महाभारत 9.40 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 40→

[mh-9-40] • 35 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ब्रह्मयोनिभिर् आकीर्णं जगाम यदुनन्दनः। यत्र दाल्भ्यो बको राजन् पश्वर्थं सुमहातपाः। धृतराष्ट्रेण सत्कृतः। किं चित् प्रपां पदे मात्रं (सिच्)। जुहाव धृतराष्ट्रस्य राष्ट्रं वैचित्रवीर्यिणः।

vaiśaṃpāyana uvāca. brahmayonibhir ākīrṇaṃ jagāma yadunandanaḥ. yatra dālbhyo bako rājan paśvarthaṃ sumahātapāḥ. dhṛtarāṣṭreṇa satkṛtaḥ. kiṃ cit prapāṃ pade mātraṃ (sic). juhāva dhṛtarāṣṭrasya rāṣṭraṃ vaicitravīryiṇaḥ.

तपसा घोररूपेण कर्शयन् देहम् आत्मनः। क्रोधेन महताविष्टो धर्मात्मा वै प्रतापवान्।

tapasā ghorarūpeṇa karśayan deham ātmanaḥ. krodhena mahatāviṣṭo dharmātmā vai pratāpavān.

पुरा हि नैमिषेयाणां सत्रे द्वादशवार्षिके। वृत्ते विश्वजितो ऽन्ते वै पाञ्चालान् ऋषयो ऽगमन्।

purā hi naimiṣeyāṇāṃ satre dvādaśavārṣike. vṛtte viśvajito 'nte vai pāñcālān ṛṣayo 'gaman.

तत्रेश्वरम् अयाचन्त दक्षिणार्थं मनीषिणः। तत्र ते लेभिरे राजन् पाञ्चालेभ्यो महर्षयः। बलान्वितान् वत्सतरान् निर्व्याधीन् एकविंशतिम्। तेषां विप्रददौ राजा ब्राह्मणानां वृषांस् तदा।

tatreśvaram ayācanta dakṣiṇārthaṃ manīṣiṇaḥ. tatra te lebhire rājan pāñcālebhyo maharṣayaḥ. balānvitān vatsatarān nirvyādhīn ekaviṃśatim. teṣāṃ vipradadau rājā brāhmaṇānāṃ vṛṣāṃs tadā.

तान् अब्रवीद् बको वृद्धो विभजध्वं पशून् इति। पशून् एतान् अहं त्यक्त्वा भिक्षिष्ये राजसत्तमम्।

tān abravīd bako vṛddho vibhajadhvaṃ paśūn iti. paśūn etān ahaṃ tyaktvā bhikṣiṣye rājasattamam.

एवम् उक्त्वा ततो राजन्न् ऋषीन् सर्वान् प्रतापवान्। जगाम धृतराष्ट्रस्य भवनं ब्राह्मणोत्तमः।

evam uktvā tato rājann ṛṣīn sarvān pratāpavān. jagāma dhṛtarāṣṭrasya bhavanaṃ brāhmaṇottamaḥ.

स समीपगतो भूत्वा धृतराष्ट्रं जनेश्वरम्। अयाचत पशून् दाल्भ्यः स चैनं रुषितो ऽब्रवीत्।

sa samīpagato bhūtvā dhṛtarāṣṭraṃ janeśvaram. ayācata paśūn dālbhyaḥ sa cainaṃ ruṣito 'bravīt.

यदृच्छया मृता दृष्ट्वा गास् तदा नृपसत्तम। एतान् पशून् नय क्षिप्रं ब्रह्मबन्धो यदीच्छसि।

yadṛcchayā mṛtā dṛṣṭvā gās tadā nṛpasattama. etān paśūn naya kṣipraṃ brahmabandho yadīcchasi.

ऋषिस् त्व् अथ वचः श्रुत्वा चिन्तयाम् आस धर्मवित्। अहो बत नृशंसं वै वाक्यम् उक्तो ऽस्मि संसदि।

ṛṣis tv atha vacaḥ śrutvā cintayām āsa dharmavit. aho bata nṛśaṃsaṃ vai vākyam ukto 'smi saṃsadi.

चिन्तयित्वा मुहूर्तं च रोषाविष्टो द्विजोत्तमः। मतिं चक्रे विनाशाय धृतराष्ट्रस्य भूपतेः।

cintayitvā muhūrtaṃ ca roṣāviṣṭo dvijottamaḥ. matiṃ cakre vināśāya dhṛtarāṣṭrasya bhūpateḥ.

स उत्कृत्य मृतानां वै मांसानि द्विजसत्तमः। जुहाव धृतराष्ट्रस्य राष्ट्रं नरपतेः पुरा।

sa utkṛtya mṛtānāṃ vai māṃsāni dvijasattamaḥ. juhāva dhṛtarāṣṭrasya rāṣṭraṃ narapateḥ purā.

अवकीर्णे सरस्वत्यास् तीर्थे प्रज्वाल्य पावकम्। बको दाल्भ्यो महाराज नियमं परम् आस्थितः। स तैर् एव जुहावास्य राष्ट्रं मांसैर् महातपाः।

avakīrṇe sarasvatyās tīrthe prajvālya pāvakam. bako dālbhyo mahārāja niyamaṃ param āsthitaḥ. sa tair eva juhāvāsya rāṣṭraṃ māṃsair mahātapāḥ.

तस्मिंस् तु विधिवत् सत्रे संप्रवृत्ते सुदारुणे। अक्षीयत ततो राष्ट्रं धृतराष्ट्रस्य पार्थिव। ततः प्रक्षीयमाणं तद् राष्ट्रं तस्य महीपतेः।

tasmiṃs tu vidhivat satre saṃpravṛtte sudāruṇe. akṣīyata tato rāṣṭraṃ dhṛtarāṣṭrasya pārthiva. tataḥ prakṣīyamāṇaṃ tad rāṣṭraṃ tasya mahīpateḥ.

छिद्यमानं यथानन्तं वनं परशुना विभो। बभूवापहतं तच् चाप्य् अवकीर्णम् अचेतनम्।

chidyamānaṃ yathānantaṃ vanaṃ paraśunā vibho. babhūvāpahataṃ tac cāpy avakīrṇam acetanam.

दृष्ट्वा तद् अवकीर्णं तु राष्ट्रं स मनुजाधिपः। बभूव दुर्मना राजंश् चिन्तयाम् आस च प्रभुः।

dṛṣṭvā tad avakīrṇaṃ tu rāṣṭraṃ sa manujādhipaḥ. babhūva durmanā rājaṃś cintayām āsa ca prabhuḥ.

मोक्षार्थम् अकरोद् यत्नं ब्राह्मणैः सहितः पुरा। न च श्रेयो ऽध्यगच्छत् तु क्षीयते राष्ट्रम् एव च। अथासौ पार्थिवः खिन्नस् ते च विप्रास् तदा नृप।

mokṣārtham akarod yatnaṃ brāhmaṇaiḥ sahitaḥ purā. na ca śreyo 'dhyagacchat tu kṣīyate rāṣṭram eva ca. athāsau pārthivaḥ khinnas te ca viprās tadā nṛpa.

यदा चापि न शक्नोति राष्ट्रं मोचयितुं नृप। अथ वैप्राश्निकांस् तत्र पप्रच्छ जनमेजय।

yadā cāpi na śaknoti rāṣṭraṃ mocayituṃ nṛpa. atha vaiprāśnikāṃs tatra papraccha janamejaya.

ततो वैप्राश्निकाः प्राहुः पशुविप्रकृतस् त्वया। मांसैर् अभिजुहोतीति तव राष्ट्रं मुनिर् बकः।

tato vaiprāśnikāḥ prāhuḥ paśuviprakṛtas tvayā. māṃsair abhijuhotīti tava rāṣṭraṃ munir bakaḥ.

तेन ते हूयमानस्य राष्ट्रस्यास्य क्षयो महान्। तस्यैतत् तपसः कर्म येन ते ह्य् अनयो महान्। यदीच्छसि महाबाहो शान्तिं राष्ट्रस्य भूमिप। अपां कुञ्जे सरस्वत्यास् तं प्रसादय पार्थिव।

tena te hūyamānasya rāṣṭrasyāsya kṣayo mahān. tasyaitat tapasaḥ karma yena te hy anayo mahān. yadīcchasi mahābāho śāntiṃ rāṣṭrasya bhūmipa. apāṃ kuñje sarasvatyās taṃ prasādaya pārthiva.

सरस्वतीं ततो गत्वा स राजा बकम् अब्रवीत्। निपत्य शिरसा भूमौ प्राञ्जलिर् भरतर्षभ।

sarasvatīṃ tato gatvā sa rājā bakam abravīt. nipatya śirasā bhūmau prāñjalir bharatarṣabha.

प्रसादये त्वा भगवन्न् अपराधं क्षमस्व मे। मम दीनस्य लुब्धस्य मौर्ख्येण हतचेतसः। त्वं गतिस् त्वं च मे नाथः प्रसादं कर्तुम् अर्हसि।

prasādaye tvā bhagavann aparādhaṃ kṣamasva me. mama dīnasya lubdhasya maurkhyeṇa hatacetasaḥ. tvaṃ gatis tvaṃ ca me nāthaḥ prasādaṃ kartum arhasi.

तं तथा विलपन्तं तु शोकोपहतचेतसम्। दृष्ट्वा तस्य कृपा जज्ञे राष्ट्रं तच् च व्यमोचयत्।

taṃ tathā vilapantaṃ tu śokopahatacetasam. dṛṣṭvā tasya kṛpā jajñe rāṣṭraṃ tac ca vyamocayat.

ऋषिः प्रसन्नस् तस्याभूत् संरम्भं च विहाय सः। मोक्षार्थं तस्य राष्ट्रस्य जुहाव पुनर् आहुतिम्।

ṛṣiḥ prasannas tasyābhūt saṃrambhaṃ ca vihāya saḥ. mokṣārthaṃ tasya rāṣṭrasya juhāva punar āhutim.

मोक्षयित्वा ततो राष्ट्रं प्रतिगृह्य पशून् बहून्। हृष्टात्मा नैमिषारण्यं जगाम पुनर् एव हि।

mokṣayitvā tato rāṣṭraṃ pratigṛhya paśūn bahūn. hṛṣṭātmā naimiṣāraṇyaṃ jagāma punar eva hi.

धृतराष्ट्रो ऽपि धर्मात्मा स्वस्थचेता महामनाः। स्वम् एव नगरं राजा प्रतिपेदे महर्द्धिमत्।

dhṛtarāṣṭro 'pi dharmātmā svasthacetā mahāmanāḥ. svam eva nagaraṃ rājā pratipede maharddhimat.

तत्र तीर्थे महाराज बृहस्पतिर् उदारधीः। असुराणाम् अभावाय भावाय च दिवौकसाम्।

tatra tīrthe mahārāja bṛhaspatir udāradhīḥ. asurāṇām abhāvāya bhāvāya ca divaukasām.

मांसैर् अपि जुहावेष्टिम् अक्षीयन्त ततो ऽसुराः। दैवतैर् अपि संभग्ना जितकाशिभिर् आहवे।

māṃsair api juhāveṣṭim akṣīyanta tato 'surāḥ. daivatair api saṃbhagnā jitakāśibhir āhave.

तत्रापि विधिवद् दत्त्वा ब्राह्मणेभ्यो महायशाः। वाजिनः कुञ्जरांश् चैव रथांश् चाश्वतरीयुतान्।

tatrāpi vidhivad dattvā brāhmaṇebhyo mahāyaśāḥ. vājinaḥ kuñjarāṃś caiva rathāṃś cāśvatarīyutān.

रत्नानि च महार्हाणि धनं धान्यं च पुष्कलम्। ययौ तीर्थं महाबाहुर् यायातं पृथिवीपते।

ratnāni ca mahārhāṇi dhanaṃ dhānyaṃ ca puṣkalam. yayau tīrthaṃ mahābāhur yāyātaṃ pṛthivīpate.

यत्र यज्ञे ययातेस् तु महाराज सरस्वती। सर्पिः पयश् च सुस्राव नाहुषस्य महात्मनः।

yatra yajñe yayātes tu mahārāja sarasvatī. sarpiḥ payaś ca susrāva nāhuṣasya mahātmanaḥ.

तत्रेष्ट्वा पुरुषव्याघ्रो ययातिः पृथिवीपतिः। आक्रामद् ऊर्ध्वं मुदितो लेभे लोकांश् च पुष्कलान्। पुनस् तत्र च राज्ञस् तु ययातेर् यजतः प्रभोः। औदार्यं परमं कृत्वा भक्तिं चात्मनि शाश्वतीम्। ददौ कामान् ब्राह्मणेभ्यो यान् यान् यो मनसेच्छति। यो यत्र स्थित एवेह आहूतो यज्ञसंस्तरे। तस्य तस्य सरिच् छ्रेष्ठा गृहादिशयनादिकम्। यत्र संभोजनं चैव दानं नानाविधं बहु। ते मन्यमाना राज्ञस् तु संप्रदानम् अनुत्तमम्। राजानं तुष्टुवुः प्रीता दत्त्वा चैवाशिषः शुभाः।

tatreṣṭvā puruṣavyāghro yayātiḥ pṛthivīpatiḥ. ākrāmad ūrdhvaṃ mudito lebhe lokāṃś ca puṣkalān. punas tatra ca rājñas tu yayāter yajataḥ prabhoḥ. audāryaṃ paramaṃ kṛtvā bhaktiṃ cātmani śāśvatīm. dadau kāmān brāhmaṇebhyo yān yān yo manasecchati. yo yatra sthita eveha āhūto yajñasaṃstare. tasya tasya saric chreṣṭhā gṛhādiśayanādikam. yatra saṃbhojanaṃ caiva dānaṃ nānāvidhaṃ bahu. te manyamānā rājñas tu saṃpradānam anuttamam. rājānaṃ tuṣṭuvuḥ prītā dattvā caivāśiṣaḥ śubhāḥ.

ययातेर् यजमानस्य यत्र राजन् सरस्वती। प्रसृता प्रददौ कामान् ब्राह्मणानां महात्मनाम्।

yayāter yajamānasya yatra rājan sarasvatī. prasṛtā pradadau kāmān brāhmaṇānāṃ mahātmanām.

यत्र यत्र हि यो विप्रो यान् यान् कामान् अभीप्सति। तत्र तत्र सरिच्छ्रेष्ठा ससर्ज सुबहून् रसान्।

yatra yatra hi yo vipro yān yān kāmān abhīpsati. tatra tatra saricchreṣṭhā sasarja subahūn rasān.

तत्र देवाः सगन्धर्वाः प्रीता यज्ञस्य संपदा। विस्मिता मानुषाश् चासन् दृष्ट्वा तां यज्ञसंपदम्।

tatra devāḥ sagandharvāḥ prītā yajñasya saṃpadā. vismitā mānuṣāś cāsan dṛṣṭvā tāṃ yajñasaṃpadam.

ततस् तालकेतुर् महाधर्मसेतुर्; महात्मा कृतात्मा महादाननित्यः। वसिष्ठापवाहं महाभीमवेगं; धृतात्मा जितात्मा समभ्याजगाम।

tatas tālaketur mahādharmasetur; mahātmā kṛtātmā mahādānanityaḥ. vasiṣṭhāpavāhaṃ mahābhīmavegaṃ; dhṛtātmā jitātmā samabhyājagāma.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents