महाभारत 8.33 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 33→

[mh-8-33] • 70 श्लोकाः

संजय उवाच। विदार्य कर्णस् तां सेनां धर्मराजम् उपाद्रवत्। रथहस्त्यश्वपत्तीनां सहस्रैः परिवारितः।

saṃjaya uvāca. vidārya karṇas tāṃ senāṃ dharmarājam upādravat. rathahastyaśvapattīnāṃ sahasraiḥ parivāritaḥ.

नानायुधसहस्राणि प्रेषितान्य् अरिभिर् वृषः। छित्त्वा बाणशतैर् उग्रैस् तान् अविध्यद् असंभ्रमः।

nānāyudhasahasrāṇi preṣitāny aribhir vṛṣaḥ. chittvā bāṇaśatair ugrais tān avidhyad asaṃbhramaḥ.

निचकर्त शिरांस्य् एषां बाहून् ऊरूंश् च सर्वशः। प्रहर्तुकामान् अपरान् संधितेषूंस् तथापरान्। प्रगृहीतायुधान् बाहून् अन्येषां च प्रधावताम्। निजघान रणे कर्णो नानाशस्त्रनिषेवितान्। ते हता वसुधां पेतुर् भग्नाश् चान्ये विदुद्रुवुः।

nicakarta śirāṃsy eṣāṃ bāhūn ūrūṃś ca sarvaśaḥ. prahartukāmān aparān saṃdhiteṣūṃs tathāparān. pragṛhītāyudhān bāhūn anyeṣāṃ ca pradhāvatām. nijaghāna raṇe karṇo nānāśastraniṣevitān. te hatā vasudhāṃ petur bhagnāś cānye vidudruvuḥ.

द्रविडान्ध्रनिषादास् तु पुनः सात्यकिचोदिताः। अभ्यर्दयञ् जिघांसन्तः पत्तयः कर्णम् आहवे।

draviḍāndhraniṣādās tu punaḥ sātyakicoditāḥ. abhyardayañ jighāṃsantaḥ pattayaḥ karṇam āhave.

ते विबाहुशिरस्त्राणाः प्रहताः कर्णसायकैः। पेतुः पृथिव्यां युगपच् छिन्नं शालवनं यथा।

te vibāhuśirastrāṇāḥ prahatāḥ karṇasāyakaiḥ. petuḥ pṛthivyāṃ yugapac chinnaṃ śālavanaṃ yathā.

एवं योधशतान्य् आजौ सहस्राण्य् अयुतानि च। हतानीयुर् महीं देहैर् यशसापूरयन् दिशः।

evaṃ yodhaśatāny ājau sahasrāṇy ayutāni ca. hatānīyur mahīṃ dehair yaśasāpūrayan diśaḥ.

अथ वैकर्तनं कर्णं रणे क्रुद्धम् इवान्तकम्। रुरुधुः पाण्डुपाञ्चाला व्याधिं मन्त्रौषधैर् इव।

atha vaikartanaṃ karṇaṃ raṇe kruddham ivāntakam. rurudhuḥ pāṇḍupāñcālā vyādhiṃ mantrauṣadhair iva.

स तान् प्रमृद्याभ्यपतत् पुनर् एव युधिष्ठिरम्। मन्त्रौषधिक्रियातीतो व्याधिर् अत्युल्बणो यथा।

sa tān pramṛdyābhyapatat punar eva yudhiṣṭhiram. mantrauṣadhikriyātīto vyādhir atyulbaṇo yathā.

स राजगृद्धिभी रुद्धः पाण्डुपाञ्चालकेकयैः। नाशकत् तान् अतिक्रान्तुं मृत्युर् ब्रह्मविदो यथा।

sa rājagṛddhibhī ruddhaḥ pāṇḍupāñcālakekayaiḥ. nāśakat tān atikrāntuṃ mṛtyur brahmavido yathā.

ततो युधिष्ठिरः कर्णम् अदूरस्थं निवारितम्। तैर् योधैः प्रमुखे वीरं दृष्ट्वा विव्याध सायकैः। कर्णः पार्थशरैर् विद्धस् तोत्त्रार्दित इव द्विपः। प्रमथ्य सहितान् वीरान् युधिष्ठिरम् अपीडयत्। ततो युधिष्ठिरः कर्णम् आसाद्य जयतां वरम्। अब्रवीत् परवीरघ्नः क्रोधसंरक्तलोचनः।

tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam adūrasthaṃ nivāritam. tair yodhaiḥ pramukhe vīraṃ dṛṣṭvā vivyādha sāyakaiḥ. karṇaḥ pārthaśarair viddhas tottrārdita iva dvipaḥ. pramathya sahitān vīrān yudhiṣṭhiram apīḍayat. tato yudhiṣṭhiraḥ karṇam āsādya jayatāṃ varam. abravīt paravīraghnaḥ krodhasaṃraktalocanaḥ.

कर्ण कर्ण वृथादृष्टे सूतपुत्र वचः शृणु। सदा स्पर्धसि संग्रामे फल्गुनेन यशस्विना। तथास्मान् बाधसे नित्यं धार्तराष्ट्रमते स्थितः।

karṇa karṇa vṛthādṛṣṭe sūtaputra vacaḥ śṛṇu. sadā spardhasi saṃgrāme phalgunena yaśasvinā. tathāsmān bādhase nityaṃ dhārtarāṣṭramate sthitaḥ.

यद् बलं यच् च ते वीर्यं प्रद्वेषो यश् च पाण्डुषु। तत् सर्वं दर्शयस्वाद्य पौरुषं महद् आस्थितः। युद्धश्रद्धां स ते ऽद्याहं विनेष्यामि महाहवे।

yad balaṃ yac ca te vīryaṃ pradveṣo yaś ca pāṇḍuṣu. tat sarvaṃ darśayasvādya pauruṣaṃ mahad āsthitaḥ. yuddhaśraddhāṃ sa te 'dyāhaṃ vineṣyāmi mahāhave.

एवम् उक्त्वा महाराज कर्णं पाण्डुसुतस् तदा। सुवर्णपुङ्खैर् दशभिर् विव्याधायस्मयैः शितैः।

evam uktvā mahārāja karṇaṃ pāṇḍusutas tadā. suvarṇapuṅkhair daśabhir vivyādhāyasmayaiḥ śitaiḥ.

तं सूतपुत्रो नवभिः प्रत्यविध्यद् अरिंदमः। वत्सदन्तैर् महेष्वासः प्रहसन्न् इव भारत। सो ऽवज्ञाय तु निर्विद्धः सूतपुत्रेण मारिष। प्रजज्वाल ततः क्रोधाद् धविषेव हुताशनः। ततो विस्फार्य सुमहच् चापं हेमपरिष्कृतम्। समाधत्त शितं बाणं गिरीणाम् अपि दारणम्। ततः पूर्णायतं तीक्ष्णं यमदण्डनिभं शरम्। मुमोच त्वरितो राजा सूतपुत्रजिघांसया। स तु वेगवता मुक्तो बाणो वज्राशनिस्वनः। विवेश सहसा कर्णं सव्ये पार्श्वे महारथम्। स तु तेन प्रहारेण पीडितः प्रमुमोह वै। स्रस्तगात्रो महाबाहुर् धनुर् उत्सृज्य स्यन्दने। ततो हाहाकृतं सर्वं धार्तराष्ट्रबलं महत्। विवर्णमुखभूयिष्ठं कर्णं दृष्ट्वा तथागतम्। सिंहनादश् च संजज्ञे क्ष्वेडाः किलकिलास् तथा। पाण्डवानां महाराज दृष्ट्वा राज्ञः पराक्रमम्। प्रतिलभ्य तु राधेयः संज्ञां नातिचिराद् इव। दध्रे राजविनाशाय मनः क्रूरपराक्रमः। स हेमविकृतं चापं विस्फार्य विजयं महत्। अवाकिरद् अमेयात्मा पाण्डवं निशितैः शरैः।

taṃ sūtaputro navabhiḥ pratyavidhyad ariṃdamaḥ. vatsadantair maheṣvāsaḥ prahasann iva bhārata. so 'vajñāya tu nirviddhaḥ sūtaputreṇa māriṣa. prajajvāla tataḥ krodhād dhaviṣeva hutāśanaḥ. tato visphārya sumahac cāpaṃ hemapariṣkṛtam. samādhatta śitaṃ bāṇaṃ girīṇām api dāraṇam. tataḥ pūrṇāyataṃ tīkṣṇaṃ yamadaṇḍanibhaṃ śaram. mumoca tvarito rājā sūtaputrajighāṃsayā. sa tu vegavatā mukto bāṇo vajrāśanisvanaḥ. viveśa sahasā karṇaṃ savye pārśve mahāratham. sa tu tena prahāreṇa pīḍitaḥ pramumoha vai. srastagātro mahābāhur dhanur utsṛjya syandane. tato hāhākṛtaṃ sarvaṃ dhārtarāṣṭrabalaṃ mahat. vivarṇamukhabhūyiṣṭhaṃ karṇaṃ dṛṣṭvā tathāgatam. siṃhanādaś ca saṃjajñe kṣveḍāḥ kilakilās tathā. pāṇḍavānāṃ mahārāja dṛṣṭvā rājñaḥ parākramam. pratilabhya tu rādheyaḥ saṃjñāṃ nāticirād iva. dadhre rājavināśāya manaḥ krūraparākramaḥ. sa hemavikṛtaṃ cāpaṃ visphārya vijayaṃ mahat. avākirad ameyātmā pāṇḍavaṃ niśitaiḥ śaraiḥ.

ततः क्षुराभ्यां पाञ्चाल्यौ चक्ररक्षौ महात्मनः। जघान समरे शूरः शरैः संनतपर्वभिः।

tataḥ kṣurābhyāṃ pāñcālyau cakrarakṣau mahātmanaḥ. jaghāna samare śūraḥ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

ताव् उभौ धर्मराजस्य प्रवीरौ परिपार्श्वतः। रथाभ्याशे चकाशेते चन्द्रस्येव पुनर्वसू।

tāv ubhau dharmarājasya pravīrau paripārśvataḥ. rathābhyāśe cakāśete candrasyeva punarvasū.

युधिष्ठिरः पुनः कर्णम् अविध्यत् त्रिंशता शरैः। सुषेणं सत्यसेनं च त्रिभिस् त्रिभिर् अताडयत्।

yudhiṣṭhiraḥ punaḥ karṇam avidhyat triṃśatā śaraiḥ. suṣeṇaṃ satyasenaṃ ca tribhis tribhir atāḍayat.

शल्यं नवत्या विव्याध त्रिसप्तत्या च सूतजम्। तांश् चास्य गोप्तॄन् विव्याध त्रिभिस् त्रिभिर् अजिह्मगैः।

śalyaṃ navatyā vivyādha trisaptatyā ca sūtajam. tāṃś cāsya goptṝn vivyādha tribhis tribhir ajihmagaiḥ.

ततः प्रहस्याधिरथिर् विधुन्वानः स कार्मुकम्। भित्त्वा भल्लेन राजानं विद्ध्वा षष्ट्यानदन् मुदा।

tataḥ prahasyādhirathir vidhunvānaḥ sa kārmukam. bhittvā bhallena rājānaṃ viddhvā ṣaṣṭyānadan mudā.

ततः प्रवीराः पाण्डूनाम् अभ्यधावन् युधिष्ठिरम्। सूतपुत्रात् परीप्सन्तः कर्णम् अभ्यर्दयञ् शरैः।

tataḥ pravīrāḥ pāṇḍūnām abhyadhāvan yudhiṣṭhiram. sūtaputrāt parīpsantaḥ karṇam abhyardayañ śaraiḥ.

सात्यकिश् चेकितानश् च युयुत्सुः पाण्ड्य एव च। चोलं च चेरकं चैव सिंहलद्वीपवासिनम्। कर्णो विव्याध संक्रुद्धो दाक्षिणात्यान् समन्ततः। धृष्टद्युम्नः शिखण्डी च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः।

sātyakiś cekitānaś ca yuyutsuḥ pāṇḍya eva ca. colaṃ ca cerakaṃ caiva siṃhaladvīpavāsinam. karṇo vivyādha saṃkruddho dākṣiṇātyān samantataḥ. dhṛṣṭadyumnaḥ śikhaṇḍī ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ.

यमौ च भीमसेनश् च शिशुपालस्य चात्मजः। कारूषा मत्स्यशेषाश् च केकयाः काशिकोसलाः। एते च त्वरिता वीरा वसुषेणम् अवारयन्।

yamau ca bhīmasenaś ca śiśupālasya cātmajaḥ. kārūṣā matsyaśeṣāś ca kekayāḥ kāśikosalāḥ. ete ca tvaritā vīrā vasuṣeṇam avārayan.

जनमेजयश् च पाञ्चाल्यः कर्णं विव्याध सायकैः। वराहकर्णैर् नाराचैर् नालीकैर् निशितैः शरैः। वत्सदन्तैर् विपाठैश् च क्षुरप्रैश् चटकामुखैः।

janamejayaś ca pāñcālyaḥ karṇaṃ vivyādha sāyakaiḥ. varāhakarṇair nārācair nālīkair niśitaiḥ śaraiḥ. vatsadantair vipāṭhaiś ca kṣurapraiś caṭakāmukhaiḥ.

नानाप्रहरणैश् चोग्रै रथहस्त्यश्वसादिनः। सर्वतो ऽभ्याद्रवन् कर्णं परिवार्य जिघांसया।

nānāpraharaṇaiś cograi rathahastyaśvasādinaḥ. sarvato 'bhyādravan karṇaṃ parivārya jighāṃsayā.

स पाण्डवानां प्रवरैः सर्वतः समभिद्रुतः। छाद्यमानैः शितैर् बाणैः स्वस्वनामाङ्कितैस् तदा। न चचाल रणे कर्णो महेन्द्रो दानवैर् इव। उदैरयद् ब्राह्मम् अस्त्रं शरैः संपूरयन् दिशः। संजयः। निजघान महेष्वासान् पाञ्चालान् एकविंशतिम्। ततः पुनर् अमेयात्मा चेदीनां प्रवरान् दश। न्यहनद् भरतश्रेष्ठ कर्णो वैकर्तनस् तदा। तस्य बाणसहस्राणि संप्रपन्नानि मारिष। दृश्यन्ते दिक्षु सर्वासु शलभानाम् इव व्रजाः। कर्णनामाङ्किता बाणाः स्वर्णपुङ्खाः सुतेजनाः। नराश्वकायान् निर्भिद्य पेतुर् उर्व्यां समन्ततः। कर्णेनैकेन समरे चेदीनां प्रवरा रथाः। सृञ्जयानां च सर्वेषां शतशो निहता रणे। कर्णस्य शरसंछन्नं बभूव विपुलं तमः। नाज्ञायत ततः किं चित् परेषाम् आत्मनो ऽपि वा। तस्मिंस् तमसि भूते च क्षत्रियाणां भयंकरे। विचचार महाबाहुर् निर्दहन् क्षत्रियान् बहून्।

sa pāṇḍavānāṃ pravaraiḥ sarvataḥ samabhidrutaḥ. chādyamānaiḥ śitair bāṇaiḥ svasvanāmāṅkitais tadā. na cacāla raṇe karṇo mahendro dānavair iva. udairayad brāhmam astraṃ śaraiḥ saṃpūrayan diśaḥ. saṃjayaḥ. nijaghāna maheṣvāsān pāñcālān ekaviṃśatim. tataḥ punar ameyātmā cedīnāṃ pravarān daśa. nyahanad bharataśreṣṭha karṇo vaikartanas tadā. tasya bāṇasahasrāṇi saṃprapannāni māriṣa. dṛśyante dikṣu sarvāsu śalabhānām iva vrajāḥ. karṇanāmāṅkitā bāṇāḥ svarṇapuṅkhāḥ sutejanāḥ. narāśvakāyān nirbhidya petur urvyāṃ samantataḥ. karṇenaikena samare cedīnāṃ pravarā rathāḥ. sṛñjayānāṃ ca sarveṣāṃ śataśo nihatā raṇe. karṇasya śarasaṃchannaṃ babhūva vipulaṃ tamaḥ. nājñāyata tataḥ kiṃ cit pareṣām ātmano 'pi vā. tasmiṃs tamasi bhūte ca kṣatriyāṇāṃ bhayaṃkare. vicacāra mahābāhur nirdahan kṣatriyān bahūn.

ततः शरमहाज्वालो वीर्योष्मा कर्णपावकः। निर्दहन् पाण्डववनं चारु पर्यचरद् रणे। ततस् तेषां महाराज पाण्डवानां महारथाः। सृञ्जयानां च सर्वेषां शतशो ऽथ सहस्रशः। अस्त्रैः कर्णं महेष्वांस समन्तात् पर्यवारय।

tataḥ śaramahājvālo vīryoṣmā karṇapāvakaḥ. nirdahan pāṇḍavavanaṃ cāru paryacarad raṇe. tatas teṣāṃ mahārāja pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. sṛñjayānāṃ ca sarveṣāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ. astraiḥ karṇaṃ maheṣvāṃsa samantāt paryavāraya.

स संवार्य महास्त्राणि महेष्वासो महात्मनाम्। प्रहस्य पुरुषेन्द्रस्य शरैश् चिच्छेद कार्मुकम्।

sa saṃvārya mahāstrāṇi maheṣvāso mahātmanām. prahasya puruṣendrasya śaraiś ciccheda kārmukam.

ततः संधाय नवतिं निमेषान् नतपर्वणाम्। बिभेद कवचं राज्ञो रणे कर्णः शितैः शरैः।

tataḥ saṃdhāya navatiṃ nimeṣān nataparvaṇām. bibheda kavacaṃ rājño raṇe karṇaḥ śitaiḥ śaraiḥ.

तद् वर्म हेमविकृतं रराज निपतत् तदा। सविद्युदभ्रं सवितुः शिष्टं वातहतं यथा।

tad varma hemavikṛtaṃ rarāja nipatat tadā. savidyudabhraṃ savituḥ śiṣṭaṃ vātahataṃ yathā.

तद् अङ्गं पुरुषेन्द्रस्य भ्रष्टवर्म व्यरोचत। रत्नैर् अलंकृतं दिव्यैर् व्यभ्रं निशि यथा नभः।

tad aṅgaṃ puruṣendrasya bhraṣṭavarma vyarocata. ratnair alaṃkṛtaṃ divyair vyabhraṃ niśi yathā nabhaḥ.

स विवर्मा शरैः पार्थो रुधिरेण समुक्षितः। बभासे पुरुषश्रेष्ठ उद्यन्न् इव दिवाकरः। स शरार्पितसर्वाङ्गश् छिन्नवर्माथ संयुगे। क्षत्रधर्मं समास्थाय सिंहनादम् अथाकरोत्। नदित्वा च चिरं कालं पाण्डवो रभसो रणे। क्रुद्धः सर्वायसीं शक्तिं चिक्षेपाधिरथिं प्रति।

sa vivarmā śaraiḥ pārtho rudhireṇa samukṣitaḥ. babhāse puruṣaśreṣṭha udyann iva divākaraḥ. sa śarārpitasarvāṅgaś chinnavarmātha saṃyuge. kṣatradharmaṃ samāsthāya siṃhanādam athākarot. naditvā ca ciraṃ kālaṃ pāṇḍavo rabhaso raṇe. kruddhaḥ sarvāyasīṃ śaktiṃ cikṣepādhirathiṃ prati.

तां ज्वलन्तीम् इवाकाशे शरैश् चिच्छेद सप्तभिः। सा छिन्ना भूमिम् अपतन् महेष्वासस्य सायकैः।

tāṃ jvalantīm ivākāśe śaraiś ciccheda saptabhiḥ. sā chinnā bhūmim apatan maheṣvāsasya sāyakaiḥ.

ततो बाह्वोर् ललाटे च हृदि चैव युधिष्ठिरः। चतुर्भिस् तोमरैः कर्णं ताडयित्वा मुदानदत्।

tato bāhvor lalāṭe ca hṛdi caiva yudhiṣṭhiraḥ. caturbhis tomaraiḥ karṇaṃ tāḍayitvā mudānadat.

उद्भिन्नरुधिरः कर्णः क्रुद्धः सर्प इव श्वसन्। जघान सूतं पार्थस्य पार्ष्णिं च नवभिः शरैः। ध्वजं चिच्छेद भल्लेन त्रिभिर् विव्याध पाण्डवम्। हत्वा सूतं च पार्थस्य पृष्ठगोपं च सायकैः। इषुधी चास्य चिच्छेद रथं च तिलशो ऽच्छिनत्। कालवालास् तु ये पार्थं दन्तवर्णावहन् हयाः। तैर् युक्तं रथम् आस्थाय प्रायाद् राजा पराङ्मुखः। एतस्मिन्न् अन्तरे शूराः पाण्डवानां महारथाः। ववर्षुः शरवर्षाणि राधेयं प्रति भारत। सात्यकिः पञ्चविंशत्या शिखण्डी नवभिः शरैः। अवर्षतां महाराज राधेयं शत्रुकर्शनम्। शैनेयं तु ततः क्रुद्धः कर्णः पञ्चभिर् आयसैः। विव्याध समरे राजंस् त्रिभिश् चान्यैः शिलीमुखैः। दक्षिणं तु भुजं तस्य त्रिभिः कर्णो ऽप्य् अविध्यत। सव्यं षोडशभिर् बाणैर् यन्तारं चास्य सप्तभिः। अथास्य चतुरो वाहांश् चतुर्भिर् निशितैः शरैः। सूतपुत्रो ऽनयत् क्षिप्रं यमस्य सदनं प्रति। अपरेणाथ भल्लेन धनुश् छित्त्वा महारथः। सारथेः सशिरस्त्राणं शिरः कायाद् अपाहरत्। हताश्वसूते तु रथे स्थितः स शिनिपुंगवः। शक्तिं चिक्षेप कर्णाय वैडूर्यमणिभूषिताम्। ताम् आपतन्तीं सहसा द्विधा चिच्छेद भारत। कर्णो वै धन्विनां श्रेष्ठस् तांश् च सर्वान् अवारयत्। ततस् तान् निशितैर् बाणैः पाण्डवानां महारथान्। न्यवारयद् अमेयात्मा शिक्षया च बलेन च। अर्दयित्वा शरैस् तांस् तु सिंहः क्षुद्रमृगान् इव। पीडयन् धर्मराजानं शरैः संनतपर्वभिः। अभ्यद्रवत राधेयो धर्मपुत्रं शितैः शरैः।

udbhinnarudhiraḥ karṇaḥ kruddhaḥ sarpa iva śvasan. jaghāna sūtaṃ pārthasya pārṣṇiṃ ca navabhiḥ śaraiḥ. dhvajaṃ ciccheda bhallena tribhir vivyādha pāṇḍavam. hatvā sūtaṃ ca pārthasya pṛṣṭhagopaṃ ca sāyakaiḥ. iṣudhī cāsya ciccheda rathaṃ ca tilaśo 'cchinat. kālavālās tu ye pārthaṃ dantavarṇāvahan hayāḥ. tair yuktaṃ ratham āsthāya prāyād rājā parāṅmukhaḥ. etasminn antare śūrāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. vavarṣuḥ śaravarṣāṇi rādheyaṃ prati bhārata. sātyakiḥ pañcaviṃśatyā śikhaṇḍī navabhiḥ śaraiḥ. avarṣatāṃ mahārāja rādheyaṃ śatrukarśanam. śaineyaṃ tu tataḥ kruddhaḥ karṇaḥ pañcabhir āyasaiḥ. vivyādha samare rājaṃs tribhiś cānyaiḥ śilīmukhaiḥ. dakṣiṇaṃ tu bhujaṃ tasya tribhiḥ karṇo 'py avidhyata. savyaṃ ṣoḍaśabhir bāṇair yantāraṃ cāsya saptabhiḥ. athāsya caturo vāhāṃś caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ. sūtaputro 'nayat kṣipraṃ yamasya sadanaṃ prati. apareṇātha bhallena dhanuś chittvā mahārathaḥ. sāratheḥ saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat. hatāśvasūte tu rathe sthitaḥ sa śinipuṃgavaḥ. śaktiṃ cikṣepa karṇāya vaiḍūryamaṇibhūṣitām. tām āpatantīṃ sahasā dvidhā ciccheda bhārata. karṇo vai dhanvināṃ śreṣṭhas tāṃś ca sarvān avārayat. tatas tān niśitair bāṇaiḥ pāṇḍavānāṃ mahārathān. nyavārayad ameyātmā śikṣayā ca balena ca. ardayitvā śarais tāṃs tu siṃhaḥ kṣudramṛgān iva. pīḍayan dharmarājānaṃ śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. abhyadravata rādheyo dharmaputraṃ śitaiḥ śaraiḥ.

एवं पार्थो व्यपायात् स निहतप्रार्ष्टिसारथिः। अशक्नुवन् प्रमुखतः स्थातुं कर्णस्य दुर्मनाः।

evaṃ pārtho vyapāyāt sa nihataprārṣṭisārathiḥ. aśaknuvan pramukhataḥ sthātuṃ karṇasya durmanāḥ.

तम् अभिद्रुत्य राधेयः स्कन्धं संस्पृश्य पाणिना। वज्रच्छत्राङ्कुशैर् मत्स्यैर् ध्वजकूर्माम्बुजादिभिः। लक्षणैर् उपपन्नेन पाणिना पाण्डुनन्दनम्। पवित्रीकर्तुम् आत्मानं स्कन्धोपरि समस्पृशत्। ग्रहीतुम् इच्छन् स बलात् कुन्तीवाक्यं च सो ऽस्मरत्। तं शल्यः प्राह मा कर्ण गृह्णीथाः पार्थिवोत्तमम्। गृहीतमात्रो हत्वा त्वां मा करिष्यति भस्मसात्। अब्रवीत् प्रहसन् राजन् कुत्सयन्न् इव पाण्डवम्।

tam abhidrutya rādheyaḥ skandhaṃ saṃspṛśya pāṇinā. vajracchatrāṅkuśair matsyair dhvajakūrmāmbujādibhiḥ. lakṣaṇair upapannena pāṇinā pāṇḍunandanam. pavitrīkartum ātmānaṃ skandhopari samaspṛśat. grahītum icchan sa balāt kuntīvākyaṃ ca so 'smarat. taṃ śalyaḥ prāha mā karṇa gṛhṇīthāḥ pārthivottamam. gṛhītamātro hatvā tvāṃ mā kariṣyati bhasmasāt. abravīt prahasan rājan kutsayann iva pāṇḍavam.

कथं नाम कुले जातः क्षत्रधर्मे व्यवस्थितः। प्रजह्यात् समरे शत्रून् प्राणान् रक्षन् महाहवे।

kathaṃ nāma kule jātaḥ kṣatradharme vyavasthitaḥ. prajahyāt samare śatrūn prāṇān rakṣan mahāhave.

न भवान् क्षत्रधर्मेषु कुशलो ऽसीति मे मतिः। ब्राह्मे बले भवान् युक्तः स्वाध्याये यज्ञकर्मणि।

na bhavān kṣatradharmeṣu kuśalo 'sīti me matiḥ. brāhme bale bhavān yuktaḥ svādhyāye yajñakarmaṇi.

मा स्म युध्यस्व कौन्तेय मा च वीरान् समासदः। मा चैनान् अप्रियं ब्रूहि मा च व्रज महारणम्। वक्तव्या मारिषान्ये तु न वक्तव्यास् तु मादृशाः। मादृशान् हि ब्रुवन् युद्धे एतद् अन्यच् च लप्स्यसे। स्वगृहं गच्छ कौन्तेय यत्र वा केशवार्जुनौ। न हि त्वां समरे राजन् हन्यात् कर्णः कथं चन। संजयः। वरप्रदानं कुन्त्यास् तु कर्णः स्मृत्वा महारथः। वधप्राप्तं तु कौन्तेयं नावधीत् पुरुषोत्तमम्।

mā sma yudhyasva kaunteya mā ca vīrān samāsadaḥ. mā cainān apriyaṃ brūhi mā ca vraja mahāraṇam. vaktavyā māriṣānye tu na vaktavyās tu mādṛśāḥ. mādṛśān hi bruvan yuddhe etad anyac ca lapsyase. svagṛhaṃ gaccha kaunteya yatra vā keśavārjunau. na hi tvāṃ samare rājan hanyāt karṇaḥ kathaṃ cana. saṃjayaḥ. varapradānaṃ kuntyās tu karṇaḥ smṛtvā mahārathaḥ. vadhaprāptaṃ tu kaunteyaṃ nāvadhīt puruṣottamam.

एवम् उक्त्वा ततः पार्थं विसृज्य च महाबलः। न्यहनत् पाण्डवीं सेनां वज्रहस्त इवासुरीम्। ततः प्रायाद् द्रुतं राजन् व्रीडन्न् इव जनेश्वरः।

evam uktvā tataḥ pārthaṃ visṛjya ca mahābalaḥ. nyahanat pāṇḍavīṃ senāṃ vajrahasta ivāsurīm. tataḥ prāyād drutaṃ rājan vrīḍann iva janeśvaraḥ.

अथ प्रयान्तं राजानम् अन्वयुस् ते तदाच्युतम्। चेदिपाण्डवपाञ्चालाः सात्यकिश् च महारथः। द्रौपदेयास् तथा शूरा माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ।

atha prayāntaṃ rājānam anvayus te tadācyutam. cedipāṇḍavapāñcālāḥ sātyakiś ca mahārathaḥ. draupadeyās tathā śūrā mādrīputrau ca pāṇḍavau.

ततो युधिष्ठिरानीकं दृष्ट्वा कर्णः पराङ्मुखम्। कुरुभिः सहितो वीरैः पृष्ठगैः पृष्ठम् अन्वयात्।

tato yudhiṣṭhirānīkaṃ dṛṣṭvā karṇaḥ parāṅmukham. kurubhiḥ sahito vīraiḥ pṛṣṭhagaiḥ pṛṣṭham anvayāt.

शङ्खभेरीनिनादैश् च कार्मुकाणां च निस्वनैः। बभूव धार्तराष्ट्राणां सिंहनादरवस् तदा।

śaṅkhabherīninādaiś ca kārmukāṇāṃ ca nisvanaiḥ. babhūva dhārtarāṣṭrāṇāṃ siṃhanādaravas tadā.

युधिष्ठिरस् तु कौरव्य रथम् आरुह्य सत्वरः। श्रुतकीर्तेर् महाराज दृष्टवान् कर्णविक्रमम्।

yudhiṣṭhiras tu kauravya ratham āruhya satvaraḥ. śrutakīrter mahārāja dṛṣṭavān karṇavikramam.

काल्यमानं बलं दृष्ट्वा धर्मराजो युधिष्ठिरः। तान् योधान् अब्रवीत् क्रुद्धो हतैनं वै सहस्रशः।

kālyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. tān yodhān abravīt kruddho hatainaṃ vai sahasraśaḥ.

ततो राज्ञाभ्यनुज्ञाताः पाण्डवानां महारथाः। भीमसेनमुखाः सर्वे पुत्रांस् ते प्रत्युपाद्रवन्।

tato rājñābhyanujñātāḥ pāṇḍavānāṃ mahārathāḥ. bhīmasenamukhāḥ sarve putrāṃs te pratyupādravan.

अभवत् तुमुलः शब्दो योधानां तत्र भारत। हस्त्यश्वरथपत्तीनां शस्त्राणां च ततस् ततः। उद्गतः प्रतिसृष्टानां शस्त्राणां च ततस् ततः।

abhavat tumulaḥ śabdo yodhānāṃ tatra bhārata. hastyaśvarathapattīnāṃ śastrāṇāṃ ca tatas tataḥ. udgataḥ pratisṛṣṭānāṃ śastrāṇāṃ ca tatas tataḥ.

उत्तिष्ठत प्रहरत प्रैताभिपततेति च। इति ब्रुवाणा अन्योन्यं जघ्नुर् योधा रणाजिरे।

uttiṣṭhata praharata praitābhipatateti ca. iti bruvāṇā anyonyaṃ jaghnur yodhā raṇājire.

अभ्रच्छायेव तत्रासीच् छरवृष्टिभिर् अम्बरे। समावृत्तैर् नरवरैर् निघ्नद्भिर् इतरेतरम्।

abhracchāyeva tatrāsīc charavṛṣṭibhir ambare. samāvṛttair naravarair nighnadbhir itaretaram.

विपताकाध्वजच्छत्रा व्यश्वसूतायुधा रणे। व्यङ्गाङ्गावयवाः पेतुः क्षितौ क्षीणा हतेश्वराः।

vipatākādhvajacchatrā vyaśvasūtāyudhā raṇe. vyaṅgāṅgāvayavāḥ petuḥ kṣitau kṣīṇā hateśvarāḥ.

प्रवराणीव शैलानां शिखराणि द्विपोत्तमाः। प्रलुत्वा वीर शैलानां शिखराणि द्विपोपमाः। सारोहा निहताः पेतुर् वज्रभिन्ना इवाद्रयः।

pravarāṇīva śailānāṃ śikharāṇi dvipottamāḥ. pralutvā vīra śailānāṃ śikharāṇi dvipopamāḥ. sārohā nihatāḥ petur vajrabhinnā ivādrayaḥ.

छिन्नभिन्नविपर्यस्तैर् वर्मालंकारविग्रहैः। सारोहास् तुरगाः पेतुर् हतवीराः सहस्रशः।

chinnabhinnaviparyastair varmālaṃkāravigrahaiḥ. sārohās turagāḥ petur hatavīrāḥ sahasraśaḥ.

विप्रविद्धायुधाङ्गाश् च द्विरदाश्वरथैर् हताः। प्रतिवीरैश् च संमर्दे पत्तिसंघाः सहस्रशः।

vipraviddhāyudhāṅgāś ca dviradāśvarathair hatāḥ. prativīraiś ca saṃmarde pattisaṃghāḥ sahasraśaḥ.

विशालायतताम्राक्षैः पद्मेन्दुसदृशाननैः। शिरोभिर् युद्धशौण्डानां सर्वतः संस्तृता मही।

viśālāyatatāmrākṣaiḥ padmendusadṛśānanaiḥ. śirobhir yuddhaśauṇḍānāṃ sarvataḥ saṃstṛtā mahī.

तथा तु वितते व्योम्नि निस्वनं शुश्रुवुर् जनाः। विमानैर् अप्सरःसंघैर् गीतवादित्रनिस्वनैः।

tathā tu vitate vyomni nisvanaṃ śuśruvur janāḥ. vimānair apsaraḥsaṃghair gītavāditranisvanaiḥ.

हतान् कृत्तान् अभिमुखान् वीरान् वीरैः सहस्रशः। आरोप्यारोप्य गच्छन्ति विमानेष्व् अप्सरोगणाः। तवायं न तवैवायं ममायम् इति वल्लभः। परिष्वक्तो विजानाति नारीभिर् उपरिस्थितः। इति बाहुलतापाशपाशिनो दिव्यरूपिणः। समाधायाप्सरःसंघा नानायानैर् दिवं ययुः।

hatān kṛttān abhimukhān vīrān vīraiḥ sahasraśaḥ. āropyāropya gacchanti vimāneṣv apsarogaṇāḥ. tavāyaṃ na tavaivāyaṃ mamāyam iti vallabhaḥ. pariṣvakto vijānāti nārībhir uparisthitaḥ. iti bāhulatāpāśapāśino divyarūpiṇaḥ. samādhāyāpsaraḥsaṃghā nānāyānair divaṃ yayuḥ.

तद् दृष्ट्वा महद् आश्चर्यं प्रत्यक्षं स्वर्गलिप्सया। प्रहृष्टमनसः शूराः क्षिप्रं जग्मुः परस्परम्।

tad dṛṣṭvā mahad āścaryaṃ pratyakṣaṃ svargalipsayā. prahṛṣṭamanasaḥ śūrāḥ kṣipraṃ jagmuḥ parasparam.

रथिनो रथिभिः सार्धं चित्रं युयुधुर् आहवे। पत्तयः पत्तिभिर् नागा नागैः सह हयैर् हयाः।

rathino rathibhiḥ sārdhaṃ citraṃ yuyudhur āhave. pattayaḥ pattibhir nāgā nāgaiḥ saha hayair hayāḥ.

एवं प्रवृत्ते संग्रामे गजवाजिजनक्षये। सैन्ये च रजसा व्याप्ते स्वे स्वाञ् जघ्नुः परे परान्।

evaṃ pravṛtte saṃgrāme gajavājijanakṣaye. sainye ca rajasā vyāpte sve svāñ jaghnuḥ pare parān.

कचाकचि बभौ युद्धं दन्तादन्ति नखानखि। मुष्टियुद्धं नियुद्धं च देहपाप्मविनाशनम्।

kacākaci babhau yuddhaṃ dantādanti nakhānakhi. muṣṭiyuddhaṃ niyuddhaṃ ca dehapāpmavināśanam.

तथा वर्तति संग्रामे गजवाजिजनक्षये। नराश्वगजदेहेभ्यः प्रसृता लोहितापगा। नराश्वगजदेहान् सा व्युवाह पतितान् बहून्।

tathā vartati saṃgrāme gajavājijanakṣaye. narāśvagajadehebhyaḥ prasṛtā lohitāpagā. narāśvagajadehān sā vyuvāha patitān bahūn.

नराश्वगजसंबाधे नराश्वगजसादिनाम्। लोहितोदा महाघोरा नदी लोहितकर्दमा। नराश्वगजदेहान् सा वहन्ती भीरुभीषणी।

narāśvagajasaṃbādhe narāśvagajasādinām. lohitodā mahāghorā nadī lohitakardamā. narāśvagajadehān sā vahantī bhīrubhīṣaṇī.

तस्याः परमपारं च व्रजन्ति विजयैषिणः। गाधेन च प्लवन्तश् च निमज्ज्योन्मज्ज्य चापरे।

tasyāḥ paramapāraṃ ca vrajanti vijayaiṣiṇaḥ. gādhena ca plavantaś ca nimajjyonmajjya cāpare.

ते तु लोहितदिग्धाङ्गा रक्तवर्मायुधाम्बराः। सस्नुस् तस्यां पपुश् चासृङ् मम्लुश् च भरतर्षभ।

te tu lohitadigdhāṅgā raktavarmāyudhāmbarāḥ. sasnus tasyāṃ papuś cāsṛṅ mamluś ca bharatarṣabha.

रथान् अश्वान् नरान् नागान् आयुधाभरणानि च। वसनान्य् अथ वर्माणि हन्यमानान् हतान् अपि। भूमिं खं द्यां दिशश् चैव प्रायः पश्याम लोहितम्।

rathān aśvān narān nāgān āyudhābharaṇāni ca. vasanāny atha varmāṇi hanyamānān hatān api. bhūmiṃ khaṃ dyāṃ diśaś caiva prāyaḥ paśyāma lohitam.

लोहितस्य तु गन्धेन स्पर्शेन च रसेन च। रूपेण चातिरिक्तेन शब्देन च विसर्पता। विषादः सुमहान् आसीत् प्रायः सैन्यस्य भारत।

lohitasya tu gandhena sparśena ca rasena ca. rūpeṇa cātiriktena śabdena ca visarpatā. viṣādaḥ sumahān āsīt prāyaḥ sainyasya bhārata.

तत् तु विप्रहतं सैन्यं भीमसेनमुखैस् तव। भूयः समाद्रवन् वीराः सात्यकिप्रमुखा रथाः।

tat tu viprahataṃ sainyaṃ bhīmasenamukhais tava. bhūyaḥ samādravan vīrāḥ sātyakipramukhā rathāḥ.

तेषाम् आपततां वेगम् अविषह्य महात्मनाम्। पुत्राणां ते महत् सैन्यम् आसीद् राजन् पराङ्मुखम्।

teṣām āpatatāṃ vegam aviṣahya mahātmanām. putrāṇāṃ te mahat sainyam āsīd rājan parāṅmukham.

तत् प्रकीर्णरथाश्वेभं नरवाजिसमाकुलम्। विध्वस्तचर्मकवचं प्रविद्धायुधकार्मुकम्।

tat prakīrṇarathāśvebhaṃ naravājisamākulam. vidhvastacarmakavacaṃ praviddhāyudhakārmukam.

व्यद्रवत् तावकं सैन्यं लोड्यमानं समन्ततः। सिंहार्दितं महारण्ये यथा गजकुलं तथा।

vyadravat tāvakaṃ sainyaṃ loḍyamānaṃ samantataḥ. siṃhārditaṃ mahāraṇye yathā gajakulaṃ tathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...