महाभारत 8.6 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 6→

[mh-8-6] • 46 श्लोकाः

संजय उवाच। हते द्रोणे महेष्वासे तस्मिन्न् अहनि भारत। कृते च मोघसंकल्पे द्रोणपुत्रे महारथे।

saṃjaya uvāca. hate droṇe maheṣvāse tasminn ahani bhārata. kṛte ca moghasaṃkalpe droṇaputre mahārathe.

द्रवमाणे महाराज कौरवाणां बले तथा। व्यूह्य पार्थः स्वकं सैन्यम् अतिष्ठद् भ्रातृभिः सह।

dravamāṇe mahārāja kauravāṇāṃ bale tathā. vyūhya pārthaḥ svakaṃ sainyam atiṣṭhad bhrātṛbhiḥ saha.

तम् अवस्थितम् आज्ञाय पुत्रस् ते भरतर्षभ। द्रवच् च स्वबलं दृष्ट्वा पौरुषेण न्यवारयत्।

tam avasthitam ājñāya putras te bharatarṣabha. dravac ca svabalaṃ dṛṣṭvā pauruṣeṇa nyavārayat.

स्वम् अनीकम् अवस्थाप्य बाहुवीर्ये व्यवस्थितः। युद्ध्वा च सुचिरं कालं पाण्डवैः सह भारत।

svam anīkam avasthāpya bāhuvīrye vyavasthitaḥ. yuddhvā ca suciraṃ kālaṃ pāṇḍavaiḥ saha bhārata.

लब्धलक्षैः परैर् हृष्टैर् व्यायच्छद्भिश् चिरं तदा। संध्याकालं समासाद्य प्रत्याहारम् अकारयत्। निवेश्य च बलं घोरं क्षुत्पिपासाभयैर् युतम्। श्रमेण महता युक्तं तथा द्रोणवधेन च। दीनरूपा रणे कृत्वा कर्म घोरां च शर्वरीम्। निवेशं प्राप्य सा सेना विश्रम्य मुदिताभवत्।

labdhalakṣaiḥ parair hṛṣṭair vyāyacchadbhiś ciraṃ tadā. saṃdhyākālaṃ samāsādya pratyāhāram akārayat. niveśya ca balaṃ ghoraṃ kṣutpipāsābhayair yutam. śrameṇa mahatā yuktaṃ tathā droṇavadhena ca. dīnarūpā raṇe kṛtvā karma ghorāṃ ca śarvarīm. niveśaṃ prāpya sā senā viśramya muditābhavat.

कृत्वावहारं सैन्यानां प्रविश्य शिबिरं स्वकम्। कुरवो ऽऽत्महितं मन्त्रं मन्त्रयां चक्रिरे तदा।

kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ praviśya śibiraṃ svakam. kuravo ''tmahitaṃ mantraṃ mantrayāṃ cakrire tadā.

पर्यङ्केषु परार्ध्येषु स्पर्ध्यास्तरणवत्सु च। वरासनेषूपविष्टाः सुखशय्यास्व् इवामराः। उपविष्टेषु तेष्व् एवं राजपुत्रेषु भारत।

paryaṅkeṣu parārdhyeṣu spardhyāstaraṇavatsu ca. varāsaneṣūpaviṣṭāḥ sukhaśayyāsv ivāmarāḥ. upaviṣṭeṣu teṣv evaṃ rājaputreṣu bhārata.

ततो दुर्योधनो राजा साम्ना परमवल्गुना। तान् आभाष्य महेष्वासान् प्राप्तकालम् अभाषत।

tato duryodhano rājā sāmnā paramavalgunā. tān ābhāṣya maheṣvāsān prāptakālam abhāṣata.

मतिं मतिमतां श्रेष्ठाः सर्वे प्रब्रूत माचिरम्। एवं गते तु यत् कार्यं भवेत् कार्यकरं नृपाः।

matiṃ matimatāṃ śreṣṭhāḥ sarve prabrūta māciram. evaṃ gate tu yat kāryaṃ bhavet kāryakaraṃ nṛpāḥ.

एवम् उक्ते नरेन्द्रेण नरसिंहा युयुत्सवः। चक्रुर् नानाविधाश् चेष्टाः सिंहासनगतास् तदा।

evam ukte narendreṇa narasiṃhā yuyutsavaḥ. cakrur nānāvidhāś ceṣṭāḥ siṃhāsanagatās tadā.

तेषां निशम्येङ्गितानि युद्धे प्राणाञ् जुहूषताम्। समुद्वीक्ष्य मुखं राज्ञो बालार्कसमवर्चसः। आचार्यपुत्रो मेधावी वाक्यज्ञो वाक्यम् आददे।

teṣāṃ niśamyeṅgitāni yuddhe prāṇāñ juhūṣatām. samudvīkṣya mukhaṃ rājño bālārkasamavarcasaḥ. ācāryaputro medhāvī vākyajño vākyam ādade.

रागो योगस् तथा दाक्ष्यं नयश् चेत्य् अर्थसाधकाः। उपायाः पण्डितैः प्रोक्ताः सर्वे दैवसमाश्रिताः।

rāgo yogas tathā dākṣyaṃ nayaś cety arthasādhakāḥ. upāyāḥ paṇḍitaiḥ proktāḥ sarve daivasamāśritāḥ.

लोकप्रवीरा ये ऽस्माकं देवकल्पा महारथाः। नीतिमन्तस् तथा युक्ता दक्षा रक्ताश् च ते हताः।

lokapravīrā ye 'smākaṃ devakalpā mahārathāḥ. nītimantas tathā yuktā dakṣā raktāś ca te hatāḥ.

न त्व् एव कार्यं नैराश्यम् अस्माभिर् विजयं प्रति। सुनीतैर् इह सर्वार्थैर् दैवम् अप्य् अनुलोम्यते।

na tv eva kāryaṃ nairāśyam asmābhir vijayaṃ prati. sunītair iha sarvārthair daivam apy anulomyate.

ते वयं प्रवरं नॄणां सर्वैर् गुणगणैर् युतम्। कर्णम् एवाभिषेक्ष्यामः सैनापत्येन भारत। कर्णं सेनापतिं कृत्वा प्रमथिष्यामहे रिपून्। एष ह्य् अतिबलः शूरः कृतास्त्रो युद्धदुर्मदः। वैवस्वत इवासह्यः शक्तो जेतुं रणे रिपून्। एतद् आचार्यतनयाच् छ्रुत्वा राजंस् तवात्मजः। दुर्योधनो महाराज प्रियं प्रीतमनास् तदा। आशां बहुमतीं चक्रे कर्णं प्रति स वै तदा। हते भीष्मे च द्रोणे च कर्णो जेष्यति पाण्डवान्। ताम् आशां हृदये कृत्वा समाश्वस्य च भारत।

te vayaṃ pravaraṃ nṝṇāṃ sarvair guṇagaṇair yutam. karṇam evābhiṣekṣyāmaḥ saināpatyena bhārata. karṇaṃ senāpatiṃ kṛtvā pramathiṣyāmahe ripūn. eṣa hy atibalaḥ śūraḥ kṛtāstro yuddhadurmadaḥ. vaivasvata ivāsahyaḥ śakto jetuṃ raṇe ripūn. etad ācāryatanayāc chrutvā rājaṃs tavātmajaḥ. duryodhano mahārāja priyaṃ prītamanās tadā. āśāṃ bahumatīṃ cakre karṇaṃ prati sa vai tadā. hate bhīṣme ca droṇe ca karṇo jeṣyati pāṇḍavān. tām āśāṃ hṛdaye kṛtvā samāśvasya ca bhārata.

ततो दुर्योधनः प्रीतः प्रियं श्रुत्वा वचस् तदा। प्रीतिसंस्कारसंयुक्तं तथ्यम् आत्महितं शुभम्।

tato duryodhanaḥ prītaḥ priyaṃ śrutvā vacas tadā. prītisaṃskārasaṃyuktaṃ tathyam ātmahitaṃ śubham.

स्वं मनः समवस्थाप्य बाहुवीर्यम् उपाश्रितः। दुर्योधनो महाराज राधेयम् इदम् अब्रवीत्।

svaṃ manaḥ samavasthāpya bāhuvīryam upāśritaḥ. duryodhano mahārāja rādheyam idam abravīt.

कर्ण जानामि ते वीर्यं सौहृदं च परं मयि। तथापि त्वां महाबाहो प्रवक्ष्यामि हितं वचः।

karṇa jānāmi te vīryaṃ sauhṛdaṃ ca paraṃ mayi. tathāpi tvāṃ mahābāho pravakṣyāmi hitaṃ vacaḥ.

श्रुत्वा यथेष्टं च कुरु वीर यत् तव रोचते। भवान् प्राज्ञतमो नित्यं मम चैव परा गतिः।

śrutvā yatheṣṭaṃ ca kuru vīra yat tava rocate. bhavān prājñatamo nityaṃ mama caiva parā gatiḥ.

भीष्मद्रोणाव् अतिरथौ हतौ सेनापती मम। सेनापतिर् भवान् अस्तु ताभ्यां द्रविणवत्तरः।

bhīṣmadroṇāv atirathau hatau senāpatī mama. senāpatir bhavān astu tābhyāṃ draviṇavattaraḥ.

वृद्धौ च तौ महेष्वासौ सापेक्षौ च धनंजये। मानितौ च मया वीरौ राधेय वचनात् तव।

vṛddhau ca tau maheṣvāsau sāpekṣau ca dhanaṃjaye. mānitau ca mayā vīrau rādheya vacanāt tava.

पितामहत्वं संप्रेक्ष्य पाण्डुपुत्रा महारणे। रक्षितास् तात भीष्मेण दिवसानि दशैव ह।

pitāmahatvaṃ saṃprekṣya pāṇḍuputrā mahāraṇe. rakṣitās tāta bhīṣmeṇa divasāni daśaiva ha.

न्यस्तशस्त्रे च भवति हतो भीष्मः पितामहः। शिखण्डिनं पुरस्कृत्य फल्गुनेन महाहवे।

nyastaśastre ca bhavati hato bhīṣmaḥ pitāmahaḥ. śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya phalgunena mahāhave.

हते तस्मिन् महाभागे शरतल्पगते तदा। त्वयोक्ते पुरुषव्याघ्र द्रोणो ह्य् आसीत् पुरःसरः।

hate tasmin mahābhāge śaratalpagate tadā. tvayokte puruṣavyāghra droṇo hy āsīt puraḥsaraḥ.

तेनापि रक्षिताः पार्थाः शिष्यत्वाद् इह संयुगे। स चापि निहतो वृद्धो धृष्टद्युम्नेन सत्वरम्।

tenāpi rakṣitāḥ pārthāḥ śiṣyatvād iha saṃyuge. sa cāpi nihato vṛddho dhṛṣṭadyumnena satvaram.

निहताभ्यां प्रधानाभ्यां ताभ्याम् अमितविक्रम। त्वत्समं समरे योधं नान्यं पश्यामि चिन्तयन्।

nihatābhyāṃ pradhānābhyāṃ tābhyām amitavikrama. tvatsamaṃ samare yodhaṃ nānyaṃ paśyāmi cintayan.

भवान् एव तु नः शक्तो विजयाय न संशयः। पूर्वं मध्ये च पश्चाच् च तवैव विदितं हि तत्।

bhavān eva tu naḥ śakto vijayāya na saṃśayaḥ. pūrvaṃ madhye ca paścāc ca tavaiva viditaṃ hi tat.

स भवान् धुर्यवत् संख्ये धुरम् उद्वोढुम् अर्हसि। अभिषेचय सेनान्ये स्वयम् आत्मानम् आत्मना।

sa bhavān dhuryavat saṃkhye dhuram udvoḍhum arhasi. abhiṣecaya senānye svayam ātmānam ātmanā.

देवतानां यथा स्कन्दः सेनानीः प्रभुर् अव्ययः। तथा भवान् इमां सेनां धार्तराष्ट्रीं बिभर्तु मे। जहि शत्रुगणान् सर्वान् महेन्द्र इव दानवान्।

devatānāṃ yathā skandaḥ senānīḥ prabhur avyayaḥ. tathā bhavān imāṃ senāṃ dhārtarāṣṭrīṃ bibhartu me. jahi śatrugaṇān sarvān mahendra iva dānavān.

अवस्थितं रणे ज्ञात्वा पाण्डवास् त्वां महारथम्। द्रविष्यन्ति सपाञ्चाला विष्णुं दृष्ट्वेव दानवाः। तस्मात् त्वं पुरुषव्याघ्र प्रकर्षेथा महाचमूम्।

avasthitaṃ raṇe jñātvā pāṇḍavās tvāṃ mahāratham. draviṣyanti sapāñcālā viṣṇuṃ dṛṣṭveva dānavāḥ. tasmāt tvaṃ puruṣavyāghra prakarṣethā mahācamūm.

भवत्य् अवस्थिते यत् ते पाण्डवा गतचेतसः। भविष्यन्ति सहामात्याः पाञ्चालैः सृञ्जयैः सह।

bhavaty avasthite yat te pāṇḍavā gatacetasaḥ. bhaviṣyanti sahāmātyāḥ pāñcālaiḥ sṛñjayaiḥ saha.

यथा ह्य् अभ्युदितः सूर्यः प्रतपन् स्वेन तेजसा। व्यपोहति तमस् तीव्रं तथा शत्रून् व्यपोह नः। संजय उवाच। आशा बलवती राजन् पुत्रस्य तव याभवत्। हते भीष्मे च द्रोणे च कर्णो जेष्यति पाण्डवान्। ताम् आशां हृदये कृत्वा कर्णम् एवं तदाब्रवीत्। सूतपुत्र न ते पार्थः स्थित्वाग्रे संयुयुत्सति। संजय उवाच। एवम् उक्तस् तु राधेयो राज्ञा दुर्योधनेन ह। राज्ञां मध्ये महाबाहुः प्रीतात्मा स महाबलः। हर्षयन्न् अब्रवीत् कर्णो दुर्योधनम् इदं वचः।

yathā hy abhyuditaḥ sūryaḥ pratapan svena tejasā. vyapohati tamas tīvraṃ tathā śatrūn vyapoha naḥ. saṃjaya uvāca. āśā balavatī rājan putrasya tava yābhavat. hate bhīṣme ca droṇe ca karṇo jeṣyati pāṇḍavān. tām āśāṃ hṛdaye kṛtvā karṇam evaṃ tadābravīt. sūtaputra na te pārthaḥ sthitvāgre saṃyuyutsati. saṃjaya uvāca. evam uktas tu rādheyo rājñā duryodhanena ha. rājñāṃ madhye mahābāhuḥ prītātmā sa mahābalaḥ. harṣayann abravīt karṇo duryodhanam idaṃ vacaḥ.

कर्ण उवाच। उक्तम् एतन् मया पूर्वं गान्धारे तव संनिधौ। जेष्यामि पाण्डवान् राजन् सपुत्रान् सजनार्दनान्।

karṇa uvāca. uktam etan mayā pūrvaṃ gāndhāre tava saṃnidhau. jeṣyāmi pāṇḍavān rājan saputrān sajanārdanān.

सेनापतिर् भविष्यामि तवाहं नात्र संशयः। स्थिरो भव महाराज जितान् विद्धि च पाण्डवान्। समं ज्वरद्रो[जरद्द्रो]णम् अहं महाहवे। ब्रवीमि सर्वे कुरवो निबोधत। न वा मद् अन्यः प्रहसेद् रणे ऽर्जुनं। क्रमागतं मृत्युम् इवोत्तमामृतात्।

senāpatir bhaviṣyāmi tavāhaṃ nātra saṃśayaḥ. sthiro bhava mahārāja jitān viddhi ca pāṇḍavān. samaṃ jvaradro[jaraddro]ṇam ahaṃ mahāhave. bravīmi sarve kuravo nibodhata. na vā mad anyaḥ prahased raṇe 'rjunaṃ. kramāgataṃ mṛtyum ivottamāmṛtāt.

संजय उवाच। एवम् उक्तो महातेजास् ततो दुर्योधनो नृपः। उत्तस्थौ राजभिः सार्धं देवैर् इव शतक्रतुः। सेनापत्येन सत्कर्तुं कर्णं स्कन्दम् इवामराः।

saṃjaya uvāca. evam ukto mahātejās tato duryodhano nṛpaḥ. uttasthau rājabhiḥ sārdhaṃ devair iva śatakratuḥ. senāpatyena satkartuṃ karṇaṃ skandam ivāmarāḥ.

ततो ऽभिषिषिचुस् तूर्णं विधिदृष्टेन कर्मणा। दुर्योधनमुखा राजन् राजानो विजयैषिणः। शातकौम्भमयैः कुम्भैर् माहेयैश् चाभिमन्त्रितैः।

tato 'bhiṣiṣicus tūrṇaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā. duryodhanamukhā rājan rājāno vijayaiṣiṇaḥ. śātakaumbhamayaiḥ kumbhair māheyaiś cābhimantritaiḥ.

तोयपूर्णैर् विषाणैश् च द्वीपिखड्गमहर्षभैः। मणिमुक्तामयैश् चान्यैः पुण्यगन्धैस् तथौषधैः।

toyapūrṇair viṣāṇaiś ca dvīpikhaḍgamaharṣabhaiḥ. maṇimuktāmayaiś cānyaiḥ puṇyagandhais tathauṣadhaiḥ.

औदुम्बरे समासीनम् आसने क्षौमसंवृतम्। शास्त्रदृष्टेन विधिना संभारैश् च सुसंभृतैः। ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्यास् तथा शूद्राश् च संमताः। तुष्टुवुस् तं महात्मानम् अभिषिक्तं वरासने। ततो ऽभिषिक्तो राजेन्द्र निष्कैर् गोभिर् धनेन च। वाचयाम् आस विप्राग्र्यान् राधेयः परवीरहा। पूजयाम् आस वस्त्रैश् च विप्रान् वेदविदस् ततः। स व्यरोचत राधेयः सूतमागधबन्दिभिः। स्तूयमानो यथा भानुर् उदये ब्रह्मवादिभिः। ततः पुण्याहघोषेण वादित्रनिनदेन च। जयशब्देन शूराणां तुमुलः सर्वतो ऽभवत्। जयेत्य् ऊचुर् नृपाः सर्वे राधेयं तत्र संगताः।

audumbare samāsīnam āsane kṣaumasaṃvṛtam. śāstradṛṣṭena vidhinā saṃbhāraiś ca susaṃbhṛtaiḥ. brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyās tathā śūdrāś ca saṃmatāḥ. tuṣṭuvus taṃ mahātmānam abhiṣiktaṃ varāsane. tato 'bhiṣikto rājendra niṣkair gobhir dhanena ca. vācayām āsa viprāgryān rādheyaḥ paravīrahā. pūjayām āsa vastraiś ca viprān vedavidas tataḥ. sa vyarocata rādheyaḥ sūtamāgadhabandibhiḥ. stūyamāno yathā bhānur udaye brahmavādibhiḥ. tataḥ puṇyāhaghoṣeṇa vāditraninadena ca. jayaśabdena śūrāṇāṃ tumulaḥ sarvato 'bhavat. jayety ūcur nṛpāḥ sarve rādheyaṃ tatra saṃgatāḥ.

जय पार्थान् सगोविन्दान् सानुगांस् त्वं महाहवे। इति तं बन्दिनः प्राहुर् द्विजाश् च भरतर्षभ।

jaya pārthān sagovindān sānugāṃs tvaṃ mahāhave. iti taṃ bandinaḥ prāhur dvijāś ca bharatarṣabha.

जहि पार्थान् सपाञ्चालान् राधेय विजयाय नः। उद्यन्न् इव सदा भानुस् तमांस्य् उग्रैर् गभस्तिभिः।

jahi pārthān sapāñcālān rādheya vijayāya naḥ. udyann iva sadā bhānus tamāṃsy ugrair gabhastibhiḥ.

न ह्य् अलं त्वद् विसृष्टानां शराणां ते सकेशवाः। कृतघ्नाः सूर्यरश्मीनां ज्वलताम् इव दर्शने।

na hy alaṃ tvad visṛṣṭānāṃ śarāṇāṃ te sakeśavāḥ. kṛtaghnāḥ sūryaraśmīnāṃ jvalatām iva darśane.

न हि पार्थाः सपाञ्चालाः स्थातुं शक्तास् तवाग्रतः। आत्तशस्त्रस्य समरे महेन्द्रस्येव दानवाः। संजय उवाच। स सत्कृतः स्तूयमानः सुहृद्गणवृतो वृषा। कर्णो दुर्योधनं वाक्यम् अब्रवीत् प्रहसन् प्रियम्। दुर्योधनाद्य सगणं पाण्डूनां प्रवरैः सह। फल्गुनं सूदयिष्यामि त्वत्प्रियार्थं सबान्धवम्। सपर्वतार्णवद्वीपां शाधि गां गतपाण्डवाम्। पुत्रपौत्रप्रपौत्रेषु प्रतिष्ठां गमयिष्यसि। नासह्यं विद्यते मह्यं त्वत्प्रियार्थम् अरिंदम। सत्यधर्मानुरक्तस्य सिद्धिर् आत्मवतो यथा।

na hi pārthāḥ sapāñcālāḥ sthātuṃ śaktās tavāgrataḥ. āttaśastrasya samare mahendrasyeva dānavāḥ. saṃjaya uvāca. sa satkṛtaḥ stūyamānaḥ suhṛdgaṇavṛto vṛṣā. karṇo duryodhanaṃ vākyam abravīt prahasan priyam. duryodhanādya sagaṇaṃ pāṇḍūnāṃ pravaraiḥ saha. phalgunaṃ sūdayiṣyāmi tvatpriyārthaṃ sabāndhavam. saparvatārṇavadvīpāṃ śādhi gāṃ gatapāṇḍavām. putrapautraprapautreṣu pratiṣṭhāṃ gamayiṣyasi. nāsahyaṃ vidyate mahyaṃ tvatpriyārtham ariṃdama. satyadharmānuraktasya siddhir ātmavato yathā.

अभिषिक्तस् तु राधेयः प्रभया सो ऽमितप्रभः। व्यत्यरिच्यत रूपेण दिवाकर इवापरः।

abhiṣiktas tu rādheyaḥ prabhayā so 'mitaprabhaḥ. vyatyaricyata rūpeṇa divākara ivāparaḥ.

सेनापत्येन राधेयम् अभिषिच्य सुतस् तव। अमन्यत तदात्मानं कृतार्थं कालचोदितः।

senāpatyena rādheyam abhiṣicya sutas tava. amanyata tadātmānaṃ kṛtārthaṃ kālacoditaḥ.

कर्णो ऽपि राजन् संप्राप्य सेनापत्यम् अरिंदमः। योगम् आज्ञापयाम् आस सूर्यस्योदयनं प्रति।

karṇo 'pi rājan saṃprāpya senāpatyam ariṃdamaḥ. yogam ājñāpayām āsa sūryasyodayanaṃ prati.

तव पुत्रैर् वृतः कर्णः शुशुभे तत्र भारत। देवैर् इव यथा स्कन्दः संग्रामे तारकामये।

tava putrair vṛtaḥ karṇaḥ śuśubhe tatra bhārata. devair iva yathā skandaḥ saṃgrāme tārakāmaye.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...