महाभारत 9.43 (श्लोक 20)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 43→

[mh-9-43] • 52 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। सरस्वत्याः प्रभावो ऽयम् उक्तस् ते द्विजसत्तम। कुमारस्याभिषेकं तु ब्रह्मन् व्याख्यातुम् अर्हसि।

janamejaya uvāca. sarasvatyāḥ prabhāvo 'yam uktas te dvijasattama. kumārasyābhiṣekaṃ tu brahman vyākhyātum arhasi.

यस्मिन् काले च देशे च यथा च वदतां वर। यैश् चाभिषिक्तो भगवान् विधिना येन च प्रभुः।

yasmin kāle ca deśe ca yathā ca vadatāṃ vara. yaiś cābhiṣikto bhagavān vidhinā yena ca prabhuḥ.

स्कन्दो यथा च दैत्यानाम् अकरोत् कदनं महत्। तथा मे सर्वम् आचक्ष्व परं कौतूहलं हि मे।

skando yathā ca daityānām akarot kadanaṃ mahat. tathā me sarvam ācakṣva paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। कुरुवंशस्य सदृशम् इदं कौतूहलं तव। हर्षम् उत्पादयत्य् एतद् वचो मे जनमेजय।

vaiśaṃpāyana uvāca. kuruvaṃśasya sadṛśam idaṃ kautūhalaṃ tava. harṣam utpādayaty etad vaco me janamejaya.

हन्त ते कथयिष्यामि शृण्वानस्य जनाधिप। अभिषेकं कुमारस्य प्रभावं च महात्मनः।

hanta te kathayiṣyāmi śṛṇvānasya janādhipa. abhiṣekaṃ kumārasya prabhāvaṃ ca mahātmanaḥ.

तेजो माहेश्वरं स्कन्नम् अग्नौ प्रपतितं पुरा। तत् सर्वभक्षो भगवान् नाशकद् दग्धुम् अक्षयम्।

tejo māheśvaraṃ skannam agnau prapatitaṃ purā. tat sarvabhakṣo bhagavān nāśakad dagdhum akṣayam.

तेनासीदति तेजस्वी दीप्तिमान् हव्यवाहनः। न चैव धारयाम् आस गर्भं तेजोमयं तदा।

tenāsīdati tejasvī dīptimān havyavāhanaḥ. na caiva dhārayām āsa garbhaṃ tejomayaṃ tadā.

स गङ्गाम् अभिसंगम्य नियोगाद् ब्रह्मणः प्रभुः। गर्भम् आहितवान् दिव्यं भास्करोपमतेजसम्।

sa gaṅgām abhisaṃgamya niyogād brahmaṇaḥ prabhuḥ. garbham āhitavān divyaṃ bhāskaropamatejasam.

अथ गङ्गापि तं गर्भम् असहन्ती विधारणे। उत्ससर्ज गिरौ रम्ये हिमवत्य् अमरार्चिते।

atha gaṅgāpi taṃ garbham asahantī vidhāraṇe. utsasarja girau ramye himavaty amarārcite.

स तत्र ववृधे लोकान् आवृत्य ज्वलनात्मजः। ददृशुर् ज्वलनाकारं तं गर्भम् अथ कृत्तिकाः।

sa tatra vavṛdhe lokān āvṛtya jvalanātmajaḥ. dadṛśur jvalanākāraṃ taṃ garbham atha kṛttikāḥ.

शरस्तम्बे महात्मानम् अनलात्मजम् ईश्वरम्। ममायम् इति ताः सर्वाः पुत्रार्थिन्यो ऽभिचक्रमुः।

śarastambe mahātmānam analātmajam īśvaram. mamāyam iti tāḥ sarvāḥ putrārthinyo 'bhicakramuḥ.

तासां विदित्वा भावं तं मातॄणां भगवान् प्रभुः। प्रस्नुतानां पयः षड्भिर् वदनैर् अपिबत् तदा।

tāsāṃ viditvā bhāvaṃ taṃ mātṝṇāṃ bhagavān prabhuḥ. prasnutānāṃ payaḥ ṣaḍbhir vadanair apibat tadā.

तं प्रभावं समालक्ष्य तस्य बालस्य कृत्तिकाः। परं विस्मयम् आपन्ना देव्यो दिव्यवपुर्धराः।

taṃ prabhāvaṃ samālakṣya tasya bālasya kṛttikāḥ. paraṃ vismayam āpannā devyo divyavapurdharāḥ.

यत्रोत्सृष्टः स भगवान् गङ्गया गिरिमूर्धनि। स शैलः काञ्चनः सर्वः संबभौ कुरुसत्तम।

yatrotsṛṣṭaḥ sa bhagavān gaṅgayā girimūrdhani. sa śailaḥ kāñcanaḥ sarvaḥ saṃbabhau kurusattama.

वर्धता चैव गर्भेण पृथिवी तेन रञ्जिता। अतश् च सर्वे संवृत्ता गिरयः काञ्चनाकराः।

vardhatā caiva garbheṇa pṛthivī tena rañjitā. ataś ca sarve saṃvṛttā girayaḥ kāñcanākarāḥ.

कुमारश् च महावीर्यः कार्त्तिकेय इति स्मृतः। गाङ्गेयः पूर्वम् अभवन् महायोगबलान्वितः।

kumāraś ca mahāvīryaḥ kārttikeya iti smṛtaḥ. gāṅgeyaḥ pūrvam abhavan mahāyogabalānvitaḥ.

स देवस् तपसा चैव वीर्येण च समन्वितः। ववृधे ऽतीव राजेन्द्र चन्द्रवत् प्रियदर्शनः।

sa devas tapasā caiva vīryeṇa ca samanvitaḥ. vavṛdhe 'tīva rājendra candravat priyadarśanaḥ.

स तस्मिन् काञ्चने दिव्ये शरस्तम्बे श्रिया वृतः। स्तूयमानस् तदा शेते गन्धर्वैर् मुनिभिस् तथा।

sa tasmin kāñcane divye śarastambe śriyā vṛtaḥ. stūyamānas tadā śete gandharvair munibhis tathā.

तथैनम् अन्वनृत्यन्त देवकन्याः सहस्रशः। दिव्यवादित्रनृत्तज्ञाः स्तुवन्त्यश् चारुदर्शनाः।

tathainam anvanṛtyanta devakanyāḥ sahasraśaḥ. divyavāditranṛttajñāḥ stuvantyaś cārudarśanāḥ.

अन्वास्ते च नदी देवं गङ्गा वै सरितां वरा। दधार पृथिवी चैनं बिभ्रती रूपम् उत्तमम्।

anvāste ca nadī devaṃ gaṅgā vai saritāṃ varā. dadhāra pṛthivī cainaṃ bibhratī rūpam uttamam.

जातकर्मादिकास् तस्य क्रियाश् चक्रे बृहस्पतिः। वेदश् चैनं चतुर्मूर्तिर् उपतस्थे कृताञ्जलिः।

jātakarmādikās tasya kriyāś cakre bṛhaspatiḥ. vedaś cainaṃ caturmūrtir upatasthe kṛtāñjaliḥ.

धनुर्वेदश् चतुष्पादः शस्त्रग्रामः ससंग्रहः। तत्रैनं समुपातिष्ठत् साक्षाद् वाणी च केवला।

dhanurvedaś catuṣpādaḥ śastragrāmaḥ sasaṃgrahaḥ. tatrainaṃ samupātiṣṭhat sākṣād vāṇī ca kevalā.

स ददर्श महावीर्यं देवदेवम् उमापतिम्। शैलपुत्र्या सहासीनं भूतसंघशतैर् वृतम्।

sa dadarśa mahāvīryaṃ devadevam umāpatim. śailaputryā sahāsīnaṃ bhūtasaṃghaśatair vṛtam.

निकाया भूतसंघानां परमाद्भुतदर्शनाः। विकृता विकृताकारा विकृताभरणध्वजाः।

nikāyā bhūtasaṃghānāṃ paramādbhutadarśanāḥ. vikṛtā vikṛtākārā vikṛtābharaṇadhvajāḥ.

व्याघ्रसिंहर्क्षवदना बिडालमकराननाः। वृषदंशमुखाश् चान्ये गजोष्ट्रवदनास् तथा।

vyāghrasiṃharkṣavadanā biḍālamakarānanāḥ. vṛṣadaṃśamukhāś cānye gajoṣṭravadanās tathā.

उलूकवदनाः के चिद् गृध्रगोमायुदर्शनाः। क्रौञ्चपारावतनिभैर् वदनै राङ्कवैर् अपि।

ulūkavadanāḥ ke cid gṛdhragomāyudarśanāḥ. krauñcapārāvatanibhair vadanai rāṅkavair api.

श्वाविच्छल्यकगोधानां खरैडकगवां तथा। सदृशानि वपूंष्य् अन्ये तत्र तत्र व्यधारयन्।

śvāvicchalyakagodhānāṃ kharaiḍakagavāṃ tathā. sadṛśāni vapūṃṣy anye tatra tatra vyadhārayan.

के चिच् छैलाम्बुदप्रख्याश् चक्रालातगदायुधाः। के चिद् अञ्जनपुञ्जाभाः के चिच् छ्वेताचलप्रभाः।

ke cic chailāmbudaprakhyāś cakrālātagadāyudhāḥ. ke cid añjanapuñjābhāḥ ke cic chvetācalaprabhāḥ.

सप्तमातृगणाश् चैव समाजग्मुर् विशां पते। साध्या विश्वे ऽथ मरुतो वसवः पितरस् तथा।

saptamātṛgaṇāś caiva samājagmur viśāṃ pate. sādhyā viśve 'tha maruto vasavaḥ pitaras tathā.

रुद्रादित्यास् तथा सिद्धा भुजगा दानवाः खगाः। ब्रह्मा स्वयंभूर् भगवान् सपुत्रः सह विष्णुना।

rudrādityās tathā siddhā bhujagā dānavāḥ khagāḥ. brahmā svayaṃbhūr bhagavān saputraḥ saha viṣṇunā.

शक्रस् तथाभ्ययाद् द्रष्टुं कुमारवरम् अच्युतम्। नारदप्रमुखाश् चापि देवगन्धर्वसत्तमाः।

śakras tathābhyayād draṣṭuṃ kumāravaram acyutam. nāradapramukhāś cāpi devagandharvasattamāḥ.

देवर्षयश् च सिद्धाश् च बृहस्पतिपुरोगमाः। ऋभवो नाम वरदा देवानाम् अपि देवताः। ते ऽपि तत्र समाजग्मुर् यामा धामाश् च सर्वशः।

devarṣayaś ca siddhāś ca bṛhaspatipurogamāḥ. ṛbhavo nāma varadā devānām api devatāḥ. te 'pi tatra samājagmur yāmā dhāmāś ca sarvaśaḥ.

स तु बालो ऽपि भगवान् महायोगबलान्वितः। अभ्याजगाम देवेशं शूलहस्तं पिनाकिनम्।

sa tu bālo 'pi bhagavān mahāyogabalānvitaḥ. abhyājagāma deveśaṃ śūlahastaṃ pinākinam.

तम् आव्रजन्तम् आलक्ष्य शिवस्यासीन् मनोगतम्। युगपच् छैलपुत्र्याश् च गङ्गायाः पावकस्य च।

tam āvrajantam ālakṣya śivasyāsīn manogatam. yugapac chailaputryāś ca gaṅgāyāḥ pāvakasya ca.

किं नु पूर्वम् अयं बालो गौरवाद् अभ्युपैष्यति। अपि माम् इति सर्वेषां तेषाम् आसीन् मनोगतम्।

kiṃ nu pūrvam ayaṃ bālo gauravād abhyupaiṣyati. api mām iti sarveṣāṃ teṣām āsīn manogatam.

तेषाम् एतम् अभिप्रायं चतुर्णाम् उपलक्ष्य सः। युगपद् योगम् आस्थाय ससर्ज विविधास् तनूः।

teṣām etam abhiprāyaṃ caturṇām upalakṣya saḥ. yugapad yogam āsthāya sasarja vividhās tanūḥ.

ततो ऽभवच् चतुर्मूर्तिः क्षणेन भगवान् प्रभुः। स्कन्दः शाखो विशाखश् च नैगमेषश् च पृष्ठतः।

tato 'bhavac caturmūrtiḥ kṣaṇena bhagavān prabhuḥ. skandaḥ śākho viśākhaś ca naigameṣaś ca pṛṣṭhataḥ.

एवं स कृत्वा ह्य् आत्मानं चतुर्धा भगवान् प्रभुः। यतो रुद्रस् ततः स्कन्दो जगामाद्भुतदर्शनः।

evaṃ sa kṛtvā hy ātmānaṃ caturdhā bhagavān prabhuḥ. yato rudras tataḥ skando jagāmādbhutadarśanaḥ.

विशाखस् तु ययौ येन देवी गिरिवरात्मजा। शाखो ययौ च भगवान् वायुमूर्तिर् विभावसुम्। नैगमेषो ऽगमद् गङ्गां कुमारः पावकप्रभः।

viśākhas tu yayau yena devī girivarātmajā. śākho yayau ca bhagavān vāyumūrtir vibhāvasum. naigameṣo 'gamad gaṅgāṃ kumāraḥ pāvakaprabhaḥ.

सर्वे भास्वरदेहास् ते चत्वारः समरूपिणः। तान् समभ्ययुर् अव्यग्रास् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

sarve bhāsvaradehās te catvāraḥ samarūpiṇaḥ. tān samabhyayur avyagrās tad adbhutam ivābhavat.

हाहाकारो महान् आसीद् देवदानवरक्षसाम्। तद् दृष्ट्वा महद् आश्चर्यम् अद्भुतं रोमहर्षणम्।

hāhākāro mahān āsīd devadānavarakṣasām. tad dṛṣṭvā mahad āścaryam adbhutaṃ romaharṣaṇam.

ततो रुद्रश् च देवी च पावकश् च पितामहम्। गङ्गया सहिताः सर्वे प्रणिपेतुर् जगत्पतिम्।

tato rudraś ca devī ca pāvakaś ca pitāmaham. gaṅgayā sahitāḥ sarve praṇipetur jagatpatim.

प्रणिपत्य ततस् ते तु विधिवद् राजपुंगव। इदम् ऊचुर् वचो राजन् कार्त्तिकेयप्रियेप्सया।

praṇipatya tatas te tu vidhivad rājapuṃgava. idam ūcur vaco rājan kārttikeyapriyepsayā.

अस्य बालस्य भगवन्न् आधिपत्यं यथेप्सितम्। अस्मत्प्रियार्थं देवेश सदृशं दातुम् अर्हसि।

asya bālasya bhagavann ādhipatyaṃ yathepsitam. asmatpriyārthaṃ deveśa sadṛśaṃ dātum arhasi.

ततः स भगवान् धीमान् सर्वलोकपितामहः। मनसा चिन्तयाम् आस किम् अयं लभताम् इति।

tataḥ sa bhagavān dhīmān sarvalokapitāmahaḥ. manasā cintayām āsa kim ayaṃ labhatām iti.

ऐश्वर्याणि हि सर्वाणि देवगन्धर्वरक्षसाम्। भूतयक्षविहंगानां पन्नगानां च सर्वशः।

aiśvaryāṇi hi sarvāṇi devagandharvarakṣasām. bhūtayakṣavihaṃgānāṃ pannagānāṃ ca sarvaśaḥ.

पूर्वम् एवादिदेशासौ निकायेषु महात्मनाम्। समर्थं च तम् ऐश्वर्ये महामतिर् अमन्यत।

pūrvam evādideśāsau nikāyeṣu mahātmanām. samarthaṃ ca tam aiśvarye mahāmatir amanyata.

ततो मुहूर्तं स ध्यात्वा देवानां श्रेयसि स्थितः। सेनापत्यं ददौ तस्मै सर्वभूतेषु भारत।

tato muhūrtaṃ sa dhyātvā devānāṃ śreyasi sthitaḥ. senāpatyaṃ dadau tasmai sarvabhūteṣu bhārata.

सर्वदेवनिकायानां ये राजानः परिश्रुताः। तान् सर्वान् व्यादिदेशास्मै सर्वभूतपितामहः।

sarvadevanikāyānāṃ ye rājānaḥ pariśrutāḥ. tān sarvān vyādideśāsmai sarvabhūtapitāmahaḥ.

ततः कुमारम् आदाय देवा ब्रह्मपुरोगमाः। अभिषेकार्थम् आजग्मुः शैलेन्द्रं सहितास् ततः।

tataḥ kumāram ādāya devā brahmapurogamāḥ. abhiṣekārtham ājagmuḥ śailendraṃ sahitās tataḥ.

पुण्यां हैमवतीं देवीं सरिच्छ्रेष्ठां सरस्वतीम्। समन्तपञ्चके या वै त्रिषु लोकेषु विश्रुता।

puṇyāṃ haimavatīṃ devīṃ saricchreṣṭhāṃ sarasvatīm. samantapañcake yā vai triṣu lokeṣu viśrutā.

तत्र तीरे सरस्वत्याः पुण्ये सर्वगुणान्विते। निषेदुर् देवगन्धर्वाः सर्वे संपूर्णमानसाः।

tatra tīre sarasvatyāḥ puṇye sarvaguṇānvite. niṣedur devagandharvāḥ sarve saṃpūrṇamānasāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...