महाभारत 9.22 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 22→

[mh-9-22] • 88 श्लोकाः

संजय उवाच। वर्तमाने तथा युद्धे घोररूपे भयानके। अभज्यत बलं तत्र तव पुत्रस्य पाण्डवैः।

saṃjaya uvāca. vartamāne tathā yuddhe ghorarūpe bhayānake. abhajyata balaṃ tatra tava putrasya pāṇḍavaiḥ.

तांस् तु यत्नेन महता संनिवार्य महारथान्। पुत्रस् ते योधयाम् आस पाण्डवानाम् अनीकिनीम्।

tāṃs tu yatnena mahatā saṃnivārya mahārathān. putras te yodhayām āsa pāṇḍavānām anīkinīm.

निवृत्ताः सहसा योधास् तव पुत्रप्रियैषिणः। संनिवृत्तेषु तेष्व् एवं युद्धम् आसीत् सुदारुणम्।

nivṛttāḥ sahasā yodhās tava putrapriyaiṣiṇaḥ. saṃnivṛtteṣu teṣv evaṃ yuddham āsīt sudāruṇam.

तावकानां परेषां च देवासुररणोपमम्। परेषां तव सैन्ये च नासीत् कश् चित् पराङ्मुखः।

tāvakānāṃ pareṣāṃ ca devāsuraraṇopamam. pareṣāṃ tava sainye ca nāsīt kaś cit parāṅmukhaḥ.

अनुमानेन युध्यन्ते संज्ञाभिश् च परस्परम्। तेषां क्षयो महान् आसीद् युध्यताम् इतरेतरम्।

anumānena yudhyante saṃjñābhiś ca parasparam. teṣāṃ kṣayo mahān āsīd yudhyatām itaretaram.

ततो युधिष्ठिरो राजा क्रोधेन महता युतः। जिगीषमाणः संग्रामे धार्तराष्ट्रान् सराजकान्।

tato yudhiṣṭhiro rājā krodhena mahatā yutaḥ. jigīṣamāṇaḥ saṃgrāme dhārtarāṣṭrān sarājakān.

त्रिभिः शारद्वतं विद्ध्वा रुक्मपुङ्खैः शिलाशितैः। चतुर्भिर् निजघानाश्वान् कल्याणान् कृतवर्मणः।

tribhiḥ śāradvataṃ viddhvā rukmapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ. caturbhir nijaghānāśvān kalyāṇān kṛtavarmaṇaḥ.

अश्वत्थामा तु हार्दिक्यम् अपोवाह यशस्विनम्। अथ शारद्वतो ऽष्टाभिः प्रत्यविध्यद् युधिष्ठिरम्।

aśvatthāmā tu hārdikyam apovāha yaśasvinam. atha śāradvato 'ṣṭābhiḥ pratyavidhyad yudhiṣṭhiram.

ततो दुर्योधनो राजा रथान् सप्तशतान् रणे। प्रेषयद् यत्र राजासौ धर्मपुत्रो युधिष्ठिरः।

tato duryodhano rājā rathān saptaśatān raṇe. preṣayad yatra rājāsau dharmaputro yudhiṣṭhiraḥ.

ते रथा रथिभिर् युक्ता मनोमारुतरंहसः। अभ्यद्रवन्त संग्रामे कौन्तेयस्य रथं प्रति।

te rathā rathibhir yuktā manomārutaraṃhasaḥ. abhyadravanta saṃgrāme kaunteyasya rathaṃ prati.

ते समन्तान् महाराज परिवार्य युधिष्ठिरम्। अदृश्यं सायकैश् चक्रुर् मेघा इव दिवाकरम्। ते दृष्ट्वा धर्मराजानं कौरवैस् तं तथाकृतम्।

te samantān mahārāja parivārya yudhiṣṭhiram. adṛśyaṃ sāyakaiś cakrur meghā iva divākaram. te dṛṣṭvā dharmarājānaṃ kauravais taṃ tathākṛtam.

नामृष्यन्त सुसंरब्धाः शिखण्डिप्रमुखा रथाः। रथैर् अग्र्यजवैर् युक्तैः किङ्किणीजालसंवृतैः। आजग्मुर् अभिरक्षन्तः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्।

nāmṛṣyanta susaṃrabdhāḥ śikhaṇḍipramukhā rathāḥ. rathair agryajavair yuktaiḥ kiṅkiṇījālasaṃvṛtaiḥ. ājagmur abhirakṣantaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram.

ततः प्रववृते रौद्रः संग्रामः शोणितोदकः। देवासुररणोपमम्। तथान्यत् सुमहच् चैव। पाण्डवानां कुरूणां च यमराष्ट्रविवर्धनः।

tataḥ pravavṛte raudraḥ saṃgrāmaḥ śoṇitodakaḥ. devāsuraraṇopamam. tathānyat sumahac caiva. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca yamarāṣṭravivardhanaḥ.

रथान् सप्तशतान् हत्वा कुरूणाम् आततायिनाम्। पाण्डवाः सह पाञ्चालैः पुनर् एवाभ्यवारयन्।

rathān saptaśatān hatvā kurūṇām ātatāyinām. pāṇḍavāḥ saha pāñcālaiḥ punar evābhyavārayan.

तत्र युद्धं महच् चासीत् तव पुत्रस्य पाण्डवैः। न च नस् तादृशं दृष्टं नैव चापि परिश्रुतम्।

tatra yuddhaṃ mahac cāsīt tava putrasya pāṇḍavaiḥ. na ca nas tādṛśaṃ dṛṣṭaṃ naiva cāpi pariśrutam.

वर्तमाने तथा युद्धे निर्मर्यादे समन्ततः। वध्यमानेषु योधेषु तावकेष्व् इतरेषु च।

vartamāne tathā yuddhe nirmaryāde samantataḥ. vadhyamāneṣu yodheṣu tāvakeṣv itareṣu ca.

निनदत्सु च योधेषु शङ्खवर्यैश् च पूरितैः। ज्याघोषैर् योधमुख्यानां तलघोषैः समंततः। उत्कृष्टैः सिंहनादैश् च गर्जितेन च धन्विनाम्।

ninadatsu ca yodheṣu śaṅkhavaryaiś ca pūritaiḥ. jyāghoṣair yodhamukhyānāṃ talaghoṣaiḥ samaṃtataḥ. utkṛṣṭaiḥ siṃhanādaiś ca garjitena ca dhanvinām.

अतिप्रवृद्धे युद्धे च छिद्यमानेषु मर्मसु। धावमानेषु योधेषु जयगृद्धिषु मारिष।

atipravṛddhe yuddhe ca chidyamāneṣu marmasu. dhāvamāneṣu yodheṣu jayagṛddhiṣu māriṣa.

संहारे सर्वतो जाते पृथिव्यां शोकसंभवे। बह्वीनाम् उत्तमस्त्रीणां सीमन्तोद्धरणे तथा।

saṃhāre sarvato jāte pṛthivyāṃ śokasaṃbhave. bahvīnām uttamastrīṇāṃ sīmantoddharaṇe tathā.

निर्मर्यादे तथा युद्धे वर्तमाने सुदारुणे। प्रादुरासन् विनाशाय तदोत्पाताः सुदारुणाः। चचाल शब्दं कुर्वाणा सपर्वतवना मही।

nirmaryāde tathā yuddhe vartamāne sudāruṇe. prādurāsan vināśāya tadotpātāḥ sudāruṇāḥ. cacāla śabdaṃ kurvāṇā saparvatavanā mahī.

सदण्डाः सोल्मुका राजञ् शीर्यमाणाः समन्ततः। उल्काः पेतुर् दिवो भूमाव् आहत्य रविमण्डलम्।

sadaṇḍāḥ solmukā rājañ śīryamāṇāḥ samantataḥ. ulkāḥ petur divo bhūmāv āhatya ravimaṇḍalam.

विष्वग्वाताः प्रादुरासन् नीचैः शर्करवर्षिणः। अश्रूणि मुमुचुर् नागा वेपथुश् चास्पृशद् भृशम्।

viṣvagvātāḥ prādurāsan nīcaiḥ śarkaravarṣiṇaḥ. aśrūṇi mumucur nāgā vepathuś cāspṛśad bhṛśam.

एतान् घोरान् अनादृत्य समुत्पातान् सुदारुणान्। पुनर् युद्धाय संमन्त्र्य क्षत्रियास् तस्थुर् अव्यथाः। रमणीये कुरुक्षेत्रे पुण्ये स्वर्गं यियासवः।

etān ghorān anādṛtya samutpātān sudāruṇān. punar yuddhāya saṃmantrya kṣatriyās tasthur avyathāḥ. ramaṇīye kurukṣetre puṇye svargaṃ yiyāsavaḥ.

ततो गान्धारराजस्य पुत्रः शकुनिर् अब्रवीत्। शकुनिः परमया शक्त्या पाण्डवं बलम् आद्रवत्। युध्यध्वम् अग्रतो यावत् पृष्ठतो हन्मि पाण्डवान्। ते यावत् पृष्ठतो हन्ति पाण्डवान् रणदुर्मदान्।

tato gāndhārarājasya putraḥ śakunir abravīt. śakuniḥ paramayā śaktyā pāṇḍavaṃ balam ādravat. yudhyadhvam agrato yāvat pṛṣṭhato hanmi pāṇḍavān. te yāvat pṛṣṭhato hanti pāṇḍavān raṇadurmadān.

ततो नः संप्रयातानां मद्रयोधास् तरस्विनः। हृष्टाः किलकिलाशब्दम् अकुर्वन्तापरे तथा।

tato naḥ saṃprayātānāṃ madrayodhās tarasvinaḥ. hṛṣṭāḥ kilakilāśabdam akurvantāpare tathā.

अस्मांस् तु पुनर् आसाद्य लब्धलक्षा दुरासदाः। शरासनानि धुन्वन्तः शरवर्षैर् अवाकिरन्।

asmāṃs tu punar āsādya labdhalakṣā durāsadāḥ. śarāsanāni dhunvantaḥ śaravarṣair avākiran.

ततो हतं परैस् तत्र मद्रराजबलं तदा। दुर्योधनबलं दृष्ट्वा पुनर् आसीत् पराङ्मुखम्।

tato hataṃ parais tatra madrarājabalaṃ tadā. duryodhanabalaṃ dṛṣṭvā punar āsīt parāṅmukham.

गान्धारराजस् तु पुनर् वाक्यम् आह ततो बली। निवर्तध्वम् अधर्मज्ञा युध्यध्वं किं सृतेन वः। सुरनारीरतिसुखं विमर्दम् एवम् अन्यथा। उत्पाटितं द्वारम् एतच् छ्रीमत् त्रिदशसद्मनः। एवम् उक्त्वा जगामाशु शकुनिस् तां पुनः पुनः। लक्षध्वजं वसिष्ठं च मनोनिलजवं महत्।

gāndhārarājas tu punar vākyam āha tato balī. nivartadhvam adharmajñā yudhyadhvaṃ kiṃ sṛtena vaḥ. suranārīratisukhaṃ vimardam evam anyathā. utpāṭitaṃ dvāram etac chrīmat tridaśasadmanaḥ. evam uktvā jagāmāśu śakunis tāṃ punaḥ punaḥ. lakṣadhvajaṃ vasiṣṭhaṃ ca manonilajavaṃ mahat.

अनीकं दशसाहस्रम् अश्वानां भरतर्षभ। आसीद् गान्धारराजस्य विमलप्रासयोधिनाम्।

anīkaṃ daśasāhasram aśvānāṃ bharatarṣabha. āsīd gāndhārarājasya vimalaprāsayodhinām.

बलेन तेन विक्रम्य वर्तमाने जनक्षये। पृष्ठतः पाण्डवानीकम् अभ्यघ्नन् निशितैः शरैः।

balena tena vikramya vartamāne janakṣaye. pṛṣṭhataḥ pāṇḍavānīkam abhyaghnan niśitaiḥ śaraiḥ.

तद् अभ्रम् इव वातेन क्षिप्यमाणं समन्ततः। अभज्यत महाराज पाण्डूनां सुमहद् बलम्।

tad abhram iva vātena kṣipyamāṇaṃ samantataḥ. abhajyata mahārāja pāṇḍūnāṃ sumahad balam.

ततो युधिष्ठिरः प्रेक्ष्य भग्नं स्वबलम् अन्तिकात्। अभ्यचोदयद् अव्यग्रः सहदेवं महाबलम्।

tato yudhiṣṭhiraḥ prekṣya bhagnaṃ svabalam antikāt. abhyacodayad avyagraḥ sahadevaṃ mahābalam.

असौ सुबलपुत्रो नो जघनं पीड्य दंशितः। सेनां निसूदयन्त्य् एष पश्य पाण्डव दुर्मतिम्।

asau subalaputro no jaghanaṃ pīḍya daṃśitaḥ. senāṃ nisūdayanty eṣa paśya pāṇḍava durmatim.

गच्छ त्वं द्रौपदेयाश् च शकुनिं सौबलं जहि। रथानीकम् अहं रक्ष्ये पाञ्चालसहितो ऽनघ।

gaccha tvaṃ draupadeyāś ca śakuniṃ saubalaṃ jahi. rathānīkam ahaṃ rakṣye pāñcālasahito 'nagha.

गच्छन्तु कुञ्जराः सर्वे वाजिनश् च सह त्वया। पादाताश् च त्रिसाहस्राः शकुनिं सौबलं जहि। किरन्तो यत्र चैवास्मान् परिशिष्टो महामते। ममानुध्यानमहिमा भविष्यति न संशयः। न च शासनकर्तान्यस् त्वत्तस् तिष्ठति कश् चन। यद् आज्ञापयसीत्य् एवम् अवदत् प्रीतिमानसः।

gacchantu kuñjarāḥ sarve vājinaś ca saha tvayā. pādātāś ca trisāhasrāḥ śakuniṃ saubalaṃ jahi. kiranto yatra caivāsmān pariśiṣṭo mahāmate. mamānudhyānamahimā bhaviṣyati na saṃśayaḥ. na ca śāsanakartānyas tvattas tiṣṭhati kaś cana. yad ājñāpayasīty evam avadat prītimānasaḥ.

ततो गजाः सप्तशताश् चापपाणिभिर् आस्थिताः। पञ्च चाश्वसहस्राणि सहदेवश् च वीर्यवान्।

tato gajāḥ saptaśatāś cāpapāṇibhir āsthitāḥ. pañca cāśvasahasrāṇi sahadevaś ca vīryavān.

पादाताश् च त्रिसाहस्रा द्रौपदेयाश् च सर्वशः। रणे ह्य् अभ्यद्रवंस् ते तु शकुनिं युद्धदुर्मदम्।

pādātāś ca trisāhasrā draupadeyāś ca sarvaśaḥ. raṇe hy abhyadravaṃs te tu śakuniṃ yuddhadurmadam.

ततस् तु सौबलो राजन्न् अभ्यतिक्रम्य पाण्डवान्। जघान पृष्ठतः सेनां जयगृध्रः प्रतापवान्।

tatas tu saubalo rājann abhyatikramya pāṇḍavān. jaghāna pṛṣṭhataḥ senāṃ jayagṛdhraḥ pratāpavān.

अश्वारोहास् तु संरब्धाः पाण्डवानां तरस्विनाम्। प्राविशन् सौबलानीकम् अभ्यतिक्रम्य तान् रथान्।

aśvārohās tu saṃrabdhāḥ pāṇḍavānāṃ tarasvinām. prāviśan saubalānīkam abhyatikramya tān rathān.

ते तत्र सादिनः शूराः सौबलस्य महद् बलम्। गजमध्ये ऽवतिष्ठन्तः शरवर्षैर् अवाकिरन्।

te tatra sādinaḥ śūrāḥ saubalasya mahad balam. gajamadhye 'vatiṣṭhantaḥ śaravarṣair avākiran.

तद् उद्यतगदाप्रासम् अकापुरुषसेवितम्। प्रावर्तत महद् युद्धं राजन् दुर्मन्त्रिते तव।

tad udyatagadāprāsam akāpuruṣasevitam. prāvartata mahad yuddhaṃ rājan durmantrite tava.

उपारमन्त ज्याशब्दाः प्रेक्षका रथिनो ऽभवन्। न हि स्वेषां परेषां वा विशेषः प्रत्यदृश्यत।

upāramanta jyāśabdāḥ prekṣakā rathino 'bhavan. na hi sveṣāṃ pareṣāṃ vā viśeṣaḥ pratyadṛśyata.

शूरबाहुविसृष्टानां शक्तीनां भरतर्षभ। ज्योतिषाम् इव संपातम् अपश्यन् कुरुपाण्डवाः।

śūrabāhuvisṛṣṭānāṃ śaktīnāṃ bharatarṣabha. jyotiṣām iva saṃpātam apaśyan kurupāṇḍavāḥ.

ऋष्टिभिर् विमलाभिश् च तत्र तत्र विशां पते। संपतन्तीभिर् आकाशम् आवृतं बह्व् अशोभत।

ṛṣṭibhir vimalābhiś ca tatra tatra viśāṃ pate. saṃpatantībhir ākāśam āvṛtaṃ bahv aśobhata.

प्रासानां पततां राजन् रूपम् आसीत् समन्ततः। शलभानाम् इवाकाशे तदा भरतसत्तम।

prāsānāṃ patatāṃ rājan rūpam āsīt samantataḥ. śalabhānām ivākāśe tadā bharatasattama.

रुधिरोक्षितसर्वाङ्गा विप्रविद्धैर् नियन्तृभिः। हयाः परिपतन्ति स्म शतशो ऽथ सहस्रशः।

rudhirokṣitasarvāṅgā vipraviddhair niyantṛbhiḥ. hayāḥ paripatanti sma śataśo 'tha sahasraśaḥ.

अन्योन्यपरिपिष्टाश् च समासाद्य परस्परम्। अविक्षताः स्म दृश्यन्ते वमन्तो रुधिरं मुखैः।

anyonyaparipiṣṭāś ca samāsādya parasparam. avikṣatāḥ sma dṛśyante vamanto rudhiraṃ mukhaiḥ.

ततो ऽभवत् तमो घोरं सैन्येन रजसा वृते। तान् अपाक्रमतो ऽद्राक्षं तस्माद् देशाद् अरिंदमान्। अश्वान् राजन् मनुष्यांश् च रजसा संवृते सति।

tato 'bhavat tamo ghoraṃ sainyena rajasā vṛte. tān apākramato 'drākṣaṃ tasmād deśād ariṃdamān. aśvān rājan manuṣyāṃś ca rajasā saṃvṛte sati.

भूमौ निपतिताश् चान्ये वमन्तो रुधिरं बहु। केशाकेशिसमालग्ना न शेकुश् चेष्टितुं जनाः।

bhūmau nipatitāś cānye vamanto rudhiraṃ bahu. keśākeśisamālagnā na śekuś ceṣṭituṃ janāḥ.

अन्योन्यम् अश्वपृष्ठेभ्यो विकर्षन्तो महाबलाः। मल्ला इव समासाद्य निजघ्नुर् इतरेतरम्। अश्वैश् च व्यपकृष्यन्त बहवो ऽत्र गतासवः।

anyonyam aśvapṛṣṭhebhyo vikarṣanto mahābalāḥ. mallā iva samāsādya nijaghnur itaretaram. aśvaiś ca vyapakṛṣyanta bahavo 'tra gatāsavaḥ.

भूमौ निपतिताश् चान्ये बहवो विजयैषिणः। तत्र तत्र व्यदृश्यन्त पुरुषाः शूरमानिनः।

bhūmau nipatitāś cānye bahavo vijayaiṣiṇaḥ. tatra tatra vyadṛśyanta puruṣāḥ śūramāninaḥ.

रक्तोक्षितैश् छिन्नभुजैर् अपकृष्टशिरोरुहैः। व्यदृश्यत मही कीर्णा शतशो ऽथ सहस्रशः।

raktokṣitaiś chinnabhujair apakṛṣṭaśiroruhaiḥ. vyadṛśyata mahī kīrṇā śataśo 'tha sahasraśaḥ.

दूरं न शक्यं तत्रासीद् गन्तुम् अश्वेन केन चित्। साश्वारोहैर् हतैर् अश्वैर् आवृते वसुधातले।

dūraṃ na śakyaṃ tatrāsīd gantum aśvena kena cit. sāśvārohair hatair aśvair āvṛte vasudhātale.

रुधिरोक्षितसंनाहैर् आत्तशस्त्रैर् उदायुधैः। नानाप्रहरणैर् घोरैः परस्परवधैषिभिः। सुसंनिकृष्टैः संग्रामे हतभूयिष्ठसैनिकैः।

rudhirokṣitasaṃnāhair āttaśastrair udāyudhaiḥ. nānāpraharaṇair ghoraiḥ parasparavadhaiṣibhiḥ. susaṃnikṛṣṭaiḥ saṃgrāme hatabhūyiṣṭhasainikaiḥ.

स मुहूर्तं ततो युद्ध्वा सौबलो ऽथ विशां पते। षट्सहस्रैर् हयैः शिष्टैर् अपायाच् छकुनिस् ततः।

sa muhūrtaṃ tato yuddhvā saubalo 'tha viśāṃ pate. ṣaṭsahasrair hayaiḥ śiṣṭair apāyāc chakunis tataḥ.

तथैव पाण्डवानीकं रुधिरेण समुक्षितम्। षट्सहस्रैर् हयैः शिष्टैर् अपायाच् छ्रान्तवाहनम्।

tathaiva pāṇḍavānīkaṃ rudhireṇa samukṣitam. ṣaṭsahasrair hayaiḥ śiṣṭair apāyāc chrāntavāhanam.

अश्वारोहास् तु पाण्डूनाम् अब्रुवन् रुधिरोक्षिताः। शकुनिं मारयामो ऽद्य सहपुत्रं सबान्धवम्। ततो दुर्योधनं पापं पाण्डवानां प्रसादतः। सुसंनिकृष्टाः संग्रामे भूयिष्ठं त्यक्तजीविताः।

aśvārohās tu pāṇḍūnām abruvan rudhirokṣitāḥ. śakuniṃ mārayāmo 'dya sahaputraṃ sabāndhavam. tato duryodhanaṃ pāpaṃ pāṇḍavānāṃ prasādataḥ. susaṃnikṛṣṭāḥ saṃgrāme bhūyiṣṭhaṃ tyaktajīvitāḥ.

नेह शक्यं रथैर् योद्धुं कुत एव महागजैः। रथान् एव रथा यान्तु कुञ्जराः कुञ्जरान् अपि। वयं पश्चाद् गमिष्यामः सहितास् त्यक्तजीविताः। भृशं पलायने तस्माद् उपाधिं समुपाश्रिताः।

neha śakyaṃ rathair yoddhuṃ kuta eva mahāgajaiḥ. rathān eva rathā yāntu kuñjarāḥ kuñjarān api. vayaṃ paścād gamiṣyāmaḥ sahitās tyaktajīvitāḥ. bhṛśaṃ palāyane tasmād upādhiṃ samupāśritāḥ.

प्रतियातो हि शकुनिः स्वम् अनीकम् अवस्थितः। न पुनः सौबलो राजा युद्धम् अभ्यागमिष्यति।

pratiyāto hi śakuniḥ svam anīkam avasthitaḥ. na punaḥ saubalo rājā yuddham abhyāgamiṣyati.

ततस् तु द्रौपदेयाश् च ते च मत्ता महाद्विपाः। प्रययुर् यत्र पाञ्चाल्यो धृष्टद्युम्नो महारथः।

tatas tu draupadeyāś ca te ca mattā mahādvipāḥ. prayayur yatra pāñcālyo dhṛṣṭadyumno mahārathaḥ.

सहदेवो ऽपि कौरव्य रजोमेघे समुत्थिते। एकाकी प्रययौ तत्र यत्र राजा युधिष्ठिरः।

sahadevo 'pi kauravya rajomeghe samutthite. ekākī prayayau tatra yatra rājā yudhiṣṭhiraḥ.

ततस् तेषु प्रयातेषु शकुनिः सौबलः पुनः। पार्श्वतो ऽभ्यहनत् क्रुद्धो धृष्टद्युम्नस्य वाहिनीम्।

tatas teṣu prayāteṣu śakuniḥ saubalaḥ punaḥ. pārśvato 'bhyahanat kruddho dhṛṣṭadyumnasya vāhinīm.

तत् पुनस् तुमुलं युद्धं प्राणांस् त्यक्त्वाभ्यवर्तत। तावकानां परेषां च परस्परवधैषिणाम्।

tat punas tumulaṃ yuddhaṃ prāṇāṃs tyaktvābhyavartata. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca parasparavadhaiṣiṇām.

ते ह्य् अन्योन्यम् अवेक्षन्त तस्मिन् वीरसमागमे। योधाः पर्यपतन् राजञ् शतशो ऽथ सहस्रशः।

te hy anyonyam avekṣanta tasmin vīrasamāgame. yodhāḥ paryapatan rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

असिभिश् छिद्यमानानां शिरसां लोकसंक्षये। प्रादुरासीन् महाशब्दस् तालानां पतताम् इव।

asibhiś chidyamānānāṃ śirasāṃ lokasaṃkṣaye. prādurāsīn mahāśabdas tālānāṃ patatām iva.

विमुक्तानां शरीराणां भिन्नानां पततां भुवि। सायुधानां च बाहूनाम् उरूणां च विशां पते। आसीत् कटकटाशब्दः सुमहान् रोमहर्षणः।

vimuktānāṃ śarīrāṇāṃ bhinnānāṃ patatāṃ bhuvi. sāyudhānāṃ ca bāhūnām urūṇāṃ ca viśāṃ pate. āsīt kaṭakaṭāśabdaḥ sumahān romaharṣaṇaḥ.

निघ्नन्तो निशितैः शस्त्रैर् भ्रातॄन् पुत्रान् सखीन् अपि। योधाः परिपतन्ति स्म यथामिषकृते खगाः।

nighnanto niśitaiḥ śastrair bhrātṝn putrān sakhīn api. yodhāḥ paripatanti sma yathāmiṣakṛte khagāḥ.

अन्योन्यं प्रतिसंरब्धाः समासाद्य परस्परम्। अहं पूर्वम् अहं पूर्वम् इति न्यघ्नन् सहस्रशः।

anyonyaṃ pratisaṃrabdhāḥ samāsādya parasparam. ahaṃ pūrvam ahaṃ pūrvam iti nyaghnan sahasraśaḥ.

संघातैर् आसनभ्रष्टैर् अश्वारोहैर् गतासुभिः। हयाः परिपतन्ति स्म शतशो ऽथ सहस्रशः।

saṃghātair āsanabhraṣṭair aśvārohair gatāsubhiḥ. hayāḥ paripatanti sma śataśo 'tha sahasraśaḥ.

स्फुरतां प्रतिपिष्टानाम् अश्वानां शीघ्रसारिणाम्। स्तनतां च मनुष्याणां संनद्धानां विशां पते।

sphuratāṃ pratipiṣṭānām aśvānāṃ śīghrasāriṇām. stanatāṃ ca manuṣyāṇāṃ saṃnaddhānāṃ viśāṃ pate.

शक्त्यृष्टिप्रासशब्दश् च तुमुलः समजायत। भिन्दतां परमर्माणि राजन् दुर्मन्त्रिते तव। एवं हि योधाः संरब्धाः परस्परसमाहताः।

śaktyṛṣṭiprāsaśabdaś ca tumulaḥ samajāyata. bhindatāṃ paramarmāṇi rājan durmantrite tava. evaṃ hi yodhāḥ saṃrabdhāḥ parasparasamāhatāḥ.

श्रमाभिभूताः संरब्धाः श्रान्तवाहाः पिपासिताः। विक्षताश् च शितैः शस्त्रैर् अभ्यवर्तन्त तावकाः।

śramābhibhūtāḥ saṃrabdhāḥ śrāntavāhāḥ pipāsitāḥ. vikṣatāś ca śitaiḥ śastrair abhyavartanta tāvakāḥ.

मत्ता रुधिरगन्धेन बहवो ऽत्र विचेतसः। जघ्नुः परान् स्वकांश् चैव प्राप्तान् प्राप्तान् अनन्तरान्।

mattā rudhiragandhena bahavo 'tra vicetasaḥ. jaghnuḥ parān svakāṃś caiva prāptān prāptān anantarān.

बहवश् च गतप्राणाः क्षत्रिया जयगृद्धिनः। भूमाव् अभ्यपतन् राजञ् शरवृष्टिभिर् आवृताः।

bahavaś ca gataprāṇāḥ kṣatriyā jayagṛddhinaḥ. bhūmāv abhyapatan rājañ śaravṛṣṭibhir āvṛtāḥ.

वृकगृध्रशृगालानां तुमुले मोदने ऽहनि। आसीद् बलक्षयो घोरस् तव पुत्रस्य पश्यतः।

vṛkagṛdhraśṛgālānāṃ tumule modane 'hani. āsīd balakṣayo ghoras tava putrasya paśyataḥ.

नराश्वकायसंछन्ना भूमिर् आसीद् विशां पते। रुधिरोदकचित्रा च भीरूणां भयवर्धिनी।

narāśvakāyasaṃchannā bhūmir āsīd viśāṃ pate. rudhirodakacitrā ca bhīrūṇāṃ bhayavardhinī.

असिभिः पट्टिशैः शूलैस् तक्षमाणाः पुनः पुनः। तावकाः पाण्डवाश् चैव नाभ्यवर्तन्त भारत।

asibhiḥ paṭṭiśaiḥ śūlais takṣamāṇāḥ punaḥ punaḥ. tāvakāḥ pāṇḍavāś caiva nābhyavartanta bhārata.

प्रहरन्तो यथाशक्ति यावत् प्राणस्य धारणम्। योधाः परिपतन्ति स्म वमन्तो रुधिरं व्रणैः।

praharanto yathāśakti yāvat prāṇasya dhāraṇam. yodhāḥ paripatanti sma vamanto rudhiraṃ vraṇaiḥ.

शिरो गृहीत्वा केशेषु कबन्धः समदृश्यत। उद्यम्य निशितं खड्गं रुधिरेण समुक्षितम्।

śiro gṛhītvā keśeṣu kabandhaḥ samadṛśyata. udyamya niśitaṃ khaḍgaṃ rudhireṇa samukṣitam.

अथोत्थितेषु बहुषु कबन्धेषु जनाधिप। तथा रुधिरगन्धेन योधाः कश्मलम् आविशन्।

athotthiteṣu bahuṣu kabandheṣu janādhipa. tathā rudhiragandhena yodhāḥ kaśmalam āviśan.

मन्दीभूते ततः शब्दे पाण्डवानां महद् बलम्। अल्पावशिष्टैस् तुरगैर् अभ्यवर्तत सौबलः।

mandībhūte tataḥ śabde pāṇḍavānāṃ mahad balam. alpāvaśiṣṭais turagair abhyavartata saubalaḥ.

ततो ऽभ्यधावंस् त्वरिताः पाण्डवा जयगृद्धिनः। पदातयश् च नागाश् च सादिनश् चोद्यतायुधाः।

tato 'bhyadhāvaṃs tvaritāḥ pāṇḍavā jayagṛddhinaḥ. padātayaś ca nāgāś ca sādinaś codyatāyudhāḥ.

कोष्टकीकृत्य चाप्य् एनं परिक्षिप्य च सर्वशः। शस्त्रैर् नानाविधैर् जघ्नुर् युद्धपारं तितीर्षवः। द्राव्यमाणं बलं दृष्ट्वा तव पुत्रस्य पश्यतः।

koṣṭakīkṛtya cāpy enaṃ parikṣipya ca sarvaśaḥ. śastrair nānāvidhair jaghnur yuddhapāraṃ titīrṣavaḥ. drāvyamāṇaṃ balaṃ dṛṣṭvā tava putrasya paśyataḥ.

त्वदीयास् तांस् तु संप्रेक्ष्य सर्वतः समभिद्रुतान्। साश्वपत्तिद्विपरथाः पाण्डवान् अभिदुद्रुवुः।

tvadīyās tāṃs tu saṃprekṣya sarvataḥ samabhidrutān. sāśvapattidviparathāḥ pāṇḍavān abhidudruvuḥ.

के चित् पदातयः पद्भिर् मुष्टिभिश् च परस्परम्। निजघ्नुः समरे शूराः क्षीणशस्त्रास् ततो ऽपतन्।

ke cit padātayaḥ padbhir muṣṭibhiś ca parasparam. nijaghnuḥ samare śūrāḥ kṣīṇaśastrās tato 'patan.

रथेभ्यो रथिनः पेतुर् द्विपेभ्यो हस्तिसादिनः। विमानेभ्य इव भ्रष्टाः सिद्धाः पुण्यक्षयाद् यथा।

rathebhyo rathinaḥ petur dvipebhyo hastisādinaḥ. vimānebhya iva bhraṣṭāḥ siddhāḥ puṇyakṣayād yathā.

एवम् अन्योन्यम् आयस्ता योधा जघ्नुर् महामृधे। पितॄन् भ्रातॄन् वयस्यांश् च पुत्रान् अपि तथापरे।

evam anyonyam āyastā yodhā jaghnur mahāmṛdhe. pitṝn bhrātṝn vayasyāṃś ca putrān api tathāpare.

एवम् आसीद् अमर्यादं युद्धं भरतसत्तम। प्रासासिबाणकलिले वर्तमाने सुदारुणे।

evam āsīd amaryādaṃ yuddhaṃ bharatasattama. prāsāsibāṇakalile vartamāne sudāruṇe.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...