महाभारत 9.39 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 39→

[mh-9-39] • 32 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। कथम् आर्ष्टिषेणो भगवान् विपुलं तप्तवांस् तपः। सिन्धुद्वीपः कथं चापि ब्राह्मण्यं लब्धवांस् तदा।

janamejaya uvāca. katham ārṣṭiṣeṇo bhagavān vipulaṃ taptavāṃs tapaḥ. sindhudvīpaḥ kathaṃ cāpi brāhmaṇyaṃ labdhavāṃs tadā.

देवापिश् च कथं ब्रह्मन् विश्वामित्रश् च सत्तम। तन् ममाचक्ष्व भगवन् परं कौतूहलं हि मे।

devāpiś ca kathaṃ brahman viśvāmitraś ca sattama. tan mamācakṣva bhagavan paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। पुरा कृतयुगे राजन्न् आर्ष्टिषेणो द्विजोत्तमः। वसन् गुरुकुले नित्यं नित्यम् अध्ययने रतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. purā kṛtayuge rājann ārṣṭiṣeṇo dvijottamaḥ. vasan gurukule nityaṃ nityam adhyayane rataḥ.

तस्य राजन् गुरुकुले वसतो नित्यम् एव ह। समाप्तिं नागमद् विद्या नापि वेदा विशां पते।

tasya rājan gurukule vasato nityam eva ha. samāptiṃ nāgamad vidyā nāpi vedā viśāṃ pate.

स निर्विण्णस् ततो राजंस् तपस् तेपे महातपाः। ततो वै तपसा तेन प्राप्य वेदान् अनुत्तमान्।

sa nirviṇṇas tato rājaṃs tapas tepe mahātapāḥ. tato vai tapasā tena prāpya vedān anuttamān.

स विद्वान् वेदयुक्तश् च सिद्धश् चाप्य् ऋषिसत्तमः। तताप राजन् संप्राप्य तीर्थं वै सुमहातपाः। तत्र तीर्थे वरान् प्रादात् त्रीन् एव सुमहातपाः।

sa vidvān vedayuktaś ca siddhaś cāpy ṛṣisattamaḥ. tatāpa rājan saṃprāpya tīrthaṃ vai sumahātapāḥ. tatra tīrthe varān prādāt trīn eva sumahātapāḥ.

अस्मिंस् तीर्थे महानद्या अद्यप्रभृति मानवः। आप्लुतो वाजिमेधस्य फलं प्राप्नोति पुष्कलम्।

asmiṃs tīrthe mahānadyā adyaprabhṛti mānavaḥ. āpluto vājimedhasya phalaṃ prāpnoti puṣkalam.

अद्यप्रभृति नैवात्र भयं व्यालाद् भविष्यति। अपि चाल्पेन यत्नेन फलं प्राप्स्यति पुष्कलम्।

adyaprabhṛti naivātra bhayaṃ vyālād bhaviṣyati. api cālpena yatnena phalaṃ prāpsyati puṣkalam.

एवम् उक्त्वा महातेजा जगाम त्रिदिवं मुनिः। एवं सिद्धः स भगवान् आर्ष्टिषेणः प्रतापवान्।

evam uktvā mahātejā jagāma tridivaṃ muniḥ. evaṃ siddhaḥ sa bhagavān ārṣṭiṣeṇaḥ pratāpavān.

तस्मिन्न् एव तदा तीर्थे सिन्धुद्वीपः प्रतापवान्। देवापिश् च महाराज ब्राह्मण्यं प्रापतुर् महत्।

tasminn eva tadā tīrthe sindhudvīpaḥ pratāpavān. devāpiś ca mahārāja brāhmaṇyaṃ prāpatur mahat.

तथा च कौशिकस् तात तपोनित्यो जितेन्द्रियः। तपसा वै सुतप्तेन ब्राह्मणत्वम् अवाप्तवान्।

tathā ca kauśikas tāta taponityo jitendriyaḥ. tapasā vai sutaptena brāhmaṇatvam avāptavān.

गाधिर् नाम महान् आसीत् क्षत्रियः प्रथितो भुवि। तस्य पुत्रो ऽभवद् राजन् विश्वामित्रः प्रतापवान्।

gādhir nāma mahān āsīt kṣatriyaḥ prathito bhuvi. tasya putro 'bhavad rājan viśvāmitraḥ pratāpavān.

स राजा कौशिकस् तात महायोग्य् अभवत् किल। स पुत्रम् अभिषिच्याथ विश्वामित्रं महातपाः।

sa rājā kauśikas tāta mahāyogy abhavat kila. sa putram abhiṣicyātha viśvāmitraṃ mahātapāḥ.

देहन्यासे मनश् चक्रे तम् ऊचुः प्रणताः प्रजाः। न गन्तव्यं महाप्राज्ञ त्राहि चास्मान् महाभयात्।

dehanyāse manaś cakre tam ūcuḥ praṇatāḥ prajāḥ. na gantavyaṃ mahāprājña trāhi cāsmān mahābhayāt.

एवम् उक्तः प्रत्युवाच ततो गाधिः प्रजास् तदा। विश्वस्य जगतो गोप्ता भविष्यति सुतो मम।

evam uktaḥ pratyuvāca tato gādhiḥ prajās tadā. viśvasya jagato goptā bhaviṣyati suto mama.

इत्य् उक्त्वा तु ततो गाधिर् विश्वामित्रं निवेश्य च। जगाम त्रिदिवं राजन् विश्वामित्रो ऽभवन् नृपः। पथा वै पुण्यकर्मणाम्। तथा गाधिसुतो राजा। न च शक्नोति पृथिवीं यत्नवान् अपि रक्षितुम्।

ity uktvā tu tato gādhir viśvāmitraṃ niveśya ca. jagāma tridivaṃ rājan viśvāmitro 'bhavan nṛpaḥ. pathā vai puṇyakarmaṇām. tathā gādhisuto rājā. na ca śaknoti pṛthivīṃ yatnavān api rakṣitum.

ततः शुश्राव राजा स राक्षसेभ्यो महाभयम्। निर्ययौ नगराच् चापि चतुरङ्गबलान्वितः।

tataḥ śuśrāva rājā sa rākṣasebhyo mahābhayam. niryayau nagarāc cāpi caturaṅgabalānvitaḥ.

स गत्वा दूरम् अध्वानं वसिष्ठाश्रमम् अभ्ययात्। तस्य ते सैनिका राजंश् चक्रुस् तत्रानयान् बहून्।

sa gatvā dūram adhvānaṃ vasiṣṭhāśramam abhyayāt. tasya te sainikā rājaṃś cakrus tatrānayān bahūn.

ततस् तु भगवान् विप्रो वसिष्ठो ऽऽश्रमम् अभ्ययात्। ददृशे च ततः सर्वं भज्यमानं महावनम्।

tatas tu bhagavān vipro vasiṣṭho ''śramam abhyayāt. dadṛśe ca tataḥ sarvaṃ bhajyamānaṃ mahāvanam.

तस्य क्रुद्धो महाराज वसिष्ठो मुनिसत्तमः। सृजस्व शबरान् घोरान् इति स्वां गाम् उवाच ह।

tasya kruddho mahārāja vasiṣṭho munisattamaḥ. sṛjasva śabarān ghorān iti svāṃ gām uvāca ha.

तथोक्ता सासृजद् धेनुः पुरुषान् घोरदर्शनान्। ते च तद् बलम् आसाद्य बभञ्जुः सर्वतोदिशम्।

tathoktā sāsṛjad dhenuḥ puruṣān ghoradarśanān. te ca tad balam āsādya babhañjuḥ sarvatodiśam.

तद् दृष्ट्वा विद्रुतं सैन्यं विश्वामित्रस् तु गाधिजः। तपः परं मन्यमानस् तपस्य् एव मनो दधे।

tad dṛṣṭvā vidrutaṃ sainyaṃ viśvāmitras tu gādhijaḥ. tapaḥ paraṃ manyamānas tapasy eva mano dadhe.

सो ऽस्मिंस् तीर्थवरे राजन् सरस्वत्याः समाहितः। नियमैश् चोपवासैश् च कर्शयन् देहम् आत्मनः।

so 'smiṃs tīrthavare rājan sarasvatyāḥ samāhitaḥ. niyamaiś copavāsaiś ca karśayan deham ātmanaḥ.

जलाहारो वायुभक्षः पर्णाहारश् च सो ऽभवत्। तथा स्थण्डिलशायी च ये चान्ये नियमाः पृथक्।

jalāhāro vāyubhakṣaḥ parṇāhāraś ca so 'bhavat. tathā sthaṇḍilaśāyī ca ye cānye niyamāḥ pṛthak.

असकृत् तस्य देवास् तु व्रतविघ्नं प्रचक्रिरे। न चास्य नियमाद् बुद्धिर् अपयाति महात्मनः।

asakṛt tasya devās tu vratavighnaṃ pracakrire. na cāsya niyamād buddhir apayāti mahātmanaḥ.

ततः परेण यत्नेन तप्त्वा बहुविधं तपः। तेजसा भास्कराकारो गाधिजः समपद्यत।

tataḥ pareṇa yatnena taptvā bahuvidhaṃ tapaḥ. tejasā bhāskarākāro gādhijaḥ samapadyata.

तपसा तु तथा युक्तं विश्वामित्रं पितामहः। अमन्यत महातेजा वरदो वरम् अस्य तत्।

tapasā tu tathā yuktaṃ viśvāmitraṃ pitāmahaḥ. amanyata mahātejā varado varam asya tat.

स तु वव्रे वरं राजन् स्याम् अहं ब्राह्मणस् त्व् इति। तथेति चाब्रवीद् ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः।

sa tu vavre varaṃ rājan syām ahaṃ brāhmaṇas tv iti. tatheti cābravīd brahmā sarvalokapitāmahaḥ.

स लब्ध्वा तपसोग्रेण ब्राह्मणत्वं महायशाः। विचचार महीं कृत्स्नां कृतकामः सुरोपमः।

sa labdhvā tapasogreṇa brāhmaṇatvaṃ mahāyaśāḥ. vicacāra mahīṃ kṛtsnāṃ kṛtakāmaḥ suropamaḥ.

तस्मिंस् तीर्थवरे रामः प्रदाय विविधं वसु। पयस्विनीस् तथा धेनूर् यानानि शयनानि च।

tasmiṃs tīrthavare rāmaḥ pradāya vividhaṃ vasu. payasvinīs tathā dhenūr yānāni śayanāni ca.

तथा वस्त्राण्य् अलंकारं भक्ष्यं पेयं च शोभनम्। अददान् मुदितो राजन् पूजयित्वा द्विजोत्तमान्।

tathā vastrāṇy alaṃkāraṃ bhakṣyaṃ peyaṃ ca śobhanam. adadān mudito rājan pūjayitvā dvijottamān.

ययौ राजंस् ततो रामो बकस्याश्रमम् अन्तिकात्। यत्र तेपे तपस् तीव्रं दाल्भ्यो बक इति श्रुतिः।

yayau rājaṃs tato rāmo bakasyāśramam antikāt. yatra tepe tapas tīvraṃ dālbhyo baka iti śrutiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents