महाभारत 8.19 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 19→

[mh-8-19] • 75 श्लोकाः

संजय उवाच। श्वेताश्वो ऽपि महाराज व्यधमत् तावकं बलम्। यथा वायुः समासाद्य तूलराशिं समन्ततः।

saṃjaya uvāca. śvetāśvo 'pi mahārāja vyadhamat tāvakaṃ balam. yathā vāyuḥ samāsādya tūlarāśiṃ samantataḥ.

प्रत्युद्ययुस् त्रिगर्तास् तं शिबयः कौरवैः सह। शाल्वाः संशप्तकाश् चैव नारायणबलं च यत्।

pratyudyayus trigartās taṃ śibayaḥ kauravaiḥ saha. śālvāḥ saṃśaptakāś caiva nārāyaṇabalaṃ ca yat.

सत्यसेनः सत्यकीर्तिर् मित्रदेवः श्रुतंजयः। सौश्रुतिश् चित्रसेनश् च मित्रवर्मा च भारत। सुशर्मा च सुधर्मा च सुवर्मा चैव भारत।

satyasenaḥ satyakīrtir mitradevaḥ śrutaṃjayaḥ. sauśrutiś citrasenaś ca mitravarmā ca bhārata. suśarmā ca sudharmā ca suvarmā caiva bhārata.

त्रिगर्तराजः समरे भ्रातृभिः परिवारितः। पुत्रैश् चैव महेष्वासैर् नानाशस्त्रधरैर् युधि।

trigartarājaḥ samare bhrātṛbhiḥ parivāritaḥ. putraiś caiva maheṣvāsair nānāśastradharair yudhi.

ते सृजन्तः शरव्रातान् किरन्तो ऽर्जुनम् आहवे। अभ्यद्रवन्त समरे वार्योघा इव सागरम्।

te sṛjantaḥ śaravrātān kiranto 'rjunam āhave. abhyadravanta samare vāryoghā iva sāgaram.

ते त्व् अर्जुनं समासाद्य योधाः शतसहस्रशः। अगच्छन् विलयं सर्वे तार्क्ष्यं दृष्ट्वेव पन्नगाः।

te tv arjunaṃ samāsādya yodhāḥ śatasahasraśaḥ. agacchan vilayaṃ sarve tārkṣyaṃ dṛṣṭveva pannagāḥ.

ते वध्यमानाः समरे नाजहुः पाण्डवं तदा। दह्यमाना यथा राजञ् शलभा इव पावकम्।

te vadhyamānāḥ samare nājahuḥ pāṇḍavaṃ tadā. dahyamānā yathā rājañ śalabhā iva pāvakam.

सत्यसेनस् त्रिभिर् बाणैर् विव्याध युधि पाण्डवम्। मित्रदेवस् त्रिषष्ट्या च चन्द्रदेवश् च सप्तभिः।

satyasenas tribhir bāṇair vivyādha yudhi pāṇḍavam. mitradevas triṣaṣṭyā ca candradevaś ca saptabhiḥ.

मित्रवर्मा त्रिसप्तत्या सौश्रुतिश् चापि पञ्चभिः। शत्रुंजयश् च विंशत्या सुशर्मा नवभिः शरैः। स विद्धो बहुभिः संख्ये प्रतिविव्याध तान् नृपान्। सौश्रुतिं सप्तभिर् विद्ध्वा सत्यसेनं त्रिभिः शरैः। सौश्रुतिं पञ्चविंशत्या चन्द्रदेवं तथाष्टभिः। शत्रुंजयं च विंशत्या चन्द्रदेवं तथाष्टभिः। मित्रदेवं शतेनैव श्रुतसेनं त्रिभिः शरैः। नवभिर् मित्रवर्माणं सुशर्माणं तथाष्टभिः। सुवर्माणं शतेनाजौ सुशर्माणं च पंचभिः। भूयश् चैव सुशर्माणं सुवर्माणं तथाष्टभिः।

mitravarmā trisaptatyā sauśrutiś cāpi pañcabhiḥ. śatruṃjayaś ca viṃśatyā suśarmā navabhiḥ śaraiḥ. sa viddho bahubhiḥ saṃkhye prativivyādha tān nṛpān. sauśrutiṃ saptabhir viddhvā satyasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ. sauśrutiṃ pañcaviṃśatyā candradevaṃ tathāṣṭabhiḥ. śatruṃjayaṃ ca viṃśatyā candradevaṃ tathāṣṭabhiḥ. mitradevaṃ śatenaiva śrutasenaṃ tribhiḥ śaraiḥ. navabhir mitravarmāṇaṃ suśarmāṇaṃ tathāṣṭabhiḥ. suvarmāṇaṃ śatenājau suśarmāṇaṃ ca paṃcabhiḥ. bhūyaś caiva suśarmāṇaṃ suvarmāṇaṃ tathāṣṭabhiḥ.

शत्रुंजयं च राजानं हत्वा तत्र शिलाशितैः। सौश्रुतेः सशिरस्त्राणं शिरः कायाद् अपाहरत्। त्वरितश् चन्द्रदेवं च शरैर् निन्ये यमक्षयम्।

śatruṃjayaṃ ca rājānaṃ hatvā tatra śilāśitaiḥ. sauśruteḥ saśirastrāṇaṃ śiraḥ kāyād apāharat. tvaritaś candradevaṃ ca śarair ninye yamakṣayam.

अथेतरान् महाराज यतमानान् महारथान्। पञ्चभिः पञ्चभिर् बाणैर् एकैकं प्रत्यवारयत्।

athetarān mahārāja yatamānān mahārathān. pañcabhiḥ pañcabhir bāṇair ekaikaṃ pratyavārayat.

सत्यसेनस् तु संक्रुद्धस् तोमरं व्यसृजन् महत्। समुद्दिश्य रणे कृष्णं सिंहनादं ननाद च।

satyasenas tu saṃkruddhas tomaraṃ vyasṛjan mahat. samuddiśya raṇe kṛṣṇaṃ siṃhanādaṃ nanāda ca.

स निर्भिद्य भुजं सव्यं माधवस्य महात्मनः। अयस्मयो महाचण्डो जगाम धरणीं तदा।

sa nirbhidya bhujaṃ savyaṃ mādhavasya mahātmanaḥ. ayasmayo mahācaṇḍo jagāma dharaṇīṃ tadā.

माधवस्य तु विद्धस्य तोमरेण महारणे। प्रतोदः प्रापतद् धस्ताद् रश्मयश् च विशां पते। वासुदेवं विभिन्नाङ्गं दृष्ट्वा पार्थो धनंजयः। क्रोधम् आहारयत् तीव्रं कृष्णं चेदम् उवाच ह। प्रापयाश्वान् महाबाहो सत्यसेनं प्रति प्रभो। यावद् एनं शरैस् तीक्ष्णैर् नयामि यमसादनम्। ततः संचोदयाम् आस सत्यसेनरथं प्रति। अथ दिव्यास्त्रविच् छूरो जातमन्युर् धनंजयः।

mādhavasya tu viddhasya tomareṇa mahāraṇe. pratodaḥ prāpatad dhastād raśmayaś ca viśāṃ pate. vāsudevaṃ vibhinnāṅgaṃ dṛṣṭvā pārtho dhanaṃjayaḥ. krodham āhārayat tīvraṃ kṛṣṇaṃ cedam uvāca ha. prāpayāśvān mahābāho satyasenaṃ prati prabho. yāvad enaṃ śarais tīkṣṇair nayāmi yamasādanam. tataḥ saṃcodayām āsa satyasenarathaṃ prati. atha divyāstravic chūro jātamanyur dhanaṃjayaḥ.

स प्रतोदं पुनर् गृह्य रश्मींश् चैव महायशाः। वाहयाम् आस तान् अश्वान् सत्यसेनरथं प्रति।

sa pratodaṃ punar gṛhya raśmīṃś caiva mahāyaśāḥ. vāhayām āsa tān aśvān satyasenarathaṃ prati.

विष्वक्सेनं तु निर्भिन्नं प्रेक्ष्य पार्थो धनंजयः। सत्यसेनं शरैस् तीक्ष्णैर् दारयित्वा महाबलः।

viṣvaksenaṃ tu nirbhinnaṃ prekṣya pārtho dhanaṃjayaḥ. satyasenaṃ śarais tīkṣṇair dārayitvā mahābalaḥ.

ततः सुनिशितैर् बाणै राज्ञस् तस्य महच् छिरः। कुण्डलोपचितं कायाच् चकर्त पृतनान्तरे।

tataḥ suniśitair bāṇai rājñas tasya mahac chiraḥ. kuṇḍalopacitaṃ kāyāc cakarta pṛtanāntare.

तं निहत्य शितैर् बाणैर् मित्रवर्माणम् आक्षिपत्। वत्सदन्तेन तीक्ष्णेन सारथिं चास्य मारिष।

taṃ nihatya śitair bāṇair mitravarmāṇam ākṣipat. vatsadantena tīkṣṇena sārathiṃ cāsya māriṣa.

ततः शरशतैर् भूयः संशप्तकगणान् वशी। पातयाम् आस संक्रुद्धः शतशो ऽथ सहस्रशः।

tataḥ śaraśatair bhūyaḥ saṃśaptakagaṇān vaśī. pātayām āsa saṃkruddhaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

ततो रजतपुङ्खेन राज्ञः शीर्षं महात्मनः। मित्रदेवस्य चिच्छेद क्षुरप्रेण महायशाः। सुशर्माणं च संक्रुद्धो जत्रुदेशे समार्दयत्। नाराचेन सुतीक्ष्णेन सुमुक्तेन महायशाः।

tato rajatapuṅkhena rājñaḥ śīrṣaṃ mahātmanaḥ. mitradevasya ciccheda kṣurapreṇa mahāyaśāḥ. suśarmāṇaṃ ca saṃkruddho jatrudeśe samārdayat. nārācena sutīkṣṇena sumuktena mahāyaśāḥ.

ततः संशप्तकाः सर्वे परिवार्य धनंजयम्। शस्त्रौघैर् ममृदुः क्रुद्धा नादयन्तो दिशो दश।

tataḥ saṃśaptakāḥ sarve parivārya dhanaṃjayam. śastraughair mamṛduḥ kruddhā nādayanto diśo daśa.

अभ्यर्दितस् तु तैर् जिष्णुः शक्रतुल्यपराक्रमः। ऐन्द्रम् अस्त्रम् अमेयात्मा प्रादुश्चक्रे महारथः। ततः शरसहस्राणि प्रादुरासन् विशां पते। कार्मुकात् पाण्डुपुत्रस्य पार्थस्यामिततेजसः।

abhyarditas tu tair jiṣṇuḥ śakratulyaparākramaḥ. aindram astram ameyātmā prāduścakre mahārathaḥ. tataḥ śarasahasrāṇi prādurāsan viśāṃ pate. kārmukāt pāṇḍuputrasya pārthasyāmitatejasaḥ.

ध्वजानां छिद्यमानानां कार्मुकाणां च संयुगे। रथानां सपताकानां तूणीराणां शरैः सह।

dhvajānāṃ chidyamānānāṃ kārmukāṇāṃ ca saṃyuge. rathānāṃ sapatākānāṃ tūṇīrāṇāṃ śaraiḥ saha.

अक्षाणाम् अथ योक्त्राणां चक्राणां रश्मिभिः सह। कूबराणां वरूथानां पृषत्कानां च संयुगे।

akṣāṇām atha yoktrāṇāṃ cakrāṇāṃ raśmibhiḥ saha. kūbarāṇāṃ varūthānāṃ pṛṣatkānāṃ ca saṃyuge.

अश्मनां पततां चैव प्रासानाम् ऋष्टिभिः सह। गदानां परिघाणां च शक्तीनां तोमरैः सह।

aśmanāṃ patatāṃ caiva prāsānām ṛṣṭibhiḥ saha. gadānāṃ parighāṇāṃ ca śaktīnāṃ tomaraiḥ saha.

शतघ्नीनां सचक्राणां भुजानाम् ऊरुभिः सह। कण्ठसूत्राङ्गदानां च केयूराणां च मारिष।

śataghnīnāṃ sacakrāṇāṃ bhujānām ūrubhiḥ saha. kaṇṭhasūtrāṅgadānāṃ ca keyūrāṇāṃ ca māriṣa.

हाराणाम् अथ निष्काणां तनुत्राणां च भारत। छत्राणां व्यजनानां च शिरसां मुकुटैः सह। अश्रूयत महाञ् शब्दस् तत्र तत्र विशां पते।

hārāṇām atha niṣkāṇāṃ tanutrāṇāṃ ca bhārata. chatrāṇāṃ vyajanānāṃ ca śirasāṃ mukuṭaiḥ saha. aśrūyata mahāñ śabdas tatra tatra viśāṃ pate.

सकुण्डलानि स्वक्षीणि पूर्णचन्द्रनिभानि च। शिरांस्य् उर्व्याम् अदृश्यन्त तारागण इवाम्बरे।

sakuṇḍalāni svakṣīṇi pūrṇacandranibhāni ca. śirāṃsy urvyām adṛśyanta tārāgaṇa ivāmbare.

सुस्रग्वीणि सुवासांसि चन्दनेनोक्षितानि च। शरीराणि व्यदृश्यन्त हतानां च महीतले। गन्धर्वनगराकारं घोरम् आयोधनं तदा।

susragvīṇi suvāsāṃsi candanenokṣitāni ca. śarīrāṇi vyadṛśyanta hatānāṃ ca mahītale. gandharvanagarākāraṃ ghoram āyodhanaṃ tadā.

निहतै राजपुत्रैश् च क्षत्रियैश् च महाबलैः। अर्जुनेन महाराज तत्र तत्र महारणे। हस्तिभिः पतितैश् चैव तुरगैश् चाभवन् मही। अगम्यमार्गा समरे विशीर्णैर् इव पर्वतैः।

nihatai rājaputraiś ca kṣatriyaiś ca mahābalaiḥ. arjunena mahārāja tatra tatra mahāraṇe. hastibhiḥ patitaiś caiva turagaiś cābhavan mahī. agamyamārgā samare viśīrṇair iva parvataiḥ.

नासीच् चक्रपथश् चैव पाण्डवस्य महात्मनः। निघ्नतः शात्रवान् भल्लैर् हस्त्यश्वं चामितं महत्।

nāsīc cakrapathaś caiva pāṇḍavasya mahātmanaḥ. nighnataḥ śātravān bhallair hastyaśvaṃ cāmitaṃ mahat.

आ तुम्बाद् अवसीदन्ति रथचक्राणि मारिष। आसादितस् ततो राजन् रथचक्रं विशां पते। रणे विचरतस् तस्य तस्मिंल् लोहितकर्दमे।

ā tumbād avasīdanti rathacakrāṇi māriṣa. āsāditas tato rājan rathacakraṃ viśāṃ pate. raṇe vicaratas tasya tasmiṃl lohitakardame.

सीदमानानि चक्राणि समूहुस् तुरगा भृशम्। श्रमेण महता युक्ता मनोमारुतरंहसः।

sīdamānāni cakrāṇi samūhus turagā bhṛśam. śrameṇa mahatā yuktā manomārutaraṃhasaḥ.

वध्यमानं तु तत् सैन्यं पाण्डुपुत्रेण धन्विना। प्रायशो विमुखं सर्वं नावतिष्ठत संयुगे।

vadhyamānaṃ tu tat sainyaṃ pāṇḍuputreṇa dhanvinā. prāyaśo vimukhaṃ sarvaṃ nāvatiṣṭhata saṃyuge.

ताञ् जित्वा समरे जिष्णुः संशप्तकगणान् बहून्। रराज स महाराज विधूमो ऽग्निर् इव ज्वलन्।

tāñ jitvā samare jiṣṇuḥ saṃśaptakagaṇān bahūn. rarāja sa mahārāja vidhūmo 'gnir iva jvalan.

युधिष्ठिरं महाराज विसृजन्तं शरान् बहून्। स्वयं दुर्योधनो राजा प्रत्यगृह्णाद् अभीतवत्।

yudhiṣṭhiraṃ mahārāja visṛjantaṃ śarān bahūn. svayaṃ duryodhano rājā pratyagṛhṇād abhītavat.

तम् आपतन्तं सहसा तव पुत्रं महाबलम्। धर्मराजो द्रुतं विद्ध्वा तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

tam āpatantaṃ sahasā tava putraṃ mahābalam. dharmarājo drutaṃ viddhvā tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

सा च तं प्रतिविव्याध नवभिर् निशितैः शरैः। सारथिं चास्य भल्लेन भृशं क्रुद्धो ऽभ्यताडयत्।

sā ca taṃ prativivyādha navabhir niśitaiḥ śaraiḥ. sārathiṃ cāsya bhallena bhṛśaṃ kruddho 'bhyatāḍayat.

ततो युधिष्ठिरो राजा हेमपुङ्खाञ् शिलीमुखान्। प्रत्यगृह्णाद् अभीतवत्। त्वरया परया युक्तो। दुर्योधनाय चिक्षेप त्रयोदश शिलाशितान्।

tato yudhiṣṭhiro rājā hemapuṅkhāñ śilīmukhān. pratyagṛhṇād abhītavat. tvarayā parayā yukto. duryodhanāya cikṣepa trayodaśa śilāśitān.

चतुर्भिश् चतुरो वाहांस् तस्य हत्वा महारथः। पञ्चमेन शिरः कायात् सारथेस् तु समाक्षिपत्।

caturbhiś caturo vāhāṃs tasya hatvā mahārathaḥ. pañcamena śiraḥ kāyāt sārathes tu samākṣipat.

षष्ठेन च ध्वजं राज्ञः सप्तमेन च कार्मुकम्। अष्टमेन तथा खड्गं पातयाम् आस भूतले। पञ्चभिर् नृपतिं चापि धर्मराजो ऽर्दयद् भृशम्।

ṣaṣṭhena ca dhvajaṃ rājñaḥ saptamena ca kārmukam. aṣṭamena tathā khaḍgaṃ pātayām āsa bhūtale. pañcabhir nṛpatiṃ cāpi dharmarājo 'rdayad bhṛśam.

हताश्वात् तु रथात् तस्माद् अवप्लुत्य सुतस् तव। उत्तमं व्यसनं प्राप्तो भूमाव् एव व्यतिष्ठत।

hatāśvāt tu rathāt tasmād avaplutya sutas tava. uttamaṃ vyasanaṃ prāpto bhūmāv eva vyatiṣṭhata.

तं तु कृच्छ्रगतं दृष्ट्वा कर्णद्रौणिकृपादयः। अभ्यवर्तन्त सहिताः परीप्सन्तो नराधिपम्।

taṃ tu kṛcchragataṃ dṛṣṭvā karṇadrauṇikṛpādayaḥ. abhyavartanta sahitāḥ parīpsanto narādhipam.

अथ पाण्डुसुताः सर्वे परिवार्य युधिष्ठिरम्। अभ्ययुः समरे राजंस् ततो युद्धम् अवर्तत।

atha pāṇḍusutāḥ sarve parivārya yudhiṣṭhiram. abhyayuḥ samare rājaṃs tato yuddham avartata.

अथ तूर्यसहस्राणि प्रावाद्यन्त महामृधे। क्ष्वेडाः किलकिलाशब्दाः प्रादुरासन् महीपते। यद् अभ्यगच्छन् समरे पाञ्चालाः कौरवैः सह। ते शूराः समरे सर्वे प्राक्षीयन्त ततस् ततः।

atha tūryasahasrāṇi prāvādyanta mahāmṛdhe. kṣveḍāḥ kilakilāśabdāḥ prādurāsan mahīpate. yad abhyagacchan samare pāñcālāḥ kauravaiḥ saha. te śūrāḥ samare sarve prākṣīyanta tatas tataḥ.

नरा नरैः समाजग्मुर् वारणा वरवारणैः। रथाश् च रथिभिः सार्धं हयाश् च हयसादिभिः।

narā naraiḥ samājagmur vāraṇā varavāraṇaiḥ. rathāś ca rathibhiḥ sārdhaṃ hayāś ca hayasādibhiḥ.

द्वंद्वान्य् आसन् महाराज प्रेक्षणीयानि संयुगे। तावकानां परेषां च चित्राणि च गुरूणि च। विस्मापनान्य् अचिन्त्यानि शस्त्रवन्त्य् उत्तमानि च। ते शूराः समरे सर्वे चित्रं लघु च सुष्ठु च।

dvaṃdvāny āsan mahārāja prekṣaṇīyāni saṃyuge. tāvakānāṃ pareṣāṃ ca citrāṇi ca gurūṇi ca. vismāpanāny acintyāni śastravanty uttamāni ca. te śūrāḥ samare sarve citraṃ laghu ca suṣṭhu ca.

अयुध्यन्त महावेगाः परस्परवधैषिणः। अन्योन्यं समरे जघ्नुर् योधव्रतम् अनुष्ठिताः। न हि ते समरं चक्रुः पृष्ठतो वै कथं चन।

ayudhyanta mahāvegāḥ parasparavadhaiṣiṇaḥ. anyonyaṃ samare jaghnur yodhavratam anuṣṭhitāḥ. na hi te samaraṃ cakruḥ pṛṣṭhato vai kathaṃ cana.

मुहूर्तम् एव तद् युद्धम् आसीन् मधुरदर्शनम्। तत उन्मत्तवद् राजन् निर्मर्यादम् अवर्तत।

muhūrtam eva tad yuddham āsīn madhuradarśanam. tata unmattavad rājan nirmaryādam avartata.

रथी नागं समासाद्य विचरन् रणमूर्धनि। प्रेषयाम् आस कालाय शरैः संनतपर्वभिः।

rathī nāgaṃ samāsādya vicaran raṇamūrdhani. preṣayām āsa kālāya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

नागा हयान् समासाद्य विक्षिपन्तो बहून् अथ। द्रावयाम् आसुर् अत्युग्रास् तत्र तत्र तदा तदा। हयारोहाश् च बहवः परिवार्य गजोत्तमान्। तलशब्दरवांश् चक्रुः संपतन्तस् ततस् ततः। धावमानांस् ततस् तांस् तु द्रवमाणान् महागजान्। पार्श्वतः पृष्ठतश् चैव निजघ्नुर् हयसादिनः।

nāgā hayān samāsādya vikṣipanto bahūn atha. drāvayām āsur atyugrās tatra tatra tadā tadā. hayārohāś ca bahavaḥ parivārya gajottamān. talaśabdaravāṃś cakruḥ saṃpatantas tatas tataḥ. dhāvamānāṃs tatas tāṃs tu dravamāṇān mahāgajān. pārśvataḥ pṛṣṭhataś caiva nijaghnur hayasādinaḥ.

विद्राव्य च बहून् अश्वान् नागा राजन् बलोत्कटाः। विषाणैश् चापरे जघ्नुर् ममृदुश् चापरे भृशम्।

vidrāvya ca bahūn aśvān nāgā rājan balotkaṭāḥ. viṣāṇaiś cāpare jaghnur mamṛduś cāpare bhṛśam.

साश्वारोहांश् च तुरगान् विषाणैर् बिभिदू रणे। अपरांश् चिक्षिपुर् वेगात् प्रगृह्यातिबलास् तथा।

sāśvārohāṃś ca turagān viṣāṇair bibhidū raṇe. aparāṃś cikṣipur vegāt pragṛhyātibalās tathā.

पादातैर् आहता नागा विवरेषु समन्ततः। चक्रुर् आर्तस्वरं घोरं व्यद्रवन्त दिशो दश।

pādātair āhatā nāgā vivareṣu samantataḥ. cakrur ārtasvaraṃ ghoraṃ vyadravanta diśo daśa.

पदातीनां तु सहसा प्रद्रुतानां महामृधे। उत्सृज्याभरणं तूर्णम् अवप्लुत्य रणाजिरे।

padātīnāṃ tu sahasā pradrutānāṃ mahāmṛdhe. utsṛjyābharaṇaṃ tūrṇam avaplutya raṇājire.

निमित्तं मन्यमानास् तु परिणम्य महागजाः। जगृहुर् बिभिदुश् चैव चित्राण्य् आभरणानि च। तांस् तु तत्र प्रसक्तान् वै परिवार्य पदातयः। हस्त्यारोहान् निजघ्नुस् ते महावेगा बलोत्कटाः। अपरे हस्तिभिर् हस्तैः खं विक्षिप्ता महामृधे। निपतन्तो विषाणाग्रैर् भृशं विद्धाः सुशिक्षितैः। अपरे सहसा गृह्य विषाणैर् एव सूदिताः। सेनान्तरं समासाद्य के चित् तत्र महागजैः। क्षुण्णगात्रा महाराज विक्षिप्य च पुनः पुनः। अपरे व्यजनानीव विभ्राम्य निहता मृधे। पुरःसराश् च नागानाम् अपरेषां विशां पते। शरीराण्य् अतिविद्धानि तत्र तत्र रणाजिरे।

nimittaṃ manyamānās tu pariṇamya mahāgajāḥ. jagṛhur bibhiduś caiva citrāṇy ābharaṇāni ca. tāṃs tu tatra prasaktān vai parivārya padātayaḥ. hastyārohān nijaghnus te mahāvegā balotkaṭāḥ. apare hastibhir hastaiḥ khaṃ vikṣiptā mahāmṛdhe. nipatanto viṣāṇāgrair bhṛśaṃ viddhāḥ suśikṣitaiḥ. apare sahasā gṛhya viṣāṇair eva sūditāḥ. senāntaraṃ samāsādya ke cit tatra mahāgajaiḥ. kṣuṇṇagātrā mahārāja vikṣipya ca punaḥ punaḥ. apare vyajanānīva vibhrāmya nihatā mṛdhe. puraḥsarāś ca nāgānām apareṣāṃ viśāṃ pate. śarīrāṇy atividdhāni tatra tatra raṇājire.

प्रतिमानेषु कुम्भेषु दन्तवेष्टेषु चापरे। निगृहीता भृशं नागाः प्रासतोमरशक्तिभिः।

pratimāneṣu kumbheṣu dantaveṣṭeṣu cāpare. nigṛhītā bhṛśaṃ nāgāḥ prāsatomaraśaktibhiḥ.

निगृह्य च गदाः के चित् पार्श्वस्थैर् भृशदारुणैः। नागाश् च शतशो राजन् निर्भिन्ना भूमिम् आविशन्। रथाश्वसादिभिस् तत्र संभिन्ना न्यपतन् भुवि।

nigṛhya ca gadāḥ ke cit pārśvasthair bhṛśadāruṇaiḥ. nāgāś ca śataśo rājan nirbhinnā bhūmim āviśan. rathāśvasādibhis tatra saṃbhinnā nyapatan bhuvi.

सरथं सादिनं तत्र अपरे तु महागजाः। भूमाव् अमृद्नन् वेगेन सवर्माणं पताकिनम्। तथा सावरणान् कांश् चित् तत्र तत्र विशां पते।

sarathaṃ sādinaṃ tatra apare tu mahāgajāḥ. bhūmāv amṛdnan vegena savarmāṇaṃ patākinam. tathā sāvaraṇān kāṃś cit tatra tatra viśāṃ pate.

रथं नागाः समासाद्य धुरि गृह्य च मारिष। व्याक्षिपन् सहसा तत्र घोररूपे महामृधे।

rathaṃ nāgāḥ samāsādya dhuri gṛhya ca māriṣa. vyākṣipan sahasā tatra ghorarūpe mahāmṛdhe.

नाराचैर् निहतश् चापि निपपात महागजः। पर्वतस्येव शिखरं वज्रभग्नं महीतले।

nārācair nihataś cāpi nipapāta mahāgajaḥ. parvatasyeva śikharaṃ vajrabhagnaṃ mahītale.

योधा योधान् समासाद्य मुष्टिभिर् व्यहनन् युधि। केशेष्व् अन्योन्यम् आक्षिप्य चिच्छिदुर् बिभिदुः सह।

yodhā yodhān samāsādya muṣṭibhir vyahanan yudhi. keśeṣv anyonyam ākṣipya cicchidur bibhiduḥ saha.

उद्यम्य च भुजाव् अन्यो निक्षिप्य च महीतले। पदा चोरः समाक्रम्य स्फुरतो व्यहनच् छिरः।

udyamya ca bhujāv anyo nikṣipya ca mahītale. padā coraḥ samākramya sphurato vyahanac chiraḥ.

मृतम् अन्यो महाराज पद्भ्यां ताडितवांस् तदा। पततश् चापरो राजन् विजहारासिना शिरः। जीवतश् च तथैवान्यः शस्त्रं काये न्यमज्जयत्।

mṛtam anyo mahārāja padbhyāṃ tāḍitavāṃs tadā. patataś cāparo rājan vijahārāsinā śiraḥ. jīvataś ca tathaivānyaḥ śastraṃ kāye nyamajjayat.

मुष्टियुद्धं महच् चासीद् योधानां तत्र भारत। तथा केशग्रहश् चोग्रो बाहुयुद्धं च केवलम्।

muṣṭiyuddhaṃ mahac cāsīd yodhānāṃ tatra bhārata. tathā keśagrahaś cogro bāhuyuddhaṃ ca kevalam.

समासक्तस्य चान्येन अविज्ञातस् तथापरः। जहार समरे प्राणान् नानाशस्त्रैर् अनेकधा।

samāsaktasya cānyena avijñātas tathāparaḥ. jahāra samare prāṇān nānāśastrair anekadhā.

संसक्तेषु च योधेषु वर्तमाने च संकुले। कबन्धान्य् उत्थितानि स्म शतशो ऽथ सहस्रशः।

saṃsakteṣu ca yodheṣu vartamāne ca saṃkule. kabandhāny utthitāni sma śataśo 'tha sahasraśaḥ.

लोहितैः सिच्यमानानि शस्त्राणि कवचानि च। महारङ्गानुरक्तानि वस्त्राणीव चकाशिरे।

lohitaiḥ sicyamānāni śastrāṇi kavacāni ca. mahāraṅgānuraktāni vastrāṇīva cakāśire.

एवम् एतन् महायुद्धं दारुणं भृशसंकुलम्। उन्मत्तरङ्गप्रतिमं शब्देनापूरयज् जगत्।

evam etan mahāyuddhaṃ dāruṇaṃ bhṛśasaṃkulam. unmattaraṅgapratimaṃ śabdenāpūrayaj jagat.

नैव स्वे न परे राजन् विज्ञायन्ते शरातुराः। योद्धव्यम् इति युध्यन्ते राजानो जयगृद्धिनः।

naiva sve na pare rājan vijñāyante śarāturāḥ. yoddhavyam iti yudhyante rājāno jayagṛddhinaḥ.

स्वान् स्वे जघ्नुर् महाराज परांश् चैव समागतान्। उभयोः सेनयोर् वीरैर् व्याकुलं समपद्यत।

svān sve jaghnur mahārāja parāṃś caiva samāgatān. ubhayoḥ senayor vīrair vyākulaṃ samapadyata.

रथैर् भग्नैर् महाराज वारणैश् च निपातितैः। हयैश् च पतितैस् तत्र नरैश् च विनिपातितैः।

rathair bhagnair mahārāja vāraṇaiś ca nipātitaiḥ. hayaiś ca patitais tatra naraiś ca vinipātitaiḥ.

अगम्यरूपा पृथिवी मांसशोणितकर्दमा। क्षणेनासीन् महाराज क्षतजौघप्रवर्तिनी। शूराणां हर्षजननी भीरूणां भयवर्धिनी।

agamyarūpā pṛthivī māṃsaśoṇitakardamā. kṣaṇenāsīn mahārāja kṣatajaughapravartinī. śūrāṇāṃ harṣajananī bhīrūṇāṃ bhayavardhinī.

पाञ्चालान् अवधीत् कर्णस् त्रिगर्तांश् च धनंजयः। भीमसेनः कुरून् राजन् हस्त्यनीकं च सर्वशः।

pāñcālān avadhīt karṇas trigartāṃś ca dhanaṃjayaḥ. bhīmasenaḥ kurūn rājan hastyanīkaṃ ca sarvaśaḥ.

एवम् एष क्षयो वृत्तः कुरुपाण्डवसेनयोः। अपराह्णे महाराज काङ्क्षन्त्योर् विपुलं जयम्।

evam eṣa kṣayo vṛttaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ. aparāhṇe mahārāja kāṅkṣantyor vipulaṃ jayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...