महाभारत 9.26 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-9-26] • 54 श्लोकाः

संजय उवाच। दुर्योधनो महाराज सुदर्शश् चापि ते सुतः। हतशेषौ तदा संख्ये वाजिमध्ये व्यवस्थितौ।

saṃjaya uvāca. duryodhano mahārāja sudarśaś cāpi te sutaḥ. hataśeṣau tadā saṃkhye vājimadhye vyavasthitau.

ततो दुर्योधनं दृष्ट्वा वाजिमध्ये व्यवस्थितम्। उवाच देवकीपुत्रः कुन्तीपुत्रं धनंजयम्।

tato duryodhanaṃ dṛṣṭvā vājimadhye vyavasthitam. uvāca devakīputraḥ kuntīputraṃ dhanaṃjayam.

शत्रवो हतभूयिष्ठा ज्ञातयः परिपालिताः। गृहीत्वा संजयं चासौ निवृत्तः शिनिपुंगवः।

śatravo hatabhūyiṣṭhā jñātayaḥ paripālitāḥ. gṛhītvā saṃjayaṃ cāsau nivṛttaḥ śinipuṃgavaḥ.

परिश्रान्तश् च नकुलः सहदेवश् च भारत। योधयित्वा रणे पापान् धार्तराष्ट्रपदानुगान्।

pariśrāntaś ca nakulaḥ sahadevaś ca bhārata. yodhayitvā raṇe pāpān dhārtarāṣṭrapadānugān.

सुयोधनम् अभित्यज्य त्रय एते व्यवस्थिताः। कृपश् च कृतवर्मा च द्रौणिश् चैव महारथः।

suyodhanam abhityajya traya ete vyavasthitāḥ. kṛpaś ca kṛtavarmā ca drauṇiś caiva mahārathaḥ.

असौ तिष्ठति पाञ्चाल्यः श्रिया परमया युतः। दुर्योधनबलं हत्वा सह सर्वैः प्रभद्रकैः।

asau tiṣṭhati pāñcālyaḥ śriyā paramayā yutaḥ. duryodhanabalaṃ hatvā saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ.

असौ दुर्योधनः पार्थ वाजिमध्ये व्यवस्थितः। छत्रेण ध्रियमाणेन प्रेक्षमाणो मुहुर् मुहुः।

asau duryodhanaḥ pārtha vājimadhye vyavasthitaḥ. chatreṇa dhriyamāṇena prekṣamāṇo muhur muhuḥ.

प्रतिव्यूह्य बलं सर्वं रणमध्ये व्यवस्थितः। एनं हत्वा शितैर् बाणैः कृतकृत्यो भविष्यसि।

prativyūhya balaṃ sarvaṃ raṇamadhye vyavasthitaḥ. enaṃ hatvā śitair bāṇaiḥ kṛtakṛtyo bhaviṣyasi.

गजानीकं हतं दृष्ट्वा त्वां च प्राप्तम् अरिंदम। यावन् न विद्रवन्त्य् एते तावज् जहि सुयोधनम्।

gajānīkaṃ hataṃ dṛṣṭvā tvāṃ ca prāptam ariṃdama. yāvan na vidravanty ete tāvaj jahi suyodhanam.

यातु कश् चित् तु पाञ्चाल्यं क्षिप्रम् आगम्यताम् इति। परिश्रान्तबलस् तात नैष मुच्येत किल्बिषी।

yātu kaś cit tu pāñcālyaṃ kṣipram āgamyatām iti. pariśrāntabalas tāta naiṣa mucyeta kilbiṣī.

तव हत्वा बलं सर्वं संग्रामे धृतराष्ट्रजः। जितान् पाण्डुसुतान् मत्वा रूपं धारयते महत्। यथा दैत्यचमूं हत्वा पुरा शक्रो महाबलः।

tava hatvā balaṃ sarvaṃ saṃgrāme dhṛtarāṣṭrajaḥ. jitān pāṇḍusutān matvā rūpaṃ dhārayate mahat. yathā daityacamūṃ hatvā purā śakro mahābalaḥ.

निहतं स्वबलं दृष्ट्वा पीडितं चापि पाण्डवैः। ध्रुवम् एष्यति संग्रामे वधायैवात्मनो नृपः।

nihataṃ svabalaṃ dṛṣṭvā pīḍitaṃ cāpi pāṇḍavaiḥ. dhruvam eṣyati saṃgrāme vadhāyaivātmano nṛpaḥ.

एवम् उक्तः फल्गुनस् तु कृष्णं वचनम् अब्रवीत्। धृतराष्ट्रसुताः सर्वे हता भीमेन मानद। याव् एताव् आस्थितौ कृष्ण ताव् अद्य न भविष्यतः।

evam uktaḥ phalgunas tu kṛṣṇaṃ vacanam abravīt. dhṛtarāṣṭrasutāḥ sarve hatā bhīmena mānada. yāv etāv āsthitau kṛṣṇa tāv adya na bhaviṣyataḥ.

हतो भीष्मो हतो द्रोणः कर्णो वैकर्तनो हतः। मद्रराजो हतः शल्यो हतः कृष्ण जयद्रथः।

hato bhīṣmo hato droṇaḥ karṇo vaikartano hataḥ. madrarājo hataḥ śalyo hataḥ kṛṣṇa jayadrathaḥ.

हयाः पञ्चशताः शिष्टाः शकुनेः सौबलस्य च। रथानां तु शते शिष्टे द्वे एव तु जनार्दन। दन्तिनां च शतं साग्रं त्रिसाहस्राः पदातयः।

hayāḥ pañcaśatāḥ śiṣṭāḥ śakuneḥ saubalasya ca. rathānāṃ tu śate śiṣṭe dve eva tu janārdana. dantināṃ ca śataṃ sāgraṃ trisāhasrāḥ padātayaḥ.

अश्वत्थामा कृपश् चैव त्रिगर्ताधिपतिस् तथा। उलूकः शकुनिश् चैव कृतवर्मा च सात्वतः।

aśvatthāmā kṛpaś caiva trigartādhipatis tathā. ulūkaḥ śakuniś caiva kṛtavarmā ca sātvataḥ.

एतद् बलम् अभूच् छेषं धार्तराष्ट्रस्य माधव। मोक्षो न नूनं कालाद् धि विद्यते भुवि कस्य चित्।

etad balam abhūc cheṣaṃ dhārtarāṣṭrasya mādhava. mokṣo na nūnaṃ kālād dhi vidyate bhuvi kasya cit.

तथा विनिहते सैन्ये पश्य दुर्योधनं स्थितम्। अद्याह्ना हि महाराजो हतामित्रो भविष्यति।

tathā vinihate sainye paśya duryodhanaṃ sthitam. adyāhnā hi mahārājo hatāmitro bhaviṣyati.

न हि मे मोक्ष्यते कश् चित् परेषाम् इति चिन्तये। ये त्व् अद्य समरं कृष्ण न हास्यन्ति रणोत्कटाः। तान् वै सर्वान् हनिष्यामि यद्य् अपि स्युर् अमानुषाः।

na hi me mokṣyate kaś cit pareṣām iti cintaye. ye tv adya samaraṃ kṛṣṇa na hāsyanti raṇotkaṭāḥ. tān vai sarvān haniṣyāmi yady api syur amānuṣāḥ.

अद्य युद्धे सुसंक्रुद्धो दीर्घं राज्ञः प्रजागरम्। अपनेष्यामि गान्धारं पातयित्वा शितैः शरैः।

adya yuddhe susaṃkruddho dīrghaṃ rājñaḥ prajāgaram. apaneṣyāmi gāndhāraṃ pātayitvā śitaiḥ śaraiḥ.

निकृत्या वै दुराचारो यानि रत्नानि सौबलः। सभायाम् अहरद् द्यूते पुनस् तान्य् आहराम्य् अहम्।

nikṛtyā vai durācāro yāni ratnāni saubalaḥ. sabhāyām aharad dyūte punas tāny āharāmy aham.

अद्य ता अपि वेत्स्यन्ति सर्वा नागपुरस्त्रियः। श्रुत्वा पतींश् च पुत्रांश् च पाण्डवैर् निहतान् युधि।

adya tā api vetsyanti sarvā nāgapurastriyaḥ. śrutvā patīṃś ca putrāṃś ca pāṇḍavair nihatān yudhi.

समाप्तम् अद्य वै कर्म सर्वं कृष्ण भविष्यति। अद्य दुर्योधनो दीप्तां श्रियं प्राणांश् च त्यक्ष्यति।

samāptam adya vai karma sarvaṃ kṛṣṇa bhaviṣyati. adya duryodhano dīptāṃ śriyaṃ prāṇāṃś ca tyakṣyati.

नापयाति भयात् कृष्ण संग्रामाद् यदि चेन् मम। निहतं विद्धि वार्ष्णेय धार्तराष्ट्रं सुबालिशम्।

nāpayāti bhayāt kṛṣṇa saṃgrāmād yadi cen mama. nihataṃ viddhi vārṣṇeya dhārtarāṣṭraṃ subāliśam.

मम ह्य् एतद् अशक्तं वै वाजिवृन्दम् अरिंदम। सोढुं ज्यातलनिर्घोषं याहि यावन् निहन्म्य् अहम्।

mama hy etad aśaktaṃ vai vājivṛndam ariṃdama. soḍhuṃ jyātalanirghoṣaṃ yāhi yāvan nihanmy aham.

एवम् उक्तस् तु दाशार्हः पाण्डवेन यशस्विना। अचोदयद् धयान् राजन् दुर्योधनबलं प्रति।

evam uktas tu dāśārhaḥ pāṇḍavena yaśasvinā. acodayad dhayān rājan duryodhanabalaṃ prati.

तद् अनीकम् अभिप्रेक्ष्य त्रयः सज्जा महारथाः। भीमसेनो ऽर्जुनश् चैव सहदेवश् च मारिष। प्रययुः सिंहनादेन दुर्योधनजिघांसया।

tad anīkam abhiprekṣya trayaḥ sajjā mahārathāḥ. bhīmaseno 'rjunaś caiva sahadevaś ca māriṣa. prayayuḥ siṃhanādena duryodhanajighāṃsayā.

तान् प्रेक्ष्य सहितान् सर्वाञ् जवेनोद्यतकार्मुकान्। सौबलो ऽभ्यद्रवद् युद्धे पाण्डवान् आततायिनः।

tān prekṣya sahitān sarvāñ javenodyatakārmukān. saubalo 'bhyadravad yuddhe pāṇḍavān ātatāyinaḥ.

सुदर्शनस् तव सुतो भीमसेनं समभ्ययात्। सुशर्मा शकुनिश् चैव युयुधाते किरीटिना। सहदेवं तव सुतो हयपृष्ठगतो ऽभ्ययात्।

sudarśanas tava suto bhīmasenaṃ samabhyayāt. suśarmā śakuniś caiva yuyudhāte kirīṭinā. sahadevaṃ tava suto hayapṛṣṭhagato 'bhyayāt.

ततो ह्य् अयत्नतः क्षिप्रं तव पुत्रो जनाधिप। प्रासेन सहदेवस्य शिरसि प्राहरद् भृशम्।

tato hy ayatnataḥ kṣipraṃ tava putro janādhipa. prāsena sahadevasya śirasi prāharad bhṛśam.

सोपाविशद् रथोपस्थे तव पुत्रेण ताडितः। रुधिराप्लुतसर्वाङ्ग आशीविष इव श्वसन्।

sopāviśad rathopasthe tava putreṇa tāḍitaḥ. rudhirāplutasarvāṅga āśīviṣa iva śvasan.

प्रतिलभ्य ततः संज्ञां सहदेवो विशां पते। दुर्योधनं शरैस् तीक्ष्णैः संक्रुद्धः समवाकिरत्।

pratilabhya tataḥ saṃjñāṃ sahadevo viśāṃ pate. duryodhanaṃ śarais tīkṣṇaiḥ saṃkruddhaḥ samavākirat.

पार्थो ऽपि युधि विक्रम्य कुन्तीपुत्रो धनंजयः। शूराणाम् अश्वपृष्ठेभ्यः शिरांसि निचकर्त ह।

pārtho 'pi yudhi vikramya kuntīputro dhanaṃjayaḥ. śūrāṇām aśvapṛṣṭhebhyaḥ śirāṃsi nicakarta ha.

तद् अनीकं तदा पार्थो व्यधमद् बहुभिः शरैः। पातयित्वा हयान् सर्वांस् त्रिगर्तानां रथान् ययौ।

tad anīkaṃ tadā pārtho vyadhamad bahubhiḥ śaraiḥ. pātayitvā hayān sarvāṃs trigartānāṃ rathān yayau.

ततस् ते सहिता भूत्वा त्रिगर्तानां महारथाः। अर्जुनं वासुदेवं च शरवर्षैर् अवाकिरन्।

tatas te sahitā bhūtvā trigartānāṃ mahārathāḥ. arjunaṃ vāsudevaṃ ca śaravarṣair avākiran.

सत्यकर्माणम् आक्षिप्य क्षुरप्रेण महायशाः। ततो ऽस्य स्यन्दनस्येषां चिच्छिदे पाण्डुनन्दनः।

satyakarmāṇam ākṣipya kṣurapreṇa mahāyaśāḥ. tato 'sya syandanasyeṣāṃ cicchide pāṇḍunandanaḥ.

शिलाशितेन च विभो क्षुरप्रेण महायशाः। शिरश् चिच्छेद प्रहसंस् तप्तकुण्डलभूषणम्। हाहाकारस् ततो जातो हते वीरे सुशर्मणि। तावकानां बलौघानां राजन् दुर्मन्त्रितात् तव।

śilāśitena ca vibho kṣurapreṇa mahāyaśāḥ. śiraś ciccheda prahasaṃs taptakuṇḍalabhūṣaṇam. hāhākāras tato jāto hate vīre suśarmaṇi. tāvakānāṃ balaughānāṃ rājan durmantritāt tava.

सत्येषुम् अथ चादत्त योधानां मिषतां ततः। यथा सिंहो वने राजन् मृगं परिबुभुक्षितः।

satyeṣum atha cādatta yodhānāṃ miṣatāṃ tataḥ. yathā siṃho vane rājan mṛgaṃ paribubhukṣitaḥ.

तं निहत्य ततः पार्थः सुशर्माणं त्रिभिः शरैः। विद्ध्वा तान् अहनत् सर्वान् रथान् रुक्मविभूषितान्।

taṃ nihatya tataḥ pārthaḥ suśarmāṇaṃ tribhiḥ śaraiḥ. viddhvā tān ahanat sarvān rathān rukmavibhūṣitān.

ततस् तु प्रत्वरन् पार्थो दीर्घकालं सुसंभृतम्। मुञ्चन् क्रोधविषं तीक्ष्णं प्रस्थलाधिपतिं प्रति।

tatas tu pratvaran pārtho dīrghakālaṃ susaṃbhṛtam. muñcan krodhaviṣaṃ tīkṣṇaṃ prasthalādhipatiṃ prati.

तम् अर्जुनः पृषत्कानां शतेन भरतर्षभ। पूरयित्वा ततो वाहान् न्यहनत् तस्य धन्विनः।

tam arjunaḥ pṛṣatkānāṃ śatena bharatarṣabha. pūrayitvā tato vāhān nyahanat tasya dhanvinaḥ.

ततः शरं समादाय यमदण्डोपमं शितम्। सुशर्माणं समुद्दिश्य चिक्षेपाशु हसन्न् इव।

tataḥ śaraṃ samādāya yamadaṇḍopamaṃ śitam. suśarmāṇaṃ samuddiśya cikṣepāśu hasann iva.

स शरः प्रेषितस् तेन क्रोधदीप्तेन धन्विना। सुशर्माणं समासाद्य बिभेद हृदयं रणे।

sa śaraḥ preṣitas tena krodhadīptena dhanvinā. suśarmāṇaṃ samāsādya bibheda hṛdayaṃ raṇe.

स गतासुर् महाराज पपात धरणीतले। नन्दयन् पाण्डवान् सर्वान् व्यथयंश् चापि तावकान्।

sa gatāsur mahārāja papāta dharaṇītale. nandayan pāṇḍavān sarvān vyathayaṃś cāpi tāvakān.

सुशर्माणं रणे हत्वा पुत्रान् अस्य महारथान्। सप्त चाष्टौ च त्रिंशच् च सायकैर् अनयत् क्षयम्।

suśarmāṇaṃ raṇe hatvā putrān asya mahārathān. sapta cāṣṭau ca triṃśac ca sāyakair anayat kṣayam.

ततो ऽस्य निशितैर् बाणैः सर्वान् हत्वा पदानुगान्। अभ्यगाद् भारतीं सेनां हतशेषां महारथः।

tato 'sya niśitair bāṇaiḥ sarvān hatvā padānugān. abhyagād bhāratīṃ senāṃ hataśeṣāṃ mahārathaḥ.

भीमस् तु समरे क्रुद्धः पुत्रं तव जनाधिप। सुदर्शनम् अदृश्यं तं शरैश् चक्रे हसन्न् इव।

bhīmas tu samare kruddhaḥ putraṃ tava janādhipa. sudarśanam adṛśyaṃ taṃ śaraiś cakre hasann iva.

ततो ऽस्य प्रहसन् क्रुद्धः शिरः कायाद् अपाहरत्। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन स हतः प्रापतद् भुवि।

tato 'sya prahasan kruddhaḥ śiraḥ kāyād apāharat. kṣurapreṇa sutīkṣṇena sa hataḥ prāpatad bhuvi.

तस्मिंस् तु निहते वीरे ततस् तस्य पदानुगाः। तद् अनीकवनं महत्। अदहद् भीमसेनस् तु हेलया बाणवह्निना। परिवव्रू रणे भीमं किरन्तो विशिखाञ् शितान्।

tasmiṃs tu nihate vīre tatas tasya padānugāḥ. tad anīkavanaṃ mahat. adahad bhīmasenas tu helayā bāṇavahninā. parivavrū raṇe bhīmaṃ kiranto viśikhāñ śitān.

ततस् तु निशितैर् बाणैस् तद् अनीकं वृकोदरः। इन्द्राशनिसमस्पर्शैः समन्तात् पर्यवाकिरत्। ततः क्षणेन तद् भीमो न्यहनद् भरतर्षभ।

tatas tu niśitair bāṇais tad anīkaṃ vṛkodaraḥ. indrāśanisamasparśaiḥ samantāt paryavākirat. tataḥ kṣaṇena tad bhīmo nyahanad bharatarṣabha.

तेषु तूत्साद्यमानेषु सेनाध्यक्षा महाबलाः। भीमसेनं समासाद्य ततो ऽयुध्यन्त भारत। तांस् तु सर्वाञ् शरैर् घोरैर् अवाकिरत पाण्डवः।

teṣu tūtsādyamāneṣu senādhyakṣā mahābalāḥ. bhīmasenaṃ samāsādya tato 'yudhyanta bhārata. tāṃs tu sarvāñ śarair ghorair avākirata pāṇḍavaḥ.

तथैव तावका राजन् पाण्डवेयान् महारथान्। शरवर्षेण महता समन्तात् पर्यवारयन्।

tathaiva tāvakā rājan pāṇḍaveyān mahārathān. śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayan.

व्याकुलं तद् अभूत् सर्वं पाण्डवानां परैः सह। तावकानां च समरे पाण्डवेयैर् युयुत्सताम्।

vyākulaṃ tad abhūt sarvaṃ pāṇḍavānāṃ paraiḥ saha. tāvakānāṃ ca samare pāṇḍaveyair yuyutsatām.

तत्र योधास् तदा पेतुः परस्परसमाहताः। उभयोः सेनयो राजन् संशोचन्तः स्म बान्धवान्।

tatra yodhās tadā petuḥ parasparasamāhatāḥ. ubhayoḥ senayo rājan saṃśocantaḥ sma bāndhavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...