऊचू राजन् हलायुधम्। शृणु विस्तरतो राम यस्यायं पूर्वम् आश्रमः।

te tu sarve mahātmānam ūcū rājan halāyudham. śṛṇu vistarato rāma yasyāyaṃ pūrvam āśramaḥ.

अत्र विष्णुः पुरा देवस् तप्तवांस् तप उत्तमम्। अत्रास्य विधिवद् यज्ञाः सर्वे वृत्ताः सनातनाः।

atra viṣṇuḥ purā devas taptavāṃs tapa uttamam. atrāsya vidhivad yajñāḥ sarve vṛttāḥ sanātanāḥ.

अत्रैव ब्राह्मणी सिद्धा कौमारब्रह्मचारिणी। योगयुक्ता दिवं याता तपःसिद्धा तपस्विनी।

atraiva brāhmaṇī siddhā kaumārabrahmacāriṇī. yogayuktā divaṃ yātā tapaḥsiddhā tapasvinī.

बभूव श्रीमती राजञ् शाण्डिल्यस्य महात्मनः। सुता धृतव्रता साध्वी नियता ब्रह्मचारिणी। सा तु तप्त्वा तपो घोरं दुश्चरं स्त्रीजनेन ह।

babhūva śrīmatī rājañ śāṇḍilyasya mahātmanaḥ. sutā dhṛtavratā sādhvī niyatā brahmacāriṇī. sā tu taptvā tapo ghoraṃ duścaraṃ strījanena ha.

सा तु प्राप्य परं योगं गता स्वर्गम् अनुत्तमम्। भुक्त्वाश्रमे ऽश्वमेधस्य फलं फलवतां शुभा। गता स्वर्गं महाभागा पूजिता नियतात्मभिः।

sā tu prāpya paraṃ yogaṃ gatā svargam anuttamam. bhuktvāśrame 'śvamedhasya phalaṃ phalavatāṃ śubhā. gatā svargaṃ mahābhāgā pūjitā niyatātmabhiḥ.

अभिगम्याश्रमं पुण्यं दृष्ट्वा च यदुपुंगवः। श्रुत्वा ऋषीणां वचनम् आश्रमं तं जगाम ह। ऋषीणां वचनं श्रुत्वा जगामाश्रमम् उत्तमम्। तस्याश्रमे ऽश्वमेधस्य फऌअम् आप्नोति मानवः। ऋषींस् तान् अभिवाद्याथ पार्श्वे हिमवतो ऽच्युतः। स्कन्धावाराणि सर्वाणि निवर्त्यारुरुहे ऽचलम्।

abhigamyāśramaṃ puṇyaṃ dṛṣṭvā ca yadupuṃgavaḥ. śrutvā ṛṣīṇāṃ vacanam āśramaṃ taṃ jagāma ha. ṛṣīṇāṃ vacanaṃ śrutvā jagāmāśramam uttamam. tasyāśrame 'śvamedhasya phaḷam āpnoti mānavaḥ. ṛṣīṃs tān abhivādyātha pārśve himavato 'cyutaḥ. skandhāvārāṇi sarvāṇi nivartyāruruhe 'calam.

नातिदूरं ततो गत्वा नगं तालध्वजो बली। पुण्यं तीर्थवरं दृष्ट्वा विस्मयं परमं गतः।

nātidūraṃ tato gatvā nagaṃ tāladhvajo balī. puṇyaṃ tīrthavaraṃ dṛṣṭvā vismayaṃ paramaṃ gataḥ.

प्रभवं च सरस्वत्याः प्लक्षप्रस्रवणं बलः। संप्राप्तः कारपचनं तीर्थप्रवरम् उत्तमम्।

prabhavaṃ ca sarasvatyāḥ plakṣaprasravaṇaṃ balaḥ. saṃprāptaḥ kārapacanaṃ tīrthapravaram uttamam.

हलायुधस् तत्र चापि दत्त्वा दानं महाबलः। आप्लुतः सलिले शीते तस्माच् चापि जगाम ह। आश्रमं परमप्रीतो मित्रस्य वरुणस्य च। आप्लुतः सलिले पुण्ये सुशीते विमले शुचौ। संतर्पयाम् आस पितॄन् देवांश् च रणदुर्मदः। तत्रोष्यैकां तु रजनीं यतिभिर् ब्राह्मणैः सह। मित्रावरुणयोः पुण्यं जगामाश्रमम् अच्युतः।

halāyudhas tatra cāpi dattvā dānaṃ mahābalaḥ. āplutaḥ salile śīte tasmāc cāpi jagāma ha. āśramaṃ paramaprīto mitrasya varuṇasya ca. āplutaḥ salile puṇye suśīte vimale śucau. saṃtarpayām āsa pitṝn devāṃś ca raṇadurmadaḥ. tatroṣyaikāṃ tu rajanīṃ yatibhir brāhmaṇaiḥ saha. mitrāvaruṇayoḥ puṇyaṃ jagāmāśramam acyutaḥ.

इन्द्रो ऽग्निर् अर्यमा चैव यत्र प्राक् प्रीतिम् आप्नुवन्। तं देशं कारपचनाद् यमुनायां जगाम ह।

indro 'gnir aryamā caiva yatra prāk prītim āpnuvan. taṃ deśaṃ kārapacanād yamunāyāṃ jagāma ha.

स्नात्वा तत्रापि धर्मात्मा परां तुष्टिम् अवाप्य च। ऋषिभिश् चैव सिद्धैश् च सहितो वै महाबलः। उपविष्टः कथाः शुभ्राः शुश्राव यदुपुंगवः।

snātvā tatrāpi dharmātmā parāṃ tuṣṭim avāpya ca. ṛṣibhiś caiva siddhaiś ca sahito vai mahābalaḥ. upaviṣṭaḥ kathāḥ śubhrāḥ śuśrāva yadupuṃgavaḥ.

तथा तु तिष्ठतां तेषां नारदो भगवान् ऋषिः। आजगामाथ तं देशं यत्र रामो व्यवस्थितः। तत्र संतिष्ठतश् चाथ रामस्याप्रतिमद्युतेः। आजगाम महातेजा नारदो भगवान् ऋषिः।

tathā tu tiṣṭhatāṃ teṣāṃ nārado bhagavān ṛṣiḥ. ājagāmātha taṃ deśaṃ yatra rāmo vyavasthitaḥ. tatra saṃtiṣṭhataś cātha rāmasyāpratimadyuteḥ. ājagāma mahātejā nārado bhagavān ṛṣiḥ.

जटामण्डलसंवीतः स्वर्णचीरी महातपाः। हेमदण्डधरो राजन् कमण्डलुधरस् तथा।

jaṭāmaṇḍalasaṃvītaḥ svarṇacīrī mahātapāḥ. hemadaṇḍadharo rājan kamaṇḍaludharas tathā.

कच्छपीं सुखशब्दां तां गृह्य वीणां मनोरमाम्। नृत्ये गीते च कुशलो देवब्राह्मणपूजितः।

kacchapīṃ sukhaśabdāṃ tāṃ gṛhya vīṇāṃ manoramām. nṛtye gīte ca kuśalo devabrāhmaṇapūjitaḥ.

प्रकर्ता कलहानां च नित्यं च कलहप्रियः। तं देशम् अगमद् यत्र श्रीमान् रामो व्यवस्थितः।

prakartā kalahānāṃ ca nityaṃ ca kalahapriyaḥ. taṃ deśam agamad yatra śrīmān rāmo vyavasthitaḥ.

प्रत्युत्थाय तु ते सर्वे पूजयित्वा यतव्रतम्। देवर्षिं पर्यपृच्छन्त यथावृत्तं कुरून् प्रति।

pratyutthāya tu te sarve pūjayitvā yatavratam. devarṣiṃ paryapṛcchanta yathāvṛttaṃ kurūn prati.

ततो ऽस्याकथयद् राजन् नारदः सर्वधर्मवित्। सर्वम् एव यथावृत्तम् अतीतं कुरुसंक्षयम्।

tato 'syākathayad rājan nāradaḥ sarvadharmavit. sarvam eva yathāvṛttam atītaṃ kurusaṃkṣayam.

ततो ऽब्रवीद् रौहिणेयो नारदं दीनया गिरा। किम् अवस्थं तु तत् क्षत्रं ये च तत्राभवन् नृपाः।

tato 'bravīd rauhiṇeyo nāradaṃ dīnayā girā. kim avasthaṃ tu tat kṣatraṃ ye ca tatrābhavan nṛpāḥ.

श्रुतम् एतन् मया पूर्वं सर्वम् एव तपोधन। विस्तरश्रवणे जातं कौतूहलम् अतीव मे।

śrutam etan mayā pūrvaṃ sarvam eva tapodhana. vistaraśravaṇe jātaṃ kautūhalam atīva me.

नारद उवाच। पूर्वम् एव हतो भीष्मो द्रोणः सिन्धुपतिस् तथा। हतो वैकर्तनः कर्णः पुत्राश् चास्य महारथाः।

nārada uvāca. pūrvam eva hato bhīṣmo droṇaḥ sindhupatis tathā. hato vaikartanaḥ karṇaḥ putrāś cāsya mahārathāḥ.

भूरिश्रवा रौहिणेय मद्रराजश् च वीर्यवान्। एते चान्ये च बहवस् तत्र तत्र महाबलाः।

bhūriśravā rauhiṇeya madrarājaś ca vīryavān. ete cānye ca bahavas tatra tatra mahābalāḥ.

प्रियान् प्राणान् परित्यज्य प्रियार्थं कौरवस्य वै। राजानो राजपुत्राश् च समरेष्व् अनिवर्तिनः। निहताः पाण्डवैः सर्वे गताः स्वर्गगतिं प्रति।

priyān prāṇān parityajya priyārthaṃ kauravasya vai. rājāno rājaputrāś ca samareṣv anivartinaḥ. nihatāḥ pāṇḍavaiḥ sarve gatāḥ svargagatiṃ prati.

अहतांस् तु महाबाहो शृणु मे तत्र माधव। धार्तराष्ट्रबले शेषाः कृपो भोजश् च वीर्यवान्। अश्वत्थामा च विक्रान्तो भग्नसैन्या दिशो गताः। त्रयः समितिमर्दनाः। कृपश् च कृतवर्मा च द्रोणपुत्रश् च वीर्यवान्। ते ऽपि वै विद्रुता राम दिशो दश भयात् तदा।

ahatāṃs tu mahābāho śṛṇu me tatra mādhava. dhārtarāṣṭrabale śeṣāḥ kṛpo bhojaś ca vīryavān. aśvatthāmā ca vikrānto bhagnasainyā diśo gatāḥ. trayaḥ samitimardanāḥ. kṛpaś ca kṛtavarmā ca droṇaputraś ca vīryavān. te 'pi vai vidrutā rāma diśo daśa bhayāt tadā.

दुर्योधनो हते सैन्ये प्रद्रुतेषु कृपादिषु। ह्रदं द्वैपायनं नाम विवेश भृशदुःखितः।

duryodhano hate sainye pradruteṣu kṛpādiṣu. hradaṃ dvaipāyanaṃ nāma viveśa bhṛśaduḥkhitaḥ.

शयानं धार्तराष्ट्रं तु स्तम्भिते सलिले तदा। पाण्डवाः सह कृष्णेन वाग्भिर् उग्राभिर् आर्दयन्।

śayānaṃ dhārtarāṣṭraṃ tu stambhite salile tadā. pāṇḍavāḥ saha kṛṣṇena vāgbhir ugrābhir ārdayan.

स तुद्यमानो बलवान् वाग्भी राम समन्ततः। उत्थितः प्राग् घ्रदाद् वीरः प्रगृह्य महतीं गदाम्।

sa tudyamāno balavān vāgbhī rāma samantataḥ. utthitaḥ prāg ghradād vīraḥ pragṛhya mahatīṃ gadām.

स चाप्य् उपगतो युद्धं भीमेन सह सांप्रतम्। भविष्यति च तत् सद्यस् तयो राम सुदारुणम्।

sa cāpy upagato yuddhaṃ bhīmena saha sāṃpratam. bhaviṣyati ca tat sadyas tayo rāma sudāruṇam.

यदि कौतूहलं ते ऽस्ति व्रज माधव मा चिरम्। पश्य युद्धं महाघोरं शिष्ययोर् यदि मन्यसे। अद्य रामाहवे द्वयोः। भीमकौरवयोर् वीर।

yadi kautūhalaṃ te 'sti vraja mādhava mā ciram. paśya yuddhaṃ mahāghoraṃ śiṣyayor yadi manyase. adya rāmāhave dvayoḥ. bhīmakauravayor vīra.

वैशंपायन उवाच। नारदस्य वचः श्रुत्वा तान् अभ्यर्च्य द्विजर्षभान्। सर्वान् विसर्जयाम् आस ये तेनाभ्यागताः सह। गम्यतां द्वारकां चेति सो ऽन्वशाद् अनुयायिनः।

vaiśaṃpāyana uvāca. nāradasya vacaḥ śrutvā tān abhyarcya dvijarṣabhān. sarvān visarjayām āsa ye tenābhyāgatāḥ saha. gamyatāṃ dvārakāṃ ceti so 'nvaśād anuyāyinaḥ.

सो ऽवतीर्याचलश्रेष्ठात् प्लक्षप्रस्रवणाच् छुभात्। ततः प्रीतमना रामः श्रुत्वा तीर्थफलं महत्। विप्राणां संनिधौ श्लोकम् अगायद् इदम् अच्युतः।

so 'vatīryācalaśreṣṭhāt plakṣaprasravaṇāc chubhāt. tataḥ prītamanā rāmaḥ śrutvā tīrthaphalaṃ mahat. viprāṇāṃ saṃnidhau ślokam agāyad idam acyutaḥ.

सरस्वतीवाससमा कुतो रतिः; सरस्वतीवाससमाः कुतो गुणाः। सरस्वतीं प्राप्य दिवं गता जनाः; सदा स्मरिष्यन्ति नदीं सरस्वतीम्।

sarasvatīvāsasamā kuto ratiḥ; sarasvatīvāsasamāḥ kuto guṇāḥ. sarasvatīṃ prāpya divaṃ gatā janāḥ; sadā smariṣyanti nadīṃ sarasvatīm.

सरस्वती सर्वनदीषु पुण्या; सरस्वती लोकसुखावहा सदा। सरस्वतीं प्राप्य जनाः सुदुष्कृताः; सदा न शोचन्ति परत्र चेह च।

sarasvatī sarvanadīṣu puṇyā; sarasvatī lokasukhāvahā sadā. sarasvatīṃ prāpya janāḥ suduṣkṛtāḥ; sadā na śocanti paratra ceha ca.

ततो मुहुर् मुहुः प्रीत्या प्रेक्षमाणः सरस्वतीम्। हयैर् युक्तं रथं शुभ्रम् आतिष्ठत परंतपः।

tato muhur muhuḥ prītyā prekṣamāṇaḥ sarasvatīm. hayair yuktaṃ rathaṃ śubhram ātiṣṭhata paraṃtapaḥ.

स शीघ्रगामिना तेन रथेन यदुपुंगवः। दिदृक्षुर् अभिसंप्राप्तः शिष्ययुद्धम् उपस्थितम्।

sa śīghragāminā tena rathena yadupuṃgavaḥ. didṛkṣur abhisaṃprāptaḥ śiṣyayuddham upasthitam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...