महाभारत 8.28 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 28→

[mh-8-28] • 66 श्लोकाः

संजय उवाच। मारिषाधिरथेः श्रुत्वा वचो युद्धाभिनन्दिनः। शल्यो ऽब्रवीत् पुनः कर्णं निदर्शनम् उदाहरन्। जातो ऽहं यज्वनां वंशे संग्रामेष्व् अनिवर्तिनाम्। राज्ञां मूर्धाभिषिक्तानां स्वयं धर्मपरायणः।

saṃjaya uvāca. māriṣādhiratheḥ śrutvā vaco yuddhābhinandinaḥ. śalyo 'bravīt punaḥ karṇaṃ nidarśanam udāharan. jāto 'haṃ yajvanāṃ vaṃśe saṃgrāmeṣv anivartinām. rājñāṃ mūrdhābhiṣiktānāṃ svayaṃ dharmaparāyaṇaḥ.

यथैव मत्तो मद्येन त्वं तथा न च वा तथा। तथाहं त्वां प्रमाद्यन्तं चिकित्सामि सुहृत्तया।

yathaiva matto madyena tvaṃ tathā na ca vā tathā. tathāhaṃ tvāṃ pramādyantaṃ cikitsāmi suhṛttayā.

इमां काकोपमां कर्ण प्रोच्यमानां निबोध मे। श्रुत्वा यथेष्टं कुर्यास् त्वं विहीन कुलपांसन।

imāṃ kākopamāṃ karṇa procyamānāṃ nibodha me. śrutvā yatheṣṭaṃ kuryās tvaṃ vihīna kulapāṃsana.

नाहम् आत्मनि किं चिद् वै किल्बिषं कर्ण संस्मरे। येन त्वं मां महाबाहो हन्तुम् इच्छस्य् अनागसम्।

nāham ātmani kiṃ cid vai kilbiṣaṃ karṇa saṃsmare. yena tvaṃ māṃ mahābāho hantum icchasy anāgasam.

अवश्यं तु मया वाच्यं बुध्यतां यदि ते हितम्। विशेषतो रथस्थेन राज्ञश् चैव हितैषिणा।

avaśyaṃ tu mayā vācyaṃ budhyatāṃ yadi te hitam. viśeṣato rathasthena rājñaś caiva hitaiṣiṇā.

समं च विषमं चैव रथिनश् च बलाबलम्। श्रमः खेदश् च सततं हयानां रथिना सह।

samaṃ ca viṣamaṃ caiva rathinaś ca balābalam. śramaḥ khedaś ca satataṃ hayānāṃ rathinā saha.

आयुधस्य परिज्ञानं रुतं च मृगपक्षिणाम्। भारश् चाप्य् अतिभारश् च शल्यानां च प्रतिक्रिया।

āyudhasya parijñānaṃ rutaṃ ca mṛgapakṣiṇām. bhāraś cāpy atibhāraś ca śalyānāṃ ca pratikriyā.

अस्त्रयोगश् च युद्धं च निमित्तानि तथैव च। सर्वम् एतन् मया ज्ञेयं रथस्यास्य कुटुम्बिना। अतस् त्वां कथये कर्ण निदर्शनम् इदं पुनः।

astrayogaś ca yuddhaṃ ca nimittāni tathaiva ca. sarvam etan mayā jñeyaṃ rathasyāsya kuṭumbinā. atas tvāṃ kathaye karṇa nidarśanam idaṃ punaḥ.

वैश्यः किल समुद्रान्ते प्रभूतधनधान्यवान्। यज्वा दानपतिः क्षान्तः स्वकर्मस्थो ऽभवच् छुचिः।

vaiśyaḥ kila samudrānte prabhūtadhanadhānyavān. yajvā dānapatiḥ kṣāntaḥ svakarmastho 'bhavac chuciḥ.

बहुपुत्रः प्रियापत्यः सर्वभूतानुकम्पकः। राज्ञो धर्मप्रधानस्य राष्ट्रे वसति निर्भयः।

bahuputraḥ priyāpatyaḥ sarvabhūtānukampakaḥ. rājño dharmapradhānasya rāṣṭre vasati nirbhayaḥ.

पुत्राणां तस्य बालानां कुमाराणां यशस्विनाम्। काको बहूनाम् अभवद् उच्चिष्टकृतभोजनः।

putrāṇāṃ tasya bālānāṃ kumārāṇāṃ yaśasvinām. kāko bahūnām abhavad ucciṣṭakṛtabhojanaḥ.

तस्मै सदा प्रयच्छन्ति वैश्यपुत्राः कुमारकाः। मांसोदनं दधि क्षीरं पायसं मधुसर्पिषी।

tasmai sadā prayacchanti vaiśyaputrāḥ kumārakāḥ. māṃsodanaṃ dadhi kṣīraṃ pāyasaṃ madhusarpiṣī.

स चोच्छिष्टभृतः काको वैश्यपुत्रैः कुमारकैः। सदृशान् पक्षिणो दृप्तः श्रेयसश् चावमन्यते।

sa cocchiṣṭabhṛtaḥ kāko vaiśyaputraiḥ kumārakaiḥ. sadṛśān pakṣiṇo dṛptaḥ śreyasaś cāvamanyate.

अथ हंसाः समुद्रान्ते कदा चिद् अभिपातिनः। गरुडस्य गतौ तुल्याश् चक्राङ्गा हृष्टचेतसः।

atha haṃsāḥ samudrānte kadā cid abhipātinaḥ. garuḍasya gatau tulyāś cakrāṅgā hṛṣṭacetasaḥ.

कुमारकास् ततो हंसान् दृष्ट्वा काकम् अथाब्रुवन्। भवान् एव विशिष्टो हि पतत्रिभ्यो विहंगम। एते निपातिनः पश्य सहितान् वियदाश्रितान्। एभिस् त्वम् अभिशक्नोषि कस्मान् न प्रापितस् त्वया।

kumārakās tato haṃsān dṛṣṭvā kākam athābruvan. bhavān eva viśiṣṭo hi patatribhyo vihaṃgama. ete nipātinaḥ paśya sahitān viyadāśritān. ebhis tvam abhiśaknoṣi kasmān na prāpitas tvayā.

प्रतार्यमाणस् तु स तैर् अल्पबुद्धिभिर् अण्डजः। तद् वचः सत्यम् इत्य् एव मौर्ख्याद् दर्पाच् च मन्यते।

pratāryamāṇas tu sa tair alpabuddhibhir aṇḍajaḥ. tad vacaḥ satyam ity eva maurkhyād darpāc ca manyate.

तान् सो ऽभिपत्य जिज्ञासुः क एषां श्रेष्ठभाग् इति। उच्छिष्टदर्पितः काको बहूनां दूरपातिनाम्।

tān so 'bhipatya jijñāsuḥ ka eṣāṃ śreṣṭhabhāg iti. ucchiṣṭadarpitaḥ kāko bahūnāṃ dūrapātinām.

तेषां यं प्रवरं मेने हंसानां दूरपातिनाम्। तम् आह्वयत दुर्बुद्धिः पताम इति पक्षिणम्।

teṣāṃ yaṃ pravaraṃ mene haṃsānāṃ dūrapātinām. tam āhvayata durbuddhiḥ patāma iti pakṣiṇam.

तच् छ्रुत्वा प्राहसन् हंसा ये तत्रासन् समागताः। भाषतो बहु काकस्य बलिनः पततां वराः। इदम् ऊचुश् च चक्राङ्गा वचः काकं विहंगमाः।

tac chrutvā prāhasan haṃsā ye tatrāsan samāgatāḥ. bhāṣato bahu kākasya balinaḥ patatāṃ varāḥ. idam ūcuś ca cakrāṅgā vacaḥ kākaṃ vihaṃgamāḥ.

वयं हंसाश् चरामेमां पृथिवीं मानसौकसः। पक्षिणां च वयं नित्यं दूरपातेन पूजिताः।

vayaṃ haṃsāś carāmemāṃ pṛthivīṃ mānasaukasaḥ. pakṣiṇāṃ ca vayaṃ nityaṃ dūrapātena pūjitāḥ.

कथं नु हंसं बलिनं वज्राङ्गं दूरपातिनम्। काको भूत्वा निपतने समाह्वयसि दुर्मते। कथं त्वं पतनं काक सहास्माभिर् ब्रवीषि तत्।

kathaṃ nu haṃsaṃ balinaṃ vajrāṅgaṃ dūrapātinam. kāko bhūtvā nipatane samāhvayasi durmate. kathaṃ tvaṃ patanaṃ kāka sahāsmābhir bravīṣi tat.

अथ हंसवचो मूढः कुत्सयित्वा पुनः पुनः। प्रजगादोत्तरं काकः कत्थनो जातिलाघवात्।

atha haṃsavaco mūḍhaḥ kutsayitvā punaḥ punaḥ. prajagādottaraṃ kākaḥ katthano jātilāghavāt.

शतम् एकं च पातानां पतितास्मि न संशयः। शतयोजनम् एकैकं विचित्रं विविधं तथा।

śatam ekaṃ ca pātānāṃ patitāsmi na saṃśayaḥ. śatayojanam ekaikaṃ vicitraṃ vividhaṃ tathā.

उड्डीनम् अवडीनं च प्रडीनं डीनम् एव च। निडीनम् अथ संडीनं तिर्यक् चातिगतानि च।

uḍḍīnam avaḍīnaṃ ca praḍīnaṃ ḍīnam eva ca. niḍīnam atha saṃḍīnaṃ tiryak cātigatāni ca.

विडीनं परिडीनं च पराडीनं सुडीनकम्। अतिडीनं महाडीनं निडीनं परिडीनकम्। संपातं समुदीषं च ततोन्यद् व्यतिरिक्तकम्। अवडीनं प्रडीनं च संडीनं डीनडीनकम्। संडीनोड्डीनडीनं च पुनर् डीनविडीनकम्।

viḍīnaṃ pariḍīnaṃ ca parāḍīnaṃ suḍīnakam. atiḍīnaṃ mahāḍīnaṃ niḍīnaṃ pariḍīnakam. saṃpātaṃ samudīṣaṃ ca tatonyad vyatiriktakam. avaḍīnaṃ praḍīnaṃ ca saṃḍīnaṃ ḍīnaḍīnakam. saṃḍīnoḍḍīnaḍīnaṃ ca punar ḍīnaviḍīnakam.

गतागतप्रतिगता बह्वीश् च निकुडीनिकाः। कर्तास्मि मिषतां वो ऽद्य ततो द्रक्ष्यथ मे बलम्। तेषाम् अन्यतमेनाहं पतिष्यामि विहायसम्। प्रदिशध्वं यथान्यायं केन हंसाः पताम्य् अहम्। ते वै ध्रुवं विनिश्चित्य पतध्वं न मया सह। पातैर् एभिः खलु खगाः पतितुं खे निराश्रये।

gatāgatapratigatā bahvīś ca nikuḍīnikāḥ. kartāsmi miṣatāṃ vo 'dya tato drakṣyatha me balam. teṣām anyatamenāhaṃ patiṣyāmi vihāyasam. pradiśadhvaṃ yathānyāyaṃ kena haṃsāḥ patāmy aham. te vai dhruvaṃ viniścitya patadhvaṃ na mayā saha. pātair ebhiḥ khalu khagāḥ patituṃ khe nirāśraye.

एवम् उक्ते तु काकेन प्रहस्यैको विहंगमः। उवाच हंसस् तं काकं वचनं तन् निबोध मे।

evam ukte tu kākena prahasyaiko vihaṃgamaḥ. uvāca haṃsas taṃ kākaṃ vacanaṃ tan nibodha me.

शतम् एकं च पातानां त्वं काक पतिता ध्रुवम्। एकम् एव तु ये पातं विदुः सर्वे विहंगमाः।

śatam ekaṃ ca pātānāṃ tvaṃ kāka patitā dhruvam. ekam eva tu ye pātaṃ viduḥ sarve vihaṃgamāḥ.

तम् अहं पतिता काक नान्यं जानामि कं चन। पत त्वम् अपि रक्ताक्ष येन वा तेन मन्यसे।

tam ahaṃ patitā kāka nānyaṃ jānāmi kaṃ cana. pata tvam api raktākṣa yena vā tena manyase.

अथ काकाः प्रजहसुर् ये तत्रासन् समागताः। कथम् एकेन पातेन हंसः पातशतं जयेत्।

atha kākāḥ prajahasur ye tatrāsan samāgatāḥ. katham ekena pātena haṃsaḥ pātaśataṃ jayet.

एकेनैव शतस्यैकं पातेनाभिभविष्यति। काकः। अहम् एकेन पातेन हंस पातशतं जये। एकेनैव च हंस त्वं पातेनेह पतिष्यसि। हंसस्य पतितं काको बलवान् आशुविक्रमः।

ekenaiva śatasyaikaṃ pātenābhibhaviṣyati. kākaḥ. aham ekena pātena haṃsa pātaśataṃ jaye. ekenaiva ca haṃsa tvaṃ pāteneha patiṣyasi. haṃsasya patitaṃ kāko balavān āśuvikramaḥ.

प्रपेततुः स्पर्धयाथ ततस् तौ हंसवायसौ। एकपाती च चक्राङ्गः काकः पातशतेन च। स्पर्धिनौ सहितौ तूर्णं खम् आस्थाय तरस्विनौ। पूर्वम् एव तु वै काकस् तूर्णं गन्तुं प्रचक्रमे। काको ऽथ हंसं चापल्याच् छीघ्रतां प्रतिदर्शयन्। वेगेनातीत्य तरसा पुनर् एति मुहुर् मुहुः। तुण्डेनाभ्यहनच् चैतं कुर्वन् नामापसव्यतः। रोरूयन्न् इति चाप्य् एतं समाह्वयति वै मुहुः।

prapetatuḥ spardhayātha tatas tau haṃsavāyasau. ekapātī ca cakrāṅgaḥ kākaḥ pātaśatena ca. spardhinau sahitau tūrṇaṃ kham āsthāya tarasvinau. pūrvam eva tu vai kākas tūrṇaṃ gantuṃ pracakrame. kāko 'tha haṃsaṃ cāpalyāc chīghratāṃ pratidarśayan. vegenātītya tarasā punar eti muhur muhuḥ. tuṇḍenābhyahanac caitaṃ kurvan nāmāpasavyataḥ. rorūyann iti cāpy etaṃ samāhvayati vai muhuḥ.

पेतिवान् अथ चक्राङ्गः पेतिवान् अथ वायसः। विसिस्मापयिषुः पातैर् आचक्षाणो ऽऽत्मनः क्रियाम्।

petivān atha cakrāṅgaḥ petivān atha vāyasaḥ. visismāpayiṣuḥ pātair ācakṣāṇo ''tmanaḥ kriyām.

अथ काकस्य चित्राणि पतितानीतराणि च। दृष्ट्वा प्रमुदिताः काका विनेदुर् अथ तैः स्वरैः।

atha kākasya citrāṇi patitānītarāṇi ca. dṛṣṭvā pramuditāḥ kākā vinedur atha taiḥ svaraiḥ.

हंसांश् चावहसन्ति स्म प्रावदन्न् अप्रियाणि च। उत्पत्योत्पत्य च प्राहुर् मुहूर्तम् इति चेति च।

haṃsāṃś cāvahasanti sma prāvadann apriyāṇi ca. utpatyotpatya ca prāhur muhūrtam iti ceti ca.

वृक्षाग्रेभ्यः स्थलेभ्यश् च निपतन्त्य् उत्पतन्ति च। कुर्वाणा विविधान् रावान् आशंसन्तस् तदा जयम्।

vṛkṣāgrebhyaḥ sthalebhyaś ca nipatanty utpatanti ca. kurvāṇā vividhān rāvān āśaṃsantas tadā jayam.

हंसस् तु मृदुकेनैव विक्रान्तुम् उपचक्रमे। प्रत्यहीयत काकाच् च मुहूर्तम् इव मारिष।

haṃsas tu mṛdukenaiva vikrāntum upacakrame. pratyahīyata kākāc ca muhūrtam iva māriṣa.

अवमन्य रयं हंसान् इदं वचनम् अब्रवीत्। यो ऽसाव् उत्पतितो हंसः सो ऽसाव् एव प्रहीयते।

avamanya rayaṃ haṃsān idaṃ vacanam abravīt. yo 'sāv utpatito haṃsaḥ so 'sāv eva prahīyate.

अथ हंसः स तच् छ्रुत्वा प्रापतत् पश्चिमां दिशम्। भाषितं पततां वरः। विगाह्य हंसो विक्षोभ्य। उपर्य् उपरि वेगेन सागरं वरुणालयम्। बहुसत्त्वसमाकीर्णं वीचीभिर् भीमदर्शनम्। अथाचिरेण राधेय काको वेगाद् अहीयत। ततो ऽतीव परिश्रान्तः कथं चिद् धंसम् अन्वगात्।

atha haṃsaḥ sa tac chrutvā prāpatat paścimāṃ diśam. bhāṣitaṃ patatāṃ varaḥ. vigāhya haṃso vikṣobhya. upary upari vegena sāgaraṃ varuṇālayam. bahusattvasamākīrṇaṃ vīcībhir bhīmadarśanam. athācireṇa rādheya kāko vegād ahīyata. tato 'tīva pariśrāntaḥ kathaṃ cid dhaṃsam anvagāt.

ततो भीः प्राविशत् काकं तदा तत्र विचेतसम्। द्वीपद्रुमान् अपश्यन्तं निपतन्तं श्रमान्वितम्। अवेक्षमाणस् तं काकं विह्वलं तं मुहुर् मुहुः। निपतेयं क्व नु श्रान्त इति तस्मिञ् जलार्णवे।

tato bhīḥ prāviśat kākaṃ tadā tatra vicetasam. dvīpadrumān apaśyantaṃ nipatantaṃ śramānvitam. avekṣamāṇas taṃ kākaṃ vihvalaṃ taṃ muhur muhuḥ. nipateyaṃ kva nu śrānta iti tasmiñ jalārṇave.

अविषह्यः समुद्रो हि बहुसत्त्वगणालयः। महाभूतशतोद्भासी नभसो ऽपि विशिष्यते।

aviṣahyaḥ samudro hi bahusattvagaṇālayaḥ. mahābhūtaśatodbhāsī nabhaso 'pi viśiṣyate.

गाम्भीर्याद् धि समुद्रस्य न विशेषः कुलाधम। दिगम्बराम्भसां कर्ण समुद्रस्था हि दुर्जयाः। विदूरपातात् तोयस्य किं पुनः कर्ण वायसः।

gāmbhīryād dhi samudrasya na viśeṣaḥ kulādhama. digambarāmbhasāṃ karṇa samudrasthā hi durjayāḥ. vidūrapātāt toyasya kiṃ punaḥ karṇa vāyasaḥ.

अथ हंसो ऽभ्यतिक्रम्य मुहूर्तम् इति चेति च। अवेक्षमाणस् तं काकं नाशक्नोद् व्यपसर्पितुम्। अतिक्रम्य च चक्राङ्गः काकं तं समुदैक्षत। यावद् गत्वा पतत्य् एष काको माम् इति चिन्तयन्। ततः काको भृशं श्रान्तो हंसम् अभ्यागमत् तदा। शनकैः परिहीयन्तं परिश्रान्तम् अचेतसम्। तं प्रहस्य च चक्राङ्गः काकं मन्दगतिं तदा।

atha haṃso 'bhyatikramya muhūrtam iti ceti ca. avekṣamāṇas taṃ kākaṃ nāśaknod vyapasarpitum. atikramya ca cakrāṅgaḥ kākaṃ taṃ samudaikṣata. yāvad gatvā pataty eṣa kāko mām iti cintayan. tataḥ kāko bhṛśaṃ śrānto haṃsam abhyāgamat tadā. śanakaiḥ parihīyantaṃ pariśrāntam acetasam. taṃ prahasya ca cakrāṅgaḥ kākaṃ mandagatiṃ tadā.

तं तथा हीयमानं च हंसो दृष्ट्वाब्रवीद् इदम्। उज्जिहीर्षुर् निमज्जन्तं स्मरन् सत्पुरुषव्रतम्।

taṃ tathā hīyamānaṃ ca haṃso dṛṣṭvābravīd idam. ujjihīrṣur nimajjantaṃ smaran satpuruṣavratam.

बहूनि पतनानि त्वम् आचक्षाणो मुहुर् मुहुः। पतस्य् अव्याहरंश् चेदं न नो गुह्यं प्रभाषसे।

bahūni patanāni tvam ācakṣāṇo muhur muhuḥ. patasy avyāharaṃś cedaṃ na no guhyaṃ prabhāṣase.

किं नाम पतनं काक यत् त्वं पतसि सांप्रतम्। जलं स्पृशसि पक्षाभ्यां तुण्डेन च पुनः पुनः। प्रब्रूहि कतमे तत्र पाते वर्तसि वायस। एह्य् एहि काक शीघ्रं त्वम् एष त्वां प्रतिपालये।

kiṃ nāma patanaṃ kāka yat tvaṃ patasi sāṃpratam. jalaṃ spṛśasi pakṣābhyāṃ tuṇḍena ca punaḥ punaḥ. prabrūhi katame tatra pāte vartasi vāyasa. ehy ehi kāka śīghraṃ tvam eṣa tvāṃ pratipālaye.

स पक्षाभ्यां स्पृशन्न् आर्तस् तुण्डेन जलम् अर्णवे। दृष्टो हंसेन दुष्टात्मन्न् इदं हंसं ततो ऽब्रवीत्। अपश्यन्न् अम्भसः पारं निपतंश् च श्रमान्वितः। पातवेगप्रमथितो हंसं काको ऽब्रवीद् इदम्। वयं काकाः कुतो नाम चरामः काकपातिकाम्। हंस प्राणैः प्रपद्ये त्वां द्वीपान्तं प्रापयस्व माम्। स पक्षाभ्यां स्पृशन्न् आर्तस् तुण्डेन च महार्णवम्। काको दृढं परिश्रान्तः सहसा निपपात ह। सागराम्भसि तं दृष्ट्वा पतितं दीनचेतसम्। म्रियमाणम् इदं काकं हंसो वाक्यम् उवाच ह।

sa pakṣābhyāṃ spṛśann ārtas tuṇḍena jalam arṇave. dṛṣṭo haṃsena duṣṭātmann idaṃ haṃsaṃ tato 'bravīt. apaśyann ambhasaḥ pāraṃ nipataṃś ca śramānvitaḥ. pātavegapramathito haṃsaṃ kāko 'bravīd idam. vayaṃ kākāḥ kuto nāma carāmaḥ kākapātikām. haṃsa prāṇaiḥ prapadye tvāṃ dvīpāntaṃ prāpayasva mām. sa pakṣābhyāṃ spṛśann ārtas tuṇḍena ca mahārṇavam. kāko dṛḍhaṃ pariśrāntaḥ sahasā nipapāta ha. sāgarāmbhasi taṃ dṛṣṭvā patitaṃ dīnacetasam. mriyamāṇam idaṃ kākaṃ haṃso vākyam uvāca ha.

हंस उवाच। शतम् एकं च पातानां यत् प्रभाषसि वायस। श्लाघमानस् त्वम् आत्मानं काक भाषितवान् असि। स त्वम् एकशतं पातं पतन्न् अभ्यधिको मया। कथम् एवं परिश्रान्तः पतितो ऽसि महार्णवे। प्रत्युवाच ततः काकः सीदमान इदं वचः। उपरिष्ठं तदा हंसम् अभिवीक्ष्य प्रसादयन्। नानाविधानीह पुरा तच् चानृतम् इहाद्य ते।

haṃsa uvāca. śatam ekaṃ ca pātānāṃ yat prabhāṣasi vāyasa. ślāghamānas tvam ātmānaṃ kāka bhāṣitavān asi. sa tvam ekaśataṃ pātaṃ patann abhyadhiko mayā. katham evaṃ pariśrāntaḥ patito 'si mahārṇave. pratyuvāca tataḥ kākaḥ sīdamāna idaṃ vacaḥ. upariṣṭhaṃ tadā haṃsam abhivīkṣya prasādayan. nānāvidhānīha purā tac cānṛtam ihādya te.

काक उवाच। उच्छिष्टदर्पितो हंस मन्ये ऽऽत्मानं सुपर्णवत्। अवमन्य बहूंश् चाहं काकान् अन्यांश् च पक्षिणः। प्राणैर् हंस प्रपद्ये त्वां द्वीपान्तं प्रापयस्व माम्। उच्छिष्टान्नेन पुष्टो ऽहं दर्पोत्सिक्तः कुवायसः। सुपर्ण इति चात्मानं ज्ञातवान् बुद्धिलाघवात्। शरणं त्वां प्रपन्नो ऽहम् उदकान्तम् अवाप्नुयाम्। हंसेदानीं परिश्रान्तम् आपदो मां समुद्धर।

kāka uvāca. ucchiṣṭadarpito haṃsa manye ''tmānaṃ suparṇavat. avamanya bahūṃś cāhaṃ kākān anyāṃś ca pakṣiṇaḥ. prāṇair haṃsa prapadye tvāṃ dvīpāntaṃ prāpayasva mām. ucchiṣṭānnena puṣṭo 'haṃ darpotsiktaḥ kuvāyasaḥ. suparṇa iti cātmānaṃ jñātavān buddhilāghavāt. śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'ham udakāntam avāpnuyām. haṃsedānīṃ pariśrāntam āpado māṃ samuddhara.

यद्य् अहं स्वस्तिमान् हंस स्वदेशं प्राप्नुयां पुनः। न कं चिद् अवमन्येयम् आपदो मां समुद्धर। यदि नाम पुनर् जीवन् गच्छेयं स्वं निवेशनम्। नैवं पुनर् हीनम् अपि क्षेप्ताहं खेविचारिणम्।

yady ahaṃ svastimān haṃsa svadeśaṃ prāpnuyāṃ punaḥ. na kaṃ cid avamanyeyam āpado māṃ samuddhara. yadi nāma punar jīvan gaccheyaṃ svaṃ niveśanam. naivaṃ punar hīnam api kṣeptāhaṃ khevicāriṇam.

तम् एवंवादिनं दीनं विलपन्तम् अचेतनम्। काक काकेति वाशन्तं निमज्जन्तं महार्णवे। कृपयाभिपरीतो वै कृपां चक्रे दुरात्मनि।

tam evaṃvādinaṃ dīnaṃ vilapantam acetanam. kāka kāketi vāśantaṃ nimajjantaṃ mahārṇave. kṛpayābhiparīto vai kṛpāṃ cakre durātmani.

तथैत्य वायसं हंसो जलक्लिन्नं सुदुर्दशम्। पद्भ्याम् उत्क्षिप्य वेपन्तं पृष्ठम् आरोपयच् छनैः।

tathaitya vāyasaṃ haṃso jalaklinnaṃ sudurdaśam. padbhyām utkṣipya vepantaṃ pṛṣṭham āropayac chanaiḥ.

आरोप्य पृष्ठं काकं तं हंसः कर्ण विचेतसम्। अविस्मयंस् तदा कर्ण पुनर् एनं समानयत्। आजगाम पुनर् द्वीपं स्पर्धया पेततुर् यतः। उत्सृजंश् चाब्रवीन् मैवं पुनः कार्यं त्वयेति ह।

āropya pṛṣṭhaṃ kākaṃ taṃ haṃsaḥ karṇa vicetasam. avismayaṃs tadā karṇa punar enaṃ samānayat. ājagāma punar dvīpaṃ spardhayā petatur yataḥ. utsṛjaṃś cābravīn maivaṃ punaḥ kāryaṃ tvayeti ha.

संस्थाप्य तं चापि पुनः समाश्वास्य च खेचरम्। गतो यथेप्सितं देशं हंसो मन इवाशुगः। एवम् उच्छिष्टपुष्टः स काको हंसपराजितः। बलं वीर्यं महत् कर्ण त्यक्त्वा क्षान्तिम् उपागतः।

saṃsthāpya taṃ cāpi punaḥ samāśvāsya ca khecaram. gato yathepsitaṃ deśaṃ haṃso mana ivāśugaḥ. evam ucchiṣṭapuṣṭaḥ sa kāko haṃsaparājitaḥ. balaṃ vīryaṃ mahat karṇa tyaktvā kṣāntim upāgataḥ.

उच्छिष्टभोजनात् काको यथा वैश्यकुले तु सः। एवं त्वम् उच्छिष्टभृतो धार्तराष्ट्रैर् न संशयः। सदृशाञ् श्रेयसश् चापि सर्वान् कर्णातिमन्यसे।

ucchiṣṭabhojanāt kāko yathā vaiśyakule tu saḥ. evaṃ tvam ucchiṣṭabhṛto dhārtarāṣṭrair na saṃśayaḥ. sadṛśāñ śreyasaś cāpi sarvān karṇātimanyase.

द्रोणद्रौणिकृपैर् गुप्तो भीष्मेणान्यैश् च कौरवैः। विराटनगरे पार्थम् एकं किं नावधीस् तदा।

droṇadrauṇikṛpair gupto bhīṣmeṇānyaiś ca kauravaiḥ. virāṭanagare pārtham ekaṃ kiṃ nāvadhīs tadā.

यत्र व्यस्ताः समस्ताश् च निर्जिताः स्थ किरीटिना। सृगाला इव सिंहेन क्व ते वीर्यम् अभूत् तदा।

yatra vyastāḥ samastāś ca nirjitāḥ stha kirīṭinā. sṛgālā iva siṃhena kva te vīryam abhūt tadā.

भ्रातरं च हतं दृष्ट्वा निर्जितः सव्यसाचिना। पश्यतां कुरुवीराणां प्रथमं त्वं पलायथाः।

bhrātaraṃ ca hataṃ dṛṣṭvā nirjitaḥ savyasācinā. paśyatāṃ kuruvīrāṇāṃ prathamaṃ tvaṃ palāyathāḥ.

तथा द्वैतवने कर्ण गन्धर्वैः समभिद्रुतः। कुरून् समग्रान् उत्सृज्य प्रथमं त्वं पलायथाः।

tathā dvaitavane karṇa gandharvaiḥ samabhidrutaḥ. kurūn samagrān utsṛjya prathamaṃ tvaṃ palāyathāḥ.

हत्वा जित्वा च गन्धर्वांश् चित्रसेनमुखान् रणे। कर्ण दुर्योधनं पार्थः सभार्यं सममोचयत्।

hatvā jitvā ca gandharvāṃś citrasenamukhān raṇe. karṇa duryodhanaṃ pārthaḥ sabhāryaṃ samamocayat.

पुनः प्रभावः पार्थस्य पुराणः केशवस्य च। कथितः कर्ण रामेण सभायां राजसंसदि।

punaḥ prabhāvaḥ pārthasya purāṇaḥ keśavasya ca. kathitaḥ karṇa rāmeṇa sabhāyāṃ rājasaṃsadi.

सततं च तद् अश्रौषीर् वचनं द्रोणभीष्मयोः। अवध्यौ वदतोः कृष्णौ संनिधौ वै महीक्षिताम्।

satataṃ ca tad aśrauṣīr vacanaṃ droṇabhīṣmayoḥ. avadhyau vadatoḥ kṛṣṇau saṃnidhau vai mahīkṣitām.

कियन्तं तत्र वक्ष्यामि येन येन धनंजयः। त्वत्तो ऽतिरिक्तः सर्वेभ्यो भूतेभ्यो ब्राह्मणो यथा।

kiyantaṃ tatra vakṣyāmi yena yena dhanaṃjayaḥ. tvatto 'tiriktaḥ sarvebhyo bhūtebhyo brāhmaṇo yathā.

इदानीम् एव द्रष्टासि प्रधने स्यन्दने स्थितौ। पुत्रं च वसुदेवस्य पाण्डवं च धनंजयम्। यथाश्रयत चक्राङ्गं वायसो बुद्धिम् आस्थितः। तथाश्रयस्व वार्ष्णेयं पाण्डवं च धनंजयम्। यदा त्वं युधि विक्रान्तौ वासुदेवधनंजयौ। द्रष्टास्य् एकरथे कर्णं तदा नैवं वदिष्यसि। यदा शरशतैः पार्थो दर्पं तव वधिष्यति। तदा त्वम् अन्तरं द्रष्टा आत्मनश् चार्जुनस्य च। त्वं शीघ्रम् एव वार्ष्णेयं पाण्डवं च धनंजयम्।

idānīm eva draṣṭāsi pradhane syandane sthitau. putraṃ ca vasudevasya pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. yathāśrayata cakrāṅgaṃ vāyaso buddhim āsthitaḥ. tathāśrayasva vārṣṇeyaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam. yadā tvaṃ yudhi vikrāntau vāsudevadhanaṃjayau. draṣṭāsy ekarathe karṇaṃ tadā naivaṃ vadiṣyasi. yadā śaraśataiḥ pārtho darpaṃ tava vadhiṣyati. tadā tvam antaraṃ draṣṭā ātmanaś cārjunasya ca. tvaṃ śīghram eva vārṣṇeyaṃ pāṇḍavaṃ ca dhanaṃjayam.

देवासुरमनुष्येषु प्रख्यातौ यौ नरर्षभौ। तौ मावमंस्था मौर्ख्यात् त्वं खद्योत इव रोचनौ। सूर्याचन्द्रमसौ यद्वत् तद्वद् अर्जुनकेशवौ। प्रकाशेनाभिविख्यातौ त्वं तु खद्योतवन् नृषु।

devāsuramanuṣyeṣu prakhyātau yau nararṣabhau. tau māvamaṃsthā maurkhyāt tvaṃ khadyota iva rocanau. sūryācandramasau yadvat tadvad arjunakeśavau. prakāśenābhivikhyātau tvaṃ tu khadyotavan nṛṣu.

एवं विद्वान् मावमंस्थाः सूतपुत्राच्युतार्जुनौ। नृसिंहौ तौ नरश्वा त्वं जोषम् आस्स्व विकत्थन।

evaṃ vidvān māvamaṃsthāḥ sūtaputrācyutārjunau. nṛsiṃhau tau naraśvā tvaṃ joṣam āssva vikatthana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents