महाभारत 9.38 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 38→

[mh-9-38] • 33 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। उषित्वा तत्र रामस् तु संपूज्याश्रमवासिनः। तथा मङ्कणके प्रीतिं शुभां चक्रे हलायुधः।

vaiśaṃpāyana uvāca. uṣitvā tatra rāmas tu saṃpūjyāśramavāsinaḥ. tathā maṅkaṇake prītiṃ śubhāṃ cakre halāyudhaḥ.

दत्त्वा दानं द्विजातिभ्यो रजनीं ताम् उपोष्य च। पूजितो मुनिसंघैश् च प्रातर् उत्थाय लाङ्गली।

dattvā dānaṃ dvijātibhyo rajanīṃ tām upoṣya ca. pūjito munisaṃghaiś ca prātar utthāya lāṅgalī.

अनुज्ञाप्य मुनीन् सर्वान् स्पृष्ट्वा तोयं च भारत। प्रययौ त्वरितो रामस् तीर्थहेतोर् महाबलः।

anujñāpya munīn sarvān spṛṣṭvā toyaṃ ca bhārata. prayayau tvarito rāmas tīrthahetor mahābalaḥ.

तत औशनसं तीर्थम् आजगाम हलायुधः। कपालमोचनं नाम यत्र मुक्तो महामुनिः।

tata auśanasaṃ tīrtham ājagāma halāyudhaḥ. kapālamocanaṃ nāma yatra mukto mahāmuniḥ.

महता शिरसा राजन् ग्रस्तजङ्घो महोदरः। राक्षसस्य महाराज रामक्षिप्तस्य वै पुरा।

mahatā śirasā rājan grastajaṅgho mahodaraḥ. rākṣasasya mahārāja rāmakṣiptasya vai purā.

तत्र पूर्वं तपस् तप्तं काव्येन सुमहात्मना। यत्रास्य नीतिर् अखिला प्रादुर्भूता महात्मनः। तत्रस्थश् चिन्तयाम् आस दैत्यदानवविग्रहम्।

tatra pūrvaṃ tapas taptaṃ kāvyena sumahātmanā. yatrāsya nītir akhilā prādurbhūtā mahātmanaḥ. tatrasthaś cintayām āsa daityadānavavigraham.

तत् प्राप्य च बलो राजंस् तीर्थप्रवरम् उत्तमम्। विधिवद् धि ददौ वित्तं ब्राह्मणानां महात्मनाम्।

tat prāpya ca balo rājaṃs tīrthapravaram uttamam. vidhivad dhi dadau vittaṃ brāhmaṇānāṃ mahātmanām.

जनमेजय उवाच। कपालमोचनं ब्रह्मन् कथं यत्र महामुनिः। मुक्तः कथं चास्य शिरो लग्नं केन च हेतुना।

janamejaya uvāca. kapālamocanaṃ brahman kathaṃ yatra mahāmuniḥ. muktaḥ kathaṃ cāsya śiro lagnaṃ kena ca hetunā.

वैशंपायन उवाच। पुरा वै दण्डकारण्ये राघवेण महात्मना। वसता राजशार्दूल राक्षसास् तत्र हिंसिताः।

vaiśaṃpāyana uvāca. purā vai daṇḍakāraṇye rāghaveṇa mahātmanā. vasatā rājaśārdūla rākṣasās tatra hiṃsitāḥ.

जनस्थाने शिरश् छिन्नं राक्षसस्य दुरात्मनः। क्षुरेण शितधारेण तत् पपात महावने।

janasthāne śiraś chinnaṃ rākṣasasya durātmanaḥ. kṣureṇa śitadhāreṇa tat papāta mahāvane.

महोदरस्य तल् लग्नं जङ्घायां वै यदृच्छया। वने विचरतो राजन्न् अस्थि भित्त्वास्फुरत् तदा।

mahodarasya tal lagnaṃ jaṅghāyāṃ vai yadṛcchayā. vane vicarato rājann asthi bhittvāsphurat tadā.

स तेन लग्नेन तदा द्विजातिर् न शशाक ह। अभिगन्तुं महाप्राज्ञस् तीर्थान्य् आयतनानि च।

sa tena lagnena tadā dvijātir na śaśāka ha. abhigantuṃ mahāprājñas tīrthāny āyatanāni ca.

स पूतिना विस्रवता वेदनार्तो महामुनिः। जगाम सर्वतीर्थानि पृथिव्याम् इति नः श्रुतम्।

sa pūtinā visravatā vedanārto mahāmuniḥ. jagāma sarvatīrthāni pṛthivyām iti naḥ śrutam.

स गत्वा सरितः सर्वाः समुद्रांश् च महातपाः। कथयाम् आस तत् सर्वम् ऋषीणां भावितात्मनाम्।

sa gatvā saritaḥ sarvāḥ samudrāṃś ca mahātapāḥ. kathayām āsa tat sarvam ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām.

आप्लुतः सर्वतीर्थेषु न च मोक्षम् अवाप्तवान्। स तु शुश्राव विप्रेन्द्रो मुनीनां वचनं महत्।

āplutaḥ sarvatīrtheṣu na ca mokṣam avāptavān. sa tu śuśrāva viprendro munīnāṃ vacanaṃ mahat.

सरस्वत्यास् तीर्थवरं ख्यातम् औशनसं तदा। सर्वपापप्रशमनं सिद्धक्षेत्रम् अनुत्तमम्।

sarasvatyās tīrthavaraṃ khyātam auśanasaṃ tadā. sarvapāpapraśamanaṃ siddhakṣetram anuttamam.

स तु गत्वा ततस् तत्र तीर्थम् औशनसं द्विजः। तत औशनसे तीर्थे तस्योपस्पृशतस् तदा। तच्छिरश् चरणं मुक्त्वा पपातान्तर्जले तदा। विमुक्तस् तेन शिरसा परं सुखम् अवाप ह। स चाप्य् अन्तर्जले मूर्धा जगामादर्शनं विभो।

sa tu gatvā tatas tatra tīrtham auśanasaṃ dvijaḥ. tata auśanase tīrthe tasyopaspṛśatas tadā. tacchiraś caraṇaṃ muktvā papātāntarjale tadā. vimuktas tena śirasā paraṃ sukham avāpa ha. sa cāpy antarjale mūrdhā jagāmādarśanaṃ vibho.

ततः स विरुजो राजन् पूतात्मा वीतकल्मषः। आजगामाश्रमं प्रीतः कृतकृत्यो महोदरः।

tataḥ sa virujo rājan pūtātmā vītakalmaṣaḥ. ājagāmāśramaṃ prītaḥ kṛtakṛtyo mahodaraḥ.

सो ऽथ गत्वाश्रमं पुण्यं विप्रमुक्तो महातपाः। कथयाम् आस तत् सर्वम् ऋषीणां भावितात्मनाम्।

so 'tha gatvāśramaṃ puṇyaṃ vipramukto mahātapāḥ. kathayām āsa tat sarvam ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām.

ते श्रुत्वा वचनं तस्य ततस् तीर्थस्य मानद। कपालमोचनम् इति नाम चक्रुः समागताः। स चापि तीर्थप्रवरं पुनर् गत्वा महान् ऋषिः। पीत्वा पयः सुविपुलं सिद्धिम् आयात् तदा मुनिः।

te śrutvā vacanaṃ tasya tatas tīrthasya mānada. kapālamocanam iti nāma cakruḥ samāgatāḥ. sa cāpi tīrthapravaraṃ punar gatvā mahān ṛṣiḥ. pītvā payaḥ suvipulaṃ siddhim āyāt tadā muniḥ.

तत्र दत्त्वा बहून् दायान् विप्रान् संपूज्य माधवः। जगाम वृष्णिप्रवरो रुषङ्गोराश्रमं तदा।

tatra dattvā bahūn dāyān viprān saṃpūjya mādhavaḥ. jagāma vṛṣṇipravaro ruṣaṅgorāśramaṃ tadā.

यत्र तप्तं तपो घोरम् आर्ष्टिषेणेन भारत। ब्राह्मण्यं लब्धवांस् तत्र विश्वामित्रो महामुनिः। सर्वकामसमृद्धं च तद् आश्रमपदं महत्। मुनिभिर् ब्राह्मणैश् चैव सेवितं सर्वदा विभो।

yatra taptaṃ tapo ghoram ārṣṭiṣeṇena bhārata. brāhmaṇyaṃ labdhavāṃs tatra viśvāmitro mahāmuniḥ. sarvakāmasamṛddhaṃ ca tad āśramapadaṃ mahat. munibhir brāhmaṇaiś caiva sevitaṃ sarvadā vibho.

ततो हलधरः श्रीमान् ब्राह्मणैः परिवारितः। जगाम यत्र राजेन्द्र रुषङ्गुस् तनुम् अत्यजत्।

tato haladharaḥ śrīmān brāhmaṇaiḥ parivāritaḥ. jagāma yatra rājendra ruṣaṅgus tanum atyajat.

रुषङ्गुर् ब्राह्मणो वृद्धस् तपोनित्यश् च भारत। देहन्यासे कृतमना विचिन्त्य बहुधा बहु।

ruṣaṅgur brāhmaṇo vṛddhas taponityaś ca bhārata. dehanyāse kṛtamanā vicintya bahudhā bahu.

ततः सर्वान् उपादाय तनयान् वै महातपाः। रुषङ्गुर् अब्रवीत् तत्र नयध्वं मा पृथूदकम्।

tataḥ sarvān upādāya tanayān vai mahātapāḥ. ruṣaṅgur abravīt tatra nayadhvaṃ mā pṛthūdakam.

विज्ञायातीतवयसं रुषङ्गुं ते तपोधनाः। तं वै तीर्थम् उपानिन्युः सरस्वत्यास् तपोधनम्।

vijñāyātītavayasaṃ ruṣaṅguṃ te tapodhanāḥ. taṃ vai tīrtham upāninyuḥ sarasvatyās tapodhanam.

स तैः पुत्रैस् तदा धीमान् आनीतो वै सरस्वतीम्। पुण्यां तीर्थशतोपेतां विप्रसंघैर् निषेविताम्।

sa taiḥ putrais tadā dhīmān ānīto vai sarasvatīm. puṇyāṃ tīrthaśatopetāṃ viprasaṃghair niṣevitām.

स तत्र विधिना राजन्न् आप्लुतः सुमहातपाः। ज्ञात्वा तीर्थगुणांश् चैव प्राहेदम् ऋषिसत्तमः। सुप्रीतः पुरुषव्याघ्र सर्वान् पुत्रान् उपासतः। प्रोवाच कर्म तत्त्वज्ञः प्रीतस् तीर्थस्य दर्शनात्।

sa tatra vidhinā rājann āplutaḥ sumahātapāḥ. jñātvā tīrthaguṇāṃś caiva prāhedam ṛṣisattamaḥ. suprītaḥ puruṣavyāghra sarvān putrān upāsataḥ. provāca karma tattvajñaḥ prītas tīrthasya darśanāt.

सरस्वत्य् उत्तरे तीरे यस् त्यजेद् आत्मनस् तनुम्। पृथूदके जप्यपरो नैनं श्वोमरणं तपेत्।

sarasvaty uttare tīre yas tyajed ātmanas tanum. pṛthūdake japyaparo nainaṃ śvomaraṇaṃ tapet.

तत्राप्लुत्य स धर्मात्मा उपस्पृश्य हलायुधः। दत्त्वा चैव बहून् दायान् विप्राणां विप्रवत्सलः।

tatrāplutya sa dharmātmā upaspṛśya halāyudhaḥ. dattvā caiva bahūn dāyān viprāṇāṃ vipravatsalaḥ.

ससर्ज यत्र भगवांल् लोकांल् लोकपितामहः। यत्रार्ष्टिषेणः कौरव्य ब्राह्मण्यं संशितव्रतः। तपसा महता राजन् प्राप्तवान् ऋषिसत्तमः।

sasarja yatra bhagavāṃl lokāṃl lokapitāmahaḥ. yatrārṣṭiṣeṇaḥ kauravya brāhmaṇyaṃ saṃśitavrataḥ. tapasā mahatā rājan prāptavān ṛṣisattamaḥ.

सिन्धुद्वीपश् च राजर्षिर् देवापिश् च महातपाः। ब्राह्मण्यं लब्धवान् यत्र विश्वामित्रो महामुनिः। महातपस्वी भगवान् उग्रतेजा महातपाः।

sindhudvīpaś ca rājarṣir devāpiś ca mahātapāḥ. brāhmaṇyaṃ labdhavān yatra viśvāmitro mahāmuniḥ. mahātapasvī bhagavān ugratejā mahātapāḥ.

तत्राजगाम बलवान् बलभद्रः प्रतापवान्।

tatrājagāma balavān balabhadraḥ pratāpavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...