महाभारत 8.34 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 34→

[mh-8-34] • 42 श्लोकाः

संजय उवाच। तान् अभिद्रवतो दृष्ट्वा पाण्डवांस् तावकं बलम्। दुर्योधनो महाराज वारयाम् आस सर्वशः। योधांश् च स्वबलं चैव समन्ताद् भरतर्षभ। क्रोशतस् तव पुत्रस्य न स्म राजन् न्यवर्तत।

saṃjaya uvāca. tān abhidravato dṛṣṭvā pāṇḍavāṃs tāvakaṃ balam. duryodhano mahārāja vārayām āsa sarvaśaḥ. yodhāṃś ca svabalaṃ caiva samantād bharatarṣabha. krośatas tava putrasya na sma rājan nyavartata.

ततः पक्षात् प्रपक्षाच् च प्रपक्षैश् चापि दक्षिणात्। उदस्तशस्त्राः कुरवो भीमम् अभ्यद्रवन् रणे।

tataḥ pakṣāt prapakṣāc ca prapakṣaiś cāpi dakṣiṇāt. udastaśastrāḥ kuravo bhīmam abhyadravan raṇe.

कर्णो ऽपि दृष्ट्वा द्रवतो धार्तराष्ट्रान् पराङ्मुखान्। मद्रराजम् उवाचेदं याहि भीमरथं प्रति। एवम् उक्तश् च कर्णेन शल्यो मद्राधिपस् तदा। हंसवर्णान् हयाग्र्यांस् तान् प्रैषीद् यत्र वृकोदरम्।

karṇo 'pi dṛṣṭvā dravato dhārtarāṣṭrān parāṅmukhān. madrarājam uvācedaṃ yāhi bhīmarathaṃ prati. evam uktaś ca karṇena śalyo madrādhipas tadā. haṃsavarṇān hayāgryāṃs tān praiṣīd yatra vṛkodaram.

ते प्रेषिता महाराज शल्येनाहवशोभिना। भीमसेनरथं प्राप्य समसज्जन्त वाजिनः।

te preṣitā mahārāja śalyenāhavaśobhinā. bhīmasenarathaṃ prāpya samasajjanta vājinaḥ.

दृष्ट्वा कर्णं समायान्तं भीमः क्रोधसमन्वितः। मतिं दध्रे विनाशाय कर्णस्य भरतर्षभ।

dṛṣṭvā karṇaṃ samāyāntaṃ bhīmaḥ krodhasamanvitaḥ. matiṃ dadhre vināśāya karṇasya bharatarṣabha.

सो ऽब्रवीत् सात्यकिं वीरं धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्। एनं रक्षत राजानं धर्मात्मानं युधिष्ठिरम्। संशयान् महतो मुक्तं कथं चित् प्रेक्षतो मम।

so 'bravīt sātyakiṃ vīraṃ dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam. enaṃ rakṣata rājānaṃ dharmātmānaṃ yudhiṣṭhiram. saṃśayān mahato muktaṃ kathaṃ cit prekṣato mama.

अग्रतो मे कृतो राजा छिन्नसर्वपरिच्छदः। दुर्योधनस्य प्रीत्यर्थं राधेयेन दुरात्मना।

agrato me kṛto rājā chinnasarvaparicchadaḥ. duryodhanasya prītyarthaṃ rādheyena durātmanā.

अन्तम् अद्य करिष्यामि तस्य दुःखस्य पार्षत। हन्ता वास्मि रणे कर्णं स वा मां निहनिष्यति। संग्रामेण सुघोरेण सत्यम् एतद् ब्रवीमि वः।

antam adya kariṣyāmi tasya duḥkhasya pārṣata. hantā vāsmi raṇe karṇaṃ sa vā māṃ nihaniṣyati. saṃgrāmeṇa sughoreṇa satyam etad bravīmi vaḥ.

राजानम् अद्य भवतां न्यासभूतं ददामि वै। अस्य संरक्षणे सर्वे यतध्वं विगतज्वराः।

rājānam adya bhavatāṃ nyāsabhūtaṃ dadāmi vai. asya saṃrakṣaṇe sarve yatadhvaṃ vigatajvarāḥ.

एवम् उक्त्वा महाबाहुः प्रायाद् आधिरथिं प्रति। सिंहनादेन महता सर्वाः संनादयन् दिशः।

evam uktvā mahābāhuḥ prāyād ādhirathiṃ prati. siṃhanādena mahatā sarvāḥ saṃnādayan diśaḥ.

दृष्ट्वा त्वरितम् आयान्तं भीमं युद्धाभिनन्दिनम्। सूतपुत्रम् अथोवाच मद्राणाम् ईश्वरो विभुः।

dṛṣṭvā tvaritam āyāntaṃ bhīmaṃ yuddhābhinandinam. sūtaputram athovāca madrāṇām īśvaro vibhuḥ.

पश्य कर्ण महाबाहुं क्रुद्धं पाण्डवनन्दनम्। दीर्घकालार्जितं क्रोधं मोक्तुकामं त्वयि ध्रुवम्।

paśya karṇa mahābāhuṃ kruddhaṃ pāṇḍavanandanam. dīrghakālārjitaṃ krodhaṃ moktukāmaṃ tvayi dhruvam.

ईदृशं नास्य रूपं मे दृष्टपूर्वं कदा चन। अभिमन्यौ हते कर्ण राक्षसे वा घटोत्कचे।

īdṛśaṃ nāsya rūpaṃ me dṛṣṭapūrvaṃ kadā cana. abhimanyau hate karṇa rākṣase vā ghaṭotkace.

त्रैलोक्यस्य समस्तस्य शक्तः क्रुद्धो निवारणे। बिभर्ति यादृशं रूपं कालाग्निसदृशं शुभम्।

trailokyasya samastasya śaktaḥ kruddho nivāraṇe. bibharti yādṛśaṃ rūpaṃ kālāgnisadṛśaṃ śubham.

इति ब्रुवति राधेयं मद्राणाम् ईश्वरे नृप। अभ्यवर्तत वै कर्णं क्रोधदीप्तो वृकोदरः।

iti bruvati rādheyaṃ madrāṇām īśvare nṛpa. abhyavartata vai karṇaṃ krodhadīpto vṛkodaraḥ.

तथागतं तु संप्रेक्ष्य भीमं युद्धाभिनन्दिनम्। अब्रवीद् वचनं शल्यं राधेयः प्रहसन्न् इव।

tathāgataṃ tu saṃprekṣya bhīmaṃ yuddhābhinandinam. abravīd vacanaṃ śalyaṃ rādheyaḥ prahasann iva.

यद् उक्तं वचनं मे ऽद्य त्वया मद्रजनेश्वर। भीमसेनं प्रति विभो तत् सत्यं नात्र संशयः।

yad uktaṃ vacanaṃ me 'dya tvayā madrajaneśvara. bhīmasenaṃ prati vibho tat satyaṃ nātra saṃśayaḥ.

एष शूरश् च वीरश् च क्रोधनश् च वृकोदरः। निरपेक्षः शरीरे च प्राणतश् च बलाधिकः।

eṣa śūraś ca vīraś ca krodhanaś ca vṛkodaraḥ. nirapekṣaḥ śarīre ca prāṇataś ca balādhikaḥ.

अज्ञातवासं वसता विराटनगरे तदा। द्रौपद्याः प्रियकामेन केवलं बाहुसंश्रयात्। गूढभावं समाश्रित्य कीचकः सगणो हतः।

ajñātavāsaṃ vasatā virāṭanagare tadā. draupadyāḥ priyakāmena kevalaṃ bāhusaṃśrayāt. gūḍhabhāvaṃ samāśritya kīcakaḥ sagaṇo hataḥ.

सो ऽद्य संग्रामशिरसि संनद्धः क्रोधमूर्च्छितः। किंकरोद्यतदण्डेन मृत्युनापि व्रजेद् रणम्।

so 'dya saṃgrāmaśirasi saṃnaddhaḥ krodhamūrcchitaḥ. kiṃkarodyatadaṇḍena mṛtyunāpi vrajed raṇam.

चिरकालाभिलषितो ममायं तु मनोरथः। अर्जुनं समरे हन्यां मां वा हन्याद् धनंजयः। स मे कदा चिद् अद्यैव भवेद् भीमसमागमात्। संशयः सुमहाञ् शल्य प्राप्य भीमम् अरिंदमम्।

cirakālābhilaṣito mamāyaṃ tu manorathaḥ. arjunaṃ samare hanyāṃ māṃ vā hanyād dhanaṃjayaḥ. sa me kadā cid adyaiva bhaved bhīmasamāgamāt. saṃśayaḥ sumahāñ śalya prāpya bhīmam ariṃdamam.

निहते भीमसेने तु यदि वा विरथीकृते। अभियास्यति मां पार्थस् तन् मे साधु भविष्यति। अत्र यन् मन्यसे प्राप्तं तच् छीघ्रं संप्रधारय। भीमसेनं समासाद्य मया शक्यं निवर्तितुम्। मूर्तिमन्तम् अहं मन्ये मारुतिं मरुतां पतिम्। युधिष्ठिरं भीमम् इहाथ शक्नुयां। यमौ तथा दण्डधरं यमप्रभम्। तैर् एव नः सुखकरम् आहवो ऽस्तु। व्रजामि बीभत्सुम् अहं गदाधरम्।

nihate bhīmasene tu yadi vā virathīkṛte. abhiyāsyati māṃ pārthas tan me sādhu bhaviṣyati. atra yan manyase prāptaṃ tac chīghraṃ saṃpradhāraya. bhīmasenaṃ samāsādya mayā śakyaṃ nivartitum. mūrtimantam ahaṃ manye mārutiṃ marutāṃ patim. yudhiṣṭhiraṃ bhīmam ihātha śaknuyāṃ. yamau tathā daṇḍadharaṃ yamaprabham. tair eva naḥ sukhakaram āhavo 'stu. vrajāmi bībhatsum ahaṃ gadādharam.

एतच् छ्रुत्वा तु वचनं राधेयस्य महात्मनः। उवाच वचनं शल्यः सूतपुत्रं तथागतम्।

etac chrutvā tu vacanaṃ rādheyasya mahātmanaḥ. uvāca vacanaṃ śalyaḥ sūtaputraṃ tathāgatam.

अभियासि महाबाहो भीमसेनं महाबलम्। निरस्य भीमसेनं तु ततः प्राप्स्यसि फल्गुनम्। निरपेक्षश् च युध्यस्व शक्तिं स्वां संप्रदर्शयन्।

abhiyāsi mahābāho bhīmasenaṃ mahābalam. nirasya bhīmasenaṃ tu tataḥ prāpsyasi phalgunam. nirapekṣaś ca yudhyasva śaktiṃ svāṃ saṃpradarśayan.

यस् ते कामो ऽभिलषितश् चिरात् प्रभृति हृद्गतः। स वै संपत्स्यते कर्ण सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

yas te kāmo 'bhilaṣitaś cirāt prabhṛti hṛdgataḥ. sa vai saṃpatsyate karṇa satyam etad bravīmi te.

एवम् उक्ते ततः कर्णः शल्यं पुनर् अभाषत। हन्ताहम् अर्जुनं संख्ये मां वा हन्ता धनंजयः। एवम् उक्त्वा ततो राजन् राधेयो रथिनां वरः। युद्धे मनः समाधाय याहि याहीत्य् अचोदयत्।

evam ukte tataḥ karṇaḥ śalyaṃ punar abhāṣata. hantāham arjunaṃ saṃkhye māṃ vā hantā dhanaṃjayaḥ. evam uktvā tato rājan rādheyo rathināṃ varaḥ. yuddhe manaḥ samādhāya yāhi yāhīty acodayat.

ततः प्रायाद् रथेनाशु शल्यस् तत्र विशां पते। यत्र भीमो महेष्वासो व्यद्रावयत वाहिनीम्।

tataḥ prāyād rathenāśu śalyas tatra viśāṃ pate. yatra bhīmo maheṣvāso vyadrāvayata vāhinīm.

ततस् तूर्यनिनादश् च भेरीणां च महास्वनः। उदतिष्ठत राजेन्द्र कर्णभीमसमागमे।

tatas tūryaninādaś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaḥ. udatiṣṭhata rājendra karṇabhīmasamāgame.

भीमसेनो ऽथ संक्रुद्धस् तव सैन्यं दुरासदम्। नाराचैर् विमलैस् तीक्ष्णैर् दिशः प्राद्रावयद् बली।

bhīmaseno 'tha saṃkruddhas tava sainyaṃ durāsadam. nārācair vimalais tīkṣṇair diśaḥ prādrāvayad balī.

स संनिपातस् तुमुलो भीमरूपो विशां पते। आसीद् रौद्रो महाराज कर्णपाण्डवयोर् मृधे। ततो मुहूर्ताद् राजेन्द्र पाण्डवः कर्णम् आद्रवत्। नातिकृच्छ्राद् धसन्न् इव। भीमसेनो महाबाहुः।

sa saṃnipātas tumulo bhīmarūpo viśāṃ pate. āsīd raudro mahārāja karṇapāṇḍavayor mṛdhe. tato muhūrtād rājendra pāṇḍavaḥ karṇam ādravat. nātikṛcchrād dhasann iva. bhīmaseno mahābāhuḥ.

तम् आपतन्तं संप्रेक्ष्य कर्णो वैकर्तनो वृषः। आजघानोरसि क्रुद्धो नाराचेन स्तनान्तरे। पुनश् चैनम् अमेयात्मा शरवर्षैर् अवाकिरत्।

tam āpatantaṃ saṃprekṣya karṇo vaikartano vṛṣaḥ. ājaghānorasi kruddho nārācena stanāntare. punaś cainam ameyātmā śaravarṣair avākirat.

स विद्धः सूतपुत्रेण छादयाम् आस पत्रिभिः। विव्याध निशितैः कर्ण नवभिर् नतपर्वभिः।

sa viddhaḥ sūtaputreṇa chādayām āsa patribhiḥ. vivyādha niśitaiḥ karṇa navabhir nataparvabhiḥ.

तस्य कर्णो धनुर्मध्ये द्विधा चिच्छेद पत्रिणा। अथ तं छिन्नधन्वानम् अभ्यविध्यत् स्तनान्तरे। नाराचेन सुतीक्ष्णेन सर्वावरणभेदिना।

tasya karṇo dhanurmadhye dvidhā ciccheda patriṇā. atha taṃ chinnadhanvānam abhyavidhyat stanāntare. nārācena sutīkṣṇena sarvāvaraṇabhedinā.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय सूतपुत्रं वृकोदरः। राजन् मर्मसु मर्मज्ञो विद्ध्वा सुनिशितैः शरैः। ननाद बलवन् नादं कम्पयन्न् इव रोदसी।

so 'nyat kārmukam ādāya sūtaputraṃ vṛkodaraḥ. rājan marmasu marmajño viddhvā suniśitaiḥ śaraiḥ. nanāda balavan nādaṃ kampayann iva rodasī.

तं कर्णः पञ्चविंशत्या नाराचानां समार्दयत्। मदोत्कटं वने दृप्तम् उल्काभिर् इव कुञ्जरम्।

taṃ karṇaḥ pañcaviṃśatyā nārācānāṃ samārdayat. madotkaṭaṃ vane dṛptam ulkābhir iva kuñjaram.

ततः सायकभिन्नाङ्गः पाण्डवः क्रोधमूर्च्छितः। संरम्भामर्षताम्राक्षः सूतपुत्रवधेच्छया।

tataḥ sāyakabhinnāṅgaḥ pāṇḍavaḥ krodhamūrcchitaḥ. saṃrambhāmarṣatāmrākṣaḥ sūtaputravadhecchayā.

स कार्मुके महावेगं भारसाधनम् उत्तमम्। गिरीणाम् अपि भेत्तारं सायकं समयोजयत्।

sa kārmuke mahāvegaṃ bhārasādhanam uttamam. girīṇām api bhettāraṃ sāyakaṃ samayojayat.

विकृष्य बलवच् चापम् आ कर्णाद् अतिमारुतिः। तं मुमोच महेष्वासः क्रुद्धः कर्णजिघांसया।

vikṛṣya balavac cāpam ā karṇād atimārutiḥ. taṃ mumoca maheṣvāsaḥ kruddhaḥ karṇajighāṃsayā.

स विसृष्टो बलवता बाणो वज्राशनिस्वनः। अदारयद् रणे कर्णं वज्रवेग इवाचलम्।

sa visṛṣṭo balavatā bāṇo vajrāśanisvanaḥ. adārayad raṇe karṇaṃ vajravega ivācalam.

स भीमसेनाभिहतो सूतपुत्रः कुरूद्वह। निषसाद रथोपस्थे विसंज्ञः पृतनापतिः। रुधिरेणावसिक्ताङ्गो गतासुवद् अरिंदमः। एतस्मिन्न् अन्तरे दृष्ट्वा मद्रराजो वृकोदरम्। जिह्वां छेत्तुं समायान्तं सान्त्वयन्न् इदम् अब्रवीत्। भीमसेन महाबाहो यत् त्वा वक्ष्यामि तच् छृणु। वचनं हेतुसंपन्नं श्रुत्वा चैतत् तथा कुरु। अर्जुनेन प्रतिज्ञातो वधः कर्णस्य शुष्मिणः। भीम उवाच। तां तथा कुरु भद्रं ते प्रतिज्ञां सव्यसाचिनः। दृढव्रतत्वं पार्थस्य जानामि नृपसत्तम। राज्ञस् तु धर्षणं पापः कृतवान् मम संनिधौ। ततः क्रोधाभिभूतेन शेषं न गणितं मया। पतिते चापि राधेये न मे मन्युः शमं गतः। जिह्वोद्धरणम् एवास्य प्राप्तकालं मतं मम। अनेन तु नृशंसेन समवेतेषु राजसु। अस्माकं शृण्वतां कृष्णा यानि वाक्यानि मातुल। असह्यानि च नीचेन बहूनि श्रावितानि भोः। नूनं ते तत् परिज्ञातं दूरस्थस्यापि पार्थिव। छेदनं चास्य जिह्वायास् तद् एवाकाङ्क्षितं मया। राज्ञस् तु प्रियकामेन कालो ऽयं परिपालितः। भवता तु यद् उक्तो ऽस्मि वाक्यं हेत्वर्थसंहितम्। तद् गृहीतं महाराज कटुकस्थम् इवौषधम्। हीनप्रतिज्ञो बीभत्सुर् न हि जीवेत कर्हि चित्। अस्मिन् विनष्टे नष्टाः स्मः सर्व एव सकेशवाः। अद्य चैव नृशंसात्मा पापः पापकृतां वरः। गमिष्यति पराभावं दृष्टमात्रः किरीटिना। युधिष्ठिरस्य कोपेन पूर्वं दग्धो नृशंसकृत्। त्वया संरक्षितस् त्व् अद्य मत्समीपाद् उपायतः।

sa bhīmasenābhihato sūtaputraḥ kurūdvaha. niṣasāda rathopasthe visaṃjñaḥ pṛtanāpatiḥ. rudhireṇāvasiktāṅgo gatāsuvad ariṃdamaḥ. etasminn antare dṛṣṭvā madrarājo vṛkodaram. jihvāṃ chettuṃ samāyāntaṃ sāntvayann idam abravīt. bhīmasena mahābāho yat tvā vakṣyāmi tac chṛṇu. vacanaṃ hetusaṃpannaṃ śrutvā caitat tathā kuru. arjunena pratijñāto vadhaḥ karṇasya śuṣmiṇaḥ. bhīma uvāca. tāṃ tathā kuru bhadraṃ te pratijñāṃ savyasācinaḥ. dṛḍhavratatvaṃ pārthasya jānāmi nṛpasattama. rājñas tu dharṣaṇaṃ pāpaḥ kṛtavān mama saṃnidhau. tataḥ krodhābhibhūtena śeṣaṃ na gaṇitaṃ mayā. patite cāpi rādheye na me manyuḥ śamaṃ gataḥ. jihvoddharaṇam evāsya prāptakālaṃ mataṃ mama. anena tu nṛśaṃsena samaveteṣu rājasu. asmākaṃ śṛṇvatāṃ kṛṣṇā yāni vākyāni mātula. asahyāni ca nīcena bahūni śrāvitāni bhoḥ. nūnaṃ te tat parijñātaṃ dūrasthasyāpi pārthiva. chedanaṃ cāsya jihvāyās tad evākāṅkṣitaṃ mayā. rājñas tu priyakāmena kālo 'yaṃ paripālitaḥ. bhavatā tu yad ukto 'smi vākyaṃ hetvarthasaṃhitam. tad gṛhītaṃ mahārāja kaṭukastham ivauṣadham. hīnapratijño bībhatsur na hi jīveta karhi cit. asmin vinaṣṭe naṣṭāḥ smaḥ sarva eva sakeśavāḥ. adya caiva nṛśaṃsātmā pāpaḥ pāpakṛtāṃ varaḥ. gamiṣyati parābhāvaṃ dṛṣṭamātraḥ kirīṭinā. yudhiṣṭhirasya kopena pūrvaṃ dagdho nṛśaṃsakṛt. tvayā saṃrakṣitas tv adya matsamīpād upāyataḥ.

ततो मद्राधिपो दृष्ट्वा विसंज्ञं सूतनन्दनम्। अपोवाह रथेनाजौ कर्णम् आहवशोभिनम्।

tato madrādhipo dṛṣṭvā visaṃjñaṃ sūtanandanam. apovāha rathenājau karṇam āhavaśobhinam.

ततः पराजिते कर्णे धार्तराष्ट्रीं महाचमूम्। व्यद्रावयद् भीमसेनो यथेन्द्रो दानवीं चमूम्।

tataḥ parājite karṇe dhārtarāṣṭrīṃ mahācamūm. vyadrāvayad bhīmaseno yathendro dānavīṃ camūm.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents