महाभारत 9.41 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 41→

[mh-9-41] • 39 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। वसिष्ठस्यापवाहो वै भीमवेगः कथं नु सः। किमर्थं च सरिच्छ्रेष्ठा तम् ऋषिं प्रत्यवाहयत्।

janamejaya uvāca. vasiṣṭhasyāpavāho vai bhīmavegaḥ kathaṃ nu saḥ. kimarthaṃ ca saricchreṣṭhā tam ṛṣiṃ pratyavāhayat.

केन चास्याभवद् वैरं कारणं किं च तत् प्रभो। शंस पृष्टो महाप्राज्ञ न हि तृप्यामि कथ्यताम्।

kena cāsyābhavad vairaṃ kāraṇaṃ kiṃ ca tat prabho. śaṃsa pṛṣṭo mahāprājña na hi tṛpyāmi kathyatām.

वैशंपायन उवाच। विश्वामित्रस्य चैवर्षेर् वसिष्ठस्य च भारत। भृशं वैरम् अभूद् राजंस् तपःस्पर्धाकृतं महत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. viśvāmitrasya caivarṣer vasiṣṭhasya ca bhārata. bhṛśaṃ vairam abhūd rājaṃs tapaḥspardhākṛtaṃ mahat.

आश्रमो वै वसिष्ठस्य स्थाणुतीर्थे ऽभवन् महान्। पूर्वतः पश्चिमश् चासीद् विश्वामित्रस्य धीमतः।

āśramo vai vasiṣṭhasya sthāṇutīrthe 'bhavan mahān. pūrvataḥ paścimaś cāsīd viśvāmitrasya dhīmataḥ.

यत्र स्थाणुर् महाराज तप्तवान् सुमहत् तपः। यत्रास्य कर्म तद् घोरं प्रवदन्ति मनीषिणः।

yatra sthāṇur mahārāja taptavān sumahat tapaḥ. yatrāsya karma tad ghoraṃ pravadanti manīṣiṇaḥ.

यत्रेष्ट्वा भगवान् स्थाणुः पूजयित्वा सरस्वतीम्। स्थापयाम् आस तत् तीर्थं स्थाणुतीर्थम् इति प्रभो।

yatreṣṭvā bhagavān sthāṇuḥ pūjayitvā sarasvatīm. sthāpayām āsa tat tīrthaṃ sthāṇutīrtham iti prabho.

तत्र सर्वे सुराः स्कन्दम् अभ्यषिञ्चन् नराधिप। सेनापत्येन महता सुरारिविनिबर्हणम्।

tatra sarve surāḥ skandam abhyaṣiñcan narādhipa. senāpatyena mahatā surārivinibarhaṇam.

तस्मिन् सरस्वतीतीर्थे विश्वामित्रो महामुनिः। वसिष्ठं चालयाम् आस तपसोग्रेण तच् छृणु।

tasmin sarasvatītīrthe viśvāmitro mahāmuniḥ. vasiṣṭhaṃ cālayām āsa tapasogreṇa tac chṛṇu.

विश्वामित्रवसिष्ठौ ताव् अहन्य् अहनि भारत। स्पर्धां तपःकृतां तीव्रां चक्रतुस् तौ तपोधनौ।

viśvāmitravasiṣṭhau tāv ahany ahani bhārata. spardhāṃ tapaḥkṛtāṃ tīvrāṃ cakratus tau tapodhanau.

तत्राप्य् अधिकसंतापो विश्वामित्रो महामुनिः। दृष्ट्वा तेजो वसिष्ठस्य चिन्ताम् अभिजगाम ह। तस्य बुद्धिर् इयं ह्य् आसीद् धर्मनित्यस्य भारत।

tatrāpy adhikasaṃtāpo viśvāmitro mahāmuniḥ. dṛṣṭvā tejo vasiṣṭhasya cintām abhijagāma ha. tasya buddhir iyaṃ hy āsīd dharmanityasya bhārata.

इयं सरस्वती तूर्णं मत्समीपं तपोधनम्। आनयिष्यति वेगेन वसिष्ठं जपतां वरम्। इहागतं द्विजश्रेष्ठं हनिष्यामि न संशयः।

iyaṃ sarasvatī tūrṇaṃ matsamīpaṃ tapodhanam. ānayiṣyati vegena vasiṣṭhaṃ japatāṃ varam. ihāgataṃ dvijaśreṣṭhaṃ haniṣyāmi na saṃśayaḥ.

एवं निश्चित्य भगवान् विश्वामित्रो महामुनिः। सस्मार सरितां श्रेष्ठां क्रोधसंरक्तलोचनः।

evaṃ niścitya bhagavān viśvāmitro mahāmuniḥ. sasmāra saritāṃ śreṣṭhāṃ krodhasaṃraktalocanaḥ.

सा ध्याता मुनिना तेन व्याकुलत्वं जगाम ह। जज्ञे चैनं महावीर्यं महाकोपं च भामिनी।

sā dhyātā muninā tena vyākulatvaṃ jagāma ha. jajñe cainaṃ mahāvīryaṃ mahākopaṃ ca bhāminī.

तत एनं वेपमाना विवर्णा प्राञ्जलिस् तदा। उपतस्थे मुनिवरं विश्वामित्रं सरस्वती।

tata enaṃ vepamānā vivarṇā prāñjalis tadā. upatasthe munivaraṃ viśvāmitraṃ sarasvatī.

हतवीरा यथा नारी साभवद् दुःखिता भृशम्। ब्रूहि किं करवाणीति प्रोवाच मुनिसत्तमम्।

hatavīrā yathā nārī sābhavad duḥkhitā bhṛśam. brūhi kiṃ karavāṇīti provāca munisattamam.

ताम् उवाच मुनिः क्रुद्धो वसिष्ठं शीघ्रम् आनय। यावद् एनं निहन्म्य् अद्य तच् छ्रुत्वा व्यथिता नदी।

tām uvāca muniḥ kruddho vasiṣṭhaṃ śīghram ānaya. yāvad enaṃ nihanmy adya tac chrutvā vyathitā nadī.

साञ्जलिं तु ततः कृत्वा पुण्डरीकनिभेक्षणा। विव्यथे सुविरूढेव लता वायुसमीरिता।

sāñjaliṃ tu tataḥ kṛtvā puṇḍarīkanibhekṣaṇā. vivyathe suvirūḍheva latā vāyusamīritā.

तथागतां तु तां दृष्ट्वा वेपमानां कृताञ्जलिम्। विश्वामित्रो ऽब्रवीत् क्रुद्धो वसिष्ठं शीघ्रम् आनय।

tathāgatāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā vepamānāṃ kṛtāñjalim. viśvāmitro 'bravīt kruddho vasiṣṭhaṃ śīghram ānaya.

ततो भीता सरिच्छ्रेष्ठा चिन्तयाम् आस भारत। उभयोः शापयोर् भीता कथम् एतद् भविष्यति। प्राकम्पत भृशं भीता वायुनेवाहता लता। तथारूपां तु तां दृष्ट्वा मुनिर् आह महानदीम्। अविचारं वसिष्ठं त्वम् आनयस्वान्तिकं मम। सा तस्य वचनं श्रुत्वा ज्ञात्वा पापं चिकीर्षितम्। वसिष्ठस्य प्रभावं च जानन्त्य् अप्रतिमं भुवि।

tato bhītā saricchreṣṭhā cintayām āsa bhārata. ubhayoḥ śāpayor bhītā katham etad bhaviṣyati. prākampata bhṛśaṃ bhītā vāyunevāhatā latā. tathārūpāṃ tu tāṃ dṛṣṭvā munir āha mahānadīm. avicāraṃ vasiṣṭhaṃ tvam ānayasvāntikaṃ mama. sā tasya vacanaṃ śrutvā jñātvā pāpaṃ cikīrṣitam. vasiṣṭhasya prabhāvaṃ ca jānanty apratimaṃ bhuvi.

साभिगम्य वसिष्ठं तु इमम् अर्थम् अचोदयत्। यद् उक्ता सरितां श्रेष्ठा विश्वामित्रेण धीमता।

sābhigamya vasiṣṭhaṃ tu imam artham acodayat. yad uktā saritāṃ śreṣṭhā viśvāmitreṇa dhīmatā.

उभयोः शापयोर् भीता वेपमाना पुनः पुनः। चिन्तयित्वा महाशापम् ऋषिवित्रासिता भृशम्।

ubhayoḥ śāpayor bhītā vepamānā punaḥ punaḥ. cintayitvā mahāśāpam ṛṣivitrāsitā bhṛśam.

तां कृशां च विवर्णां च दृष्ट्वा चिन्तासमन्विताम्। उवाच राजन् धर्मात्मा वसिष्ठो द्विपदां वरः।

tāṃ kṛśāṃ ca vivarṇāṃ ca dṛṣṭvā cintāsamanvitām. uvāca rājan dharmātmā vasiṣṭho dvipadāṃ varaḥ.

त्राह्य् आत्मानं सरिच्छ्रेष्ठे वह मां शीघ्रगामिनी। विश्वामित्रः शपेद् धि त्वां मा कृथास् त्वं विचारणाम्।

trāhy ātmānaṃ saricchreṣṭhe vaha māṃ śīghragāminī. viśvāmitraḥ śaped dhi tvāṃ mā kṛthās tvaṃ vicāraṇām.

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा कृपाशीलस्य सा सरित्। चिन्तयाम् आस कौरव्य किं कृतं सुकृतं भवेत्।

tasya tad vacanaṃ śrutvā kṛpāśīlasya sā sarit. cintayām āsa kauravya kiṃ kṛtaṃ sukṛtaṃ bhavet.

तस्याश् चिन्ता समुत्पन्ना वसिष्ठो मय्य् अतीव हि। कृतवान् हि दयां नित्यं तस्य कार्यं हितं मया।

tasyāś cintā samutpannā vasiṣṭho mayy atīva hi. kṛtavān hi dayāṃ nityaṃ tasya kāryaṃ hitaṃ mayā.

अथ कूले स्वके राजञ् जपन्तम् ऋषिसत्तमम्। जुह्वानं कौशिकं प्रेक्ष्य सरस्वत्य् अभ्यचिन्तयत्।

atha kūle svake rājañ japantam ṛṣisattamam. juhvānaṃ kauśikaṃ prekṣya sarasvaty abhyacintayat.

इदम् अन्तरम् इत्य् एव ततः सा सरितां वरा। कूलापहारम् अकरोत् स्वेन वेगेन सा सरित्।

idam antaram ity eva tataḥ sā saritāṃ varā. kūlāpahāram akarot svena vegena sā sarit.

तेन कूलापहारेण मैत्रावरुणिर् औह्यत। उह्यमानश् च तुष्टाव तदा राजन् सरस्वतीम्।

tena kūlāpahāreṇa maitrāvaruṇir auhyata. uhyamānaś ca tuṣṭāva tadā rājan sarasvatīm.

पितामहस्य सरसः प्रवृत्तासि सरस्वति। व्याप्तं चेदं जगत् सर्वं तवैवाम्भोभिर् उत्तमैः।

pitāmahasya sarasaḥ pravṛttāsi sarasvati. vyāptaṃ cedaṃ jagat sarvaṃ tavaivāmbhobhir uttamaiḥ.

त्वम् एवाकाशगा देवि मेघेषूत्सृजसे पयः। सर्वाश् चापस् त्वम् एवेति त्वत्तो वयम् अधीमहे।

tvam evākāśagā devi megheṣūtsṛjase payaḥ. sarvāś cāpas tvam eveti tvatto vayam adhīmahe.

पुष्टिर् द्युतिस् तथा कीर्तिः सिद्धिर् वृद्धिर् उमा तथा। त्वम् एव वाणी स्वाहा त्वं त्वय्य् आयत्तम् इदं जगत्। त्वम् एव सर्वभूतेषु वससीह चतुर्विधा।

puṣṭir dyutis tathā kīrtiḥ siddhir vṛddhir umā tathā. tvam eva vāṇī svāhā tvaṃ tvayy āyattam idaṃ jagat. tvam eva sarvabhūteṣu vasasīha caturvidhā.

एवं सरस्वती राजन् स्तूयमाना महर्षिणा। वेगेनोवाह तं विप्रं विश्वामित्राश्रमं प्रति। न्यवेदयत चाभीक्ष्णं विश्वामित्राय तं मुनिम्।

evaṃ sarasvatī rājan stūyamānā maharṣiṇā. vegenovāha taṃ vipraṃ viśvāmitrāśramaṃ prati. nyavedayata cābhīkṣṇaṃ viśvāmitrāya taṃ munim.

तम् आनीतं सरस्वत्या दृष्ट्वा कोपसमन्वितः। अस्त्रोद्यतः समुत्तिष्ठद् विश्वामित्रो मुनिं प्रति। तं गृहीतायुधं दृष्ट्वा वसिष्ठान्तकरं मुनिम्। कौशिकं सुमहत् क्रुद्धं कालमृत्युम् इवापरम्। अथान्वेषत् प्रहरणं वसिष्ठान्तकरं तदा।

tam ānītaṃ sarasvatyā dṛṣṭvā kopasamanvitaḥ. astrodyataḥ samuttiṣṭhad viśvāmitro muniṃ prati. taṃ gṛhītāyudhaṃ dṛṣṭvā vasiṣṭhāntakaraṃ munim. kauśikaṃ sumahat kruddhaṃ kālamṛtyum ivāparam. athānveṣat praharaṇaṃ vasiṣṭhāntakaraṃ tadā.

तं तु क्रुद्धम् अभिप्रेक्ष्य ब्रह्महत्याभयान् नदी। अपोवाह वसिष्ठं तु प्राचीं दिशम् अतन्द्रिता। उभयोः कुर्वती वाक्यं वञ्चयित्वा तु गाधिजम्।

taṃ tu kruddham abhiprekṣya brahmahatyābhayān nadī. apovāha vasiṣṭhaṃ tu prācīṃ diśam atandritā. ubhayoḥ kurvatī vākyaṃ vañcayitvā tu gādhijam.

ततो ऽपवाहितं दृष्ट्वा वसिष्ठम् ऋषिसत्तमम्। अब्रवीद् अथ संक्रुद्धो विश्वामित्रो ह्य् अमर्षणः।

tato 'pavāhitaṃ dṛṣṭvā vasiṣṭham ṛṣisattamam. abravīd atha saṃkruddho viśvāmitro hy amarṣaṇaḥ.

यस्मान् मा त्वं सरिच्छ्रेष्ठे वञ्चयित्वा पुनर् गता। शोणितं वह कल्याणि रक्षोग्रामणिसंमतम्।

yasmān mā tvaṃ saricchreṣṭhe vañcayitvā punar gatā. śoṇitaṃ vaha kalyāṇi rakṣogrāmaṇisaṃmatam.

ततः सरस्वती शप्ता विश्वामित्रेण धीमता। अवहच् छोणितोन्मिश्रं तोयं संवत्सरं तदा।

tataḥ sarasvatī śaptā viśvāmitreṇa dhīmatā. avahac choṇitonmiśraṃ toyaṃ saṃvatsaraṃ tadā.

अथर्षयश् च देवाश् च गन्धर्वाप्सरसस् तथा। सरस्वतीं तथा दृष्ट्वा बभूवुर् भृशदुःखिताः।

atharṣayaś ca devāś ca gandharvāpsarasas tathā. sarasvatīṃ tathā dṛṣṭvā babhūvur bhṛśaduḥkhitāḥ.

एवं वसिष्ठापवाहो लोके ख्यातो जनाधिप। आगच्छच् च पुनर् मार्गं स्वम् एव सरितां वरा।

evaṃ vasiṣṭhāpavāho loke khyāto janādhipa. āgacchac ca punar mārgaṃ svam eva saritāṃ varā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...