महाभारत 8.27 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 27→

[mh-8-27] • 105 श्लोकाः

संजय उवाच। प्रयान् एव तदा कर्णो हर्षयन् वाहिनीं तव। एकैकं समरे दृष्ट्वा पाण्डवं पर्यपृच्छत।

saṃjaya uvāca. prayān eva tadā karṇo harṣayan vāhinīṃ tava. ekaikaṃ samare dṛṣṭvā pāṇḍavaṃ paryapṛcchata.

यो ममाद्य महात्मानं दर्शयेच् छ्वेतवाहनम्। तस्मै दद्याम् अभिप्रेतं वरं यं मनसेच्छति।

yo mamādya mahātmānaṃ darśayec chvetavāhanam. tasmai dadyām abhipretaṃ varaṃ yaṃ manasecchati.

स चेत् तद् अभिमन्येत तस्मै दद्याम् अहं पुनः। शकटं रत्नसंपूर्णं यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्। अथ वा शकटं पूर्णं रत्नानां षड्गवायुतम्। धुरि क्षमैर् बृहद्भिश् च गोभिर् युक्तम् अकालिकम्।

sa cet tad abhimanyeta tasmai dadyām ahaṃ punaḥ. śakaṭaṃ ratnasaṃpūrṇaṃ yo me brūyād dhanaṃjayam. atha vā śakaṭaṃ pūrṇaṃ ratnānāṃ ṣaḍgavāyutam. dhuri kṣamair bṛhadbhiś ca gobhir yuktam akālikam.

स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। शतं दद्यां गवां तस्मै नैत्यकं कांस्यदोहनम्। शतं ग्रामवरांश् चैव दद्याम् अर्जुनदर्शिने। तथा तस्मै पुनर् दद्यां श्वेतम् अश्वतरीरथम्। युक्तम् अञ्जनकेशीभिर् यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्। अथ वास्मै पुनर् दद्यां वरम् अन्यद् यथेप्सितम्। युक्तं हयवरैर् जैत्रं काम्बोजैर् अभिनिष्ठितम्। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं तस्मै पुनर् दद्यां सौवर्णं हस्तिषड्गवम्।

sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. śataṃ dadyāṃ gavāṃ tasmai naityakaṃ kāṃsyadohanam. śataṃ grāmavarāṃś caiva dadyām arjunadarśine. tathā tasmai punar dadyāṃ śvetam aśvatarīratham. yuktam añjanakeśībhir yo me brūyād dhanaṃjayam. atha vāsmai punar dadyāṃ varam anyad yathepsitam. yuktaṃ hayavarair jaitraṃ kāmbojair abhiniṣṭhitam. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. anyaṃ tasmai punar dadyāṃ sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam.

तथा तस्मै पुनर् दद्यां स्त्रीणां शतम् अलंकृतम्। श्यामानां निष्ककण्ठीनां गीतवाद्यविपश्चिताम्। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। तस्मै दद्यां शतं नागाञ् शतं ग्रामाञ् शतं रथान्। सुवर्णस्य च मुख्यस्य हयाग्र्याणां शतं शतान्। ऋद्ध्या गुणैः सुदान्तांश् च धुर्यवाहान् सुशिक्षितान्। तथा सुवर्णशृङ्गीणां गोधेनूनां चतुःशतम्। दद्यां तस्मै सवत्सानां यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्।

tathā tasmai punar dadyāṃ strīṇāṃ śatam alaṃkṛtam. śyāmānāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ gītavādyavipaścitām. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. tasmai dadyāṃ śataṃ nāgāñ śataṃ grāmāñ śataṃ rathān. suvarṇasya ca mukhyasya hayāgryāṇāṃ śataṃ śatān. ṛddhyā guṇaiḥ sudāntāṃś ca dhuryavāhān suśikṣitān. tathā suvarṇaśṛṅgīṇāṃ godhenūnāṃ catuḥśatam. dadyāṃ tasmai savatsānāṃ yo me brūyād dhanaṃjayam.

स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं तस्मै वरं दद्यां श्वेतान् पञ्चशतान् हयान्।

sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ śvetān pañcaśatān hayān.

हेमभाण्डपरिच्छन्नान् सुमृष्टमणिकुण्डलान्। सुदान्तान् अपि चैवाहं दद्याम् अष्टशतान् परान्। अथ वास्मै विचित्राङ्गान् विचित्रमणिमण्डितान्। रथाञ् जात्यैर् हयैर् युक्तान् दद्याम् अष्टादशैव तान्। अन्यम् अस्मै वरं दद्यां धुर्यान् दान्ताश् चतुःशतम्। रोहिणी रूपसंपन्ना हेमशृङ्गीश् चतुःशतम्। दद्याम् अस्मै पयस्विन्यो यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्।

hemabhāṇḍaparicchannān sumṛṣṭamaṇikuṇḍalān. sudāntān api caivāhaṃ dadyām aṣṭaśatān parān. atha vāsmai vicitrāṅgān vicitramaṇimaṇḍitān. rathāñ jātyair hayair yuktān dadyām aṣṭādaśaiva tān. anyam asmai varaṃ dadyāṃ dhuryān dāntāś catuḥśatam. rohiṇī rūpasaṃpannā hemaśṛṅgīś catuḥśatam. dadyām asmai payasvinyo yo me brūyād dhanaṃjayam.

रथं च शुभ्रं सौवर्णं दद्यां तस्मै स्वलंकृतम्। युक्तं परमकाम्बोजैर् यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्।

rathaṃ ca śubhraṃ sauvarṇaṃ dadyāṃ tasmai svalaṃkṛtam. yuktaṃ paramakāmbojair yo me brūyād dhanaṃjayam. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān.

अन्यं तस्मै वरं दद्यां कुञ्जराणां शतानि षट्। काञ्चनैर् विविधैर् भाण्डैर् आच्छन्नान् हेममालिनः। उत्पन्नान् अपरान्तेषु विनीतान् हस्तिशिक्षकैः।

anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ kuñjarāṇāṃ śatāni ṣaṭ. kāñcanair vividhair bhāṇḍair ācchannān hemamālinaḥ. utpannān aparānteṣu vinītān hastiśikṣakaiḥ.

स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। दद्यां वर्णस्य वर्णस्य हयाग्र्याणां शतं शतम्। धुर्याणां साधुदान्तानां शिक्षितानां नरोत्तमैः। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। तस्मै दद्यां ग्रामशतं शतं हस्तीञ् शतं हयान्। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं तस्मै वरं दद्यां वैश्यग्रामांश् चतुर्दश। सुस्फीतान् धनसंयुक्तान् प्रत्यासन्नवनोदकान्। अकुतोभयान् सुसंपन्नान् राजभोज्यांश् चतुर्दश। दासीनां निष्ककण्ठीनां मागधीनां शतं तथा। प्रत्यग्रवयसां दद्यां यो मे ब्रूयाद् धनंजयम्। स चेत् तद् अभिमन्येत पुरुषो ऽर्जुनदर्शिवान्। अन्यं तस्मै वरं दद्यां यम् असौ कामयेत् स्वयम्।

sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. dadyāṃ varṇasya varṇasya hayāgryāṇāṃ śataṃ śatam. dhuryāṇāṃ sādhudāntānāṃ śikṣitānāṃ narottamaiḥ. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. tasmai dadyāṃ grāmaśataṃ śataṃ hastīñ śataṃ hayān. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ vaiśyagrāmāṃś caturdaśa. susphītān dhanasaṃyuktān pratyāsannavanodakān. akutobhayān susaṃpannān rājabhojyāṃś caturdaśa. dāsīnāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ māgadhīnāṃ śataṃ tathā. pratyagravayasāṃ dadyāṃ yo me brūyād dhanaṃjayam. sa cet tad abhimanyeta puruṣo 'rjunadarśivān. anyaṃ tasmai varaṃ dadyāṃ yam asau kāmayet svayam.

पुत्रदारान् विहारांश् च यद् अन्यद् वित्तम् अस्ति मे। तच् च तस्मै पुनर् दद्यां यद् यत् स मनसेच्छति।

putradārān vihārāṃś ca yad anyad vittam asti me. tac ca tasmai punar dadyāṃ yad yat sa manasecchati.

हत्वा च सहितौ कृष्णौ तयोर् वित्तानि सर्वशः। तस्मै दद्याम् अहं यो मे प्रब्रूयात् केशवार्जुनौ।

hatvā ca sahitau kṛṣṇau tayor vittāni sarvaśaḥ. tasmai dadyām ahaṃ yo me prabrūyāt keśavārjunau.

एता वाचः सुबहुशः कर्ण उच्चारयन् युधि। दध्मौ सागरसंभूतं सुस्वनं शङ्खम् उत्तमम्।

etā vācaḥ subahuśaḥ karṇa uccārayan yudhi. dadhmau sāgarasaṃbhūtaṃ susvanaṃ śaṅkham uttamam.

ता वाचः सूतपुत्रस्य तथा युक्ता निशम्य तु। दुर्योधनो महाराज प्रहृष्टः सानुगो ऽभवत्।

tā vācaḥ sūtaputrasya tathā yuktā niśamya tu. duryodhano mahārāja prahṛṣṭaḥ sānugo 'bhavat.

ततो दुन्दुभिनिर्घोषो मृदङ्गानां च सर्वशः। सिंहनादः सवादित्रः कुञ्जराणां च निस्वनः।

tato dundubhinirghoṣo mṛdaṅgānāṃ ca sarvaśaḥ. siṃhanādaḥ savāditraḥ kuñjarāṇāṃ ca nisvanaḥ.

प्रादुरासीत् तदा राजंस् त्वत्सैन्ये भरतर्षभ। योधानां संप्रहृष्टानां तथा समभवत् स्वनः।

prādurāsīt tadā rājaṃs tvatsainye bharatarṣabha. yodhānāṃ saṃprahṛṣṭānāṃ tathā samabhavat svanaḥ.

तथा प्रहृष्टे सैन्ये तु प्लवमानं महारथम्। विकत्थमानं समरे राधेयम् अरिकर्शनम्। मद्रराजः प्रहस्येदं वचनं प्रत्यभाषत।

tathā prahṛṣṭe sainye tu plavamānaṃ mahāratham. vikatthamānaṃ samare rādheyam arikarśanam. madrarājaḥ prahasyedaṃ vacanaṃ pratyabhāṣata.

मा सूतपुत्र मानेन सौवर्णं हस्तिषड्गवम्। प्रयच्छ पुरुषायाद्य द्रक्ष्यसि त्वं धनंजयम्।

mā sūtaputra mānena sauvarṇaṃ hastiṣaḍgavam. prayaccha puruṣāyādya drakṣyasi tvaṃ dhanaṃjayam.

बाल्याद् इव त्वं त्यजसि वसु वैश्रवणो यथा। अयत्नेनैव राधेय द्रष्टास्य् अद्य धनंजयम्।

bālyād iva tvaṃ tyajasi vasu vaiśravaṇo yathā. ayatnenaiva rādheya draṣṭāsy adya dhanaṃjayam.

परासृजसि मिथ्या किं किं च त्वं बहु मूढवत्। अपात्रदाने ये दोषास् तान् मोहान् नावबुध्यसे।

parāsṛjasi mithyā kiṃ kiṃ ca tvaṃ bahu mūḍhavat. apātradāne ye doṣās tān mohān nāvabudhyase.

यत् प्रवेदयसे वित्तं बहुत्वेन खलु त्वया। शक्यं बहुविधैर् यज्ञैर् यष्टुं सूत यजस्व तैः।

yat pravedayase vittaṃ bahutvena khalu tvayā. śakyaṃ bahuvidhair yajñair yaṣṭuṃ sūta yajasva taiḥ.

यच् च प्रार्थयसे हन्तुं कृष्णौ मोहान् मृषैव तत्। न हि शुश्रुम संमर्दे क्रोष्ट्रा सिंहौ निपातितौ।

yac ca prārthayase hantuṃ kṛṣṇau mohān mṛṣaiva tat. na hi śuśruma saṃmarde kroṣṭrā siṃhau nipātitau.

अप्रार्थितं प्रार्थयसे सुहृदो न हि सन्ति ते। ये त्वां न वारयन्त्य् आशु प्रपतन्तं हुताशने।

aprārthitaṃ prārthayase suhṛdo na hi santi te. ye tvāṃ na vārayanty āśu prapatantaṃ hutāśane.

कालकार्यं न जानीषे कालपक्वो ऽस्य् असंशयम्। बह्वबद्धम् अकर्णीयं को हि ब्रूयाज् जिजीविषुः।

kālakāryaṃ na jānīṣe kālapakvo 'sy asaṃśayam. bahvabaddham akarṇīyaṃ ko hi brūyāj jijīviṣuḥ.

समुद्रतरणं दोर्भ्यां कण्ठे बद्ध्वा यथा शिलाम्। गिर्यग्राद् वा निपतनं तादृक् तव चिकीर्षितम्।

samudrataraṇaṃ dorbhyāṃ kaṇṭhe baddhvā yathā śilām. giryagrād vā nipatanaṃ tādṛk tava cikīrṣitam.

सहितः सर्वयोधैस् त्वं व्यूढानीकैः सुरक्षितः। धनंजयेन युध्यस्व श्रेयश् चेत् प्राप्तुम् इच्छसि।

sahitaḥ sarvayodhais tvaṃ vyūḍhānīkaiḥ surakṣitaḥ. dhanaṃjayena yudhyasva śreyaś cet prāptum icchasi.

हितार्थं धार्तराष्ट्रस्य ब्रवीमि त्वा न हिंसया। श्रद्धत्स्वैतन् मया प्रोक्तं यदि ते ऽस्ति जिजीविषा।

hitārthaṃ dhārtarāṣṭrasya bravīmi tvā na hiṃsayā. śraddhatsvaitan mayā proktaṃ yadi te 'sti jijīviṣā.

कर्ण उवाच। स्ववीर्ये ऽहं पराश्वस्य प्रार्थयाम्य् अर्जुनं रणे। त्वं तु मित्रमुखः शत्रुर् मां भीषयितुम् इच्छसि।

karṇa uvāca. svavīrye 'haṃ parāśvasya prārthayāmy arjunaṃ raṇe. tvaṃ tu mitramukhaḥ śatrur māṃ bhīṣayitum icchasi.

न माम् अस्माद् अभिप्रायात् कश् चिद् अद्य निवर्तयेत्। अपीन्द्रो वज्रम् उद्यम्य किं नु मर्त्यः करिष्यति।

na mām asmād abhiprāyāt kaś cid adya nivartayet. apīndro vajram udyamya kiṃ nu martyaḥ kariṣyati.

संजय उवाच। इति कर्णस्य वाक्यान्ते शल्यः प्राहोत्तरं वचः। चुकोपयिषुर् अत्यर्थं कर्णं मद्रेश्वरः पुनः।

saṃjaya uvāca. iti karṇasya vākyānte śalyaḥ prāhottaraṃ vacaḥ. cukopayiṣur atyarthaṃ karṇaṃ madreśvaraḥ punaḥ.

यदा वै त्वां फल्गुनवेगनुन्ना; ज्याचोदिता हस्तवता विसृष्टाः। अन्वेतारः कङ्कपत्राः शिताग्रास्; तदा तप्स्यस्य् अर्जुनस्याभियोगात्।

yadā vai tvāṃ phalgunaveganunnā; jyācoditā hastavatā visṛṣṭāḥ. anvetāraḥ kaṅkapatrāḥ śitāgrās; tadā tapsyasy arjunasyābhiyogāt.

यदा दिव्यं धनुर् आदाय पार्थः; प्रभासयन् पृतनां सव्यसाची। त्वाम् अर्दयेत निशितैः पृषत्कैस्; तदा पश्चात् तप्स्यसे सूतपुत्र।

yadā divyaṃ dhanur ādāya pārthaḥ; prabhāsayan pṛtanāṃ savyasācī. tvām ardayeta niśitaiḥ pṛṣatkais; tadā paścāt tapsyase sūtaputra.

बालश् चन्द्रं मातुर् अङ्के शयानो; यथा कश् चित् प्रार्थयते ऽपहर्तुम्। तद्वन् मोहाद् यतमानो रथस्थस्; त्वं प्रार्थयस्य् अर्जुनम् अद्य जेतुम्। खन्याद् असिं तीक्ष्णधारं यथाज्ञः। सुतेजनं निहितं वै पृथिव्याम्। तथा खनस्य् अद्य शितान् पृषत्कान्। यः प्रार्थयस्य् अर्जुनेनेह युद्धम्।

bālaś candraṃ mātur aṅke śayāno; yathā kaś cit prārthayate 'pahartum. tadvan mohād yatamāno rathasthas; tvaṃ prārthayasy arjunam adya jetum. khanyād asiṃ tīkṣṇadhāraṃ yathājñaḥ. sutejanaṃ nihitaṃ vai pṛthivyām. tathā khanasy adya śitān pṛṣatkān. yaḥ prārthayasy arjuneneha yuddham.

त्रिशूलम् आश्लिष्य सुतीक्ष्णधारं; सर्वाणि गात्राणि निघर्षसि त्वम्। सुतीक्ष्णधारोपमकर्मणा त्वं; युयुत्ससे यो ऽर्जुनेनाद्य कर्ण।

triśūlam āśliṣya sutīkṣṇadhāraṃ; sarvāṇi gātrāṇi nigharṣasi tvam. sutīkṣṇadhāropamakarmaṇā tvaṃ; yuyutsase yo 'rjunenādya karṇa.

सिद्धं सिंहं केसरिणं बृहन्तं; बालो मूढः क्षुद्रमृगस् तरस्वी। समाह्वयेत् तद्वद् एतत् तवाद्य; समाह्वानं सूतपुत्रार्जुनस्य।

siddhaṃ siṃhaṃ kesariṇaṃ bṛhantaṃ; bālo mūḍhaḥ kṣudramṛgas tarasvī. samāhvayet tadvad etat tavādya; samāhvānaṃ sūtaputrārjunasya.

मा सूतपुत्राह्वय राजपुत्रं; महावीर्यं केसरिणं यथैव। वने सृगालः पिशितस्य तृप्तो; मा पार्थम् आसाद्य विनङ्क्ष्यसि त्वम्।

mā sūtaputrāhvaya rājaputraṃ; mahāvīryaṃ kesariṇaṃ yathaiva. vane sṛgālaḥ piśitasya tṛpto; mā pārtham āsādya vinaṅkṣyasi tvam.

ईषादन्तं महानागं प्रभिन्नकरटामुखम्। शशकाह्वयसे युद्धे कर्ण पार्थं धनंजयम्।

īṣādantaṃ mahānāgaṃ prabhinnakaraṭāmukham. śaśakāhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam.

बिलस्थं कृष्णसर्पं त्वं बाल्यात् काष्ठेन विध्यसि। महाविषं पूर्णकोशं यत् पार्थं योद्धुम् इच्छसि।

bilasthaṃ kṛṣṇasarpaṃ tvaṃ bālyāt kāṣṭhena vidhyasi. mahāviṣaṃ pūrṇakośaṃ yat pārthaṃ yoddhum icchasi.

सिंहं केसरिणं क्रुद्धम् अतिक्रम्याभिनर्दसि। सृगाल इव मूढत्वान् नृसिंहं कर्ण पाण्डवम्।

siṃhaṃ kesariṇaṃ kruddham atikramyābhinardasi. sṛgāla iva mūḍhatvān nṛsiṃhaṃ karṇa pāṇḍavam.

सुपर्णं पतगश्रेष्ठं वैनतेयं तरस्विनम्। लट्वेवाह्वयसे पाते कर्ण पार्थं धनंजयम्।

suparṇaṃ patagaśreṣṭhaṃ vainateyaṃ tarasvinam. laṭvevāhvayase pāte karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam.

सर्वाम्भोनिलयं भीमम् ऊर्मिमन्तं झषायुतम्। चन्द्रोदये विवर्तन्तम् अप्लवः संतितीर्षसि।

sarvāmbhonilayaṃ bhīmam ūrmimantaṃ jhaṣāyutam. candrodaye vivartantam aplavaḥ saṃtitīrṣasi.

ऋषभं दुन्दुभिग्रीवं तीक्ष्णशृङ्गं प्रहारिणम्। वत्स आह्वयसे युद्धे कर्ण पार्थं धनंजयम्। यथा वत्सतरो भूत्वा जातस्कन्धेन शुष्मिणा। युद्धम् इच्छेद् गोपतिना तथेच्छसि किरीटिना।

ṛṣabhaṃ dundubhigrīvaṃ tīkṣṇaśṛṅgaṃ prahāriṇam. vatsa āhvayase yuddhe karṇa pārthaṃ dhanaṃjayam. yathā vatsataro bhūtvā jātaskandhena śuṣmiṇā. yuddham icched gopatinā tathecchasi kirīṭinā.

महाघोषं महामेघं दर्दुरः प्रतिनर्दसि। कामतोयप्रदं लोके नरपर्जन्यम् अर्जुनम्।

mahāghoṣaṃ mahāmeghaṃ darduraḥ pratinardasi. kāmatoyapradaṃ loke naraparjanyam arjunam.

यथा च स्वगृहस्थः श्वा व्याघ्रं वनगतं भषेत्। तथा त्वं भषसे कर्ण नरव्याघ्रं धनंजयम्।

yathā ca svagṛhasthaḥ śvā vyāghraṃ vanagataṃ bhaṣet. tathā tvaṃ bhaṣase karṇa naravyāghraṃ dhanaṃjayam.

सृगालो ऽपि वने कर्ण शशैः परिवृतो वसन्। मन्यते सिंहम् आत्मानं यावत् सिंहं न पश्यति।

sṛgālo 'pi vane karṇa śaśaiḥ parivṛto vasan. manyate siṃham ātmānaṃ yāvat siṃhaṃ na paśyati.

तथा त्वम् अपि राधेय सिंहम् आत्मानम् इच्छसि। अपश्यञ् शत्रुदमनं नरव्याघ्रं धनंजयम्।

tathā tvam api rādheya siṃham ātmānam icchasi. apaśyañ śatrudamanaṃ naravyāghraṃ dhanaṃjayam.

व्याघ्रं त्वं मन्यसे ऽऽत्मानं यावत् कृष्णौ न पश्यसि। समास्थिताव् एकरथे सूर्याचन्द्रमसाव् इव।

vyāghraṃ tvaṃ manyase ''tmānaṃ yāvat kṛṣṇau na paśyasi. samāsthitāv ekarathe sūryācandramasāv iva.

यावद् गाण्डीवनिर्घोषं न शृणोषि महाहवे। तावद् एव त्वया कर्ण शक्यं वक्तुं यथेच्छसि।

yāvad gāṇḍīvanirghoṣaṃ na śṛṇoṣi mahāhave. tāvad eva tvayā karṇa śakyaṃ vaktuṃ yathecchasi.

रथशब्दधनुःशब्दैर् नादयन्तं दिशो दश। नर्दन्तम् इव शार्दूलं दृष्ट्वा क्रोष्टा भविष्यसि।

rathaśabdadhanuḥśabdair nādayantaṃ diśo daśa. nardantam iva śārdūlaṃ dṛṣṭvā kroṣṭā bhaviṣyasi.

नित्यम् एव सृगालस् त्वं नित्यं सिंहो धनंजयः। वीरप्रद्वेषणान् मूढ नित्यं क्रोष्टेव लक्ष्यसे।

nityam eva sṛgālas tvaṃ nityaṃ siṃho dhanaṃjayaḥ. vīrapradveṣaṇān mūḍha nityaṃ kroṣṭeva lakṣyase.

यथाखुः स्याद् बिडालश् च श्वा व्याघ्रश् च बलाबले। यथा सृगालः सिंहश् च यथा च शशकुञ्जरौ।

yathākhuḥ syād biḍālaś ca śvā vyāghraś ca balābale. yathā sṛgālaḥ siṃhaś ca yathā ca śaśakuñjarau.

यथानृतं च सत्यं च यथा चापि विषामृते। तथा त्वम् अपि पार्थश् च प्रख्याताव् आत्मकर्मभिः।

yathānṛtaṃ ca satyaṃ ca yathā cāpi viṣāmṛte. tathā tvam api pārthaś ca prakhyātāv ātmakarmabhiḥ.

संजय उवाच। अधिक्षिप्तस् तु राधेयः शल्येनामिततेजसा। शल्यम् आह सुसंक्रुद्धो वाक्शल्यम् अवधारयन्।

saṃjaya uvāca. adhikṣiptas tu rādheyaḥ śalyenāmitatejasā. śalyam āha susaṃkruddho vākśalyam avadhārayan.

गुणान् गुणवतः शल्य गुणवान् वेत्ति नागुणः। त्वं तु नित्यं गुणैर् हीनः किं ज्ञास्यस्य् अगुणो गुणान्।

guṇān guṇavataḥ śalya guṇavān vetti nāguṇaḥ. tvaṃ tu nityaṃ guṇair hīnaḥ kiṃ jñāsyasy aguṇo guṇān.

अर्जुनस्य महास्त्राणि क्रोधं वीर्यं धनुः शरान्। अहं शल्याभिजानामि न त्वं जानासि तत् तथा। विक्रमं च महात्मनः। तथा कृष्णस्य माहात्म्यम् ऋषभस्य महीक्षिताम्। यथाहं शल्य जानामि।

arjunasya mahāstrāṇi krodhaṃ vīryaṃ dhanuḥ śarān. ahaṃ śalyābhijānāmi na tvaṃ jānāsi tat tathā. vikramaṃ ca mahātmanaḥ. tathā kṛṣṇasya māhātmyam ṛṣabhasya mahīkṣitām. yathāhaṃ śalya jānāmi.

एवम् एवात्मनो वीर्यम् अहं वीर्यं च पाण्डवे। जानन्न् एवाह्वये युद्धे शल्य नाग्निं पतंगवत्।

evam evātmano vīryam ahaṃ vīryaṃ ca pāṇḍave. jānann evāhvaye yuddhe śalya nāgniṃ pataṃgavat.

अस्ति चायम् इषुः शल्य सुपुङ्खो रक्तभोजनः। एकतूणीशयः पत्री सुधौतः समलंकृतः।

asti cāyam iṣuḥ śalya supuṅkho raktabhojanaḥ. ekatūṇīśayaḥ patrī sudhautaḥ samalaṃkṛtaḥ.

शेते चन्दनपूर्णेन पूजितो बहुलाः समाः। आहेयो विषवान् उग्रो नराश्वद्विपसंघहा।

śete candanapūrṇena pūjito bahulāḥ samāḥ. āheyo viṣavān ugro narāśvadvipasaṃghahā.

एकवीरो महारौद्रस् तनुत्रास्थिविदारणः। निर्भिन्द्यां येन रुष्टो ऽहम् अपि मेरुं महागिरिम्।

ekavīro mahāraudras tanutrāsthividāraṇaḥ. nirbhindyāṃ yena ruṣṭo 'ham api meruṃ mahāgirim.

तम् अहं जातु नास्येयम् अन्यस्मिन् फल्गुनाद् ऋते। कृष्णाद् वा देवकीपुत्रात् सत्यं चात्र शृणुष्व मे।

tam ahaṃ jātu nāsyeyam anyasmin phalgunād ṛte. kṛṣṇād vā devakīputrāt satyaṃ cātra śṛṇuṣva me.

तेनाहम् इषुणा शल्य वासुदेवधनंजयौ। योत्स्ये परमसंक्रुद्धस् तत् कर्म सदृशं मम।

tenāham iṣuṇā śalya vāsudevadhanaṃjayau. yotsye paramasaṃkruddhas tat karma sadṛśaṃ mama.

सर्वेषां वासुदेवानां कृष्णे लक्ष्मीः प्रतिष्ठिता। सर्वेषां पाण्डुपुत्राणां जयः पार्थे प्रतिष्ठितः। उभयं तत् समासाद्य को ऽतिवर्तितुम् अर्हति।

sarveṣāṃ vāsudevānāṃ kṛṣṇe lakṣmīḥ pratiṣṭhitā. sarveṣāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ jayaḥ pārthe pratiṣṭhitaḥ. ubhayaṃ tat samāsādya ko 'tivartitum arhati.

ताव् एतौ पुरुषव्याघ्रौ समेतौ स्यन्दने स्थितौ। माम् एकम् अभिसंयातौ सुजातं शल्य पश्य मे।

tāv etau puruṣavyāghrau sametau syandane sthitau. mām ekam abhisaṃyātau sujātaṃ śalya paśya me.

पितृष्वसामातुलजौ भ्रातराव् अपराजितौ। मणी सूत्र इव प्रोतौ द्रष्टासि निहतौ मया।

pitṛṣvasāmātulajau bhrātarāv aparājitau. maṇī sūtra iva protau draṣṭāsi nihatau mayā.

अर्जुने गाण्डिवं कृष्णे चक्रं तार्क्ष्यकपिध्वजौ। भीरूणां त्रासजननौ शल्य हर्षकरौ मम।

arjune gāṇḍivaṃ kṛṣṇe cakraṃ tārkṣyakapidhvajau. bhīrūṇāṃ trāsajananau śalya harṣakarau mama.

त्वं तु दुष्प्रकृतिर् मूढो महायुद्धेष्व् अकोविदः। भयावतीर्णः संत्रासाद् अबद्धं बहु भाषसे।

tvaṃ tu duṣprakṛtir mūḍho mahāyuddheṣv akovidaḥ. bhayāvatīrṇaḥ saṃtrāsād abaddhaṃ bahu bhāṣase.

संस्तौषि त्वं तु केनापि हेतुना तौ कुदेशज। तौ हत्वा समरे हन्ता त्वाम् अद्धा सहबान्धवम्।

saṃstauṣi tvaṃ tu kenāpi hetunā tau kudeśaja. tau hatvā samare hantā tvām addhā sahabāndhavam.

पापदेशज दुर्बुद्धे क्षुद्र क्षत्रियपांसन। सुहृद् भूत्वा रिपुः किं मां कृष्णाभ्यां भीषयन्न् असि।

pāpadeśaja durbuddhe kṣudra kṣatriyapāṃsana. suhṛd bhūtvā ripuḥ kiṃ māṃ kṛṣṇābhyāṃ bhīṣayann asi.

तौ वा ममाद्य हन्तारौ हन्तास्मि समरे स्थितौ। नाहं बिभेमि कृष्णाभ्यां विजानन्न् आत्मनो बलम्।

tau vā mamādya hantārau hantāsmi samare sthitau. nāhaṃ bibhemi kṛṣṇābhyāṃ vijānann ātmano balam.

वासुदेवसहस्रं वा फल्गुनानां शतानि च। अहम् एको हनिष्यामि जोषम् आस्स्व कुदेशज।

vāsudevasahasraṃ vā phalgunānāṃ śatāni ca. aham eko haniṣyāmi joṣam āssva kudeśaja.

स्त्रियो बालाश् च वृद्धाश् च प्रायः क्रीडागता जनाः। या गाथाः संप्रगायन्ति कुर्वन्तो ऽध्ययनं यथा। ता गाथाः शृणु मे शल्य मद्रकेषु दुरात्मसु।

striyo bālāś ca vṛddhāś ca prāyaḥ krīḍāgatā janāḥ. yā gāthāḥ saṃpragāyanti kurvanto 'dhyayanaṃ yathā. tā gāthāḥ śṛṇu me śalya madrakeṣu durātmasu.

ब्राह्मणैः कथिताः पूर्वं यथावद् राजसंनिधौ। श्रुत्वा चैकमना मूढ क्षम वा ब्रूहि वोत्तरम्।

brāhmaṇaiḥ kathitāḥ pūrvaṃ yathāvad rājasaṃnidhau. śrutvā caikamanā mūḍha kṣama vā brūhi vottaram.

मित्रध्रुङ् मद्रको नित्यं यो नो द्वेष्टि स मद्रकः। मद्रके संगतं नास्ति क्षुद्रवाक्ये नराधमे।

mitradhruṅ madrako nityaṃ yo no dveṣṭi sa madrakaḥ. madrake saṃgataṃ nāsti kṣudravākye narādhame.

दुरात्मा मद्रको नित्यं नित्यं चानृतिको ऽनृजुः। यावदन्तं हि दौरात्म्यं मद्रकेष्व् इति नः श्रुतम्।

durātmā madrako nityaṃ nityaṃ cānṛtiko 'nṛjuḥ. yāvadantaṃ hi daurātmyaṃ madrakeṣv iti naḥ śrutam.

पिता माता च पुत्रश् च श्वश्रूश्वशुरमातुलाः। जामाता दुहिता भ्राता नप्ता ते ते च बान्धवाः।

pitā mātā ca putraś ca śvaśrūśvaśuramātulāḥ. jāmātā duhitā bhrātā naptā te te ca bāndhavāḥ.

वयस्याभ्यागताश् चान्ये दासीदासं च संगतम्। पुंभिर् विमिश्रा नार्यश् च ज्ञाताज्ञाताः स्वयेच्छया।

vayasyābhyāgatāś cānye dāsīdāsaṃ ca saṃgatam. puṃbhir vimiśrā nāryaś ca jñātājñātāḥ svayecchayā.

येषां गृहेषु शिष्टानां सक्तुमन्थाशिनां सदा। पीत्वा सीधुं सगोमांसं नर्दन्ति च हसन्ति च।

yeṣāṃ gṛheṣu śiṣṭānāṃ saktumanthāśināṃ sadā. pītvā sīdhuṃ sagomāṃsaṃ nardanti ca hasanti ca.

यानि चैवाप्य् अबद्धानि प्रवर्तन्ते च कामतः। कामप्रलापिनो ऽन्योन्यं तेषु धर्मः कथं भवेत्।

yāni caivāpy abaddhāni pravartante ca kāmataḥ. kāmapralāpino 'nyonyaṃ teṣu dharmaḥ kathaṃ bhavet.

मद्रकेषु विलुप्तेषु प्रख्याताशुभकर्मसु। नापि वैरं न सौहार्दं मद्रकेषु समाचरेत्।

madrakeṣu vilupteṣu prakhyātāśubhakarmasu. nāpi vairaṃ na sauhārdaṃ madrakeṣu samācaret.

मद्रके संगतं नास्ति मद्रको हि सचापलः। मद्रकेषु च दुःस्पर्शं शौचं गान्धारकेषु च।

madrake saṃgataṃ nāsti madrako hi sacāpalaḥ. madrakeṣu ca duḥsparśaṃ śaucaṃ gāndhārakeṣu ca.

राजयाजकयाज्येन नष्टं दत्तं हविर् भवेत्।

rājayājakayājyena naṣṭaṃ dattaṃ havir bhavet.

शूद्रसंस्कारको विप्रो यथा याति पराभवम्। तथा ब्रह्मद्विषो नित्यं गच्छन्तीह पराभवम्। तथैव संगतं कृत्वा नरः पतति मद्रकैः। न तथा संगतं चापि मद्रकेष्व् इह विद्यते।

śūdrasaṃskārako vipro yathā yāti parābhavam. tathā brahmadviṣo nityaṃ gacchantīha parābhavam. tathaiva saṃgataṃ kṛtvā naraḥ patati madrakaiḥ. na tathā saṃgataṃ cāpi madrakeṣv iha vidyate.

मद्रके संगतं नास्ति हतं वृश्चिकतो विषम्। आथर्वणेन मन्त्रेण सर्वा शान्तिः कृता भवेत्।

madrake saṃgataṃ nāsti hataṃ vṛścikato viṣam. ātharvaṇena mantreṇa sarvā śāntiḥ kṛtā bhavet.

इति वृश्चिकदष्टस्य नानाविषहतस्य च। कुर्वन्ति भेषजं प्राज्ञाः सत्यं तच् चापि दृश्यते। एवं विद्वञ् जोषम् आस्स्व शृणु चात्रोत्तरं वचः।

iti vṛścikadaṣṭasya nānāviṣahatasya ca. kurvanti bheṣajaṃ prājñāḥ satyaṃ tac cāpi dṛśyate. evaṃ vidvañ joṣam āssva śṛṇu cātrottaraṃ vacaḥ.

वासांस्य् उत्सृज्य नृत्यन्ति स्त्रियो या मद्यमोहिताः। मिथुने ऽसंयताश् चापि यथाकामचराश् च ताः। तासां पुत्रः कथं धर्मं मद्रको वक्तुम् अर्हति।

vāsāṃsy utsṛjya nṛtyanti striyo yā madyamohitāḥ. mithune 'saṃyatāś cāpi yathākāmacarāś ca tāḥ. tāsāṃ putraḥ kathaṃ dharmaṃ madrako vaktum arhati.

यास् तिष्ठन्त्यः प्रमेहन्ति यथैवोष्ट्रीदशेरके। तासां विभ्रष्टलज्जानां निर्लज्जानां ततस् ततः। त्वं पुत्रस् तादृशीनां हि धर्मं वक्तुम् इहेच्छसि।

yās tiṣṭhantyaḥ pramehanti yathaivoṣṭrīdaśerake. tāsāṃ vibhraṣṭalajjānāṃ nirlajjānāṃ tatas tataḥ. tvaṃ putras tādṛśīnāṃ hi dharmaṃ vaktum ihecchasi.

सुवीरकं याच्यमाना मद्रका कषति स्फिजौ। अदातुकामा वचनम् इदं वदति दारुणम्।

suvīrakaṃ yācyamānā madrakā kaṣati sphijau. adātukāmā vacanam idaṃ vadati dāruṇam.

मा मा सुवीरकं कश् चिद् याचतां दयितो मम। पुत्रं दद्यां प्रतिपदं न तु दद्यां सुवीरकम्।

mā mā suvīrakaṃ kaś cid yācatāṃ dayito mama. putraṃ dadyāṃ pratipadaṃ na tu dadyāṃ suvīrakam.

नार्यो बृहत्यो निर्ह्रीका मद्रकाः कम्बलावृताः। घस्मरा नष्टशौचाश् च प्राय इत्य् अनुशुश्रुम। प्रमेहित्वा स्फिजा भूमिं कर्षन्त्यो हीनशोधनाः। स्पृष्ट्वा वाग्भिर् न मृद्भिश् च नित्योच्छिष्टा भवन्ति हि।

nāryo bṛhatyo nirhrīkā madrakāḥ kambalāvṛtāḥ. ghasmarā naṣṭaśaucāś ca prāya ity anuśuśruma. pramehitvā sphijā bhūmiṃ karṣantyo hīnaśodhanāḥ. spṛṣṭvā vāgbhir na mṛdbhiś ca nityocchiṣṭā bhavanti hi.

एवमादि मयान्यैर् वा शक्यं वक्तुं भवेद् बहु। आ केशाग्रान् नखाग्राच् च वक्तव्येषु कुवर्त्मसु।

evamādi mayānyair vā śakyaṃ vaktuṃ bhaved bahu. ā keśāgrān nakhāgrāc ca vaktavyeṣu kuvartmasu.

मद्रकाः सिन्धुसौवीरा धर्मं विद्युः कथं त्व् इह। पापदेशोद्भवा म्लेच्छा धर्माणाम् अविचक्षणाः।

madrakāḥ sindhusauvīrā dharmaṃ vidyuḥ kathaṃ tv iha. pāpadeśodbhavā mlecchā dharmāṇām avicakṣaṇāḥ.

एष मुख्यतमो धर्मः क्षत्रियस्येति नः श्रुतम्। यद् आजौ निहतः शेते सद्भिः समभिपूजितः।

eṣa mukhyatamo dharmaḥ kṣatriyasyeti naḥ śrutam. yad ājau nihataḥ śete sadbhiḥ samabhipūjitaḥ.

आयुधानां संपराये यन् मुच्येयम् अहं ततः। न मे स प्रथमः कल्पो निधने स्वर्गम् इच्छतः।

āyudhānāṃ saṃparāye yan mucyeyam ahaṃ tataḥ. na me sa prathamaḥ kalpo nidhane svargam icchataḥ.

सो ऽहं प्रियः सखा चास्मि धार्तराष्ट्रस्य धीमतः। तदर्थे हि मम प्राणा यच् च मे विद्यते वसु।

so 'haṃ priyaḥ sakhā cāsmi dhārtarāṣṭrasya dhīmataḥ. tadarthe hi mama prāṇā yac ca me vidyate vasu.

व्यक्तं त्वम् अप्य् उपहितः पाण्डवैः पापदेशज। यथा ह्य् अमित्रवत् सर्वं त्वम् अस्मासु प्रवर्तसे।

vyaktaṃ tvam apy upahitaḥ pāṇḍavaiḥ pāpadeśaja. yathā hy amitravat sarvaṃ tvam asmāsu pravartase.

कामं न खलु शक्यो ऽहं त्वद्विधानां शतैर् अपि। संग्रामाद् विमुखः कर्तुं धर्मज्ञ इव नास्तिकैः।

kāmaṃ na khalu śakyo 'haṃ tvadvidhānāṃ śatair api. saṃgrāmād vimukhaḥ kartuṃ dharmajña iva nāstikaiḥ.

सारङ्ग इव घर्मार्तः कामं विलप शुष्य च। नाहं भीषयितुं शक्यः क्षत्रवृत्ते व्यवस्थितः।

sāraṅga iva gharmārtaḥ kāmaṃ vilapa śuṣya ca. nāhaṃ bhīṣayituṃ śakyaḥ kṣatravṛtte vyavasthitaḥ.

तनुत्यजां नृसिंहानाम् आहवेष्व् अनिवर्तिनाम्। या गतिर् गुरुणा प्राङ् मे प्रोक्ता रामेण तां स्मर।

tanutyajāṃ nṛsiṃhānām āhaveṣv anivartinām. yā gatir guruṇā prāṅ me proktā rāmeṇa tāṃ smara.

स्वेषां त्राणार्थम् उद्युक्तं वधाय द्विषताम् अपि। विद्धि माम् आस्थितं वृत्तं पौरूरवसम् उत्तमम्।

sveṣāṃ trāṇārtham udyuktaṃ vadhāya dviṣatām api. viddhi mām āsthitaṃ vṛttaṃ paurūravasam uttamam.

न तद् भूतं प्रपश्यामि त्रिषु लोकेषु मद्रक। यो माम् अस्माद् अभिप्रायाद् वारयेद् इति मे मतिः।

na tad bhūtaṃ prapaśyāmi triṣu lokeṣu madraka. yo mām asmād abhiprāyād vārayed iti me matiḥ.

एवं विद्वञ् जोषम् आस्स्व त्रासात् किं बहु भाषसे। मा त्वा हत्वा प्रदास्यामि क्रव्याद्भ्यो मद्रकाधम।

evaṃ vidvañ joṣam āssva trāsāt kiṃ bahu bhāṣase. mā tvā hatvā pradāsyāmi kravyādbhyo madrakādhama.

मित्रप्रतीक्षया शल्य धार्तराष्ट्रस्य चोभयोः। अपवादतितिक्षाभिस् त्रिभिर् एतैर् हि जीवसि।

mitrapratīkṣayā śalya dhārtarāṣṭrasya cobhayoḥ. apavādatitikṣābhis tribhir etair hi jīvasi.

पुनश् चेद् ईदृशं वाक्यं मद्रराज वदिष्यसि। शिरस् ते पातयिष्यामि गदया वज्रकल्पया।

punaś ced īdṛśaṃ vākyaṃ madrarāja vadiṣyasi. śiras te pātayiṣyāmi gadayā vajrakalpayā.

श्रोतारस् त्व् इदम् अद्येह द्रष्टारो वा कुदेशज। कर्णं वा जघ्नतुः कृष्णौ कर्णो वापि जघान तौ।

śrotāras tv idam adyeha draṣṭāro vā kudeśaja. karṇaṃ vā jaghnatuḥ kṛṣṇau karṇo vāpi jaghāna tau.

एवम् उक्त्वा तु राधेयः पुनर् एव विशां पते। अब्रवीन् मद्रराजानं याहि याहीत्य् असंभ्रमम्।

evam uktvā tu rādheyaḥ punar eva viśāṃ pate. abravīn madrarājānaṃ yāhi yāhīty asaṃbhramam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...