महाभारत 9.16 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-9-16] • 87 श्लोकाः

संजय उवाच। अथान्यद् धनुर् आदाय बलवद् वेगवत्तरम्। युधिष्ठिरं मद्रपतिर् विद्ध्वा सिंह इवानदत्।

saṃjaya uvāca. athānyad dhanur ādāya balavad vegavattaram. yudhiṣṭhiraṃ madrapatir viddhvā siṃha ivānadat.

ततः स शरवर्षेण पर्जन्य इव वृष्टिमान्। अभ्यवर्षद् अमेयात्मा क्षत्रियान् क्षत्रियर्षभः।

tataḥ sa śaravarṣeṇa parjanya iva vṛṣṭimān. abhyavarṣad ameyātmā kṣatriyān kṣatriyarṣabhaḥ.

सात्यकिं दशभिर् विद्ध्वा भीमसेनं त्रिभिः शरैः। सहदेवं त्रिभिर् विद्ध्वा युधिष्ठिरम् अपीडयत्।

sātyakiṃ daśabhir viddhvā bhīmasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ. sahadevaṃ tribhir viddhvā yudhiṣṭhiram apīḍayat.

तांस् तान् अन्यान् महेष्वासान् साश्वान् सरथकुञ्जरान्। अर्दयाम् आस विशिखैर् उल्काभिर् इव कुञ्जरान्। कुञ्जरान् कुञ्जरारोहान् अश्वान् अश्वप्रयायिनः। रथांश् च रथिभिः सार्धं जघान रथिनां वरः।

tāṃs tān anyān maheṣvāsān sāśvān sarathakuñjarān. ardayām āsa viśikhair ulkābhir iva kuñjarān. kuñjarān kuñjarārohān aśvān aśvaprayāyinaḥ. rathāṃś ca rathibhiḥ sārdhaṃ jaghāna rathināṃ varaḥ.

बाहूंश् चिच्छेद च तथा सायुधान् केतनानि च। चकार च महीं योधैस् तीर्णां वेदीं कुशैर् इव।

bāhūṃś ciccheda ca tathā sāyudhān ketanāni ca. cakāra ca mahīṃ yodhais tīrṇāṃ vedīṃ kuśair iva.

तथा तम् अरिसैन्यानि घ्नन्तं मृत्युम् इवान्तकम्। परिवव्रुर् भृशं क्रुद्धाः पाण्डुपाञ्चालसोमकाः।

tathā tam arisainyāni ghnantaṃ mṛtyum ivāntakam. parivavrur bhṛśaṃ kruddhāḥ pāṇḍupāñcālasomakāḥ.

तं भीमसेनश् च शिनेश् च नप्ता; माद्र्याश् च पुत्रौ पुरुषप्रवीरौ। समागतं भीमबलेन राज्ञा; पर्यापुर् अन्योन्यम् अथाह्वयन्तः।

taṃ bhīmasenaś ca śineś ca naptā; mādryāś ca putrau puruṣapravīrau. samāgataṃ bhīmabalena rājñā; paryāpur anyonyam athāhvayantaḥ.

ततस् तु शूराः समरे नरेन्द्रं; मद्रेश्वरं प्राप्य युधां वरिष्ठम्। आवार्य चैनं समरे नृवीरा; जघ्नुः शरैः पत्रिभिर् उग्रवेगैः।

tatas tu śūrāḥ samare narendraṃ; madreśvaraṃ prāpya yudhāṃ variṣṭham. āvārya cainaṃ samare nṛvīrā; jaghnuḥ śaraiḥ patribhir ugravegaiḥ.

संरक्षितो भीमसेनेन राजा; माद्रीसुताभ्याम् अथ माधवेन। मद्राधिपं पत्रिभिर् उग्रवेगैः; स्तनान्तरे धर्मसुतो निजघ्ने।

saṃrakṣito bhīmasenena rājā; mādrīsutābhyām atha mādhavena. madrādhipaṃ patribhir ugravegaiḥ; stanāntare dharmasuto nijaghne.

ततो रणे तावकानां रथौघाः; समीक्ष्य मद्राधिपतिं शरार्तम्। पर्यावव्रुः प्रवराः सर्वशश् च; दुर्योधनस्यानुमते समन्तात्।

tato raṇe tāvakānāṃ rathaughāḥ; samīkṣya madrādhipatiṃ śarārtam. paryāvavruḥ pravarāḥ sarvaśaś ca; duryodhanasyānumate samantāt.

ततो द्रुतं मद्रजनाधिपो रणे; युधिष्ठिरं सप्तभिर् अभ्यविध्यत्। तं चापि पार्थो नवभिः पृषत्कैर्; विव्याध राजंस् तुमुले महात्मा।

tato drutaṃ madrajanādhipo raṇe; yudhiṣṭhiraṃ saptabhir abhyavidhyat. taṃ cāpi pārtho navabhiḥ pṛṣatkair; vivyādha rājaṃs tumule mahātmā.

आकर्णपूर्णायतसंप्रयुक्तैः; शरैस् तदा संयति तैलधौतैः। अन्योन्यम् आच्छादयतां महारथौ; मद्राधिपश् चापि युधिष्ठिरश् च।

ākarṇapūrṇāyatasaṃprayuktaiḥ; śarais tadā saṃyati tailadhautaiḥ. anyonyam ācchādayatāṃ mahārathau; madrādhipaś cāpi yudhiṣṭhiraś ca.

ततस् तु तूर्णं समरे महारथौ; परस्परस्यान्तरम् ईक्षमाणौ। शरैर् भृशं विव्यधतुर् नृपोत्तमौ; महाबलौ शत्रुभिर् अप्रधृष्यौ।

tatas tu tūrṇaṃ samare mahārathau; parasparasyāntaram īkṣamāṇau. śarair bhṛśaṃ vivyadhatur nṛpottamau; mahābalau śatrubhir apradhṛṣyau.

तयोर् धनुर्ज्यातलनिस्वनो महान्; महेन्द्रवज्राशनितुल्यनिस्वनः। परस्परं बाणगणैर् महात्मनोः; प्रवर्षतोर् मद्रपपाण्डुवीरयोः।

tayor dhanurjyātalanisvano mahān; mahendravajrāśanitulyanisvanaḥ. parasparaṃ bāṇagaṇair mahātmanoḥ; pravarṣator madrapapāṇḍuvīrayoḥ.

तौ चेरतुर् व्याघ्रशिशुप्रकाशौ; महावनेष्व् आमिषगृद्धिनाव् इव। विषाणिनौ नागवराव् इवोभौ; ततक्षतुः संयुगजातदर्पौ।

tau ceratur vyāghraśiśuprakāśau; mahāvaneṣv āmiṣagṛddhināv iva. viṣāṇinau nāgavarāv ivobhau; tatakṣatuḥ saṃyugajātadarpau.

ततस् तु मद्राधिपतिर् महात्मा; युधिष्ठिरं भीमबलं प्रसह्य। विव्याध वीरं हृदये ऽतिवेगं; शरेण सूर्याग्निसमप्रभेण।

tatas tu madrādhipatir mahātmā; yudhiṣṭhiraṃ bhīmabalaṃ prasahya. vivyādha vīraṃ hṛdaye 'tivegaṃ; śareṇa sūryāgnisamaprabheṇa.

ततो ऽतिविद्धो ऽथ युधिष्ठिरो ऽपि; सुसंप्रयुक्तेन शरेण राजन्। ततः स विद्धो विधिधर्मसूनुना। महाबलेनेन्द्रपराक्रमेण। जघान मद्राधिपतिं महात्मा; मुदं च लेभे ऋषभः कुरूणाम्।

tato 'tividdho 'tha yudhiṣṭhiro 'pi; susaṃprayuktena śareṇa rājan. tataḥ sa viddho vidhidharmasūnunā. mahābalenendraparākrameṇa. jaghāna madrādhipatiṃ mahātmā; mudaṃ ca lebhe ṛṣabhaḥ kurūṇām.

ततो मुहूर्ताद् इव पार्थिवेन्द्रो; लब्ध्वा संज्ञां क्रोधसंरक्तनेत्रः। शतेन पार्थं त्वरितो जघान; सहस्रनेत्रप्रतिमप्रभावः।

tato muhūrtād iva pārthivendro; labdhvā saṃjñāṃ krodhasaṃraktanetraḥ. śatena pārthaṃ tvarito jaghāna; sahasranetrapratimaprabhāvaḥ.

त्वरंस् ततो धर्मसुतो महात्मा; शल्यस्य क्रुद्धो नवभिः पृषत्कैः। भित्त्वा ह्य् उरस् तपनीयं च वर्म; जघान षड्भिस् त्व् अपरैः पृषत्कैः।

tvaraṃs tato dharmasuto mahātmā; śalyasya kruddho navabhiḥ pṛṣatkaiḥ. bhittvā hy uras tapanīyaṃ ca varma; jaghāna ṣaḍbhis tv aparaiḥ pṛṣatkaiḥ.

ततस् तु मद्राधिपतिः प्रहृष्टो; धनुर् विकृष्य व्यसृजत् पृषत्कान्। द्वाभ्यां क्षुराभ्यां च तथैव राज्ञश्; चिच्छेद चापं कुरुपुंगवस्य।

tatas tu madrādhipatiḥ prahṛṣṭo; dhanur vikṛṣya vyasṛjat pṛṣatkān. dvābhyāṃ kṣurābhyāṃ ca tathaiva rājñaś; ciccheda cāpaṃ kurupuṃgavasya.

नवं ततो ऽन्यत् समरे प्रगृह्य; राजा धनुर् घोरतरं महात्मा। शल्यं तु विद्ध्वा निशितैः समन्ताद्; यथा महेन्द्रो नमुचिं शिताग्रैः।

navaṃ tato 'nyat samare pragṛhya; rājā dhanur ghorataraṃ mahātmā. śalyaṃ tu viddhvā niśitaiḥ samantād; yathā mahendro namuciṃ śitāgraiḥ.

ततस् तु शल्यो नवभिः पृषत्कैर्; भीमस्य राज्ञश् च युधिष्ठिरस्य। निकृत्य रौक्मे पटुवर्मणी तयोर्; विदारयाम् आस भुजौ महात्मा।

tatas tu śalyo navabhiḥ pṛṣatkair; bhīmasya rājñaś ca yudhiṣṭhirasya. nikṛtya raukme paṭuvarmaṇī tayor; vidārayām āsa bhujau mahātmā.

ततो ऽपरेण ज्वलितार्कतेजसा; क्षुरेण राज्ञो धनुर् उन्ममाथ। कृपश् च तस्यैव जघान सूतं; षड्भिः शरैः सो ऽभिमुखं पपात।

tato 'pareṇa jvalitārkatejasā; kṣureṇa rājño dhanur unmamātha. kṛpaś ca tasyaiva jaghāna sūtaṃ; ṣaḍbhiḥ śaraiḥ so 'bhimukhaṃ papāta.

मद्राधिपश् चापि युधिष्ठिरस्य; शरैश् चतुर्भिर् निजघान वाहान्। वाहांश् च हत्वा व्यकरोन् महात्मा; योधक्षयं धर्मसुतस्य राज्ञः। यद् अद्भुतं कर्म न शक्यम् अन्यैः। सुदुःसहं तत् कृतवन्तम् एकम्। शल्यं नरेन्द्रः स विषण्णभावाद्। विचिन्तयाम् आस मृदङ्गकेतुः। किम् एतद् इन्द्रावरजस्य वाक्यं। मोघं भवत्य् अद्य विधेर् बलेन। जहीति शल्यं ह्य् अवदत् तदाजौ। न लोकनाथस्य वचो ऽन्यथा स्यात्।

madrādhipaś cāpi yudhiṣṭhirasya; śaraiś caturbhir nijaghāna vāhān. vāhāṃś ca hatvā vyakaron mahātmā; yodhakṣayaṃ dharmasutasya rājñaḥ. yad adbhutaṃ karma na śakyam anyaiḥ. suduḥsahaṃ tat kṛtavantam ekam. śalyaṃ narendraḥ sa viṣaṇṇabhāvād. vicintayām āsa mṛdaṅgaketuḥ. kim etad indrāvarajasya vākyaṃ. moghaṃ bhavaty adya vidher balena. jahīti śalyaṃ hy avadat tadājau. na lokanāthasya vaco 'nyathā syāt.

तथा कृते राजनि भीमसेनो; मद्राधिपस्याशु ततो महात्मा। छित्त्वा धनुर् वेगवता शरेण; द्वाभ्याम् अविध्यत् सुभृशं नरेन्द्रम्।

tathā kṛte rājani bhīmaseno; madrādhipasyāśu tato mahātmā. chittvā dhanur vegavatā śareṇa; dvābhyām avidhyat subhṛśaṃ narendram.

अथापरेणास्य जहार यन्तुः; कायाच् छिरः संनहनीयमध्यात्। जघान चाश्वांश् चतुरः स शीघ्रं; तथा भृशं कुपितो भीमसेनः।

athāpareṇāsya jahāra yantuḥ; kāyāc chiraḥ saṃnahanīyamadhyāt. jaghāna cāśvāṃś caturaḥ sa śīghraṃ; tathā bhṛśaṃ kupito bhīmasenaḥ.

तम् अग्रणीः सर्वधनुर्धराणाम्; एकं चरन्तं समरे ऽतिवेगम्। भीमः शतेन व्यकिरच् छराणां; माद्रीपुत्रः सहदेवस् तथैव।

tam agraṇīḥ sarvadhanurdharāṇām; ekaṃ carantaṃ samare 'tivegam. bhīmaḥ śatena vyakirac charāṇāṃ; mādrīputraḥ sahadevas tathaiva.

तैः सायकैर् मोहितं वीक्ष्य शल्यं; भीमः शरैर् अस्य चकर्त वर्म। भीमः शरैर् निशितैस् तिग्मतेजैः। शिलीमुखैर् अस्य चकर्त वर्म। स भीमसेनेन निकृत्तवर्मा; मद्राधिपश् चर्म सहस्रतारम्।

taiḥ sāyakair mohitaṃ vīkṣya śalyaṃ; bhīmaḥ śarair asya cakarta varma. bhīmaḥ śarair niśitais tigmatejaiḥ. śilīmukhair asya cakarta varma. sa bhīmasenena nikṛttavarmā; madrādhipaś carma sahasratāram.

प्रगृह्य खड्गं च रथान् महात्मा; प्रस्कन्द्य कुन्तीसुतम् अभ्यधावत्। छित्त्वा रथेषां नकुलस्य सो ऽथ; युधिष्ठिरं भीमबलो ऽभ्यधावत्।

pragṛhya khaḍgaṃ ca rathān mahātmā; praskandya kuntīsutam abhyadhāvat. chittvā ratheṣāṃ nakulasya so 'tha; yudhiṣṭhiraṃ bhīmabalo 'bhyadhāvat.

तं चापि राजानम् अथोत्पतन्तं; क्रुद्धं यथैवान्तकम् आपतन्तम्। धृष्टद्युम्नो द्रौपदेयाः शिखण्डी; शिनेश् च नप्ता सहसा परीयुः।

taṃ cāpi rājānam athotpatantaṃ; kruddhaṃ yathaivāntakam āpatantam. dhṛṣṭadyumno draupadeyāḥ śikhaṇḍī; śineś ca naptā sahasā parīyuḥ.

अथास्य चर्माप्रतिमं न्यकृन्तद्; भीमो महात्मा दशभिः पृषत्कः। खड्गं च भल्लैर् निचकर्त मुष्टौ; नदन् प्रहृष्टस् तव सैन्यमध्ये।

athāsya carmāpratimaṃ nyakṛntad; bhīmo mahātmā daśabhiḥ pṛṣatkaḥ. khaḍgaṃ ca bhallair nicakarta muṣṭau; nadan prahṛṣṭas tava sainyamadhye.

तत् कर्म भीमस्य समीक्ष्य हृष्टास्; ते पाण्डवानां प्रवरा रथौघाः। नादं च चक्रुर् भृशम् उत्स्मयन्तः; शङ्खांश् च दध्मुः शशिसंनिकाशान्।

tat karma bhīmasya samīkṣya hṛṣṭās; te pāṇḍavānāṃ pravarā rathaughāḥ. nādaṃ ca cakrur bhṛśam utsmayantaḥ; śaṅkhāṃś ca dadhmuḥ śaśisaṃnikāśān.

तेनाथ शब्देन विभीषणेन; तवाभितप्तं बलम् अप्रहृष्टम्। स्वेदाभिभूतं रुधिरोक्षिताङ्गं; विसंज्ञकल्पं च तथा विषण्णम्।

tenātha śabdena vibhīṣaṇena; tavābhitaptaṃ balam aprahṛṣṭam. svedābhibhūtaṃ rudhirokṣitāṅgaṃ; visaṃjñakalpaṃ ca tathā viṣaṇṇam.

स मद्रराजः सहसावकीर्णो; भीमाग्रगैः पाण्डवयोधमुख्यैः। युधिष्ठिरस्याभिमुखं जवेन; सिंहो यथा मृगहेतोः प्रयातः।

sa madrarājaḥ sahasāvakīrṇo; bhīmāgragaiḥ pāṇḍavayodhamukhyaiḥ. yudhiṣṭhirasyābhimukhaṃ javena; siṃho yathā mṛgahetoḥ prayātaḥ.

स धर्मराजो निहताश्वसूतं; क्रोधेन दीप्तज्वलनप्रकाशम्। दृष्ट्वा तु मद्राधिपतिं स तूर्णं; समभ्यधावत् तम् अरिं बलेन।

sa dharmarājo nihatāśvasūtaṃ; krodhena dīptajvalanaprakāśam. dṛṣṭvā tu madrādhipatiṃ sa tūrṇaṃ; samabhyadhāvat tam ariṃ balena.

गोविन्दवाक्यं त्वरितं विचिन्त्य; दध्रे मतिं शल्यविनाशनाय। स धर्मराजो निहताश्वसूते; रथे तिष्ठञ् शक्तिम् एवाभिकाङ्क्षन्।

govindavākyaṃ tvaritaṃ vicintya; dadhre matiṃ śalyavināśanāya. sa dharmarājo nihatāśvasūte; rathe tiṣṭhañ śaktim evābhikāṅkṣan.

तच् चापि शल्यस्य निशम्य कर्म; महात्मनो भागम् अथावशिष्टम्। स्मृत्वा मनः शल्यवधे यतात्मा; यथोक्तम् इन्द्रावरजस्य चक्रे।

tac cāpi śalyasya niśamya karma; mahātmano bhāgam athāvaśiṣṭam. smṛtvā manaḥ śalyavadhe yatātmā; yathoktam indrāvarajasya cakre.

स धर्मराजो मणिहेमदण्डां; जग्राह शक्तिं कनकप्रकाशाम्। नेत्रे च दीप्ते सहसा विवृत्य; मद्राधिपं क्रुद्धमना निरैक्षत्।

sa dharmarājo maṇihemadaṇḍāṃ; jagrāha śaktiṃ kanakaprakāśām. netre ca dīpte sahasā vivṛtya; madrādhipaṃ kruddhamanā niraikṣat.

निरीक्षितो वै नरदेव राज्ञा; पूतात्मना निर्हृतकल्मषेण। अभून् न यद् भस्मसान् मद्रराजस्; तद् अद्भुतं मे प्रतिभाति राजन्।

nirīkṣito vai naradeva rājñā; pūtātmanā nirhṛtakalmaṣeṇa. abhūn na yad bhasmasān madrarājas; tad adbhutaṃ me pratibhāti rājan.

ततस् तु शक्तिं रुचिरोग्रदण्डां; मणिप्रवालोज्ज्वलितां प्रदीप्ताम्। चिक्षेप वेगात् सुभृशं महात्मा; मद्राधिपाय प्रवरः कुरूणाम्।

tatas tu śaktiṃ rucirogradaṇḍāṃ; maṇipravālojjvalitāṃ pradīptām. cikṣepa vegāt subhṛśaṃ mahātmā; madrādhipāya pravaraḥ kurūṇām.

दीप्ताम् अथैनां महता बलेन; सविस्फुलिङ्गां सहसा पतन्तीम्। प्रैक्षन्त सर्वे कुरवः समेता; यथा युगान्ते महतीम् इवोल्काम्।

dīptām athaināṃ mahatā balena; savisphuliṅgāṃ sahasā patantīm. praikṣanta sarve kuravaḥ sametā; yathā yugānte mahatīm ivolkām.

तां कालरात्रीम् इव पाशहस्तां; यमस्य धात्रीम् इव चोग्ररूपाम्। सब्रह्मदण्डप्रतिमाम् अमोघां; ससर्ज यत्तो युधि धर्मराजः।

tāṃ kālarātrīm iva pāśahastāṃ; yamasya dhātrīm iva cograrūpām. sabrahmadaṇḍapratimām amoghāṃ; sasarja yatto yudhi dharmarājaḥ.

गन्धस्रग् अग्र्यासनपानभोजनैर्; अभ्यर्चितां पाण्डुसुतैः प्रयत्नात्। संवर्तकाग्निप्रतिमां ज्वलन्तीं; कृत्याम् अथर्वाङ्गिरसीम् इवोग्राम्।

gandhasrag agryāsanapānabhojanair; abhyarcitāṃ pāṇḍusutaiḥ prayatnāt. saṃvartakāgnipratimāṃ jvalantīṃ; kṛtyām atharvāṅgirasīm ivogrām.

ईशानहेतोः प्रतिनिर्मितां तां; त्वष्ट्रा रिपूणाम् असुदेहभक्षाम्। भूम्यन्तरिक्षादिजलाशयानि; प्रसह्य भूतानि निहन्तुम् ईशाम्।

īśānahetoḥ pratinirmitāṃ tāṃ; tvaṣṭrā ripūṇām asudehabhakṣām. bhūmyantarikṣādijalāśayāni; prasahya bhūtāni nihantum īśām.

घण्टापताकामणिवज्रभाजं; वैडूर्यचित्रां तपनीयदण्डाम्। त्वष्ट्रा प्रयत्नान् नियमेन कॢप्तां; ब्रह्मद्विषाम् अन्तकरीम् अमोघाम्।

ghaṇṭāpatākāmaṇivajrabhājaṃ; vaiḍūryacitrāṃ tapanīyadaṇḍām. tvaṣṭrā prayatnān niyamena kḷptāṃ; brahmadviṣām antakarīm amoghām.

बलप्रयत्नाद् अधिरूढवेगां; मन्त्रैश् च घोरैर् अभिमन्त्रयित्वा। ससर्ज मार्गेण च तां परेण; वधाय मद्राधिपतेस् तदानीम्।

balaprayatnād adhirūḍhavegāṃ; mantraiś ca ghorair abhimantrayitvā. sasarja mārgeṇa ca tāṃ pareṇa; vadhāya madrādhipates tadānīm.

हतो ऽस्य् असाव् इत्य् अभिगर्जमानो; रुद्रो ऽन्तकायान्तकरं यथेषुम्। प्रसार्य बाहुं सुदृढं सुपाणिं; क्रोधेन नृत्यन्न् इव धर्मराजः। स्फुरत्प्रभामण्डलम् अंशुजालैर्। धर्मात्मजो मद्रविनाशकाले। पुरत्रयप्रोद्धरणे पुरस्तान्। माहेश्वरं रूपम् अभूत् तदानीम्। आवर्तनाकुञ्चितबाहुदण्डः। संध्याविहारी तनुवृत्तमध्यः। विशालवक्षा भगवान् हरो यथा। सुदुर्निरीक्ष्यो ऽभवद् अर्जुनाग्रजः।

hato 'sy asāv ity abhigarjamāno; rudro 'ntakāyāntakaraṃ yatheṣum. prasārya bāhuṃ sudṛḍhaṃ supāṇiṃ; krodhena nṛtyann iva dharmarājaḥ. sphuratprabhāmaṇḍalam aṃśujālair. dharmātmajo madravināśakāle. puratrayaproddharaṇe purastān. māheśvaraṃ rūpam abhūt tadānīm. āvartanākuñcitabāhudaṇḍaḥ. saṃdhyāvihārī tanuvṛttamadhyaḥ. viśālavakṣā bhagavān haro yathā. sudurnirīkṣyo 'bhavad arjunāgrajaḥ.

तां सर्वशक्त्या प्रहितां स शक्तिं; युधिष्ठिरेणाप्रतिवार्यवीर्याम्। प्रतिग्रहायाभिननर्द शल्यः; सम्यग् घुताम् अग्निर् इवाज्यधाराम्।

tāṃ sarvaśaktyā prahitāṃ sa śaktiṃ; yudhiṣṭhireṇāprativāryavīryām. pratigrahāyābhinanarda śalyaḥ; samyag ghutām agnir ivājyadhārām.

सा तस्य मर्माणि विदार्य शुभ्रम्; उरो विशालं च तथैव वर्म। विवेश गां तोयम् इवाप्रसक्ता; यशो विशालं नृपतेर् दहन्ती।

sā tasya marmāṇi vidārya śubhram; uro viśālaṃ ca tathaiva varma. viveśa gāṃ toyam ivāprasaktā; yaśo viśālaṃ nṛpater dahantī.

नासाक्षिकर्णास्यविनिःसृतेन; प्रस्यन्दता च व्रणसंभवेन। संसिक्तगात्रो रुधिरेण सो ऽभूत्; क्रौञ्चो यथा स्कन्दहतो महाद्रिः।

nāsākṣikarṇāsyaviniḥsṛtena; prasyandatā ca vraṇasaṃbhavena. saṃsiktagātro rudhireṇa so 'bhūt; krauñco yathā skandahato mahādriḥ.

प्रसार्य बाहू स रथाद् गतो गां; संछिन्नवर्मा कुरुनन्दनेन। महेन्द्रवाहप्रतिमो महात्मा; वज्राहतं शृङ्गम् इवाचलस्य।

prasārya bāhū sa rathād gato gāṃ; saṃchinnavarmā kurunandanena. mahendravāhapratimo mahātmā; vajrāhataṃ śṛṅgam ivācalasya.

बाहू प्रसार्याभिमुखो धर्मराजस्य मद्रराट्। बाहू प्रसार्याभिमुखो ऽतितूर्णं। स धर्मराजस्य समीपमद्र(?द्रि)राट्। ततो निपतितो भूमाव् इन्द्रध्वज इवोच्छ्रितः।

bāhū prasāryābhimukho dharmarājasya madrarāṭ. bāhū prasāryābhimukho 'titūrṇaṃ. sa dharmarājasya samīpamadra(?dri)rāṭ. tato nipatito bhūmāv indradhvaja ivocchritaḥ.

स तथा भिन्नसर्वाङ्गो रुधिरेण समुक्षितः। प्रत्युद्गत इव प्रेम्णा भूम्या स नरपुंगवः।

sa tathā bhinnasarvāṅgo rudhireṇa samukṣitaḥ. pratyudgata iva premṇā bhūmyā sa narapuṃgavaḥ.

प्रियया कान्तया कान्तः पतमान इवोरसि। चिरं भुक्त्वा वसुमतीं प्रियां कान्ताम् इव प्रभुः। सर्वैर् अङ्गैः समाश्लिष्य प्रसुप्त इव सो ऽभवत्।

priyayā kāntayā kāntaḥ patamāna ivorasi. ciraṃ bhuktvā vasumatīṃ priyāṃ kāntām iva prabhuḥ. sarvair aṅgaiḥ samāśliṣya prasupta iva so 'bhavat.

धर्म्ये धर्मात्मना युद्धे निहतो धर्मसूनुना। सम्यग् घुत इव स्विष्टः प्रशान्तो ऽग्निर् इवाध्वरे।

dharmye dharmātmanā yuddhe nihato dharmasūnunā. samyag ghuta iva sviṣṭaḥ praśānto 'gnir ivādhvare.

शक्त्या विभिन्नहृदयं विप्रविद्धायुधध्वजम्। संशान्तम् अपि मद्रेशं लक्ष्मीर् नैव व्यमुञ्चत।

śaktyā vibhinnahṛdayaṃ vipraviddhāyudhadhvajam. saṃśāntam api madreśaṃ lakṣmīr naiva vyamuñcata.

ततो युधिष्ठिरश् चापम् आदायेन्द्रधनुष्प्रभम्। व्यधमद् द्विषतः संख्ये खगराड् इव पन्नगान्। देहासून् निशितैर् भल्लै रिपूणां नाशयन् क्षणात्।

tato yudhiṣṭhiraś cāpam ādāyendradhanuṣprabham. vyadhamad dviṣataḥ saṃkhye khagarāḍ iva pannagān. dehāsūn niśitair bhallai ripūṇāṃ nāśayan kṣaṇāt.

ततः पार्थस्य बाणौघैर् आवृताः सैनिकास् तव। निमीलिताक्षाः क्षिण्वन्तो भृशम् अन्योन्यम् अर्दिताः। संन्यस्तकवचा देहैर् विपत्रायुधजीविताः।

tataḥ pārthasya bāṇaughair āvṛtāḥ sainikās tava. nimīlitākṣāḥ kṣiṇvanto bhṛśam anyonyam arditāḥ. saṃnyastakavacā dehair vipatrāyudhajīvitāḥ.

ततः शल्ये निपतिते मद्रराजानुजो युवा। भ्रातुः सर्वैर् गुणैस् तुल्यो रथी पाण्डवम् अभ्ययात्।

tataḥ śalye nipatite madrarājānujo yuvā. bhrātuḥ sarvair guṇais tulyo rathī pāṇḍavam abhyayāt.

विव्याध च नरश्रेष्ठो नाराचैर् बहुभिस् त्वरन्। हतस्यापचितिं भ्रातुश् चिकीर्षुर् युद्धदुर्मदः।

vivyādha ca naraśreṣṭho nārācair bahubhis tvaran. hatasyāpacitiṃ bhrātuś cikīrṣur yuddhadurmadaḥ.

तं विव्याधाशुगैः षड्भिर् धर्मराजस् त्वरन्न् इव। कार्मुकं चास्य चिच्छेद क्षुराभ्यां ध्वजम् एव च।

taṃ vivyādhāśugaiḥ ṣaḍbhir dharmarājas tvarann iva. kārmukaṃ cāsya ciccheda kṣurābhyāṃ dhvajam eva ca.

ततो ऽस्य दीप्यमानेन सुदृढेन शितेन च। प्रमुखे वर्तमानस्य भल्लेनापाहरच् छिरः। शिरश् चिच्छेद बाणेन भल्लेन नतपर्वणा।

tato 'sya dīpyamānena sudṛḍhena śitena ca. pramukhe vartamānasya bhallenāpāharac chiraḥ. śiraś ciccheda bāṇena bhallena nataparvaṇā.

सकुण्डलं तद् ददृशे पतमानं शिरो रथात्। पुण्यक्षयम् इव प्राप्य पतन्तं स्वर्गवासिनम्।

sakuṇḍalaṃ tad dadṛśe patamānaṃ śiro rathāt. puṇyakṣayam iva prāpya patantaṃ svargavāsinam.

तस्यापकृष्टशीर्षं तच् छरीरं पतितं रथात्। रुधिरेणावसिक्ताङ्गं दृष्ट्वा सैन्यम् अभज्यत।

tasyāpakṛṣṭaśīrṣaṃ tac charīraṃ patitaṃ rathāt. rudhireṇāvasiktāṅgaṃ dṛṣṭvā sainyam abhajyata.

विचित्रकवचे तस्मिन् हते मद्रनृपानुजे। हाहाकारं विकुर्वाणाः कुरवो विप्रदुद्रुवुः।

vicitrakavace tasmin hate madranṛpānuje. hāhākāraṃ vikurvāṇāḥ kuravo vipradudruvuḥ.

शल्यानुजं हतं दृष्ट्वा तावकास् त्यक्तजीविताः। वित्रेसुः पाण्डवभयाद् रजोध्वस्तास् तथा भृशम्।

śalyānujaṃ hataṃ dṛṣṭvā tāvakās tyaktajīvitāḥ. vitresuḥ pāṇḍavabhayād rajodhvastās tathā bhṛśam.

तांस् तथा भज्यतस् त्रस्तान् कौरवान् भरतर्षभ। तत् सैन्यं तव पुत्रस्य विद्रुतं सर्वतो भयात्। शिनेर् नप्ता किरन् बाणैर् अभ्यवर्तत सात्यकिः।

tāṃs tathā bhajyatas trastān kauravān bharatarṣabha. tat sainyaṃ tava putrasya vidrutaṃ sarvato bhayāt. śiner naptā kiran bāṇair abhyavartata sātyakiḥ.

तम् आयान्तं महेष्वासम् अप्रसह्यं दुरासदम्। हार्दिक्यस् त्वरितो राजन् प्रत्यगृह्णाद् अभीतवत्।

tam āyāntaṃ maheṣvāsam aprasahyaṃ durāsadam. hārdikyas tvarito rājan pratyagṛhṇād abhītavat.

तौ समेतौ महात्मानौ वार्ष्णेयाव् अपराजितौ। हार्दिक्यः सात्यकिश् चैव सिंहाव् इव मदोत्कटौ।

tau sametau mahātmānau vārṣṇeyāv aparājitau. hārdikyaḥ sātyakiś caiva siṃhāv iva madotkaṭau.

इषुभिर् विमलाभासैश् छादयन्तौ परस्परम्। अर्चिर्भिर् इव सूर्यस्य दिवाकरसमप्रभौ।

iṣubhir vimalābhāsaiś chādayantau parasparam. arcirbhir iva sūryasya divākarasamaprabhau.

चापमार्गबलोद्धूतान् मार्गणान् वृष्णिसिंहयोः। आकाशे समपश्याम पतंगान् इव शीघ्रगान्।

cāpamārgabaloddhūtān mārgaṇān vṛṣṇisiṃhayoḥ. ākāśe samapaśyāma pataṃgān iva śīghragān.

सात्यकिं दशभिर् विद्ध्वा हयांश् चास्य त्रिभिः शरैः। चापम् एकेन चिच्छेद हार्दिक्यो नतपर्वणा।

sātyakiṃ daśabhir viddhvā hayāṃś cāsya tribhiḥ śaraiḥ. cāpam ekena ciccheda hārdikyo nataparvaṇā.

तन् निकृत्तं धनुः श्रेष्ठम् अपास्य शिनिपुंगवः। अन्यद् आदत्त वेगेन वेगवत्तरम् आयुधम्।

tan nikṛttaṃ dhanuḥ śreṣṭham apāsya śinipuṃgavaḥ. anyad ādatta vegena vegavattaram āyudham.

तद् आदाय धनुः श्रेष्ठं वरिष्ठः सर्वधन्विनाम्। हार्दिक्यं दशभिर् बाणैः प्रत्यविध्यत् स्तनान्तरे।

tad ādāya dhanuḥ śreṣṭhaṃ variṣṭhaḥ sarvadhanvinām. hārdikyaṃ daśabhir bāṇaiḥ pratyavidhyat stanāntare.

ततो रथं युगेषां च छित्त्वा भल्लैः सुसंयतैः। अश्वांस् तस्यावधीत् तूर्णम् उभौ च पार्ष्णिसारथी। हार्दिक्यं विरथं दृष्ट्वा कृपः शारद्वतः प्रभो। अपोवाह ततः क्षिप्रं रथम् आरोप्य वीर्यवान्।

tato rathaṃ yugeṣāṃ ca chittvā bhallaiḥ susaṃyataiḥ. aśvāṃs tasyāvadhīt tūrṇam ubhau ca pārṣṇisārathī. hārdikyaṃ virathaṃ dṛṣṭvā kṛpaḥ śāradvataḥ prabho. apovāha tataḥ kṣipraṃ ratham āropya vīryavān.

मद्रराजे हते राजन् विरथे कृतवर्मणि। दुर्योधनबलं सर्वं पुनर् आसीत् पराङ्मुखम्।

madrarāje hate rājan virathe kṛtavarmaṇi. duryodhanabalaṃ sarvaṃ punar āsīt parāṅmukham.

तत्परे नावबुध्यन्त सैन्येन रजसा वृते। बलं तु हतभूयिष्ठं तत् तदासीत् पराङ्मुखम्।

tatpare nāvabudhyanta sainyena rajasā vṛte. balaṃ tu hatabhūyiṣṭhaṃ tat tadāsīt parāṅmukham.

ततो मुहूर्तात् ते ऽपश्यन् रजो भौमं समुत्थितम्। विविधैः शोणितस्रावैः प्रशान्तं पुरुषर्षभ। विविधान् सरितश् चोघाञ् शोणितस्य विशां पते।

tato muhūrtāt te 'paśyan rajo bhaumaṃ samutthitam. vividhaiḥ śoṇitasrāvaiḥ praśāntaṃ puruṣarṣabha. vividhān saritaś coghāñ śoṇitasya viśāṃ pate.

ततो दुर्योधनो दृष्ट्वा भग्नं स्वबलम् अन्तिकात्। जवेनापततः पार्थान् एकः सर्वान् अवारयत्।

tato duryodhano dṛṣṭvā bhagnaṃ svabalam antikāt. javenāpatataḥ pārthān ekaḥ sarvān avārayat.

पाण्डवान् सरथान् दृष्ट्वा धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्। आनर्तं च दुराधर्षं शितैर् बाणैर् अवाकिरत्।

pāṇḍavān sarathān dṛṣṭvā dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam. ānartaṃ ca durādharṣaṃ śitair bāṇair avākirat.

तं परे नाभ्यवर्तन्त मर्त्या मृत्युम् इवागतम्। अथान्यं रथम् आस्थाय हार्दिक्यो ऽपि न्यवर्तत। प्रगृह्य च धनुर् घोरम् अभ्यधावद् युधिष्ठिरम्।

taṃ pare nābhyavartanta martyā mṛtyum ivāgatam. athānyaṃ ratham āsthāya hārdikyo 'pi nyavartata. pragṛhya ca dhanur ghoram abhyadhāvad yudhiṣṭhiram.

ततो युधिष्ठिरो राजा त्वरमाणो महारथः। चतुर्भिर् निजघानाश्वान् पत्रिभिः कृतवर्मणः। विव्याध गौतमं चापि षड्भिर् भल्लैः सुतेजनैः।

tato yudhiṣṭhiro rājā tvaramāṇo mahārathaḥ. caturbhir nijaghānāśvān patribhiḥ kṛtavarmaṇaḥ. vivyādha gautamaṃ cāpi ṣaḍbhir bhallaiḥ sutejanaiḥ.

अश्वत्थामा ततो राज्ञा हताश्वं विरथीकृतम्। समपोवाह हार्दिक्यं स्वरथेन युधिष्ठिरात्।

aśvatthāmā tato rājñā hatāśvaṃ virathīkṛtam. samapovāha hārdikyaṃ svarathena yudhiṣṭhirāt.

ततः शारद्वतो ऽष्टाभिः प्रत्यविध्यद् युधिष्ठिरम्। विव्याध चाश्वान् निशितैस् तस्याष्टाभिः शिलीमुखैः।

tataḥ śāradvato 'ṣṭābhiḥ pratyavidhyad yudhiṣṭhiram. vivyādha cāśvān niśitais tasyāṣṭābhiḥ śilīmukhaiḥ.

एवम् एतन् महाराज युद्धशेषम् अवर्तत। तव दुर्मन्त्रिते राजन् सहपुत्रस्य भारत।

evam etan mahārāja yuddhaśeṣam avartata. tava durmantrite rājan sahaputrasya bhārata.

तस्मिन् महेष्वासवरे विशस्ते; संग्राममध्ये कुरुपुंगवेन। पार्थाः समेताः परमप्रहृष्टाः; शङ्खान् प्रदध्मुर् हतम् ईक्ष्य शल्यम्।

tasmin maheṣvāsavare viśaste; saṃgrāmamadhye kurupuṃgavena. pārthāḥ sametāḥ paramaprahṛṣṭāḥ; śaṅkhān pradadhmur hatam īkṣya śalyam.

युधिष्ठिरं च प्रशशंसुर् आजौ; पुरा सुरा वृत्रवधे यथेन्द्रम्। चक्रुश् च नानाविधवाद्यशब्दान्; निनादयन्तो वसुधां समन्तात्।

yudhiṣṭhiraṃ ca praśaśaṃsur ājau; purā surā vṛtravadhe yathendram. cakruś ca nānāvidhavādyaśabdān; ninādayanto vasudhāṃ samantāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...