महाभारत 8.32 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 32→

[mh-8-32] • 84 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। तथा व्यूढेष्व् अनीकेषु संसक्तेषु च संजय। संशप्तकान् कथं पार्थो गतः कर्णश् च पाण्डवान्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tathā vyūḍheṣv anīkeṣu saṃsakteṣu ca saṃjaya. saṃśaptakān kathaṃ pārtho gataḥ karṇaś ca pāṇḍavān.

एतद् विस्तरतो युद्धं प्रब्रूहि कुशलो ह्य् असि। न हि तृप्यामि वीराणां शृण्वानो विक्रमान् रणे।

etad vistarato yuddhaṃ prabrūhi kuśalo hy asi. na hi tṛpyāmi vīrāṇāṃ śṛṇvāno vikramān raṇe.

संजय उवाच। तत् स्थाने समवस्थाप्य प्रत्यमित्रं महाबलम्। अव्यूहतार्जुनो व्यूहं पुत्रस्य तव दुर्नये।

saṃjaya uvāca. tat sthāne samavasthāpya pratyamitraṃ mahābalam. avyūhatārjuno vyūhaṃ putrasya tava durnaye.

तत् सादिनागकलिलं पदातिरथसंकुलम्। धृष्टद्युम्नमुखैर् व्यूढम् अशोभत महद् बलम्।

tat sādināgakalilaṃ padātirathasaṃkulam. dhṛṣṭadyumnamukhair vyūḍham aśobhata mahad balam.

पारावतसवर्णाश्वश् चन्द्रादित्यसमद्युतिः। पार्षतः प्रबभौ धन्वी कालो विग्रहवान् इव।

pārāvatasavarṇāśvaś candrādityasamadyutiḥ. pārṣataḥ prababhau dhanvī kālo vigrahavān iva.

पार्षतं त्व् अभि संतस्थुर् द्रौपदेया युयुत्सवः। दिव्यवर्मायुधभृतः शार्दूलसमविक्रमाः। सानुगा भीमवपुषश् चन्द्रं तारागणा इव।

pārṣataṃ tv abhi saṃtasthur draupadeyā yuyutsavaḥ. divyavarmāyudhabhṛtaḥ śārdūlasamavikramāḥ. sānugā bhīmavapuṣaś candraṃ tārāgaṇā iva.

अथ व्यूढेष्व् अनीकेषु प्रेक्ष्य संशप्तकान् रणे। क्रुद्धो ऽर्जुनो ऽभिदुद्राव व्याक्षिपन् गाण्डिवं धनुः।

atha vyūḍheṣv anīkeṣu prekṣya saṃśaptakān raṇe. kruddho 'rjuno 'bhidudrāva vyākṣipan gāṇḍivaṃ dhanuḥ.

अथ संशप्तकाः पार्थम् अभ्यधावन् वधैषिणः। विजये कृतसंकल्पा मृत्युं कृत्वा निवर्तनम्।

atha saṃśaptakāḥ pārtham abhyadhāvan vadhaiṣiṇaḥ. vijaye kṛtasaṃkalpā mṛtyuṃ kṛtvā nivartanam.

तद् अश्वसंघबहुलं मत्तनागरथाकुलम्। उदीर्यमाणं संरब्धं धनंजयम् अभिद्रवत्। तद् उद्यतं महत् सैन्यं सागरौघसमं जवे। पार्थवेलां समासाद्य विष्ठितं समदृश्यत। पत्तिमच् छूरवीरौघैर् द्रुतम् अर्जुनम् आद्रवत्।

tad aśvasaṃghabahulaṃ mattanāgarathākulam. udīryamāṇaṃ saṃrabdhaṃ dhanaṃjayam abhidravat. tad udyataṃ mahat sainyaṃ sāgaraughasamaṃ jave. pārthavelāṃ samāsādya viṣṭhitaṃ samadṛśyata. pattimac chūravīraughair drutam arjunam ādravat.

स संप्रहारस् तुमुलस् तेषाम् आसीत् किरीटिना। तस्यैव नः श्रुतो यादृङ् निवातकवचैः सह।

sa saṃprahāras tumulas teṣām āsīt kirīṭinā. tasyaiva naḥ śruto yādṛṅ nivātakavacaiḥ saha.

रथान् अश्वान् ध्वजान् नागान् पत्तीन् रथपतीन् अपि। इषून् धनूंषि खड्गांश् च चक्राणि च परश्वधान्।

rathān aśvān dhvajān nāgān pattīn rathapatīn api. iṣūn dhanūṃṣi khaḍgāṃś ca cakrāṇi ca paraśvadhān.

सायुधान् उद्यतान् बाहून् उद्यतान्य् आयुधानि च। चिच्छेद द्विषतां पार्थः शिरांसि च सहस्रशः।

sāyudhān udyatān bāhūn udyatāny āyudhāni ca. ciccheda dviṣatāṃ pārthaḥ śirāṃsi ca sahasraśaḥ.

तस्मिन् सैन्ये महावर्ते पातालावर्तसंनिभे। निमग्नं तं रथं मत्वा नेदुः संशप्तका मुदा।

tasmin sainye mahāvarte pātālāvartasaṃnibhe. nimagnaṃ taṃ rathaṃ matvā neduḥ saṃśaptakā mudā.

स पुरस्ताद् अरीन् हत्वा पश्चार्धेनोत्तरेण च। दक्षिणेन च बीभत्सुः क्रुद्धो रुद्रः पशून् इव।

sa purastād arīn hatvā paścārdhenottareṇa ca. dakṣiṇena ca bībhatsuḥ kruddho rudraḥ paśūn iva.

अथ पाञ्चालचेदीनां सृञ्जयानां च मारिष। त्वदीयैः सह संग्राम आसीत् परमदारुणः।

atha pāñcālacedīnāṃ sṛñjayānāṃ ca māriṣa. tvadīyaiḥ saha saṃgrāma āsīt paramadāruṇaḥ.

कृपश् च कृतवर्मा च शकुनिश् चापि सौबलः। हृष्टसेनाः सुसंरब्धा रथानीकैः प्रहारिणः।

kṛpaś ca kṛtavarmā ca śakuniś cāpi saubalaḥ. hṛṣṭasenāḥ susaṃrabdhā rathānīkaiḥ prahāriṇaḥ.

कोसलैः काशिमत्स्यैश् च कारूषैः केकयैर् अपि। शूरसेनैः शूरवीरैर् युयुधुर् युद्धदुर्मदाः।

kosalaiḥ kāśimatsyaiś ca kārūṣaiḥ kekayair api. śūrasenaiḥ śūravīrair yuyudhur yuddhadurmadāḥ.

तेषाम् अन्तकरं युद्धं देहपाप्मप्रणाशनम्। शूद्रविट्क्षत्रवीराणां धर्म्यं स्वर्ग्यं यशस्करम्।

teṣām antakaraṃ yuddhaṃ dehapāpmapraṇāśanam. śūdraviṭkṣatravīrāṇāṃ dharmyaṃ svargyaṃ yaśaskaram.

दुर्योधनो ऽपि सहितो भ्रातृभिर् भरतर्षभ। गुप्तः कुरुप्रवीरैश् च मद्राणां च महारथैः।

duryodhano 'pi sahito bhrātṛbhir bharatarṣabha. guptaḥ kurupravīraiś ca madrāṇāṃ ca mahārathaiḥ.

पाण्डवैः सहपाञ्चालैश् चेदिभिः सात्यकेन च। युध्यमानं रणे कर्णं कुरुवीरो ऽभ्यपालयत्।

pāṇḍavaiḥ sahapāñcālaiś cedibhiḥ sātyakena ca. yudhyamānaṃ raṇe karṇaṃ kuruvīro 'bhyapālayat.

कर्णो ऽपि निशितैर् बाणैर् विनिहत्य महाचमूम्। प्रमृद्य च रथश्रेष्ठान् युधिष्ठिरम् अपीडयत्।

karṇo 'pi niśitair bāṇair vinihatya mahācamūm. pramṛdya ca rathaśreṣṭhān yudhiṣṭhiram apīḍayat.

विपत्रायुधदेहासून् कृत्वा शत्रून् सहस्रशः। युक्त्वा स्वर्गयशोभ्यां च स्वेभ्यो मुदम् उदावहत्। एवं मारिष संग्रामो नरवाजिगजक्षयः। कुरूणां सृञ्जयानां च देवासुरसमो ऽभवत्। तद् विगाह्य रथानीकं सूतपुत्रो महारथः। नदीं प्रवर्तयाम् आस शोणितौघतरङ्गिणीम्। शोणितोदां क्षुद्रमत्स्यां नागनक्रां दुरत्ययाम्। मांसमज्जाकर्दमिनीं चक्रकूर्मां रथोडुपाम्। पतितैर् मेघसंकाशैस् तत्र तत्र महाद्विपैः। अशनीभिर् इव ध्वस्ता मही राजन् विराजते। तां शरोर्मिमहावर्तां छत्त्रहंससमाकुलाम्। तनुत्रोष्णीषसंघाटां हस्तिपाषाणसंकुलाम्। अपाराम् अनपारां तां शङ्खदुन्दुभिघोषिणीम्। रौद्रां नदीं महाराज रजसा सर्वतो वृताम्। अतितीक्ष्णां नदाकीर्णां नदीम् अन्तकगामिनीम्। समं च विषमं चैव समायान्तीं महाभयाम्। आ गुल्फाच् चात्र सीदन्तीं नराञ् शोणितकर्दमे। नरैर् अभिपरिक्षिप्ता यथा राजन् महाद्रुमाः। ततस् ते तत्र तत्रैव प्रतरन्तो महानदीम्। विचेरुः सर्वतो योधा नौवारणमहासनैः। शोणितेन समं राजन् कृतम् आसीत् समन्ततः। नदीवेगैर् यथा भूमिस् तद्वद् आसीद् विशां पते।

vipatrāyudhadehāsūn kṛtvā śatrūn sahasraśaḥ. yuktvā svargayaśobhyāṃ ca svebhyo mudam udāvahat. evaṃ māriṣa saṃgrāmo naravājigajakṣayaḥ. kurūṇāṃ sṛñjayānāṃ ca devāsurasamo 'bhavat. tad vigāhya rathānīkaṃ sūtaputro mahārathaḥ. nadīṃ pravartayām āsa śoṇitaughataraṅgiṇīm. śoṇitodāṃ kṣudramatsyāṃ nāganakrāṃ duratyayām. māṃsamajjākardaminīṃ cakrakūrmāṃ rathoḍupām. patitair meghasaṃkāśais tatra tatra mahādvipaiḥ. aśanībhir iva dhvastā mahī rājan virājate. tāṃ śarormimahāvartāṃ chattrahaṃsasamākulām. tanutroṣṇīṣasaṃghāṭāṃ hastipāṣāṇasaṃkulām. apārām anapārāṃ tāṃ śaṅkhadundubhighoṣiṇīm. raudrāṃ nadīṃ mahārāja rajasā sarvato vṛtām. atitīkṣṇāṃ nadākīrṇāṃ nadīm antakagāminīm. samaṃ ca viṣamaṃ caiva samāyāntīṃ mahābhayām. ā gulphāc cātra sīdantīṃ narāñ śoṇitakardame. narair abhiparikṣiptā yathā rājan mahādrumāḥ. tatas te tatra tatraiva prataranto mahānadīm. viceruḥ sarvato yodhā nauvāraṇamahāsanaiḥ. śoṇitena samaṃ rājan kṛtam āsīt samantataḥ. nadīvegair yathā bhūmis tadvad āsīd viśāṃ pate.

धृतराष्ट्र उवाच। यत् तत् प्रविश्य पार्थानां सेनां कुर्वञ् जनक्षयम्। कर्णो राजानम् अभ्यर्च्छत् तन् ममाचक्ष्व संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yat tat praviśya pārthānāṃ senāṃ kurvañ janakṣayam. karṇo rājānam abhyarcchat tan mamācakṣva saṃjaya.

के च प्रवीराः पार्थानां युधि कर्णम् अवारयन्। कांश् च प्रमथ्याधिरथिर् युधिष्ठिरम् अपीडयत्।

ke ca pravīrāḥ pārthānāṃ yudhi karṇam avārayan. kāṃś ca pramathyādhirathir yudhiṣṭhiram apīḍayat.

संजय उवाच। धृष्टद्युम्नमुखान् पार्थान् दृष्ट्वा कर्णो व्यवस्थितान्। समभ्यधावत् त्वरितः पाञ्चालाञ् शत्रुकर्शनः।

saṃjaya uvāca. dhṛṣṭadyumnamukhān pārthān dṛṣṭvā karṇo vyavasthitān. samabhyadhāvat tvaritaḥ pāñcālāñ śatrukarśanaḥ.

तं तूर्णम् अभिधावन्तं पाञ्चाला जितकाशिनः। प्रत्युद्ययुर् महाराज हंसा इव महार्णवम्।

taṃ tūrṇam abhidhāvantaṃ pāñcālā jitakāśinaḥ. pratyudyayur mahārāja haṃsā iva mahārṇavam.

ततः शङ्खसहस्राणां निस्वनो हृदयंगमः। प्रादुरासीद् उभयतो भेरीशब्दश् च दारुणः।

tataḥ śaṅkhasahasrāṇāṃ nisvano hṛdayaṃgamaḥ. prādurāsīd ubhayato bherīśabdaś ca dāruṇaḥ.

नानावादित्रनादश् च द्विपाश्वरथनिस्वनः। सिंहनादश् च वीराणाम् अभवद् दारुणस् तदा।

nānāvāditranādaś ca dvipāśvarathanisvanaḥ. siṃhanādaś ca vīrāṇām abhavad dāruṇas tadā.

साद्रिद्रुमार्णवा भूमिः सवाताम्बुदम् अम्बरम्। सार्केन्दुग्रहनक्षत्रा द्यौश् च व्यक्तं व्यघूर्णत।

sādridrumārṇavā bhūmiḥ savātāmbudam ambaram. sārkendugrahanakṣatrā dyauś ca vyaktaṃ vyaghūrṇata.

अति भूतानि तं शब्दं मेनिरे ऽति च विव्यथुः। यानि चाप्लवसत्त्वानि प्रायस् तानि मृतानि च।

ati bhūtāni taṃ śabdaṃ menire 'ti ca vivyathuḥ. yāni cāplavasattvāni prāyas tāni mṛtāni ca.

अथ कर्णो भृशं क्रुद्धः शीघ्रम् अस्त्रम् उदीरयन्। जघान पाण्डवीं सेनाम् आसुरीं मघवान् इव।

atha karṇo bhṛśaṃ kruddhaḥ śīghram astram udīrayan. jaghāna pāṇḍavīṃ senām āsurīṃ maghavān iva.

स पाण्डवरथांस् तूर्णं प्रविश्य विसृजञ् शरान्। प्रभद्रकाणां प्रवरान् अहनत् सप्तसप्ततिम्।

sa pāṇḍavarathāṃs tūrṇaṃ praviśya visṛjañ śarān. prabhadrakāṇāṃ pravarān ahanat saptasaptatim.

ततः सुपुङ्खैर् निशितै रथश्रेष्ठो रथेषुभिः। अवधीत् पञ्चविंशत्या पाञ्चालान् पञ्चविंशतिम्।

tataḥ supuṅkhair niśitai rathaśreṣṭho ratheṣubhiḥ. avadhīt pañcaviṃśatyā pāñcālān pañcaviṃśatim.

सुवर्णपुङ्खैर् नाराचैः परकायविदारणैः। चेदिकान् अवधीद् वीरः शतशो ऽथ सहस्रशः।

suvarṇapuṅkhair nārācaiḥ parakāyavidāraṇaiḥ. cedikān avadhīd vīraḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

तं तथा समरे कर्म कुर्वाणम् अतिमानुषम्। परिवव्रुर् महाराज पाञ्चालानां रथव्रजाः।

taṃ tathā samare karma kurvāṇam atimānuṣam. parivavrur mahārāja pāñcālānāṃ rathavrajāḥ.

ततः संधाय विशिखान् पञ्च भारत दुःसहान्। पाञ्चालान् अवधीत् पञ्च कर्णो वैकर्तनो वृषः।

tataḥ saṃdhāya viśikhān pañca bhārata duḥsahān. pāñcālān avadhīt pañca karṇo vaikartano vṛṣaḥ.

भानुदेवं चित्रसेनं सेनाबिन्दुं च भारत। तपनं शूरसेनं च पाञ्चालान् अवधीद् रणे।

bhānudevaṃ citrasenaṃ senābinduṃ ca bhārata. tapanaṃ śūrasenaṃ ca pāñcālān avadhīd raṇe.

पाञ्चालेषु च शूरेषु वध्यमानेषु सायकैः। हाहाकारो महान् आसीत् पाञ्चालानां महाहवे। परिवव्रुर् महाराज पाञ्चालानां रथा दश।

pāñcāleṣu ca śūreṣu vadhyamāneṣu sāyakaiḥ. hāhākāro mahān āsīt pāñcālānāṃ mahāhave. parivavrur mahārāja pāñcālānāṃ rathā daśa.

तेषां संकीर्यमाणानां हाहाकारकृता दिशः। पुनर् एव च तान् कर्णो जघानाशु पतत्रिभिः।

teṣāṃ saṃkīryamāṇānāṃ hāhākārakṛtā diśaḥ. punar eva ca tān karṇo jaghānāśu patatribhiḥ.

चक्ररक्षौ तु कर्णस्य पुत्रौ मारिष दुर्जयौ। सुषेणः सत्यसेनश् च त्यक्त्वा प्राणान् अयुध्यताम्।

cakrarakṣau tu karṇasya putrau māriṣa durjayau. suṣeṇaḥ satyasenaś ca tyaktvā prāṇān ayudhyatām.

पृष्ठगोपस् तु कर्णस्य ज्येष्ठः पुत्रो महारथः। वृषसेनः स्वयं कर्णं पृष्ठतः पर्यपालयत्।

pṛṣṭhagopas tu karṇasya jyeṣṭhaḥ putro mahārathaḥ. vṛṣasenaḥ svayaṃ karṇaṃ pṛṣṭhataḥ paryapālayat.

धृष्टद्युम्नः सात्यकिश् च द्रौपदेया वृकोदरः। नकुलः सहदेवश् च सात्यकिश् च महारथः। जनमेजयः शिखण्डी च प्रवीराश् च प्रभद्रकाः।

dhṛṣṭadyumnaḥ sātyakiś ca draupadeyā vṛkodaraḥ. nakulaḥ sahadevaś ca sātyakiś ca mahārathaḥ. janamejayaḥ śikhaṇḍī ca pravīrāś ca prabhadrakāḥ.

चेदिकेकयपाञ्चाला यमौ मत्स्याश् च दंशिताः। समभ्यधावन् राधेयं जिघांसन्तः प्रहारिणः।

cedikekayapāñcālā yamau matsyāś ca daṃśitāḥ. samabhyadhāvan rādheyaṃ jighāṃsantaḥ prahāriṇaḥ.

त एनं विविधैः शस्त्रैः शरधाराभिर् एव च। अभ्यवर्षन् विमृद्नन्तः प्रावृषीवाम्बुदा गिरिम्।

ta enaṃ vividhaiḥ śastraiḥ śaradhārābhir eva ca. abhyavarṣan vimṛdnantaḥ prāvṛṣīvāmbudā girim.

पितरं तु परीप्सन्तः कर्णपुत्राः प्रहारिणः। त्वदीयाश् चापरे राजन् वीरा वीरान् अवारयन्।

pitaraṃ tu parīpsantaḥ karṇaputrāḥ prahāriṇaḥ. tvadīyāś cāpare rājan vīrā vīrān avārayan.

सुषेणो भीमसेनस्य छित्त्वा भल्लेन कार्मुकम्। नाराचैः सप्तभिर् विद्ध्वा हृदि भीमं ननाद ह।

suṣeṇo bhīmasenasya chittvā bhallena kārmukam. nārācaiḥ saptabhir viddhvā hṛdi bhīmaṃ nanāda ha.

अथान्यद् धनुर् आदाय सुदृढं भीमविक्रमः। सज्यं वृकोदरः कृत्वा सुषेणस्याच्छिनद् धनुः।

athānyad dhanur ādāya sudṛḍhaṃ bhīmavikramaḥ. sajyaṃ vṛkodaraḥ kṛtvā suṣeṇasyācchinad dhanuḥ.

विव्याध चैनं नवभिः क्रुद्धो नृत्यन्न् इवेषुभिः। कर्णं च तूर्णं विव्याध त्रिसप्तत्या शितैः शरैः।

vivyādha cainaṃ navabhiḥ kruddho nṛtyann iveṣubhiḥ. karṇaṃ ca tūrṇaṃ vivyādha trisaptatyā śitaiḥ śaraiḥ.

सत्यसेनं च दशभिः साश्वसूतध्वजायुधम्। पश्यतां सुहृदां मध्ये कर्णपुत्रम् अपातयत्।

satyasenaṃ ca daśabhiḥ sāśvasūtadhvajāyudham. paśyatāṃ suhṛdāṃ madhye karṇaputram apātayat.

क्षुरप्रणुन्नं तत् तस्य शिरश् चन्द्रनिभाननम्। शुभदर्शनम् एवासीन् नालभ्रष्टम् इवाम्बुजम्।

kṣurapraṇunnaṃ tat tasya śiraś candranibhānanam. śubhadarśanam evāsīn nālabhraṣṭam ivāmbujam.

हत्वा कर्णसुतं भीमस् तावकान् पुनर् आर्दयत्। कृपहार्दिक्ययोश् छित्त्वा चापे ताव् अप्य् अथार्दयत्।

hatvā karṇasutaṃ bhīmas tāvakān punar ārdayat. kṛpahārdikyayoś chittvā cāpe tāv apy athārdayat.

दुःशासनं त्रिभिर् विद्ध्वा शकुनिं षड्भिर् आयसैः। उलूकं च पतत्रिं च चकार विरथाव् उभौ।

duḥśāsanaṃ tribhir viddhvā śakuniṃ ṣaḍbhir āyasaiḥ. ulūkaṃ ca patatriṃ ca cakāra virathāv ubhau.

हे सुषेण हतो ऽसीति ब्रुवन्न् आदत्त सायकम्। तम् अस्य कर्णश् चिच्छेद त्रिभिश् चैनम् अताडयत्।

he suṣeṇa hato 'sīti bruvann ādatta sāyakam. tam asya karṇaś ciccheda tribhiś cainam atāḍayat.

अथान्यम् अपि जग्राह सुपर्वाणं सुतेजनम्। सुषेणायासृजद् भीमस् तम् अप्य् अस्याच्छिनद् वृषः।

athānyam api jagrāha suparvāṇaṃ sutejanam. suṣeṇāyāsṛjad bhīmas tam apy asyācchinad vṛṣaḥ.

पुनः कर्णस् त्रिसप्तत्या भीमसेनं रथेषुभिः। पुत्रं परीप्सन् विव्याध क्रूरं क्रूरैर् जिघांसया।

punaḥ karṇas trisaptatyā bhīmasenaṃ ratheṣubhiḥ. putraṃ parīpsan vivyādha krūraṃ krūrair jighāṃsayā.

सुषेणस् तु धनुर् गृह्य भारसाधनम् उत्तमम्। नकुलं पञ्चभिर् बाणैर् बाह्वोर् उरसि चार्दयत्।

suṣeṇas tu dhanur gṛhya bhārasādhanam uttamam. nakulaṃ pañcabhir bāṇair bāhvor urasi cārdayat.

नकुलस् तं तु विंशत्या विद्ध्वा भारसहैर् दृढैः। ननाद बलवन् नादं कर्णस्य भयम् आदधत्।

nakulas taṃ tu viṃśatyā viddhvā bhārasahair dṛḍhaiḥ. nanāda balavan nādaṃ karṇasya bhayam ādadhat.

तं सुषेणो महाराज विद्ध्वा दशभिर् आशुगैः। चिच्छेद च धनुः शीघ्रं क्षुरप्रेण महारथः।

taṃ suṣeṇo mahārāja viddhvā daśabhir āśugaiḥ. ciccheda ca dhanuḥ śīghraṃ kṣurapreṇa mahārathaḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय नकुलः क्रोधमूर्च्छितः। सुषेणं बहुभिर् बाणैर् वारयाम् आस संयुगे।

athānyad dhanur ādāya nakulaḥ krodhamūrcchitaḥ. suṣeṇaṃ bahubhir bāṇair vārayām āsa saṃyuge.

स तु बाणैर् दिशो राजन्न् आच्छाद्य परवीरहा। आजघ्ने सारथिं चास्य सुषेणं च ततस् त्रिभिः। चिच्छेद चास्य सुदृढं धनुर् भल्लैस् त्रिभिस् त्रिधा।

sa tu bāṇair diśo rājann ācchādya paravīrahā. ājaghne sārathiṃ cāsya suṣeṇaṃ ca tatas tribhiḥ. ciccheda cāsya sudṛḍhaṃ dhanur bhallais tribhis tridhā.

अथान्यद् धनुर् आदाय सुषेणः क्रोधमूर्छितः। अविध्यन् नकुलं षष्ट्या सहदेवं च सप्तभिः।

athānyad dhanur ādāya suṣeṇaḥ krodhamūrchitaḥ. avidhyan nakulaṃ ṣaṣṭyā sahadevaṃ ca saptabhiḥ.

तद् युद्धं सुमहद् घोरम् आसीद् देवासुरोपमम्। निघ्नतां सायकैस् तूर्णम् अन्योन्यस्य वधं प्रति। सात्यकिर् वृषसेनं तु विद्ध्वा सप्तभिर् आशुगैः। पुनर् विव्याध सप्तत्या सारथिं च त्रिभिः शरैः। वृषसेनस् तु शैनेयं शरेण नतपर्वणा। आजघान महाराज शङ्खदेशे महारथम्। शैनेयो वृषसेनेन पत्रिणा परिपीडितः। क्रोधं चक्रे महाराज क्रुद्धो वेगं च दारुणम्। जग्राहेषुवरान् वीरः शीघ्रं स दश पञ्च च।

tad yuddhaṃ sumahad ghoram āsīd devāsuropamam. nighnatāṃ sāyakais tūrṇam anyonyasya vadhaṃ prati. sātyakir vṛṣasenaṃ tu viddhvā saptabhir āśugaiḥ. punar vivyādha saptatyā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ. vṛṣasenas tu śaineyaṃ śareṇa nataparvaṇā. ājaghāna mahārāja śaṅkhadeśe mahāratham. śaineyo vṛṣasenena patriṇā paripīḍitaḥ. krodhaṃ cakre mahārāja kruddho vegaṃ ca dāruṇam. jagrāheṣuvarān vīraḥ śīghraṃ sa daśa pañca ca.

सात्यकिर् वृषसेनस्य हत्वा सूतं त्रिभिः शरैः। धनुश् चिच्छेद भल्लेन जघानाश्वांश् च सप्तभिः। ध्वजम् एकेषुणोन्मथ्य त्रिभिस् तं हृद्य् अताडयत्।

sātyakir vṛṣasenasya hatvā sūtaṃ tribhiḥ śaraiḥ. dhanuś ciccheda bhallena jaghānāśvāṃś ca saptabhiḥ. dhvajam ekeṣuṇonmathya tribhis taṃ hṛdy atāḍayat.

अथावसन्नः स्वरथे मुहूर्तात् पुनर् उत्थितः। स रणे युयुधानेन विसूताश्वरथध्वजः। अथो जिघांसुः शैनेयं खड्गचर्मभृद् अभ्ययात्।

athāvasannaḥ svarathe muhūrtāt punar utthitaḥ. sa raṇe yuyudhānena visūtāśvarathadhvajaḥ. atho jighāṃsuḥ śaineyaṃ khaḍgacarmabhṛd abhyayāt.

तस्य चाप्लवतः शीघ्रं वृषसेनस्य सात्यकिः। वराहकर्णैर् दशभिर् अविध्यद् असिचर्मणी।

tasya cāplavataḥ śīghraṃ vṛṣasenasya sātyakiḥ. varāhakarṇair daśabhir avidhyad asicarmaṇī.

दुःशासनस् तु तं दृष्ट्वा विरथं व्यायुधं कृतम्। आरोप्य स्वरथे तूर्णम् अपोवाह रथान्तरम्।

duḥśāsanas tu taṃ dṛṣṭvā virathaṃ vyāyudhaṃ kṛtam. āropya svarathe tūrṇam apovāha rathāntaram.

अथान्यं रथम् आस्थाय वृषसेनो महारथः। द्रौपदेयांस् त्रिसप्तत्या युयुधानं च पञ्चभिः। भीमसेनं चतुःषष्ट्या सहदेवं च पञ्चभिः। नकुलं त्रिंशता बाणैः शतानीकं च सप्तभिः। शिखण्डिनं च दशभिर् धर्मराजं शतेन च। एतांश् चान्यांश् च राजेन्द्र प्रवीराञ् जयगृद्धिनः। अभ्यर्दयन् महेष्वासः कर्णपुत्रो विशां पते। कर्णस्य युधि दुर्धर्षः पुनः पृष्ठम् अपालयत्।

athānyaṃ ratham āsthāya vṛṣaseno mahārathaḥ. draupadeyāṃs trisaptatyā yuyudhānaṃ ca pañcabhiḥ. bhīmasenaṃ catuḥṣaṣṭyā sahadevaṃ ca pañcabhiḥ. nakulaṃ triṃśatā bāṇaiḥ śatānīkaṃ ca saptabhiḥ. śikhaṇḍinaṃ ca daśabhir dharmarājaṃ śatena ca. etāṃś cānyāṃś ca rājendra pravīrāñ jayagṛddhinaḥ. abhyardayan maheṣvāsaḥ karṇaputro viśāṃ pate. karṇasya yudhi durdharṣaḥ punaḥ pṛṣṭham apālayat.

दुःशासनं तु शैनेयो नवैर् नवभिर् आशुगैः। विसूताश्वरथं कृत्वा ललाटे त्रिभिर् आर्पयत्।

duḥśāsanaṃ tu śaineyo navair navabhir āśugaiḥ. visūtāśvarathaṃ kṛtvā lalāṭe tribhir ārpayat.

स त्व् अन्यं रथम् आस्थाय विधिवत् कल्पितं पुनः। युयुधे पाण्डुभिः सार्धं कर्णस्याप्याययन् बलम्।

sa tv anyaṃ ratham āsthāya vidhivat kalpitaṃ punaḥ. yuyudhe pāṇḍubhiḥ sārdhaṃ karṇasyāpyāyayan balam.

धृष्टद्युम्नस् ततः कर्णम् अविध्यद् दशभिः शरैः। द्रौपदेयास् त्रिसप्तत्या युयुधानस् तु सप्तभिः।

dhṛṣṭadyumnas tataḥ karṇam avidhyad daśabhiḥ śaraiḥ. draupadeyās trisaptatyā yuyudhānas tu saptabhiḥ.

भीमसेनश् चतुःषष्ट्या सहदेवश् च पञ्चभिः। नकुलस् त्रिंशता बाणैः शतानीकश् च सप्तभिः। शिखण्डी दशभिर् वीरो धर्मराजः शतेन तु।

bhīmasenaś catuḥṣaṣṭyā sahadevaś ca pañcabhiḥ. nakulas triṃśatā bāṇaiḥ śatānīkaś ca saptabhiḥ. śikhaṇḍī daśabhir vīro dharmarājaḥ śatena tu.

एते चान्ये च राजेन्द्र प्रवीरा जयगृद्धिनः। अभ्यर्दयन् महेष्वासं सूतपुत्रं महामृधे।

ete cānye ca rājendra pravīrā jayagṛddhinaḥ. abhyardayan maheṣvāsaṃ sūtaputraṃ mahāmṛdhe.

तान् सूतपुत्रो विशिखैर् दशभिर् दशभिः शितैः। रथे चारु चरन् वीरः प्रत्यविध्यद् अरिंदमः। सात्यकिं भीमसेनं च धृष्टद्युम्नं शिखण्डिनम्। द्रौपदेयांश् च संरब्धान् यतमानान् महारथान्। पश्यतां सर्वसैन्यानाम् अथैतान् सूतनन्दनः। विरथान् रथिनः श्रेष्ठान् निमेषार्धाच् चकार ह। अमोघत्वाच् च बाणानां भूतसंघा विसिष्मियुः।

tān sūtaputro viśikhair daśabhir daśabhiḥ śitaiḥ. rathe cāru caran vīraḥ pratyavidhyad ariṃdamaḥ. sātyakiṃ bhīmasenaṃ ca dhṛṣṭadyumnaṃ śikhaṇḍinam. draupadeyāṃś ca saṃrabdhān yatamānān mahārathān. paśyatāṃ sarvasainyānām athaitān sūtanandanaḥ. virathān rathinaḥ śreṣṭhān nimeṣārdhāc cakāra ha. amoghatvāc ca bāṇānāṃ bhūtasaṃghā visiṣmiyuḥ.

तत्रास्त्रवीर्यं कर्णस्य लाघवं च महात्मनः। अपश्याम महाराज तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tatrāstravīryaṃ karṇasya lāghavaṃ ca mahātmanaḥ. apaśyāma mahārāja tad adbhutam ivābhavat.

न ह्य् आददानं ददृशुः संदधानं च सायकान्। विमुञ्चन्तं च संरम्भाद् ददृशुस् ते महारथम्। प्रतीच्यां दिशि तं दृष्ट्वा प्राच्यां पश्याम लाघवात्। न तु पश्याम राजेन्द्र क्व नु कर्णो व्यतिष्ठत। इषून् एव स्म पश्यामो विकिरन्तं समन्ततः। छादयन्तो दिशो राजञ् शलभानाम् इव व्रजान्। तस्य तैर् इषुभिस् तीक्ष्णैः संपतद्भिः सहस्रशः। मरीचिभिर् इवोष्णांशोः शितैः संनतपर्वभिः। व्याप्ताः सर्वा दिशो राजन् योधाश् च ददृशुस् तदा। शरैः संवृतम् आकाशं तत्राभ्रम् इव चाभवत्।

na hy ādadānaṃ dadṛśuḥ saṃdadhānaṃ ca sāyakān. vimuñcantaṃ ca saṃrambhād dadṛśus te mahāratham. pratīcyāṃ diśi taṃ dṛṣṭvā prācyāṃ paśyāma lāghavāt. na tu paśyāma rājendra kva nu karṇo vyatiṣṭhata. iṣūn eva sma paśyāmo vikirantaṃ samantataḥ. chādayanto diśo rājañ śalabhānām iva vrajān. tasya tair iṣubhis tīkṣṇaiḥ saṃpatadbhiḥ sahasraśaḥ. marīcibhir ivoṣṇāṃśoḥ śitaiḥ saṃnataparvabhiḥ. vyāptāḥ sarvā diśo rājan yodhāś ca dadṛśus tadā. śaraiḥ saṃvṛtam ākāśaṃ tatrābhram iva cābhavat.

द्यौर् वियद् भूर् दिशश् चाशु प्रणुन्ना निशितैः शरैः। अरुणाभ्रावृताकारं तस्मिन् देशे बभौ वियत्। ततः पुनर् अमेयात्मा कर्णो राजन् महारथः। न्यहनत् समरे योधान् यौधव्रतम् अनुष्ठितः।

dyaur viyad bhūr diśaś cāśu praṇunnā niśitaiḥ śaraiḥ. aruṇābhrāvṛtākāraṃ tasmin deśe babhau viyat. tataḥ punar ameyātmā karṇo rājan mahārathaḥ. nyahanat samare yodhān yaudhavratam anuṣṭhitaḥ.

नृत्यन्न् इव हि राधेयश् चापहस्तः प्रतापवान्। यैर् विद्धः प्रत्यविध्यत् तान् एकैकं त्रिगुणैः शरैः।

nṛtyann iva hi rādheyaś cāpahastaḥ pratāpavān. yair viddhaḥ pratyavidhyat tān ekaikaṃ triguṇaiḥ śaraiḥ.

दशभिर् दशभिश् चैनान् पुनर् विद्ध्वा ननाद ह। साश्वसूतध्वजच्छत्रास् ततस् ते विवरं ददुः। ते हन्यमानाः कर्णेन पलायन्ते दिशो दश। नादयन्तो दिशः सर्वाः कर्णत्रस्ता विचेतसः।

daśabhir daśabhiś cainān punar viddhvā nanāda ha. sāśvasūtadhvajacchatrās tatas te vivaraṃ daduḥ. te hanyamānāḥ karṇena palāyante diśo daśa. nādayanto diśaḥ sarvāḥ karṇatrastā vicetasaḥ.

तान् प्रमृद्नन् महेष्वासान् राधेयः शरवृष्टिभिः। राजानीकम् असंबाधं प्राविशच् छत्रुकर्शनः।

tān pramṛdnan maheṣvāsān rādheyaḥ śaravṛṣṭibhiḥ. rājānīkam asaṃbādhaṃ prāviśac chatrukarśanaḥ.

स रथांस् त्रिशतान् हत्वा चेदीनाम् अनिवर्तिनाम्। राधेयो निशितैर् बाणैस् ततो ऽभ्यार्च्छद् युधिष्ठिरम्। ततस् ते विरथाः शूरा रथान् अन्यान् समास्थिताः। परिवव्रुर् महाराज धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्।

sa rathāṃs triśatān hatvā cedīnām anivartinām. rādheyo niśitair bāṇais tato 'bhyārcchad yudhiṣṭhiram. tatas te virathāḥ śūrā rathān anyān samāsthitāḥ. parivavrur mahārāja dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram.

ततस् ते पाण्डवा राजञ् शिखण्डी च ससात्यकिः। राधेयात् परिरक्षन्तो राजानं पर्यवारयन्। मुञ्चन्तो विविधान् बाणान् स्वर्णपुङ्खाञ् शिलाशितान्।

tatas te pāṇḍavā rājañ śikhaṇḍī ca sasātyakiḥ. rādheyāt parirakṣanto rājānaṃ paryavārayan. muñcanto vividhān bāṇān svarṇapuṅkhāñ śilāśitān.

तथैव तावकाः सर्वे कर्णं दुर्वारणं रणे। यत्ताः सेनामहेष्वासाः पर्यरक्षन्त सर्वशः।

tathaiva tāvakāḥ sarve karṇaṃ durvāraṇaṃ raṇe. yattāḥ senāmaheṣvāsāḥ paryarakṣanta sarvaśaḥ.

नानावादित्रघोषाश् च प्रादुरासन् विशां पते। सिंहनादश् च संजज्ञे शूराणाम् अनिवर्तिनाम्।

nānāvāditraghoṣāś ca prādurāsan viśāṃ pate. siṃhanādaś ca saṃjajñe śūrāṇām anivartinām.

ततः पुनः समाजग्मुर् अभीताः कुरुपाण्डवाः। युधिष्ठिरमुखाः पार्थाः सूतपुत्रमुखा वयम्।

tataḥ punaḥ samājagmur abhītāḥ kurupāṇḍavāḥ. yudhiṣṭhiramukhāḥ pārthāḥ sūtaputramukhā vayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...