महाभारत 8.17 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 17→

[mh-8-17] • 120 श्लोकाः

संजय उवाच। हस्तिभिस् तु महामात्रास् तव पुत्रेण चोदिताः। धृष्टद्युम्नं जिघांसन्तः क्रुद्धाः पार्षतम् अभ्ययुः।

saṃjaya uvāca. hastibhis tu mahāmātrās tava putreṇa coditāḥ. dhṛṣṭadyumnaṃ jighāṃsantaḥ kruddhāḥ pārṣatam abhyayuḥ.

प्राच्याश् च दाक्षिणात्याश् च प्रवीरा गजयोधिनः। अङ्गा वङ्गाश् च पुण्ड्राश् च मागधास् ताम्रलिप्तकाः।

prācyāś ca dākṣiṇātyāś ca pravīrā gajayodhinaḥ. aṅgā vaṅgāś ca puṇḍrāś ca māgadhās tāmraliptakāḥ.

मेकलाः कोशला मद्रा दशार्णा निषधास् तथा। गजयुद्धेषु कुशलाः कलिङ्गैः सह भारत।

mekalāḥ kośalā madrā daśārṇā niṣadhās tathā. gajayuddheṣu kuśalāḥ kaliṅgaiḥ saha bhārata.

शरतोमरनाराचैर् वृष्टिमन्त इवाम्बुदाः। सिषिचुस् ते ततः सर्वे पाञ्चालाचलम् आहवे।

śaratomaranārācair vṛṣṭimanta ivāmbudāḥ. siṣicus te tataḥ sarve pāñcālācalam āhave.

तान् संमिमर्दिषुर् नागान् पार्ष्ण्यङ्गुष्ठाङ्कुशैर् भृशम्। पोथितान् पार्षतो बाणैर् नाराचैश् चाभ्यवीवृषत्।

tān saṃmimardiṣur nāgān pārṣṇyaṅguṣṭhāṅkuśair bhṛśam. pothitān pārṣato bāṇair nārācaiś cābhyavīvṛṣat.

एकैकं दशभिः षड्भिर् अष्टाभिर् अपि भारत। द्विरदान् अभिविव्याध क्षिप्तैर् गिरिनिभाञ् शरैः। प्रच्छाद्यमानो द्विरदैर् मेघैर् इव दिवाकरः।

ekaikaṃ daśabhiḥ ṣaḍbhir aṣṭābhir api bhārata. dviradān abhivivyādha kṣiptair girinibhāñ śaraiḥ. pracchādyamāno dviradair meghair iva divākaraḥ.

पर्यासुः पाण्डुपाञ्चाला नदन्तो निशितायुधाः। तान् नागान् अभिवर्षन्तो ज्यातन्त्रीशरनादितैः। वीरनृत्यं प्रनृत्यन्तः शूरतालप्रचोदितैः।

paryāsuḥ pāṇḍupāñcālā nadanto niśitāyudhāḥ. tān nāgān abhivarṣanto jyātantrīśaranāditaiḥ. vīranṛtyaṃ pranṛtyantaḥ śūratālapracoditaiḥ.

नकुलः सहदेवश् च द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः। सात्यकिश् च शिखण्डी च चेकितानश् च वीर्यवान्। समन्तात् सिषिचुर् वीरा मेघास् तोयैर् इवाचलान्।

nakulaḥ sahadevaś ca draupadeyāḥ prabhadrakāḥ. sātyakiś ca śikhaṇḍī ca cekitānaś ca vīryavān. samantāt siṣicur vīrā meghās toyair ivācalān.

ते म्लेच्छैः प्रेषिता नागा नरान् अश्वान् रथान् अपि। हस्तैर् आक्षिप्य ममृदुः पद्भिश् चाप्य् अतिमन्यवः।

te mlecchaiḥ preṣitā nāgā narān aśvān rathān api. hastair ākṣipya mamṛduḥ padbhiś cāpy atimanyavaḥ.

बिभिदुश् च विषाणाग्रैः समाक्षिप्य च चिक्षिपुः। विषाणलग्नैश् चाप्य् अन्ये परिपेतुर् विभीषणाः।

bibhiduś ca viṣāṇāgraiḥ samākṣipya ca cikṣipuḥ. viṣāṇalagnaiś cāpy anye paripetur vibhīṣaṇāḥ.

प्रमुखे वर्तमानं तु द्विपं वङ्गस्य सात्यकिः। नाराचेनोग्रवेगेन भित्त्वा मर्मण्य् अपातयत्।

pramukhe vartamānaṃ tu dvipaṃ vaṅgasya sātyakiḥ. nārācenogravegena bhittvā marmaṇy apātayat.

तस्यावर्जितनागस्य द्विरदाद् उत्पतिष्यतः। नाराचेनाभिनद् वक्षः सो ऽपतद् भुवि सात्यकेः।

tasyāvarjitanāgasya dviradād utpatiṣyataḥ. nārācenābhinad vakṣaḥ so 'patad bhuvi sātyakeḥ.

पुण्ड्रस्यापततो नागं चलन्तम् इव पर्वतम्। सहदेवः प्रयत्नात् तैर् नाराचैर् व्यहनत् त्रिभिः।

puṇḍrasyāpatato nāgaṃ calantam iva parvatam. sahadevaḥ prayatnāt tair nārācair vyahanat tribhiḥ.

विपताकं वियन्तारं विवर्मध्वजजीवितम्। तं कृत्वा द्विरदं भूयः सहदेवो ऽङ्गम् अभ्यगात्।

vipatākaṃ viyantāraṃ vivarmadhvajajīvitam. taṃ kṛtvā dviradaṃ bhūyaḥ sahadevo 'ṅgam abhyagāt.

सहदेवं तु नकुलो वारयित्वाङ्गम् आर्दयत्। नाराचैर् यमदण्डाभैस् त्रिभिर् नागं शतेन च।

sahadevaṃ tu nakulo vārayitvāṅgam ārdayat. nārācair yamadaṇḍābhais tribhir nāgaṃ śatena ca.

दिवाकरकरप्रख्यान् अङ्गश् चिक्षेप तोमरान्। नकुलाय शतान्य् अष्टौ त्रिधैकैकं तु सो ऽच्छिनत्।

divākarakaraprakhyān aṅgaś cikṣepa tomarān. nakulāya śatāny aṣṭau tridhaikaikaṃ tu so 'cchinat.

तथार्धचन्द्रेण शिरस् तस्य चिच्छेद पाण्डवः। स पपात हतो म्लेच्छस् तेनैव सह दन्तिना।

tathārdhacandreṇa śiras tasya ciccheda pāṇḍavaḥ. sa papāta hato mlecchas tenaiva saha dantinā.

आचार्यपुत्रे निहते हस्तिशिक्षाविशारदे। अङ्गाः क्रुद्धा महामात्रा नागैर् नकुलम् अभ्ययुः।

ācāryaputre nihate hastiśikṣāviśārade. aṅgāḥ kruddhā mahāmātrā nāgair nakulam abhyayuḥ.

चलत्पताकैः प्रमुखैर् हेमकक्ष्यातनुच्छदैः। मिमर्दिशन्तस् त्वरिताः प्रदीप्तैर् इव पर्वतैः।

calatpatākaiḥ pramukhair hemakakṣyātanucchadaiḥ. mimardiśantas tvaritāḥ pradīptair iva parvataiḥ.

मेकलोत्कलकालिङ्गा निषादास् ताम्रलिप्तकाः। शरतोमरवर्षाणि विमुञ्चन्तो जिघांसवः।

mekalotkalakāliṅgā niṣādās tāmraliptakāḥ. śaratomaravarṣāṇi vimuñcanto jighāṃsavaḥ.

तैश् छाद्यमानं नकुलं दिवाकरम् इवाम्बुदैः। परि पेतुः सुसंरब्धाः पाण्डुपाञ्चालसोमकाः।

taiś chādyamānaṃ nakulaṃ divākaram ivāmbudaiḥ. pari petuḥ susaṃrabdhāḥ pāṇḍupāñcālasomakāḥ.

ततस् तद् अभवद् युद्धं रथिनां हस्तिभिः सह। सृजतां शरवर्षाणि तोमरांश् च सहस्रशः।

tatas tad abhavad yuddhaṃ rathināṃ hastibhiḥ saha. sṛjatāṃ śaravarṣāṇi tomarāṃś ca sahasraśaḥ.

नागानां प्रस्फुटुः कुम्भा मर्माणि विविधानि च। दन्ताश् चैवातिविद्धानां नाराचैर् भूषणानि च।

nāgānāṃ prasphuṭuḥ kumbhā marmāṇi vividhāni ca. dantāś caivātividdhānāṃ nārācair bhūṣaṇāni ca.

तेषाम् अष्टौ महानागांश् चतुःषष्ट्या सुतेजनैः। सहदेवो जघानाशु ते पेतुः सह सादिभिः।

teṣām aṣṭau mahānāgāṃś catuḥṣaṣṭyā sutejanaiḥ. sahadevo jaghānāśu te petuḥ saha sādibhiḥ.

अञ्जोगतिभिर् आयम्य प्रयत्नाद् धनुर् उत्तमम्। नाराचैर् अहनन् नागान् नकुलः कुरनन्दन।

añjogatibhir āyamya prayatnād dhanur uttamam. nārācair ahanan nāgān nakulaḥ kuranandana.

ततः शैनेयपाञ्चाल्यौ द्रौपदेयाः प्रभद्रकाः। शिखण्डी च महानागान् सिषिचुः शरवृष्टिभिः।

tataḥ śaineyapāñcālyau draupadeyāḥ prabhadrakāḥ. śikhaṇḍī ca mahānāgān siṣicuḥ śaravṛṣṭibhiḥ.

ते पाण्डुयोधाम्बुधरैः शत्रुद्विरदपर्वताः। बाणवर्षैर् हताः पेतुर् वज्रवर्षैर् इवाचलाः।

te pāṇḍuyodhāmbudharaiḥ śatrudviradaparvatāḥ. bāṇavarṣair hatāḥ petur vajravarṣair ivācalāḥ.

एवं हत्वा तव गजांस् ते पाण्डुनरकुञ्जराः। द्रुतं सेनाम् अवैक्षन्त भिन्नकूलाम् इवापगाम्।

evaṃ hatvā tava gajāṃs te pāṇḍunarakuñjarāḥ. drutaṃ senām avaikṣanta bhinnakūlām ivāpagām.

ते तां सेनाम् अवालोक्य पाण्डुपुत्रस्य सैनिकाः। विक्षोभयित्वा च पुनः कर्णम् एवाभिदुद्रुवुः।

te tāṃ senām avālokya pāṇḍuputrasya sainikāḥ. vikṣobhayitvā ca punaḥ karṇam evābhidudruvuḥ.

सहदेवं ततः क्रुद्धं दहन्तं तव वाहिनीम्। दुःशासनो महाराज भ्राता भ्रातरम् अभ्ययात्।

sahadevaṃ tataḥ kruddhaṃ dahantaṃ tava vāhinīm. duḥśāsano mahārāja bhrātā bhrātaram abhyayāt.

तौ समेतौ महायुद्धे दृष्ट्वा तत्र नराधिपाः। सिंहनादरवांश् चक्रुर् वासांस्य् आदुधुवुश् च ह।

tau sametau mahāyuddhe dṛṣṭvā tatra narādhipāḥ. siṃhanādaravāṃś cakrur vāsāṃsy ādudhuvuś ca ha.

ततो भारत क्रुद्धेन तव पुत्रेण धन्विना। पाण्डुपुत्रस् त्रिभिर् बाणैर् वक्षस्य् अभिहतो बली।

tato bhārata kruddhena tava putreṇa dhanvinā. pāṇḍuputras tribhir bāṇair vakṣasy abhihato balī.

सहदेवस् ततो राजन् नाराचेन तवात्मजम्। विद्ध्वा विव्याध सप्तत्या सारथिं च त्रिभिस् त्रिभिः।

sahadevas tato rājan nārācena tavātmajam. viddhvā vivyādha saptatyā sārathiṃ ca tribhis tribhiḥ.

दुःशासनस् तदा राजंश् छित्त्वा चापं महाहवे। सहदेवं त्रिसप्तत्या बाह्वोर् उरसि चार्दयत्।

duḥśāsanas tadā rājaṃś chittvā cāpaṃ mahāhave. sahadevaṃ trisaptatyā bāhvor urasi cārdayat.

सहदेवस् ततः क्रुद्धः खड्गं गृह्य महाहवे। व्याविध्यत युधां श्रेष्ठः श्रीमांस् तव सुतं प्रति।

sahadevas tataḥ kruddhaḥ khaḍgaṃ gṛhya mahāhave. vyāvidhyata yudhāṃ śreṣṭhaḥ śrīmāṃs tava sutaṃ prati.

समार्गणगणं चापं छित्त्वा तस्य महान् असिः। निपपात ततो भूमौ च्युतः सर्प इवाम्बरात्।

samārgaṇagaṇaṃ cāpaṃ chittvā tasya mahān asiḥ. nipapāta tato bhūmau cyutaḥ sarpa ivāmbarāt.

अथान्यद् धनुर् आदाय सहदेवः प्रतापवान्। दुःशासनाय चिक्षेप बाणम् अन्तकरं ततः।

athānyad dhanur ādāya sahadevaḥ pratāpavān. duḥśāsanāya cikṣepa bāṇam antakaraṃ tataḥ.

तम् आपतन्तं विशिखं यमदण्डोपमत्विषम्। खड्गेन शितधारेण द्विधा चिच्छेद कौरवः। ततस् तं निशितं खड्गम् आविध्य युधि सत्वरः। धनुश् चान्यत् समादाय शरं जग्राह वीर्यवान्।

tam āpatantaṃ viśikhaṃ yamadaṇḍopamatviṣam. khaḍgena śitadhāreṇa dvidhā ciccheda kauravaḥ. tatas taṃ niśitaṃ khaḍgam āvidhya yudhi satvaraḥ. dhanuś cānyat samādāya śaraṃ jagrāha vīryavān.

तम् आपतन्तं सहसा निस्त्रिंशं निशितैः शरैः। पातयाम् आस समरे सहदेवो हसन्न् इव।

tam āpatantaṃ sahasā nistriṃśaṃ niśitaiḥ śaraiḥ. pātayām āsa samare sahadevo hasann iva.

ततो बाणांश् चतुःषष्टिं तव पुत्रो महारणे। सहदेवरथे तूर्णं पातयाम् आस भारत।

tato bāṇāṃś catuḥṣaṣṭiṃ tava putro mahāraṇe. sahadevarathe tūrṇaṃ pātayām āsa bhārata.

ताञ् शरान् समरे राजन् वेगेनापततो बहून्। एकैकं पञ्चभिर् बाणैः सहदेवो न्यकृन्तत।

tāñ śarān samare rājan vegenāpatato bahūn. ekaikaṃ pañcabhir bāṇaiḥ sahadevo nyakṛntata.

स निवार्य महाबाणांस् तव पुत्रेण प्रेषितान्। अथास्मै सुबहून् बाणान् माद्रीपुत्रः समाचिनोत्। प्रेषयाम् आस संयुगे। तान् बाणांस् तव पुत्रो ऽपि छित्त्वैकैकं त्रिभिः शरैः। ननाद सुमहानादं दारयाणो वसुंधराम्। ततो दुःशासनो राजन् विद्ध्वा पाण्डुसुतं रणे। सारथिं नवभिर् बाणैर्।

sa nivārya mahābāṇāṃs tava putreṇa preṣitān. athāsmai subahūn bāṇān mādrīputraḥ samācinot. preṣayām āsa saṃyuge. tān bāṇāṃs tava putro 'pi chittvaikaikaṃ tribhiḥ śaraiḥ. nanāda sumahānādaṃ dārayāṇo vasuṃdharām. tato duḥśāsano rājan viddhvā pāṇḍusutaṃ raṇe. sārathiṃ navabhir bāṇair.

ततः क्रुद्धो महाराज सहदेवः प्रतापवान्। समाधत्त शरं घोरं मृत्युकालान्तकोपमम्। विकृष्य बलवच् चापं तव पुत्राय सो ऽसृजत्।

tataḥ kruddho mahārāja sahadevaḥ pratāpavān. samādhatta śaraṃ ghoraṃ mṛtyukālāntakopamam. vikṛṣya balavac cāpaṃ tava putrāya so 'sṛjat.

स तं निर्भिद्य वेगेन भित्त्वा च कवचं महत्। प्राविशद् धरणीं राजन् वल्मीकम् इव पन्नगः। ततः स मुमुहे राजंस् तव पुत्रो महारथः।

sa taṃ nirbhidya vegena bhittvā ca kavacaṃ mahat. prāviśad dharaṇīṃ rājan valmīkam iva pannagaḥ. tataḥ sa mumuhe rājaṃs tava putro mahārathaḥ.

मूढं चैनं समालक्ष्य सारथिस् त्वरितो रथम्। अपोवाह भृशं त्रस्तो वध्यमानं शितैः शरैः। नादस् तु सुमहान् आसीन् नादयन् वै वसुंधराम्।

mūḍhaṃ cainaṃ samālakṣya sārathis tvarito ratham. apovāha bhṛśaṃ trasto vadhyamānaṃ śitaiḥ śaraiḥ. nādas tu sumahān āsīn nādayan vai vasuṃdharām.

पराजित्य रणे तं तु पाण्डवः पाण्डुपूर्वज। दुर्योधनबलं हृष्टः प्रामथद् वै समन्ततः।

parājitya raṇe taṃ tu pāṇḍavaḥ pāṇḍupūrvaja. duryodhanabalaṃ hṛṣṭaḥ prāmathad vai samantataḥ.

पिपीलिकापुटं राजन् यथामृद्नान् नरो रुषा। तथा सा कौरवी सेना मृदिता तेन भारत।

pipīlikāpuṭaṃ rājan yathāmṛdnān naro ruṣā. tathā sā kauravī senā mṛditā tena bhārata.

नकुलं रभसं युद्धे दारयन्तं वरूथिनीम्। कर्णो वैकर्तनो राजन् वारयाम् आस वै तदा।

nakulaṃ rabhasaṃ yuddhe dārayantaṃ varūthinīm. karṇo vaikartano rājan vārayām āsa vai tadā.

नकुलश् च तदा कर्णं प्रहसन्न् इदम् अब्रवीत्। चिरस्य बत दृष्टो ऽहं दैवतैः सौम्यचक्षुषा।

nakulaś ca tadā karṇaṃ prahasann idam abravīt. cirasya bata dṛṣṭo 'haṃ daivataiḥ saumyacakṣuṣā.

यस्य मे त्वं रणे पाप चक्षुर्विषयम् आगतः। त्वं हि मूलम् अनर्थानां वैरस्य कलहस्य च।

yasya me tvaṃ raṇe pāpa cakṣurviṣayam āgataḥ. tvaṃ hi mūlam anarthānāṃ vairasya kalahasya ca.

त्वद्दोषात् कुरवः क्षीणाः समासाद्य परस्परम्। त्वाम् अद्य समरे हत्वा कृतकृत्यो ऽस्मि विज्वरः।

tvaddoṣāt kuravaḥ kṣīṇāḥ samāsādya parasparam. tvām adya samare hatvā kṛtakṛtyo 'smi vijvaraḥ.

एवम् उक्तः प्रत्युवाच नकुलं सूतनन्दनः। सदृशं राजपुत्रस्य धन्विनश् च विशेषतः।

evam uktaḥ pratyuvāca nakulaṃ sūtanandanaḥ. sadṛśaṃ rājaputrasya dhanvinaś ca viśeṣataḥ.

प्रहरस्व रणे बाल पश्यामस् तव पौरुषम्। कर्म कृत्वा रणे शूर ततः कत्थितुम् अर्हसि।

praharasva raṇe bāla paśyāmas tava pauruṣam. karma kṛtvā raṇe śūra tataḥ katthitum arhasi.

अनुक्त्वा समरे तात शूरा युध्यन्ति शक्तितः। स युध्यस्व मया शक्त्या विनेष्ये दर्पम् अद्य ते।

anuktvā samare tāta śūrā yudhyanti śaktitaḥ. sa yudhyasva mayā śaktyā vineṣye darpam adya te.

इत्य् उक्त्वा प्राहरत् तूर्णं पाण्डुपुत्राय सूतजः। विव्याध चैनं समरे त्रिसप्तत्या शिलीमुखैः।

ity uktvā prāharat tūrṇaṃ pāṇḍuputrāya sūtajaḥ. vivyādha cainaṃ samare trisaptatyā śilīmukhaiḥ.

नकुलस् तु ततो विद्धः सूतपुत्रेण भारत। अशीत्याशीविषप्रख्यैः सूतपुत्रम् अविध्यत।

nakulas tu tato viddhaḥ sūtaputreṇa bhārata. aśītyāśīviṣaprakhyaiḥ sūtaputram avidhyata.

तस्य कर्णो धनुश् छित्त्वा स्वर्णपुङ्खैः शिलाशितैः। त्रिंशता परमेष्वासः शरैः पाण्डवम् आर्दयत्।

tasya karṇo dhanuś chittvā svarṇapuṅkhaiḥ śilāśitaiḥ. triṃśatā parameṣvāsaḥ śaraiḥ pāṇḍavam ārdayat.

ते तस्य कवचं भित्त्वा पपुः शोणितम् आहवे। आशीविषा यथा नागा भित्त्वा गां सलिलं पपुः।

te tasya kavacaṃ bhittvā papuḥ śoṇitam āhave. āśīviṣā yathā nāgā bhittvā gāṃ salilaṃ papuḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय हेमपृष्ठं दुरासदम्। कर्णं विव्याध विंशत्या सारथिं च त्रिभिः शरैः।

athānyad dhanur ādāya hemapṛṣṭhaṃ durāsadam. karṇaṃ vivyādha viṃśatyā sārathiṃ ca tribhiḥ śaraiḥ.

ततः क्रुद्धो महाराज नकुलः परवीरहा। क्षुरप्रेण सुतीक्ष्णेन कर्णस्य धनुर् अच्छिनत्।

tataḥ kruddho mahārāja nakulaḥ paravīrahā. kṣurapreṇa sutīkṣṇena karṇasya dhanur acchinat.

अथैनं छिन्नधन्वानं सायकानां शतैस् त्रिभिः। आजघ्ने प्रहसन् वीरः सर्वलोकमहारथम्।

athainaṃ chinnadhanvānaṃ sāyakānāṃ śatais tribhiḥ. ājaghne prahasan vīraḥ sarvalokamahāratham.

कर्णम् अभ्यर्दितं दृष्ट्वा पाण्डुपुत्रेण मारिष। विस्मयं परमं जग्मू रथिनः सह दैवतैः।

karṇam abhyarditaṃ dṛṣṭvā pāṇḍuputreṇa māriṣa. vismayaṃ paramaṃ jagmū rathinaḥ saha daivataiḥ.

अथान्यद् धनुर् आदाय कर्णो वैकर्तनस् तदा। नकुलं पञ्चभिर् बाणैर् जत्रुदेशे समार्दयत्।

athānyad dhanur ādāya karṇo vaikartanas tadā. nakulaṃ pañcabhir bāṇair jatrudeśe samārdayat.

उरःस्थैर् अथ तैर् बाणैर् माद्रीपुत्रो व्यरोचत। स्वरश्मिभिर् इवादित्यो भुवने विसृजन् प्रभाम्।

uraḥsthair atha tair bāṇair mādrīputro vyarocata. svaraśmibhir ivādityo bhuvane visṛjan prabhām.

नकुलस् तु ततः कर्णं विद्ध्वा सप्तभिर् आयसैः। अथास्य धनुषः कोटिं पुनश् चिच्छेद मारिष।

nakulas tu tataḥ karṇaṃ viddhvā saptabhir āyasaiḥ. athāsya dhanuṣaḥ koṭiṃ punaś ciccheda māriṣa.

सो ऽन्यत् कार्मुकम् आदाय समरे वेगवत्तरम्। नकुलस्य ततो बाणैः सर्वतो ऽवारयद् दिशः।

so 'nyat kārmukam ādāya samare vegavattaram. nakulasya tato bāṇaiḥ sarvato 'vārayad diśaḥ.

संछाद्यमानः सहसा कर्णचापच्युतैः शरैः। चिच्छेद स शरांस् तूर्णं शरैर् एव महारथः।

saṃchādyamānaḥ sahasā karṇacāpacyutaiḥ śaraiḥ. ciccheda sa śarāṃs tūrṇaṃ śarair eva mahārathaḥ.

ततो बाणमयं जालं विततं व्योम्न्य् अदृश्यत। खद्योतानां गणैर् एव संपतद्भिर् यथा नभः।

tato bāṇamayaṃ jālaṃ vitataṃ vyomny adṛśyata. khadyotānāṃ gaṇair eva saṃpatadbhir yathā nabhaḥ.

तैर् विमुक्तैः शरशतैश् छादितं गगनं तदा। शलभानां यथा व्रातैस् तद्वद् आसीत् समाकुलम्।

tair vimuktaiḥ śaraśataiś chāditaṃ gaganaṃ tadā. śalabhānāṃ yathā vrātais tadvad āsīt samākulam.

ते शरा हेमविकृताः संपतन्तो मुहुर् मुहुः। श्रेणीकृता अभासन्त हंसाः श्रेणीगता इव।

te śarā hemavikṛtāḥ saṃpatanto muhur muhuḥ. śreṇīkṛtā abhāsanta haṃsāḥ śreṇīgatā iva.

बाणजालावृते व्योम्नि छादिते च दिवाकरे। समसर्पत् ततो भूतं किं चिद् एव विशां पते।

bāṇajālāvṛte vyomni chādite ca divākare. samasarpat tato bhūtaṃ kiṃ cid eva viśāṃ pate.

निरुद्धे तत्र मार्गे तु शरसंघैः समन्ततः। व्यरोचतां महाभागौ बालसूर्याव् इवोदितौ।

niruddhe tatra mārge tu śarasaṃghaiḥ samantataḥ. vyarocatāṃ mahābhāgau bālasūryāv ivoditau.

कर्णचापच्युतैर् बाणैर् वध्यमानास् तु सोमकाः। अवालीयन्त राजेन्द्र वेदनार्ताः शरार्दिताः।

karṇacāpacyutair bāṇair vadhyamānās tu somakāḥ. avālīyanta rājendra vedanārtāḥ śarārditāḥ.

नकुलस्य तथा बाणैर् वध्यमाना चमूस् तव। व्यशीर्यत दिशो राजन् वातनुन्ना इवाम्बुदाः।

nakulasya tathā bāṇair vadhyamānā camūs tava. vyaśīryata diśo rājan vātanunnā ivāmbudāḥ.

ते सेने वध्यमाने तु ताभ्यां दिव्यैर् महाशरैः। शरपातम् अपक्रम्य ततः प्रेक्षकवत् स्थिते।

te sene vadhyamāne tu tābhyāṃ divyair mahāśaraiḥ. śarapātam apakramya tataḥ prekṣakavat sthite.

प्रोत्सारिते जने तस्मिन् कर्णपाण्डवयोः शरैः। विव्याधाते महात्मानाव् अन्योन्यं शरवृष्टिभिः।

protsārite jane tasmin karṇapāṇḍavayoḥ śaraiḥ. vivyādhāte mahātmānāv anyonyaṃ śaravṛṣṭibhiḥ.

निदर्शयन्तौ त्व् अस्त्राणि दिव्यानि रणमूर्धनि। छादयन्तौ च सहसा परस्परवधैषिणौ।

nidarśayantau tv astrāṇi divyāni raṇamūrdhani. chādayantau ca sahasā parasparavadhaiṣiṇau.

नकुलेन शरा मुक्ताः कङ्कबर्हिणवाससः। ते तु कर्णम् अवच्छाद्य व्यतिष्ठन्त यथा परे। तथैव सूतपुत्रेण प्रेषिताः परमाहवे। पाण्डुपुत्रम् अवच्छाद्य व्यतिष्ठन्ताम्बरे शराः।

nakulena śarā muktāḥ kaṅkabarhiṇavāsasaḥ. te tu karṇam avacchādya vyatiṣṭhanta yathā pare. tathaiva sūtaputreṇa preṣitāḥ paramāhave. pāṇḍuputram avacchādya vyatiṣṭhantāmbare śarāḥ.

शरवेश्मप्रविष्टौ तौ ददृशाते न कैश् चन। चन्द्रसूर्यौ यथा राजंश् छाद्यमानौ जलागमे।

śaraveśmapraviṣṭau tau dadṛśāte na kaiś cana. candrasūryau yathā rājaṃś chādyamānau jalāgame.

ततः क्रुद्धो रणे कर्णः कृत्वा घोरतरं वपुः। पाण्डवं छादयाम् आस समन्ताच् छरवृष्टिभिः।

tataḥ kruddho raṇe karṇaḥ kṛtvā ghorataraṃ vapuḥ. pāṇḍavaṃ chādayām āsa samantāc charavṛṣṭibhiḥ.

स च्छाद्यमानः समरे सूतपुत्रेण पाण्डवः। न चकार व्यथां राजन् भास्करो जलदैर् यथा।

sa cchādyamānaḥ samare sūtaputreṇa pāṇḍavaḥ. na cakāra vyathāṃ rājan bhāskaro jaladair yathā.

ततः प्रहस्याधिरथिः शरजालानि मारिष। प्रेषयाम् आस समरे शतशो ऽथ सहस्रशः।

tataḥ prahasyādhirathiḥ śarajālāni māriṣa. preṣayām āsa samare śataśo 'tha sahasraśaḥ.

एकच्छायम् अभूत् सर्वं तस्य बाणैर् महात्मनः। अभ्रच्छायेव संजज्ञे संपतद्भिः शरोत्तमैः।

ekacchāyam abhūt sarvaṃ tasya bāṇair mahātmanaḥ. abhracchāyeva saṃjajñe saṃpatadbhiḥ śarottamaiḥ.

ततः कर्णो महाराज धनुश् छित्त्वा महात्मनः। सारथिं पातयाम् आस रथनीडाद् धसन्न् इव।

tataḥ karṇo mahārāja dhanuś chittvā mahātmanaḥ. sārathiṃ pātayām āsa rathanīḍād dhasann iva.

तथाश्वांश् चतुरश् चास्य चतुर्भिर् निशितैः शरैः। यमस्य सदनं तूर्णं प्रेषयाम् आस भारत।

tathāśvāṃś caturaś cāsya caturbhir niśitaiḥ śaraiḥ. yamasya sadanaṃ tūrṇaṃ preṣayām āsa bhārata.

अथास्य तं रथं तूर्णं तिलशो व्यधमच् छरैः। पताकां चक्ररक्षौ च ध्वजं खड्गं च मारिष। शतचन्द्रं ततश् चर्म सर्वोपकरणानि च। सुवर्णविकृतं तच् च धनुः सशरम् आहवे।

athāsya taṃ rathaṃ tūrṇaṃ tilaśo vyadhamac charaiḥ. patākāṃ cakrarakṣau ca dhvajaṃ khaḍgaṃ ca māriṣa. śatacandraṃ tataś carma sarvopakaraṇāni ca. suvarṇavikṛtaṃ tac ca dhanuḥ saśaram āhave.

हताश्वो विरथश् चैव विवर्मा च विशां पते। अवतीर्य रथात् तूर्णं परिघं गृह्य विष्ठितः।

hatāśvo virathaś caiva vivarmā ca viśāṃ pate. avatīrya rathāt tūrṇaṃ parighaṃ gṛhya viṣṭhitaḥ.

तम् उद्यतं महाघोरं परिघं तस्य सूतजः। व्यहनत् सायकै राजञ् शतशो ऽथ सहस्रशः।

tam udyataṃ mahāghoraṃ parighaṃ tasya sūtajaḥ. vyahanat sāyakai rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

व्यायुधं चैनम् आलक्ष्य शरैः संनतपर्वभिः। आर्दयद् बहुशः कर्णो न चैनं समपीडयत्।

vyāyudhaṃ cainam ālakṣya śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ. ārdayad bahuśaḥ karṇo na cainaṃ samapīḍayat.

स वध्यमानः समरे कृतास्त्रेण बलीयसा। प्राद्रवत् सहसा राजन् नकुलो व्याकुलेन्द्रियः।

sa vadhyamānaḥ samare kṛtāstreṇa balīyasā. prādravat sahasā rājan nakulo vyākulendriyaḥ.

तम् अभिद्रुत्य राधेयः प्रहसन् वै पुनः पुनः। सज्यम् अस्य धनुः कण्ठे सो ऽवासृजत भारत।

tam abhidrutya rādheyaḥ prahasan vai punaḥ punaḥ. sajyam asya dhanuḥ kaṇṭhe so 'vāsṛjata bhārata.

ततः स शुशुभे राजन् कण्ठासक्तमहाधनुः। परिवेषम् अनुप्राप्तो यथा स्याद् व्योम्नि चन्द्रमाः। यथैव च सितो मेघः शक्रचापेन शोभितः। अशोभत महाराज पाण्डुपुत्रस् तथा रणे।

tataḥ sa śuśubhe rājan kaṇṭhāsaktamahādhanuḥ. pariveṣam anuprāpto yathā syād vyomni candramāḥ. yathaiva ca sito meghaḥ śakracāpena śobhitaḥ. aśobhata mahārāja pāṇḍuputras tathā raṇe.

तम् अब्रवीत् तदा कर्णो व्यर्थं व्याहृतवान् असि। वदेदानीं पुनर् हृष्टो वध्यं मां त्वं पुनः पुनः।

tam abravīt tadā karṇo vyarthaṃ vyāhṛtavān asi. vadedānīṃ punar hṛṣṭo vadhyaṃ māṃ tvaṃ punaḥ punaḥ.

मा योत्सीर् गुरुभिः सार्धं बलवद्भिश् च पाण्डव। सदृशैस् तात युध्यस्व व्रीडां मा कुरु पाण्डव। गृहं वा गच्छ माद्रेय यत्र वा कृष्णफल्गुनौ।

mā yotsīr gurubhiḥ sārdhaṃ balavadbhiś ca pāṇḍava. sadṛśais tāta yudhyasva vrīḍāṃ mā kuru pāṇḍava. gṛhaṃ vā gaccha mādreya yatra vā kṛṣṇaphalgunau.

एवम् उक्त्वा महाराज व्यसर्जयत तं ततः। वधप्राप्तं तु तं राजन् नावधीत् सूतनन्दनः। स्मृत्वा कुन्त्या वचो राजंस् तत एनं व्यसर्जयत्।

evam uktvā mahārāja vyasarjayata taṃ tataḥ. vadhaprāptaṃ tu taṃ rājan nāvadhīt sūtanandanaḥ. smṛtvā kuntyā vaco rājaṃs tata enaṃ vyasarjayat.

विसृष्टः पाण्डवो राजन् सूतपुत्रेण धन्विना। व्रीडन्न् इव जगामाथ युधिष्ठिररथं प्रति।

visṛṣṭaḥ pāṇḍavo rājan sūtaputreṇa dhanvinā. vrīḍann iva jagāmātha yudhiṣṭhirarathaṃ prati.

आरुरोह रथं चापि सूतपुत्रप्रतापितः। निःश्वसन् दुःखसंतप्तः कुम्भे क्षिप्त इवोरगः।

āruroha rathaṃ cāpi sūtaputrapratāpitaḥ. niḥśvasan duḥkhasaṃtaptaḥ kumbhe kṣipta ivoragaḥ.

तं विसृज्य रणे कर्णः पाञ्चालांस् त्वरितो ययौ। रथेनातिपताकेन चन्द्रवर्णहयेन च।

taṃ visṛjya raṇe karṇaḥ pāñcālāṃs tvarito yayau. rathenātipatākena candravarṇahayena ca.

तत्राक्रन्दो महान् आसीत् पाण्डवानां विशां पते। दृष्ट्वा सेनापतिं यान्तं पाञ्चालानां रथव्रजान्।

tatrākrando mahān āsīt pāṇḍavānāṃ viśāṃ pate. dṛṣṭvā senāpatiṃ yāntaṃ pāñcālānāṃ rathavrajān.

तत्राकरोन् महाराज कदनं सूतनन्दनः। मध्यं गते दिनकरे चक्रवत् प्रचरन् प्रभुः।

tatrākaron mahārāja kadanaṃ sūtanandanaḥ. madhyaṃ gate dinakare cakravat pracaran prabhuḥ.

भग्नचक्रै रथैः के चिच् छिन्नध्वजपताकिभिः। ससूतैर् हतसूतैश् च भग्नाक्षैश् चैव मारिष। ह्रियमाणान् अपश्याम पाञ्चालानां रथव्रजान्।

bhagnacakrai rathaiḥ ke cic chinnadhvajapatākibhiḥ. sasūtair hatasūtaiś ca bhagnākṣaiś caiva māriṣa. hriyamāṇān apaśyāma pāñcālānāṃ rathavrajān.

तत्र तत्र च संभ्रान्ता विचेरुर् मत्तकुञ्जराः। दवाग्निना परीताङ्गा यथैव स्युर् महावने।

tatra tatra ca saṃbhrāntā vicerur mattakuñjarāḥ. davāgninā parītāṅgā yathaiva syur mahāvane.

भिन्नकुम्भा विरुधिराश् छिन्नहस्ताश् च वारणाः। भिन्नगात्रवराश् चैव च्छिन्नवालाश् च मारिष। छिन्नाभ्राणीव संपेतुर् वध्यमाना महात्मना।

bhinnakumbhā virudhirāś chinnahastāś ca vāraṇāḥ. bhinnagātravarāś caiva cchinnavālāś ca māriṣa. chinnābhrāṇīva saṃpetur vadhyamānā mahātmanā.

अपरे त्रासिता नागा नाराचशततोमरैः। तम् एवाभिमुखा यान्ति शलभा इव पावकम्।

apare trāsitā nāgā nārācaśatatomaraiḥ. tam evābhimukhā yānti śalabhā iva pāvakam.

अपरे निष्टनन्तः स्म व्यदृश्यन्त महाद्विपाः। क्षरन्तः शोणितं गात्रैर् नगा इव जलप्लवम्।

apare niṣṭanantaḥ sma vyadṛśyanta mahādvipāḥ. kṣarantaḥ śoṇitaṃ gātrair nagā iva jalaplavam.

उरश्छदैर् विमुक्ताश् च वालबन्धैश् च वाजिनः। राजतैश् च तथा कांस्यैः सौवर्णैश् चैव भूषणैः।

uraśchadair vimuktāś ca vālabandhaiś ca vājinaḥ. rājataiś ca tathā kāṃsyaiḥ sauvarṇaiś caiva bhūṣaṇaiḥ.

हीना आस्तरणैश् चैव खलीनैश् च विवर्जिताः। चामरैश् च कुथाभिश् च तूणीरैः पतितैर् अपि।

hīnā āstaraṇaiś caiva khalīnaiś ca vivarjitāḥ. cāmaraiś ca kuthābhiś ca tūṇīraiḥ patitair api.

निहतैः सादिभिश् चैव शूरैर् आहवशोभिभिः। वातायमानान् सहसा प्रपश्याम हयोत्तमान्। अपश्याम रणे तत्र भ्राम्यमाणान् हयोत्तमान्।

nihataiḥ sādibhiś caiva śūrair āhavaśobhibhiḥ. vātāyamānān sahasā prapaśyāma hayottamān. apaśyāma raṇe tatra bhrāmyamāṇān hayottamān.

प्रासैः खड्गैश् च संस्यूतान् ऋष्टिभिश् च नराधिप। हययोधान् अपश्याम कञ्चुकोष्णीषधारिणः। निहतान् वध्यमानांश् च वेपमानांश् च भारत। नानाङ्गावयवैर् हीनांस् तत्र तत्रैव भारत। विहयान् सहयांश् चापि वेष्टमानांस् ततस् ततः।

prāsaiḥ khaḍgaiś ca saṃsyūtān ṛṣṭibhiś ca narādhipa. hayayodhān apaśyāma kañcukoṣṇīṣadhāriṇaḥ. nihatān vadhyamānāṃś ca vepamānāṃś ca bhārata. nānāṅgāvayavair hīnāṃs tatra tatraiva bhārata. vihayān sahayāṃś cāpi veṣṭamānāṃs tatas tataḥ.

रथान् हेमपरिष्कारान् सुयुक्ताञ् जवनैर् हयैः। भ्रममाणान् अपश्याम हतेषु रथिषु द्रुतम्।

rathān hemapariṣkārān suyuktāñ javanair hayaiḥ. bhramamāṇān apaśyāma hateṣu rathiṣu drutam.

भग्नाक्षकूबरान् कांश् चिच् छिन्नचक्रांश् च मारिष। विपताकाध्वजांश् चान्याञ् छिन्नेषायुगबन्धुरान्।

bhagnākṣakūbarān kāṃś cic chinnacakrāṃś ca māriṣa. vipatākādhvajāṃś cānyāñ chinneṣāyugabandhurān.

विहीनान् रथिनस् तत्र धावमानान् समन्ततः। रथांस् तु तत्र विच्छिन्नांस् तिलशः कर्णविक्रमैः। सूर्यपुत्रशरैस् त्रस्तान् अपश्याम विशां पते।

vihīnān rathinas tatra dhāvamānān samantataḥ. rathāṃs tu tatra vicchinnāṃs tilaśaḥ karṇavikramaiḥ. sūryaputraśarais trastān apaśyāma viśāṃ pate.

विशस्त्रांश् च तथैवान्यान् सशस्त्रांश् च बहून् हतान्। तावकाञ् जालसंछन्नान् उरोघण्टाविभूषितान्।

viśastrāṃś ca tathaivānyān saśastrāṃś ca bahūn hatān. tāvakāñ jālasaṃchannān uroghaṇṭāvibhūṣitān.

नानावर्णविचित्राभिः पताकाभिर् अलंकृतान्। पदातीन् अन्वपश्याम धावमानान् समन्ततः।

nānāvarṇavicitrābhiḥ patākābhir alaṃkṛtān. padātīn anvapaśyāma dhāvamānān samantataḥ.

शिरांसि बाहून् ऊरूंश् च छिन्नान् अन्यांस् तथा युधि। छिन्नाञ् शरैस् तथा बाहून् ऊरूश् चापाञ् जनाधिप। शिरोभिर् बाहुभिश् छिन्नैश् चित्रैर् ऊरुभिर् एव च। कर्णचापच्युतैर् बाणैर् अपश्याम विनाकृतान्।

śirāṃsi bāhūn ūrūṃś ca chinnān anyāṃs tathā yudhi. chinnāñ śarais tathā bāhūn ūrūś cāpāñ janādhipa. śirobhir bāhubhiś chinnaiś citrair ūrubhir eva ca. karṇacāpacyutair bāṇair apaśyāma vinākṛtān.

महान् व्यतिकरो रौद्रो योधानाम् अन्वदृश्यत। कर्णसायकनुन्नानां हतानां निशितैः शरैः।

mahān vyatikaro raudro yodhānām anvadṛśyata. karṇasāyakanunnānāṃ hatānāṃ niśitaiḥ śaraiḥ.

ते वध्यमानाः समरे सूतपुत्रेण सृञ्जयाः। तम् एवाभिमुखा यान्ति पतंगा इव पावकम्।

te vadhyamānāḥ samare sūtaputreṇa sṛñjayāḥ. tam evābhimukhā yānti pataṃgā iva pāvakam.

तं दहन्तम् अनीकानि तत्र तत्र महारथम्। क्षत्रिया वर्जयाम् आसुर् युगान्ताग्निम् इवोल्बणम्।

taṃ dahantam anīkāni tatra tatra mahāratham. kṣatriyā varjayām āsur yugāntāgnim ivolbaṇam.

हतशेषास् तु ये वीराः पाञ्चालानां महारथाः। तान् प्रभग्नान् द्रुतान् कर्णः पृष्ठतो विकिरञ् शरैः। अभ्यधावत तेजस्वी विशीर्णकवचध्वजान्।

hataśeṣās tu ye vīrāḥ pāñcālānāṃ mahārathāḥ. tān prabhagnān drutān karṇaḥ pṛṣṭhato vikirañ śaraiḥ. abhyadhāvata tejasvī viśīrṇakavacadhvajān.

तापयाम् आस तान् बाणैः सूतपुत्रो महारथः। मध्यंदिनम् अनुप्राप्तो भूतानीव तमोनुदः।

tāpayām āsa tān bāṇaiḥ sūtaputro mahārathaḥ. madhyaṃdinam anuprāpto bhūtānīva tamonudaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...