महाभारत 8.30 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 30→

[mh-8-30] • 88 श्लोकाः

संजय उवाच। ततः पुनर् महाराज मद्रराजम् अरिंदमम्। अभ्यभाषत राधेयः संनिवार्योत्तरं वचः।

saṃjaya uvāca. tataḥ punar mahārāja madrarājam ariṃdamam. abhyabhāṣata rādheyaḥ saṃnivāryottaraṃ vacaḥ.

यत् त्वं निदर्शनार्थं मां शल्य जल्पितवान् असि। नाहं शक्यस् त्वया वाचा विभीषयितुम् आहवे।

yat tvaṃ nidarśanārthaṃ māṃ śalya jalpitavān asi. nāhaṃ śakyas tvayā vācā vibhīṣayitum āhave.

यदि मां देवताः सर्वा योधयेयुः सवासवाः। नान्यस्माद् अपि कस्माच् चिद् अमिताद् आततायिनः। तथापि मे भयं न स्यात् किम् उ पार्थात् सकेशवात्।

yadi māṃ devatāḥ sarvā yodhayeyuḥ savāsavāḥ. nānyasmād api kasmāc cid amitād ātatāyinaḥ. tathāpi me bhayaṃ na syāt kim u pārthāt sakeśavāt.

नाहं भीषयितुं शक्यो वाङ्मात्रेण कथं चन। अन्यं जानीहि यः शक्यस् त्वया भीषयितुं रणे। दन्दह्यमानास् तीक्ष्णेन नीचाः परयशोग्निना। अशक्तास् तत् पदं गन्तुं ततो निन्दां प्रचक्रिरे।

nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyo vāṅmātreṇa kathaṃ cana. anyaṃ jānīhi yaḥ śakyas tvayā bhīṣayituṃ raṇe. dandahyamānās tīkṣṇena nīcāḥ parayaśogninā. aśaktās tat padaṃ gantuṃ tato nindāṃ pracakrire.

नीचस्य बलम् एतावत् पारुष्यं यत् त्वम् आत्थ माम्। अशक्तो ऽस्मद्गुणान् प्राप्तुं वल्गसे बहु दुर्मते।

nīcasya balam etāvat pāruṣyaṃ yat tvam āttha mām. aśakto 'smadguṇān prāptuṃ valgase bahu durmate.

न हि कर्णः समुद्भूतो भयार्थम् इह मारिष। विक्रमार्थम् अहं जातो यशोर्थं च तथैव च। सखिभावेन सौहार्दान् मित्रभावेन चैव हि। कारणैस् त्रिभिर् एतैस् त्वं शल्य जीवसि सांप्रतम्। राज्ञश् च धार्तराष्ट्रस्य कार्यं सुमहद् उद्यतम्। मयि तच् चाहितं शल्य तेन जीवसि मे क्षणम्। कृतश् च समयः पूर्वं क्षन्तव्यं विप्रियं तव। समयः परिपाल्यो मे तेन जीवसि मद्रक। ऋते शल्यसहस्रेण विजयेयम् अहं परान्। मित्रद्रोहस् तु पापीयान् इति जीवसि सांप्रतम्। शल्य उवाच। ननु प्रलापाः कर्णैते यान् ब्रवीषि परान् प्रति। संजय उवाच। ऋते कर्णसहस्रेण शक्या जेतुं परे युधि। तथा ब्रुवन्तं परुषं कर्णो मद्राधिपं तदा। परुषं द्विगुणं भूयः प्रोवाचाप्रियदर्शनम्।

na hi karṇaḥ samudbhūto bhayārtham iha māriṣa. vikramārtham ahaṃ jāto yaśorthaṃ ca tathaiva ca. sakhibhāvena sauhārdān mitrabhāvena caiva hi. kāraṇais tribhir etais tvaṃ śalya jīvasi sāṃpratam. rājñaś ca dhārtarāṣṭrasya kāryaṃ sumahad udyatam. mayi tac cāhitaṃ śalya tena jīvasi me kṣaṇam. kṛtaś ca samayaḥ pūrvaṃ kṣantavyaṃ vipriyaṃ tava. samayaḥ paripālyo me tena jīvasi madraka. ṛte śalyasahasreṇa vijayeyam ahaṃ parān. mitradrohas tu pāpīyān iti jīvasi sāṃpratam. śalya uvāca. nanu pralāpāḥ karṇaite yān bravīṣi parān prati. saṃjaya uvāca. ṛte karṇasahasreṇa śakyā jetuṃ pare yudhi. tathā bruvantaṃ paruṣaṃ karṇo madrādhipaṃ tadā. paruṣaṃ dviguṇaṃ bhūyaḥ provācāpriyadarśanam.

इदं तु मे त्वम् एकाग्रः शृणु मद्रजनाधिप। संनिधौ धृतराष्ट्रस्य प्रोच्यमानं मया श्रुतम्।

idaṃ tu me tvam ekāgraḥ śṛṇu madrajanādhipa. saṃnidhau dhṛtarāṣṭrasya procyamānaṃ mayā śrutam.

देशांश् च विविधांश् चित्रान् पूर्ववृत्तांश् च पार्थिवान्। ब्राह्मणाः कथयन्तः स्म धृतराष्ट्रम् उपासते।

deśāṃś ca vividhāṃś citrān pūrvavṛttāṃś ca pārthivān. brāhmaṇāḥ kathayantaḥ sma dhṛtarāṣṭram upāsate.

तत्र वृद्धः पुरावृत्ताः कथाः काश् चिद् द्विजोत्तमः। बाह्लीकदेशं मद्रांश् च कुत्सयन् वाक्यम् अब्रवीत्।

tatra vṛddhaḥ purāvṛttāḥ kathāḥ kāś cid dvijottamaḥ. bāhlīkadeśaṃ madrāṃś ca kutsayan vākyam abravīt.

बहिष्कृता हिमवता गङ्गया च तिरस्कृताः। सरस्वत्या यमुनया कुरुक्षेत्रेण चापि ये।

bahiṣkṛtā himavatā gaṅgayā ca tiraskṛtāḥ. sarasvatyā yamunayā kurukṣetreṇa cāpi ye.

पञ्चानां सिन्धुषष्ठानां नदीनां ये ऽन्तर् आश्रिताः। तान् धर्मबाह्यान् अशुचीन् बाह्लीकान् परिवर्जयेत्।

pañcānāṃ sindhuṣaṣṭhānāṃ nadīnāṃ ye 'ntar āśritāḥ. tān dharmabāhyān aśucīn bāhlīkān parivarjayet.

गोवर्धनो नाम वटः सुभाण्डं नाम चत्वरम्। एतद् राजकुलद्वारम् आकुमारः स्मराम्य् अहम्।

govardhano nāma vaṭaḥ subhāṇḍaṃ nāma catvaram. etad rājakuladvāram ākumāraḥ smarāmy aham.

कार्येणात्यर्थगाढेन बाह्लीकेषूषितं मया। तत एषां समाचारः संवासाद् विदितो मम।

kāryeṇātyarthagāḍhena bāhlīkeṣūṣitaṃ mayā. tata eṣāṃ samācāraḥ saṃvāsād vidito mama.

शाकलं नाम नगरम् आपगा नाम निम्नगा। जर्तिका नाम बाह्लीकास् तेषां वृत्तं सुनिन्दितम्।

śākalaṃ nāma nagaram āpagā nāma nimnagā. jartikā nāma bāhlīkās teṣāṃ vṛttaṃ suninditam.

धानागौडासवे पीत्वा गोमांसं लशुनैः सह। अपूपमांसवाट्यानाम् आशिनः शीलवर्जिताः।

dhānāgauḍāsave pītvā gomāṃsaṃ laśunaiḥ saha. apūpamāṃsavāṭyānām āśinaḥ śīlavarjitāḥ.

हसन्ति गान्ति नृत्यन्ति स्त्रीभिर् मत्ता विवाससः। नगरागारवप्रेषु बहिर् माल्यानुलेपनाः।

hasanti gānti nṛtyanti strībhir mattā vivāsasaḥ. nagarāgāravapreṣu bahir mālyānulepanāḥ.

मत्तावगीतैर् विविधैः खरोष्ट्रनिनदोपमैः। अनावृता मैथुने ताः कामचाराश् च सर्वशः। आहुर् अन्योन्यम् उक्तानि प्रब्रुवाणा मदोत्कटाः।

mattāvagītair vividhaiḥ kharoṣṭraninadopamaiḥ. anāvṛtā maithune tāḥ kāmacārāś ca sarvaśaḥ. āhur anyonyam uktāni prabruvāṇā madotkaṭāḥ.

हा हते हा हतेत्य् एव स्वामिभर्तृहतेति च। आक्रोशन्त्यः प्रनृत्यन्ति मन्दाः पर्वस्व् असंयताः।

hā hate hā hatety eva svāmibhartṛhateti ca. ākrośantyaḥ pranṛtyanti mandāḥ parvasv asaṃyatāḥ.

तेषां किलावलिप्तानां निवसन् कुरुजाङ्गले। कश् चिद् बाह्लीकमुख्यानां नातिहृष्टमना जगौ।

teṣāṃ kilāvaliptānāṃ nivasan kurujāṅgale. kaś cid bāhlīkamukhyānāṃ nātihṛṣṭamanā jagau.

सा नूनं बृहती गौरी सूक्ष्मकम्बलवासिनी। माम् अनुस्मरती शेते बाह्लीकं कुरुवासिनम्।

sā nūnaṃ bṛhatī gaurī sūkṣmakambalavāsinī. mām anusmaratī śete bāhlīkaṃ kuruvāsinam.

शतद्रुकनदीं तीर्त्वा तां च रम्याम् इरावतीम्। गत्वा स्वदेशं द्रक्ष्यामि स्थूलशङ्खाः शुभाः स्त्रियः।

śatadrukanadīṃ tīrtvā tāṃ ca ramyām irāvatīm. gatvā svadeśaṃ drakṣyāmi sthūlaśaṅkhāḥ śubhāḥ striyaḥ.

मनःशिलोज्ज्वलापाङ्गा गौर्यस् त्रिककुदाञ्जनाः। केवलाजिनसंवीताः कूर्दन्त्यः प्रियदर्शनाः।

manaḥśilojjvalāpāṅgā gauryas trikakudāñjanāḥ. kevalājinasaṃvītāḥ kūrdantyaḥ priyadarśanāḥ.

मृदङ्गानकशङ्खानां मर्दलानां च निस्वनैः। खरोष्ट्राश्वतरैश् चैव मत्ता यास्यामहे सुखम्।

mṛdaṅgānakaśaṅkhānāṃ mardalānāṃ ca nisvanaiḥ. kharoṣṭrāśvataraiś caiva mattā yāsyāmahe sukham.

शमीपीलुकरीराणां वनेषु सुखवर्त्मसु। अपूपान् सक्तुपिण्डीश् च खादन्तो मथितान्विताः।

śamīpīlukarīrāṇāṃ vaneṣu sukhavartmasu. apūpān saktupiṇḍīś ca khādanto mathitānvitāḥ.

पथिषु प्रबला भूत्वा कदासमृदिते ऽध्वनि। खलोपहारं कुर्वाणास् ताडयिष्याम भूयसः।

pathiṣu prabalā bhūtvā kadāsamṛdite 'dhvani. khalopahāraṃ kurvāṇās tāḍayiṣyāma bhūyasaḥ.

एवं हीनेषु व्रात्येषु बाह्लीकेषु दुरात्मसु। कश् चेतयानो निवसेन् मुहूर्तम् अपि मानवः।

evaṃ hīneṣu vrātyeṣu bāhlīkeṣu durātmasu. kaś cetayāno nivasen muhūrtam api mānavaḥ.

ईदृशा ब्राह्मणेनोक्ता बाह्लीका मोघचारिणः। येषां षड्भागहर्ता त्वम् उभयोः शुभपापयोः।

īdṛśā brāhmaṇenoktā bāhlīkā moghacāriṇaḥ. yeṣāṃ ṣaḍbhāgahartā tvam ubhayoḥ śubhapāpayoḥ.

इत्य् उक्त्वा ब्राह्मणः साधुर् उत्तरं पुनर् उक्तवान्। बाह्लीकेष्व् अविनीतेषु प्रोच्यमानं निबोधत।

ity uktvā brāhmaṇaḥ sādhur uttaraṃ punar uktavān. bāhlīkeṣv avinīteṣu procyamānaṃ nibodhata.

तत्र स्म राक्षसी गाति सदा कृष्णचतुर्दशीम्। नगरे शाकले स्फीते आहत्य निशि दुन्दुभिम्।

tatra sma rākṣasī gāti sadā kṛṣṇacaturdaśīm. nagare śākale sphīte āhatya niśi dundubhim.

कदा वा घोषिका गाथाः पुनर् गास्यन्ति शाकले। गव्यस्य तृप्ता मांसस्य पीत्वा गौडं महासवम्।

kadā vā ghoṣikā gāthāḥ punar gāsyanti śākale. gavyasya tṛptā māṃsasya pītvā gauḍaṃ mahāsavam.

गौरीभिः सह नारीभिर् बृहतीभिः स्वलंकृताः। पलाण्डुगण्डूषयुतान् खादन्ते चैडकान् बहून्।

gaurībhiḥ saha nārībhir bṛhatībhiḥ svalaṃkṛtāḥ. palāṇḍugaṇḍūṣayutān khādante caiḍakān bahūn.

वाराहं कौक्कुटं मांसं गव्यं गार्दभम् औष्ट्रकम्। ऐडं च ये न खादन्ति तेषां जन्म निरर्थकम्।

vārāhaṃ kaukkuṭaṃ māṃsaṃ gavyaṃ gārdabham auṣṭrakam. aiḍaṃ ca ye na khādanti teṣāṃ janma nirarthakam.

इति गायन्ति ये मत्ताः शीधुना शाकलावतः। सबालवृद्धाः कूर्दन्तस् तेषु वृत्तं कथं भवेत्। यत्र लोकेश्वरः कृष्णो देवदेवो जनार्दनः। विस्मृतः पुरुषैर् उग्रैस् तेषां धर्मः कथं भवेत्।

iti gāyanti ye mattāḥ śīdhunā śākalāvataḥ. sabālavṛddhāḥ kūrdantas teṣu vṛttaṃ kathaṃ bhavet. yatra lokeśvaraḥ kṛṣṇo devadevo janārdanaḥ. vismṛtaḥ puruṣair ugrais teṣāṃ dharmaḥ kathaṃ bhavet.

इति शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यद् अन्यो ऽप्य् उक्तवान् अस्मान् ब्राह्मणः कुरुसंसदि।

iti śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te. yad anyo 'py uktavān asmān brāhmaṇaḥ kurusaṃsadi.

पञ्च नद्यो वहन्त्य् एता यत्र पीलुवनान्य् अपि। शतद्रुश् च विपाशा च तृतीयेरावती तथा। चन्द्रभागा वितस्ता च सिन्धुषष्ठा बहिर् गताः।

pañca nadyo vahanty etā yatra pīluvanāny api. śatadruś ca vipāśā ca tṛtīyerāvatī tathā. candrabhāgā vitastā ca sindhuṣaṣṭhā bahir gatāḥ.

आरट्टा नाम ते देशा नष्टधर्मान् न तान् व्रजेत्। व्रात्यानां दासमीयानां विदेहानाम् अयज्वनाम्।

āraṭṭā nāma te deśā naṣṭadharmān na tān vrajet. vrātyānāṃ dāsamīyānāṃ videhānām ayajvanām.

न देवाः प्रतिगृह्णन्ति पितरो ब्राह्मणास् तथा। श्राद्धतर्पणकर्मेषु ते विप्रा यत्र संस्थिताः। तत् सर्वं विफलीभूतम् इति सत्यवती श्रुतिः। तेषां प्रनष्टधर्माणां बाह्लीकानाम् इति श्रुतिः।

na devāḥ pratigṛhṇanti pitaro brāhmaṇās tathā. śrāddhatarpaṇakarmeṣu te viprā yatra saṃsthitāḥ. tat sarvaṃ viphalībhūtam iti satyavatī śrutiḥ. teṣāṃ pranaṣṭadharmāṇāṃ bāhlīkānām iti śrutiḥ.

ब्राह्मणेन तथा प्रोक्तं विदुषा साधुसंसदि। काष्ठकुण्डेषु बाह्लीका मृण्मयेषु च भुञ्जते। सक्तुवाट्यावलिप्तेषु श्वादिलीढेषु निर्घृणाः।

brāhmaṇena tathā proktaṃ viduṣā sādhusaṃsadi. kāṣṭhakuṇḍeṣu bāhlīkā mṛṇmayeṣu ca bhuñjate. saktuvāṭyāvalipteṣu śvādilīḍheṣu nirghṛṇāḥ.

आविकं चौष्ट्रिकं चैव क्षीरं गार्दभम् एव च। तद्विकारांश् च बाह्लीकाः खादन्ति च पिबन्ति च।

āvikaṃ cauṣṭrikaṃ caiva kṣīraṃ gārdabham eva ca. tadvikārāṃś ca bāhlīkāḥ khādanti ca pibanti ca.

पुत्रसंकरिणो जाल्माः सर्वान्नक्षीरभोजनाः। आरट्टा नाम बाह्लीका वर्जनीया विपश्चिता।

putrasaṃkariṇo jālmāḥ sarvānnakṣīrabhojanāḥ. āraṭṭā nāma bāhlīkā varjanīyā vipaścitā.

उत शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यद् अन्यो ऽप्य् उक्तवान् सभ्यो ब्राह्मणः कुरुसंसदि।

uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te. yad anyo 'py uktavān sabhyo brāhmaṇaḥ kurusaṃsadi.

युगंधरे पयः पीत्वा प्रोष्य चाप्य् अच्युतस्थले। तद्वद् भूतिलये स्नात्वा कथं स्वर्गं गमिष्यति।

yugaṃdhare payaḥ pītvā proṣya cāpy acyutasthale. tadvad bhūtilaye snātvā kathaṃ svargaṃ gamiṣyati.

पञ्च नद्यो वहन्त्य् एता यत्र निःसृत्य पर्वतात्। आरट्टा नाम बाह्लीका न तेष्व् आर्यो द्व्यहं वसेत्।

pañca nadyo vahanty etā yatra niḥsṛtya parvatāt. āraṭṭā nāma bāhlīkā na teṣv āryo dvyahaṃ vaset.

बहिश् च नाम ह्लीकश् च विपाशायां पिशाचकौ। तयोर् अपत्यं बाह्लीका नैषा सृष्टिः प्रजापतेः। ते कथं विविधान् धर्माञ् ज्ञास्यन्ते हीनयोनयः।

bahiś ca nāma hlīkaś ca vipāśāyāṃ piśācakau. tayor apatyaṃ bāhlīkā naiṣā sṛṣṭiḥ prajāpateḥ. te kathaṃ vividhān dharmāñ jñāsyante hīnayonayaḥ.

कारस्करान् महिषकान् कलिङ्गान् कीकटाटवीन्। कर्कोटकान् वीरकांश् च दुर्धर्मांश् च विवर्जयेत्।

kāraskarān mahiṣakān kaliṅgān kīkaṭāṭavīn. karkoṭakān vīrakāṃś ca durdharmāṃś ca vivarjayet.

इति तीर्थानुसर्तारं राक्षसी का चिद् अब्रवीत्। एकरात्रा शमीगेहे महोलूखलमेखला।

iti tīrthānusartāraṃ rākṣasī kā cid abravīt. ekarātrā śamīgehe maholūkhalamekhalā.

आरट्टा नाम ते देशा बाह्लीका नाम ते जनाः। ब्राह्मणापसदा यत्र तुल्यकालाः प्रजापतेः। वेदा न तेषां वेद्यं च यज्ञा यजनम् एव च। व्रात्यानां दाशमीयानाम् अन्नं देवा न भुञ्जते। प्रस्थला मद्रगान्धारा आरट्टा नामतः खशाः। वसातिसिन्धुसौवीरा इति प्रायो विकुत्सिताः।

āraṭṭā nāma te deśā bāhlīkā nāma te janāḥ. brāhmaṇāpasadā yatra tulyakālāḥ prajāpateḥ. vedā na teṣāṃ vedyaṃ ca yajñā yajanam eva ca. vrātyānāṃ dāśamīyānām annaṃ devā na bhuñjate. prasthalā madragāndhārā āraṭṭā nāmataḥ khaśāḥ. vasātisindhusauvīrā iti prāyo vikutsitāḥ.

उत शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। उच्यमानं मया सम्यक् तद् एकाग्रमनाः शृणु।

uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te. ucyamānaṃ mayā samyak tad ekāgramanāḥ śṛṇu.

ब्राह्मणः शिल्पिनो गेहम् अभ्यगच्छत् पुरातिथिः। आचारं तत्र संप्रेक्ष्य प्रीतः शिल्पिनम् अब्रवीत्।

brāhmaṇaḥ śilpino geham abhyagacchat purātithiḥ. ācāraṃ tatra saṃprekṣya prītaḥ śilpinam abravīt.

मया हिमवतः शृङ्गम् एकेनाध्युषितं चिरम्। दृष्टाश् च बहवो देशा नानाधर्मसमाकुलाः।

mayā himavataḥ śṛṅgam ekenādhyuṣitaṃ ciram. dṛṣṭāś ca bahavo deśā nānādharmasamākulāḥ.

न च केन च धर्मेण विरुध्यन्ते प्रजा इमाः। सर्वे हि ते ऽब्रुवन् धर्मं यथोक्तं वेदपारगैः।

na ca kena ca dharmeṇa virudhyante prajā imāḥ. sarve hi te 'bruvan dharmaṃ yathoktaṃ vedapāragaiḥ.

अटता तु सदा देशान् नानाधर्मसमाकुलान्। आगच्छता महाराज बाह्लीकेषु निशामितम्।

aṭatā tu sadā deśān nānādharmasamākulān. āgacchatā mahārāja bāhlīkeṣu niśāmitam.

तत्रैव ब्राह्मणो भूत्वा ततो भवति क्षत्रियः। वैश्यः शूद्रश् च बाह्लीकस् ततो भवति नापितः।

tatraiva brāhmaṇo bhūtvā tato bhavati kṣatriyaḥ. vaiśyaḥ śūdraś ca bāhlīkas tato bhavati nāpitaḥ.

नापितश् च ततो भूत्वा पुनर् भवति ब्राह्मणः। द्विजो भूत्वा च तत्रैव पुनर् दासो ऽपि जायते।

nāpitaś ca tato bhūtvā punar bhavati brāhmaṇaḥ. dvijo bhūtvā ca tatraiva punar dāso 'pi jāyate.

भवत्य् एकः कुले विप्रः शिष्टान्ये कामचारिणः। गान्धारा मद्रकाश् चैव बाह्लीकाः के ऽप्य् अचेतसः।

bhavaty ekaḥ kule vipraḥ śiṣṭānye kāmacāriṇaḥ. gāndhārā madrakāś caiva bāhlīkāḥ ke 'py acetasaḥ.

एतन् मया श्रुतं तत्र धर्मसंकरकारकम्। कृत्स्नाम् अटित्वा पृथिवीं बाह्लीकेषु विपर्ययः।

etan mayā śrutaṃ tatra dharmasaṃkarakārakam. kṛtsnām aṭitvā pṛthivīṃ bāhlīkeṣu viparyayaḥ.

उत शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। यद् अप्य् अन्यो ऽब्रवीद् वाक्यं बाह्लीकानां विकुत्सितम्।

uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te. yad apy anyo 'bravīd vākyaṃ bāhlīkānāṃ vikutsitam.

सती पुरा हृता का चिद् आरट्टा किल दस्युभिः। अधर्मतश् चोपयाता सा तान् अभ्यशपत् ततः।

satī purā hṛtā kā cid āraṭṭā kila dasyubhiḥ. adharmataś copayātā sā tān abhyaśapat tataḥ.

बालां बन्धुमतीं यन् माम् अधर्मेणोपगच्छथ। तस्मान् नार्यो भविष्यन्ति बन्धक्यो वै कुलेषु वः। न चैवास्मात् प्रमोक्ष्यध्वं घोरात् पापान् नराधमाः। तस्मात् तेषां भागहरा भागिनेया न सूनवः।

bālāṃ bandhumatīṃ yan mām adharmeṇopagacchatha. tasmān nāryo bhaviṣyanti bandhakyo vai kuleṣu vaḥ. na caivāsmāt pramokṣyadhvaṃ ghorāt pāpān narādhamāḥ. tasmāt teṣāṃ bhāgaharā bhāgineyā na sūnavaḥ.

कुरवः सहपाञ्चालाः शाल्वा मत्स्याः सनैमिषाः। कोसलाः काशयो ऽङ्गाश् च कलिङ्गा मगधास् तथा।

kuravaḥ sahapāñcālāḥ śālvā matsyāḥ sanaimiṣāḥ. kosalāḥ kāśayo 'ṅgāś ca kaliṅgā magadhās tathā.

चेदयश् च महाभागा धर्मं जानन्ति शाश्वतम्। नानादेशेषु सन्तश् च प्रायो बाह्या लयाद् ऋते।

cedayaś ca mahābhāgā dharmaṃ jānanti śāśvatam. nānādeśeṣu santaś ca prāyo bāhyā layād ṛte.

आ मत्स्येभ्यः कुरुपाञ्चालदेश्या; आ नैमिषाच् चेदयो ये विशिष्टाः। धर्मं पुराणम् उपजीवन्ति सन्तो; मद्रान् ऋते पञ्चनदांश् च जिह्मान्।

ā matsyebhyaḥ kurupāñcāladeśyā; ā naimiṣāc cedayo ye viśiṣṭāḥ. dharmaṃ purāṇam upajīvanti santo; madrān ṛte pañcanadāṃś ca jihmān.

एवं विद्वन् धर्मकथांश् च राजंस्; तूष्णींभूतो जडवच् छल्य भूयाः। त्वं तस्य गोप्ता च जनस्य राजा; षड्भागहर्ता शुभदुष्कृतस्य।

evaṃ vidvan dharmakathāṃś ca rājaṃs; tūṣṇīṃbhūto jaḍavac chalya bhūyāḥ. tvaṃ tasya goptā ca janasya rājā; ṣaḍbhāgahartā śubhaduṣkṛtasya.

अथ वा दुष्कृतस्य त्वं हर्ता तेषाम् अरक्षिता। रक्षिता पुण्यभाग् राजा प्रजानां त्वं त्व् अपुण्यभाक्।

atha vā duṣkṛtasya tvaṃ hartā teṣām arakṣitā. rakṣitā puṇyabhāg rājā prajānāṃ tvaṃ tv apuṇyabhāk.

पूज्यमाने पुरा धर्मे सर्वदेशेषु शाश्वते। धर्मं पाञ्चनदं दृष्ट्वा धिग् इत्य् आह पितामहः।

pūjyamāne purā dharme sarvadeśeṣu śāśvate. dharmaṃ pāñcanadaṃ dṛṣṭvā dhig ity āha pitāmahaḥ.

व्रात्यानां दाशमीयानां कृते ऽप्य् अशुभकर्मणाम्। ब्रह्मणा निन्दिते धर्मे स त्वं लोके किम् अब्रवीः। इति पाञ्चनदं धर्मम् अवमेने पितामहः। स्वधर्मस्थेषु वर्णेषु सो ऽप्य् एतं नाभिपूजयेत्।

vrātyānāṃ dāśamīyānāṃ kṛte 'py aśubhakarmaṇām. brahmaṇā nindite dharme sa tvaṃ loke kim abravīḥ. iti pāñcanadaṃ dharmam avamene pitāmahaḥ. svadharmastheṣu varṇeṣu so 'py etaṃ nābhipūjayet.

उत शल्य विजानीहि हन्त भूयो ब्रवीमि ते। कल्माषपादः सरसि निमज्जन् राक्षसो ऽब्रवीत्।

uta śalya vijānīhi hanta bhūyo bravīmi te. kalmāṣapādaḥ sarasi nimajjan rākṣaso 'bravīt.

क्षत्रियस्य मलं भैक्षं ब्राह्मणस्यानृतं मलम्। मलं पृथिव्या बाह्लीकाः स्त्रीणां मद्रस्त्रियो मलम्।

kṣatriyasya malaṃ bhaikṣaṃ brāhmaṇasyānṛtaṃ malam. malaṃ pṛthivyā bāhlīkāḥ strīṇāṃ madrastriyo malam.

निमज्जमानम् उद्धृत्य कश् चिद् राजा निशाचरम्। अपृच्छत् तेन चाख्यातं प्रोक्तवान् यन् निबोध तत्।

nimajjamānam uddhṛtya kaś cid rājā niśācaram. apṛcchat tena cākhyātaṃ proktavān yan nibodha tat.

मानुषाणां मलं म्लेच्छा म्लेच्छानां मौष्टिका मलम्। मौष्टिकानां मलं शण्डाः शण्डानां राजयाजकाः।

mānuṣāṇāṃ malaṃ mlecchā mlecchānāṃ mauṣṭikā malam. mauṣṭikānāṃ malaṃ śaṇḍāḥ śaṇḍānāṃ rājayājakāḥ.

राजयाजकयाज्यानां मद्रकाणां च यन् मलम्। तद् भवेद् वै तव मलं यद्य् अस्मान् न विमुञ्चसि।

rājayājakayājyānāṃ madrakāṇāṃ ca yan malam. tad bhaved vai tava malaṃ yady asmān na vimuñcasi.

इति रक्षोपसृष्टेषु विषवीर्यहतेषु च। राक्षसं भेषजं प्रोक्तं संसिद्धं वचनोत्तरम्।

iti rakṣopasṛṣṭeṣu viṣavīryahateṣu ca. rākṣasaṃ bheṣajaṃ proktaṃ saṃsiddhaṃ vacanottaram.

ब्राह्मं पाञ्चालाः कौरवेयाः स्वधर्मः; सत्यं मत्स्याः शूरसेनाश् च यज्ञः। प्राच्या दासा वृषला दाक्षिणात्याः; स्तेना बाह्लीकाः संकरा वै सुराष्ट्राः।

brāhmaṃ pāñcālāḥ kauraveyāḥ svadharmaḥ; satyaṃ matsyāḥ śūrasenāś ca yajñaḥ. prācyā dāsā vṛṣalā dākṣiṇātyāḥ; stenā bāhlīkāḥ saṃkarā vai surāṣṭrāḥ.

कृतघ्नता परवित्तापहारः; सुरापानं गुरुदारावमर्शः। वाक्पारुष्यं गोवधो रात्रिचर्या। बहिर्गेहं परवस्त्रोपभोगः। येषां धर्मस् तान् प्रति नास्त्य् अधर्म; आरट्टकान् पाञ्चनदान् धिग् अस्तु।

kṛtaghnatā paravittāpahāraḥ; surāpānaṃ gurudārāvamarśaḥ. vākpāruṣyaṃ govadho rātricaryā. bahirgehaṃ paravastropabhogaḥ. yeṣāṃ dharmas tān prati nāsty adharma; āraṭṭakān pāñcanadān dhig astu.

आ पाञ्चालेभ्यः कुरवो नैमिषाश् च; मत्स्याश् चैवाप्य् अथ जानन्ति धर्मम्। कलिङ्गकाश् चाङ्गका मागधाश् च; शिष्टान् धर्मान् उपजीवन्ति वृद्धाः।

ā pāñcālebhyaḥ kuravo naimiṣāś ca; matsyāś caivāpy atha jānanti dharmam. kaliṅgakāś cāṅgakā māgadhāś ca; śiṣṭān dharmān upajīvanti vṛddhāḥ.

प्राचीं दिशं श्रिता देवा जातवेदःपुरोगमाः। दक्षिणां पितरो गुप्तां यमेन शुभकर्मणा।

prācīṃ diśaṃ śritā devā jātavedaḥpurogamāḥ. dakṣiṇāṃ pitaro guptāṃ yamena śubhakarmaṇā.

प्रतीचीं वरुणः पाति पालयन्न् असुरान् बली। उदीचीं भगवान् सोमो ब्रह्मण्यो ब्राह्मणैः सह।

pratīcīṃ varuṇaḥ pāti pālayann asurān balī. udīcīṃ bhagavān somo brahmaṇyo brāhmaṇaiḥ saha.

रक्षःपिशाचान् हिमवान् गुह्यकान् गन्धमादनः। तथा रक्षः पिशाचाश् च हिमवन्तं नगोत्तमम्। गुह्यकाश् च महाराज पर्वतं गन्धमादनम्। ध्रुवः सर्वाणि भूतानि विष्णुर् लोकाञ् जनार्दनः। नैव पाञ्चनदान् पापान् समदान् पाति कश् चन।

rakṣaḥpiśācān himavān guhyakān gandhamādanaḥ. tathā rakṣaḥ piśācāś ca himavantaṃ nagottamam. guhyakāś ca mahārāja parvataṃ gandhamādanam. dhruvaḥ sarvāṇi bhūtāni viṣṇur lokāñ janārdanaḥ. naiva pāñcanadān pāpān samadān pāti kaś cana.

इङ्गितज्ञाश् च मगधाः प्रेक्षितज्ञाश् च कोसलाः। अर्धोक्ताः कुरुपाञ्चालाः शाल्वाः कृत्स्नानुशासनाः। पार्वतीयाश् च विषमा यथैव गिरयस् तथा।

iṅgitajñāś ca magadhāḥ prekṣitajñāś ca kosalāḥ. ardhoktāḥ kurupāñcālāḥ śālvāḥ kṛtsnānuśāsanāḥ. pārvatīyāś ca viṣamā yathaiva girayas tathā.

सर्वज्ञा यवना राजञ् शूराश् चैव विशेषतः। म्लेच्छाः स्वसंज्ञानियता नानुक्त इतरो जनः।

sarvajñā yavanā rājañ śūrāś caiva viśeṣataḥ. mlecchāḥ svasaṃjñāniyatā nānukta itaro janaḥ.

प्रतिरब्धास् तु बाह्लीका न च के चन मद्रकाः। स त्वम् एतादृशः शल्य नोत्तरं वक्तुम् अर्हसि। पृथिव्यां सर्वदेशानां मद्रको मलम् उच्यते। तथा स्त्रीणां च सर्वासां मद्रिका मल उच्यते। सीधोः पानं गुरुतल्पावमर्दो। भ्रूणहत्या परवित्तापहारः।

pratirabdhās tu bāhlīkā na ca ke cana madrakāḥ. sa tvam etādṛśaḥ śalya nottaraṃ vaktum arhasi. pṛthivyāṃ sarvadeśānāṃ madrako malam ucyate. tathā strīṇāṃ ca sarvāsāṃ madrikā mala ucyate. sīdhoḥ pānaṃ gurutalpāvamardo. bhrūṇahatyā paravittāpahāraḥ.

एतज् ज्ञात्वा जोषम् आस्स्व प्रतीपं मा स्म वै कृथाः। स त्वां पूर्वम् अहं हत्वा हनिष्ये केशवार्जुनौ। एवं ज्ञात्वा जोषम् आस्स्व प्रतीपं। मा स्म क्रुध्यः पापभृतां वरिष्ठः। पूर्वं हत्वा त्वां सपुत्रं बलैश् च। पश्चाद् धंस्ये वासुदेवार्जुनौ च।

etaj jñātvā joṣam āssva pratīpaṃ mā sma vai kṛthāḥ. sa tvāṃ pūrvam ahaṃ hatvā haniṣye keśavārjunau. evaṃ jñātvā joṣam āssva pratīpaṃ. mā sma krudhyaḥ pāpabhṛtāṃ variṣṭhaḥ. pūrvaṃ hatvā tvāṃ saputraṃ balaiś ca. paścād dhaṃsye vāsudevārjunau ca.

शल्य उवाच। आतुराणां परित्यागः स्वदारसुतविक्रयः। अङ्गेषु वर्तते कर्ण येषाम् अधिपतिर् भवान्।

śalya uvāca. āturāṇāṃ parityāgaḥ svadārasutavikrayaḥ. aṅgeṣu vartate karṇa yeṣām adhipatir bhavān.

रथातिरथसंख्यायां यत् त्वा भीष्मस् तदाब्रवीत्। तान् विदित्वात्मनो दोषान् निर्मन्युर् भव मा क्रुधः।

rathātirathasaṃkhyāyāṃ yat tvā bhīṣmas tadābravīt. tān viditvātmano doṣān nirmanyur bhava mā krudhaḥ.

सर्वत्र ब्राह्मणाः सन्ति सन्ति सर्वत्र क्षत्रियाः। वैश्याः शूद्रास् तथा कर्ण स्त्रियः साध्व्यश् च सुव्रताः।

sarvatra brāhmaṇāḥ santi santi sarvatra kṣatriyāḥ. vaiśyāḥ śūdrās tathā karṇa striyaḥ sādhvyaś ca suvratāḥ.

रमन्ते चोपहासेन पुरुषाः पुरुषैः सह। अन्योन्यम् अवतक्षन्तो देशे देशे समैथुनाः।

ramante copahāsena puruṣāḥ puruṣaiḥ saha. anyonyam avatakṣanto deśe deśe samaithunāḥ.

परवाच्येषु निपुणः सर्वो भवति सर्वदा। आत्मवाच्यं न जानीते जानन्न् अपि विमुह्यति। सर्वत्र सन्ति राजानः स्वं स्वं धर्मम् अनुव्रताः। दुर्मनुष्यान् निगृह्णन्ति सन्ति सर्वत्र धार्मिकाः। न कर्ण देशसामान्यात् सर्वः पापं निषेवते। संजय उवाच। यादृशाः स्वस्वभावेन देवा अपि न तादृशाः। ततो दुर्योधनो राजा कर्णशल्याव् अवारयत्। सखिभावेन राधेयं शल्यं स्वाञ्जल्यकेन च। ततो निवारितः कर्णो धार्तराष्ट्रेण मारिष।

paravācyeṣu nipuṇaḥ sarvo bhavati sarvadā. ātmavācyaṃ na jānīte jānann api vimuhyati. sarvatra santi rājānaḥ svaṃ svaṃ dharmam anuvratāḥ. durmanuṣyān nigṛhṇanti santi sarvatra dhārmikāḥ. na karṇa deśasāmānyāt sarvaḥ pāpaṃ niṣevate. saṃjaya uvāca. yādṛśāḥ svasvabhāvena devā api na tādṛśāḥ. tato duryodhano rājā karṇaśalyāv avārayat. sakhibhāvena rādheyaṃ śalyaṃ svāñjalyakena ca. tato nivāritaḥ karṇo dhārtarāṣṭreṇa māriṣa.

संजय उवाच। कर्णो ऽपि नोत्तरं प्राह शल्यो ऽप्य् अभिमुखः परान्। पुनः प्रहस्य राधेयः पुनर् याहीत्य् अचोदयत्। इदं तव मयाख्यातं क्षिप्तेन न त्व् असौहृदात्। ततः प्रयान्तं राधेयं मद्रराजः स्मयन्न् इव। अवस्फूर्ज्य इदं वाक्यम् अब्रवीत् कुरुसंनिधौ। चमूं तवेमां विपुलां समृद्धाम्। असंख्येयाम् अश्वनराकुलां च। तथा प्रवेष्टा समरे धनंजयः। कक्षं दहन् दीप्त इवाश्रयाशीः। रथे स्थितौ वीर रणे वरेण्यौ। सिंहस्कन्धौ लोहितपद्मनेत्रौ। द्रष्टा भवान् अद्य विना प्रयत्नात्। तथा हि मे शकुना वेदयन्ति।

saṃjaya uvāca. karṇo 'pi nottaraṃ prāha śalyo 'py abhimukhaḥ parān. punaḥ prahasya rādheyaḥ punar yāhīty acodayat. idaṃ tava mayākhyātaṃ kṣiptena na tv asauhṛdāt. tataḥ prayāntaṃ rādheyaṃ madrarājaḥ smayann iva. avasphūrjya idaṃ vākyam abravīt kurusaṃnidhau. camūṃ tavemāṃ vipulāṃ samṛddhām. asaṃkhyeyām aśvanarākulāṃ ca. tathā praveṣṭā samare dhanaṃjayaḥ. kakṣaṃ dahan dīpta ivāśrayāśīḥ. rathe sthitau vīra raṇe vareṇyau. siṃhaskandhau lohitapadmanetrau. draṣṭā bhavān adya vinā prayatnāt. tathā hi me śakunā vedayanti.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...