महाभारत 9.21 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 21→

[mh-9-21] • 44 श्लोकाः

संजय उवाच। पुत्रस् तु ते महाराज रथस्थो रथिनां वरः। दुर्धरः स पुमान् कश् चित् पाण्डवान् प्रति भारत। दुरुत्सहो बभौ युद्धे यथा रुद्रः प्रतापवान्।

saṃjaya uvāca. putras tu te mahārāja rathastho rathināṃ varaḥ. durdharaḥ sa pumān kaś cit pāṇḍavān prati bhārata. durutsaho babhau yuddhe yathā rudraḥ pratāpavān.

तस्य बाणसहस्रैस् तु प्रच्छन्ना ह्य् अभवन् मही। परांश् च सिषिचे बाणैर् धाराभिर् इव पर्वतान्।

tasya bāṇasahasrais tu pracchannā hy abhavan mahī. parāṃś ca siṣice bāṇair dhārābhir iva parvatān.

न च सो ऽस्ति पुमान् कश् चित् पाण्डवानां महाहवे। हयो गजो रथो वापि यो ऽस्य बाणैर् अविक्षतः।

na ca so 'sti pumān kaś cit pāṇḍavānāṃ mahāhave. hayo gajo ratho vāpi yo 'sya bāṇair avikṣataḥ.

यं यं हि समरे योधं प्रपश्यामि विशां पते। स स बाणैश् चितो ऽभूद् वै पुत्रेण तव भारत।

yaṃ yaṃ hi samare yodhaṃ prapaśyāmi viśāṃ pate. sa sa bāṇaiś cito 'bhūd vai putreṇa tava bhārata.

यथा सैन्येन रजसा समुद्धूतेन वाहिनी। प्रत्यदृश्यत संछन्ना तथा बाणैर् महात्मनः।

yathā sainyena rajasā samuddhūtena vāhinī. pratyadṛśyata saṃchannā tathā bāṇair mahātmanaḥ.

बाणभूताम् अपश्याम पृथिवीं पृथिवीपते। दुर्योधनेन प्रकृतां क्षिप्रहस्तेन धन्विना।

bāṇabhūtām apaśyāma pṛthivīṃ pṛthivīpate. duryodhanena prakṛtāṃ kṣiprahastena dhanvinā.

तेषु योधसहस्रेषु तावकेषु परेषु च। एको दुर्योधनो ह्य् आसीत् पुमान् इति मतिर् मम।

teṣu yodhasahasreṣu tāvakeṣu pareṣu ca. eko duryodhano hy āsīt pumān iti matir mama.

तत्राद्भुतम् अपश्याम तव पुत्रस्य विक्रमम्। यद् एकं सहिताः पार्था नात्यवर्तन्त भारत।

tatrādbhutam apaśyāma tava putrasya vikramam. yad ekaṃ sahitāḥ pārthā nātyavartanta bhārata.

युधिष्ठिरं शतेनाजौ विव्याध भरतर्षभ। भीमसेनं च सप्तत्या सहदेवं च सप्तभिः।

yudhiṣṭhiraṃ śatenājau vivyādha bharatarṣabha. bhīmasenaṃ ca saptatyā sahadevaṃ ca saptabhiḥ.

नकुलं च चतुःषष्ट्या धृष्टद्युम्नं च पञ्चभिः। सप्तभिर् द्रौपदेयांश् च त्रिभिर् विव्याध सात्यकिम्। धनुश् चिच्छेद भल्लेन सहदेवस्य मारिष।

nakulaṃ ca catuḥṣaṣṭyā dhṛṣṭadyumnaṃ ca pañcabhiḥ. saptabhir draupadeyāṃś ca tribhir vivyādha sātyakim. dhanuś ciccheda bhallena sahadevasya māriṣa.

तद् अपास्य धनुश् छिन्नं माद्रीपुत्रः प्रतापवान्। अभ्यधावत राजानं प्रगृह्यान्यन् महद् धनुः। ततो दुर्योधनं संख्ये विव्याध दशभिः शरैः।

tad apāsya dhanuś chinnaṃ mādrīputraḥ pratāpavān. abhyadhāvata rājānaṃ pragṛhyānyan mahad dhanuḥ. tato duryodhanaṃ saṃkhye vivyādha daśabhiḥ śaraiḥ.

नकुलश् च ततो वीरो राजानं नवभिः शरैः। घोररूपैर् महेष्वासो विव्याध च ननाद च।

nakulaś ca tato vīro rājānaṃ navabhiḥ śaraiḥ. ghorarūpair maheṣvāso vivyādha ca nanāda ca.

सात्यकिश् चापि राजानं शरेणानतपर्वणा। द्रौपदेयास् त्रिसप्तत्या धर्मराजश् च सप्तभिः। अशीत्या भीमसेनश् च शरै राजानम् आर्दयत्।

sātyakiś cāpi rājānaṃ śareṇānataparvaṇā. draupadeyās trisaptatyā dharmarājaś ca saptabhiḥ. aśītyā bhīmasenaś ca śarai rājānam ārdayat.

समन्तात् कीर्यमाणस् तु बाणसंघैर् महात्मभिः। न चचाल महाराज सर्वसैन्यस्य पश्यतः।

samantāt kīryamāṇas tu bāṇasaṃghair mahātmabhiḥ. na cacāla mahārāja sarvasainyasya paśyataḥ.

लाघवं सौष्ठवं चापि वीर्यं चैव महात्मनः। अति सर्वाणि भूतानि ददृशुः सर्वमानवाः।

lāghavaṃ sauṣṭhavaṃ cāpi vīryaṃ caiva mahātmanaḥ. ati sarvāṇi bhūtāni dadṛśuḥ sarvamānavāḥ.

धार्तराष्ट्रास् तु राजेन्द्र यात्वा तु स्वल्पम् अन्तरम्। अपश्यमाना राजानं पर्यवर्तन्त दंशिताः।

dhārtarāṣṭrās tu rājendra yātvā tu svalpam antaram. apaśyamānā rājānaṃ paryavartanta daṃśitāḥ.

तेषाम् आपततां घोरस् तुमुलः समजायत। क्षुब्धस्य हि समुद्रस्य प्रावृट्काले यथा निशि।

teṣām āpatatāṃ ghoras tumulaḥ samajāyata. kṣubdhasya hi samudrasya prāvṛṭkāle yathā niśi.

समासाद्य रणे ते तु राजानम् अपराजितम्। प्रत्युद्ययुर् महेष्वासाः पाण्डवान् आततायिनः।

samāsādya raṇe te tu rājānam aparājitam. pratyudyayur maheṣvāsāḥ pāṇḍavān ātatāyinaḥ.

भीमसेनं रणे क्रुद्धं द्रोणपुत्रो न्यवारयत्। ततो बाणैर् महाराज प्रमुक्तैः सर्वतोदिशम्। नाज्ञायन्त रणे वीरा न दिशः प्रदिशस् तथा।

bhīmasenaṃ raṇe kruddhaṃ droṇaputro nyavārayat. tato bāṇair mahārāja pramuktaiḥ sarvatodiśam. nājñāyanta raṇe vīrā na diśaḥ pradiśas tathā.

ताव् उभौ क्रूरकर्माणाव् उभौ भारत दुःसहौ। घोररूपम् अयुध्येतां कृतप्रतिकृतैषिणौ। त्रासयन्तौ जगत् सर्वं ज्याक्षेपविहतत्वचौ।

tāv ubhau krūrakarmāṇāv ubhau bhārata duḥsahau. ghorarūpam ayudhyetāṃ kṛtapratikṛtaiṣiṇau. trāsayantau jagat sarvaṃ jyākṣepavihatatvacau.

शकुनिस् तु रणे वीरो युधिष्ठिरम् अपीडयत्। तस्याश्वांश् चतुरो हत्वा सुबलस्य सुतो विभुः। यन्त्रेण हन्यमानौ तु रथाङ्गाव् अपि चिच्छिदे। मण्डलाग्रं धनुश् चापि निशितांस् तोमरान् अपि। नाराचान् अर्धनाराचान् सुपुण्यान् मुद्गरान् अपि। स्वर्णदण्डां च शक्तिं च भिण्डिपालान् परस्वधान्। निरुन्धयन् सत्यधृतिं कृत्वैतत् कर्म दारुणम्। नादं चकार बलवान् सर्वसैन्यानि कम्पयन्।

śakunis tu raṇe vīro yudhiṣṭhiram apīḍayat. tasyāśvāṃś caturo hatvā subalasya suto vibhuḥ. yantreṇa hanyamānau tu rathāṅgāv api cicchide. maṇḍalāgraṃ dhanuś cāpi niśitāṃs tomarān api. nārācān ardhanārācān supuṇyān mudgarān api. svarṇadaṇḍāṃ ca śaktiṃ ca bhiṇḍipālān parasvadhān. nirundhayan satyadhṛtiṃ kṛtvaitat karma dāruṇam. nādaṃ cakāra balavān sarvasainyāni kampayan.

एतस्मिन्न् अन्तरे वीरं राजानम् अपराजितम्। अपोवाह रथेनाजौ सहदेवः प्रतापवान्।

etasminn antare vīraṃ rājānam aparājitam. apovāha rathenājau sahadevaḥ pratāpavān.

अथान्यं रथम् आस्थाय धर्मराजो युधिष्ठिरः। शकुनिं नवभिर् विद्ध्वा पुनर् विव्याध पञ्चभिः। ननाद च महानादं प्रवरः सर्वधन्विनाम्।

athānyaṃ ratham āsthāya dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. śakuniṃ navabhir viddhvā punar vivyādha pañcabhiḥ. nanāda ca mahānādaṃ pravaraḥ sarvadhanvinām.

तद् युद्धम् अभवच् चित्रं घोररूपं च मारिष। ईक्षितृप्रीतिजननं सिद्धचारणसेवितम्।

tad yuddham abhavac citraṃ ghorarūpaṃ ca māriṣa. īkṣitṛprītijananaṃ siddhacāraṇasevitam.

उलूकस् तु महेष्वासं नकुलं युद्धदुर्मदम्। अभ्यद्रवद् अमेयात्मा शरवर्षैः समन्ततः।

ulūkas tu maheṣvāsaṃ nakulaṃ yuddhadurmadam. abhyadravad ameyātmā śaravarṣaiḥ samantataḥ.

तथैव नकुलः शूरः सौबलस्य सुतं रणे। शरवर्षेण महता समन्तात् पर्यवारयत्।

tathaiva nakulaḥ śūraḥ saubalasya sutaṃ raṇe. śaravarṣeṇa mahatā samantāt paryavārayat.

तौ तत्र समरे वीरौ कुलपुत्रौ महारथौ। योधयन्ताव् अपश्येतां परस्परकृतागसौ।

tau tatra samare vīrau kulaputrau mahārathau. yodhayantāv apaśyetāṃ parasparakṛtāgasau.

तथैव कृतवर्मा तु शैनेयं शत्रुतापनम्। योधयञ् शुशुभे राजन् बलं शक्र इवाहवे।

tathaiva kṛtavarmā tu śaineyaṃ śatrutāpanam. yodhayañ śuśubhe rājan balaṃ śakra ivāhave.

दुर्योधनो धनुश् छित्त्वा धृष्टद्युम्नस्य संयुगे। पञ्चभिर् निशितैस् तीक्ष्णैः शरैर् विव्याध मर्षयन्। अथैनं छिन्नधन्वानं विव्याध निशितैः शरैः।

duryodhano dhanuś chittvā dhṛṣṭadyumnasya saṃyuge. pañcabhir niśitais tīkṣṇaiḥ śarair vivyādha marṣayan. athainaṃ chinnadhanvānaṃ vivyādha niśitaiḥ śaraiḥ.

धृष्टद्युम्नो ऽपि समरे प्रगृह्य परमायुधम्। राजानं योधयाम् आस पश्यतां सर्वधन्विनाम्।

dhṛṣṭadyumno 'pi samare pragṛhya paramāyudham. rājānaṃ yodhayām āsa paśyatāṃ sarvadhanvinām.

तयोर् युद्धं महच् चासीत् संग्रामे भरतर्षभ। प्रभिन्नयोर् यथा सक्तं मत्तयोर् वरहस्तिनोः।

tayor yuddhaṃ mahac cāsīt saṃgrāme bharatarṣabha. prabhinnayor yathā saktaṃ mattayor varahastinoḥ.

गौतमस् तु रणे क्रुद्धो द्रौपदेयान् महाबलान्। विव्याध बहुभिः शूरः शरैः संनतपर्वभिः।

gautamas tu raṇe kruddho draupadeyān mahābalān. vivyādha bahubhiḥ śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

तस्य तैर् अभवद् युद्धम् इन्द्रियैर् इव देहिनः। घोररूपम् असंवार्यं निर्मर्यादम् अतीव च।

tasya tair abhavad yuddham indriyair iva dehinaḥ. ghorarūpam asaṃvāryaṃ nirmaryādam atīva ca.

ते च तं पीडयाम् आसुर् इन्द्रियाणीव बालिशम्। स च तान् प्रतिसंरब्धः प्रत्ययोधयद् आहवे।

te ca taṃ pīḍayām āsur indriyāṇīva bāliśam. sa ca tān pratisaṃrabdhaḥ pratyayodhayad āhave.

एवं चित्रम् अभूद् युद्धं तस्य तैः सह भारत। उत्थायोत्थाय हि यथा देहिनाम् इन्द्रियैर् विभो।

evaṃ citram abhūd yuddhaṃ tasya taiḥ saha bhārata. utthāyotthāya hi yathā dehinām indriyair vibho.

नराश् चैव नरैः सार्धं दन्तिनो दन्तिभिस् तथा। हया हयैः समासक्ता रथिनो रथिभिस् तथा। संकुलं चाभवद् भूयो घोररूपं विशां पते।

narāś caiva naraiḥ sārdhaṃ dantino dantibhis tathā. hayā hayaiḥ samāsaktā rathino rathibhis tathā. saṃkulaṃ cābhavad bhūyo ghorarūpaṃ viśāṃ pate.

इदं चित्रम् इदं घोरम् इदं रौद्रम् इति प्रभो। युद्धान्य् आसन् महाराज घोराणि च बहूनि च।

idaṃ citram idaṃ ghoram idaṃ raudram iti prabho. yuddhāny āsan mahārāja ghorāṇi ca bahūni ca.

ते समासाद्य समरे परस्परम् अरिंदमाः। विव्यधुश् चैव जघ्नुश् च समासाद्य महाहवे।

te samāsādya samare parasparam ariṃdamāḥ. vivyadhuś caiva jaghnuś ca samāsādya mahāhave.

तेषां शस्त्रसमुद्भूतं रजस् तीव्रम् अदृश्यत। प्रवातेनोद्धतं राजन् धावद्भिश् चाश्वसादिभिः।

teṣāṃ śastrasamudbhūtaṃ rajas tīvram adṛśyata. pravātenoddhataṃ rājan dhāvadbhiś cāśvasādibhiḥ.

रथनेमिसमुद्भूतं निःश्वासैश् चापि दन्तिनाम्। रजः संध्याभ्रकपिलं दिवाकरपथं ययौ। एकच्छायम् इवाकाशं समभूत् तत्र धन्विनाम्।

rathanemisamudbhūtaṃ niḥśvāsaiś cāpi dantinām. rajaḥ saṃdhyābhrakapilaṃ divākarapathaṃ yayau. ekacchāyam ivākāśaṃ samabhūt tatra dhanvinām.

रजसा तेन संपृक्ते भास्करे निष्प्रभीकृते। संछादिताभवद् भूमिस् ते च शूरा महारथाः।

rajasā tena saṃpṛkte bhāskare niṣprabhīkṛte. saṃchāditābhavad bhūmis te ca śūrā mahārathāḥ.

मुहूर्ताद् इव संवृत्तं नीरजस्कं समन्ततः। वीरशोणितसिक्तायां भूमौ भरतसत्तम। उपाशाम्यत् ततस् तीव्रं तद् रजो घोरदर्शनम्।

muhūrtād iva saṃvṛttaṃ nīrajaskaṃ samantataḥ. vīraśoṇitasiktāyāṃ bhūmau bharatasattama. upāśāmyat tatas tīvraṃ tad rajo ghoradarśanam.

ततो ऽपश्यं महाराज द्वंद्वयुद्धानि भारत। यथाप्राग्र्यं यथाज्येष्ठं मध्याह्ने वै सुदारुणे। वर्मणां तत्र राजेन्द्र व्यदृश्यन्तोज्ज्वलाः प्रभाः।

tato 'paśyaṃ mahārāja dvaṃdvayuddhāni bhārata. yathāprāgryaṃ yathājyeṣṭhaṃ madhyāhne vai sudāruṇe. varmaṇāṃ tatra rājendra vyadṛśyantojjvalāḥ prabhāḥ.

शब्दः सुतुमुलः संख्ये शराणां पतताम् अभूत्। महावेणुवनस्येव दह्यमानस्य सर्वतः।

śabdaḥ sutumulaḥ saṃkhye śarāṇāṃ patatām abhūt. mahāveṇuvanasyeva dahyamānasya sarvataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents