महाभारत 9.19 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 19→

[mh-9-19] • 26 श्लोकाः

संजय उवाच। संनिवृत्ते बलौघे तु शाल्वो म्लेच्छगणाधिपः। अभ्यवर्तत संक्रुद्धः पाण्डूनां सुमहद् बलम्।

saṃjaya uvāca. saṃnivṛtte balaughe tu śālvo mlecchagaṇādhipaḥ. abhyavartata saṃkruddhaḥ pāṇḍūnāṃ sumahad balam.

आस्थाय सुमहानागं प्रभिन्नं पर्वतोपमम्। दृप्तम् ऐरावतप्रख्यम् अमित्रगणमर्दनम्।

āsthāya sumahānāgaṃ prabhinnaṃ parvatopamam. dṛptam airāvataprakhyam amitragaṇamardanam.

यो ऽसौ महाभद्रकुलप्रसूतः; सुपूजितो धार्तराष्ट्रेण नित्यम्। सुकल्पितः शास्त्रविनिश्चयज्ञैः; सदोपवाह्यः समरेषु राजन्। ऐरावतं दैत्यगणान् विमृद्नञ्। शक्रो यथा संजनयन् भयानि।

yo 'sau mahābhadrakulaprasūtaḥ; supūjito dhārtarāṣṭreṇa nityam. sukalpitaḥ śāstraviniścayajñaiḥ; sadopavāhyaḥ samareṣu rājan. airāvataṃ daityagaṇān vimṛdnañ. śakro yathā saṃjanayan bhayāni.

तम् आस्थितो राजवरो बभूव; यथोदयस्थः सविता क्षपान्ते। स तेन नागप्रवरेण राजन्न्; अभ्युद्ययौ पाण्डुसुतान् समन्तात्। शितैः पृषत्कैर् विददार चापि; महेन्द्रवज्रप्रतिमैः सुघोरैः।

tam āsthito rājavaro babhūva; yathodayasthaḥ savitā kṣapānte. sa tena nāgapravareṇa rājann; abhyudyayau pāṇḍusutān samantāt. śitaiḥ pṛṣatkair vidadāra cāpi; mahendravajrapratimaiḥ sughoraiḥ.

ततः शरान् वै सृजतो महारणे; योधांश् च राजन् नयतो यमाय। ततः शरान् वै सृ[ज]ता नृपेण। योधाः समस्ता गमिता यमालयम्। नास्यान्तरं ददृशुः स्वे परे वा; यथा पुरा वज्रधरस्य दैत्याः। ऐरावणस्थस्य चमूविमर्दे। दैत्याः पुरा वासवस्येव राजन्।

tataḥ śarān vai sṛjato mahāraṇe; yodhāṃś ca rājan nayato yamāya. tataḥ śarān vai sṛ[ja]tā nṛpeṇa. yodhāḥ samastā gamitā yamālayam. nāsyāntaraṃ dadṛśuḥ sve pare vā; yathā purā vajradharasya daityāḥ. airāvaṇasthasya camūvimarde. daityāḥ purā vāsavasyeva rājan.

ते पाण्डवाः सोमकाः सृञ्जयाश् च; तम् एव नागं ददृशुः समन्तात्। सहस्रशो वै विचरन्तम् एकं; यथा महेन्द्रस्य गजं समीपे।

te pāṇḍavāḥ somakāḥ sṛñjayāś ca; tam eva nāgaṃ dadṛśuḥ samantāt. sahasraśo vai vicarantam ekaṃ; yathā mahendrasya gajaṃ samīpe.

संद्राव्यमाणं तु बलं परेषां; परीतकल्पं विबभौ समन्तात्। नैवावतस्थे समरे भृशं भयाद्; विमर्दमानं तु परस्परं तदा।

saṃdrāvyamāṇaṃ tu balaṃ pareṣāṃ; parītakalpaṃ vibabhau samantāt. naivāvatasthe samare bhṛśaṃ bhayād; vimardamānaṃ tu parasparaṃ tadā.

ततः प्रभग्ना सहसा महाचमूः; सा पाण्डवी तेन नराधिपेन। दिशश् चतस्रः सहसा प्रधाविता; गजेन्द्रवेगं तम् अपारयन्ती।

tataḥ prabhagnā sahasā mahācamūḥ; sā pāṇḍavī tena narādhipena. diśaś catasraḥ sahasā pradhāvitā; gajendravegaṃ tam apārayantī.

दृष्ट्वा च तां वेगवता प्रभग्नां; सर्वे त्वदीया युधि योधमुख्याः। अपूजयंस् तत्र नराधिपं तं; दध्मुश् च शङ्खाञ् शशिसंनिकाशान्।

dṛṣṭvā ca tāṃ vegavatā prabhagnāṃ; sarve tvadīyā yudhi yodhamukhyāḥ. apūjayaṃs tatra narādhipaṃ taṃ; dadhmuś ca śaṅkhāñ śaśisaṃnikāśān.

श्रुत्वा निनादं त्व् अथ कौरवाणां; हर्षाद् विमुक्तं सह शङ्खशब्दैः। सेनापतिः पाण्डवसृञ्जयानां; पाञ्चालपुत्रो न ममर्ष रोषात्।

śrutvā ninādaṃ tv atha kauravāṇāṃ; harṣād vimuktaṃ saha śaṅkhaśabdaiḥ. senāpatiḥ pāṇḍavasṛñjayānāṃ; pāñcālaputro na mamarṣa roṣāt.

ततस् तु तं वै द्विरदं महात्मा; प्रत्युद्ययौ त्वरमाणो जयाय। जम्भो यथा शक्रसमागमे वै; नागेन्द्रम् ऐरावणम् इन्द्रवाह्यम्।

tatas tu taṃ vai dviradaṃ mahātmā; pratyudyayau tvaramāṇo jayāya. jambho yathā śakrasamāgame vai; nāgendram airāvaṇam indravāhyam.

तम् आपतन्तं सहसा तु दृष्ट्वा; पाञ्चालराजं युधि राजसिंहः। तं वै द्विपं प्रेषयाम् आस तूर्णं; वधाय राजन् द्रुपदात्मजस्य।

tam āpatantaṃ sahasā tu dṛṣṭvā; pāñcālarājaṃ yudhi rājasiṃhaḥ. taṃ vai dvipaṃ preṣayām āsa tūrṇaṃ; vadhāya rājan drupadātmajasya.

स तं द्विपं सहसाभ्यापतन्तम्; अविध्यद् अर्कप्रतिमैः पृषत्कैः। कर्मारधौतैर् निशितैर् ज्वलद्भिर्; नाराचमुख्यैस् त्रिभिर् उग्रवेगैः।

sa taṃ dvipaṃ sahasābhyāpatantam; avidhyad arkapratimaiḥ pṛṣatkaiḥ. karmāradhautair niśitair jvaladbhir; nārācamukhyais tribhir ugravegaiḥ.

ततो ऽपरान् पञ्च शितान् महात्मा; नाराचमुख्यान् विससर्ज कुम्भे। स तैस् तु विद्धः परमद्विपो रणे; तदा परावृत्य भृशं प्रदुद्रुवे।

tato 'parān pañca śitān mahātmā; nārācamukhyān visasarja kumbhe. sa tais tu viddhaḥ paramadvipo raṇe; tadā parāvṛtya bhṛśaṃ pradudruve.

तं नागराजं सहसा प्रणुन्नं; विद्राव्यमाणं च निगृह्य शाल्वः। तोत्त्राङ्कुशैः प्रेषयाम् आस तूर्णं; पाञ्चालराजस्य रथं प्रदिश्य।

taṃ nāgarājaṃ sahasā praṇunnaṃ; vidrāvyamāṇaṃ ca nigṛhya śālvaḥ. tottrāṅkuśaiḥ preṣayām āsa tūrṇaṃ; pāñcālarājasya rathaṃ pradiśya.

दृष्ट्वापतन्तं सहसा तु नागं; धृष्टद्युम्नः स्वरथाच् छीघ्रम् एव। गदां प्रगृह्याशु जवेन वीरो; भूमिं प्रपन्नो भयविह्वलाङ्गः।

dṛṣṭvāpatantaṃ sahasā tu nāgaṃ; dhṛṣṭadyumnaḥ svarathāc chīghram eva. gadāṃ pragṛhyāśu javena vīro; bhūmiṃ prapanno bhayavihvalāṅgaḥ.

स तं रथं हेमविभूषिताङ्गं; साश्वं ससूतं सहसा विमृद्य। उत्क्षिप्य हस्तेन तदा महाद्विपो; विपोथयाम् आस वसुंधरातले।

sa taṃ rathaṃ hemavibhūṣitāṅgaṃ; sāśvaṃ sasūtaṃ sahasā vimṛdya. utkṣipya hastena tadā mahādvipo; vipothayām āsa vasuṃdharātale.

पाञ्चालराजस्य सुतं स दृष्ट्वा; तदार्दितं नागवरेण तेन। तम् अभ्यधावत् सहसा जवेन; भीमः शिखण्डी च शिनेश् च नप्ता।

pāñcālarājasya sutaṃ sa dṛṣṭvā; tadārditaṃ nāgavareṇa tena. tam abhyadhāvat sahasā javena; bhīmaḥ śikhaṇḍī ca śineś ca naptā.

शरैश् च वेगं सहसा निगृह्य; तस्याभितो ऽभ्यापततो गजस्य। स संगृहीतो रथिभिर् गजो वै; चचाल तैर् वार्यमाणश् च संख्ये।

śaraiś ca vegaṃ sahasā nigṛhya; tasyābhito 'bhyāpatato gajasya. sa saṃgṛhīto rathibhir gajo vai; cacāla tair vāryamāṇaś ca saṃkhye.

ततः पृषत्कान् प्रववर्ष राजा; सूर्यो यथा रश्मिजालं समन्तात्। तेनाशुगैर् वध्यमाना रथौघाः; प्रदुद्रुवुस् तत्र ततस् तु सर्वे।

tataḥ pṛṣatkān pravavarṣa rājā; sūryo yathā raśmijālaṃ samantāt. tenāśugair vadhyamānā rathaughāḥ; pradudruvus tatra tatas tu sarve.

तत् कर्म शाल्वस्य समीक्ष्य सर्वे; पाञ्चालमत्स्या नृप सृञ्जयाश् च। हाहाकारैर् नादयन्तः स्म युद्धे; द्विपं समन्ताद् रुरुधुर् नराग्र्याः।

tat karma śālvasya samīkṣya sarve; pāñcālamatsyā nṛpa sṛñjayāś ca. hāhākārair nādayantaḥ sma yuddhe; dvipaṃ samantād rurudhur narāgryāḥ.

पाञ्चालराजस् त्वरितस् तु शूरो; गदां प्रगृह्याचलशृङ्गकल्पाम्। असंभ्रमं भारत शत्रुघाती; जवेन वीरो ऽनुससार नागम्।

pāñcālarājas tvaritas tu śūro; gadāṃ pragṛhyācalaśṛṅgakalpām. asaṃbhramaṃ bhārata śatrughātī; javena vīro 'nusasāra nāgam.

ततो ऽथ नागं धरणीधराभं; मदं स्रवन्तं जलदप्रकाशम्। गदां समाविध्य भृशं जघान; पाञ्चालराजस्य सुतस् तरस्वी।

tato 'tha nāgaṃ dharaṇīdharābhaṃ; madaṃ sravantaṃ jaladaprakāśam. gadāṃ samāvidhya bhṛśaṃ jaghāna; pāñcālarājasya sutas tarasvī.

स भिन्नकुम्भः सहसा विनद्य; मुखात् प्रभूतं क्षतजं विमुञ्चन्। पपात नागो धरणीधराभः; क्षितिप्रकम्पाच् चलितो यथाद्रिः।

sa bhinnakumbhaḥ sahasā vinadya; mukhāt prabhūtaṃ kṣatajaṃ vimuñcan. papāta nāgo dharaṇīdharābhaḥ; kṣitiprakampāc calito yathādriḥ.

निपात्यमाने तु तदा गजेन्द्रे; हाहाकृते तव पुत्रस्य सैन्ये। स शाल्वराजस्य शिनिप्रवीरो; जहार भल्लेन शिरः शितेन।

nipātyamāne tu tadā gajendre; hāhākṛte tava putrasya sainye. sa śālvarājasya śinipravīro; jahāra bhallena śiraḥ śitena.

हृतोत्तमाङ्गो युधि सात्वतेन; पपात भूमौ सह नागराज्ञा। यथाद्रिशृङ्गं सुमहत् प्रणुन्नं; वज्रेण देवाधिपचोदितेन।

hṛtottamāṅgo yudhi sātvatena; papāta bhūmau saha nāgarājñā. yathādriśṛṅgaṃ sumahat praṇunnaṃ; vajreṇa devādhipacoditena.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...