महाभारत 8.15 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←कर्ण पर्व→

←अध्याय 15→

[mh-8-15] • 43 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। प्रोक्तस् त्वया पूर्वम् एव प्रवीरो लोकविश्रुतः। न त्व् अस्य कर्म संग्रामे त्वया संजय कीर्तितम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. proktas tvayā pūrvam eva pravīro lokaviśrutaḥ. na tv asya karma saṃgrāme tvayā saṃjaya kīrtitam.

तस्य विस्तरतो ब्रूहि प्रवीरस्याद्य विक्रमम्। शिक्षां प्रभावं वीर्यं च प्रमाणं दर्पम् एव च।

tasya vistarato brūhi pravīrasyādya vikramam. śikṣāṃ prabhāvaṃ vīryaṃ ca pramāṇaṃ darpam eva ca.

संजय उवाच। द्रोणभीष्मकृपद्रौणिकर्णार्जुनजनार्दनान्। समाप्तविद्यान् धनुषि श्रेष्ठान् यान् मन्यसे युधि। यो ह्य् आक्षिपति वीर्येण सर्वान् एतान् महारथान्। न मेने चात्मना तुल्यं कं चिद् एव नरेश्वरम्।

saṃjaya uvāca. droṇabhīṣmakṛpadrauṇikarṇārjunajanārdanān. samāptavidyān dhanuṣi śreṣṭhān yān manyase yudhi. yo hy ākṣipati vīryeṇa sarvān etān mahārathān. na mene cātmanā tulyaṃ kaṃ cid eva nareśvaram.

तुल्यता कर्णभीष्माभ्याम् आत्मनो येन दृश्यते। वासुदेवार्जुनाभ्यां च न्यूनतां नात्मनीच्छति।

tulyatā karṇabhīṣmābhyām ātmano yena dṛśyate. vāsudevārjunābhyāṃ ca nyūnatāṃ nātmanīcchati.

स पाण्ड्यो नृपतिश्रेष्ठः सर्वशस्त्रभृतां वरः। कर्णस्यानीकम् अवधीत् परिभूत इवान्तकः।

sa pāṇḍyo nṛpatiśreṣṭhaḥ sarvaśastrabhṛtāṃ varaḥ. karṇasyānīkam avadhīt paribhūta ivāntakaḥ.

तद् उदीर्णरथाश्वं च पत्तिप्रवरकुञ्जरम्। कुलालचक्रवद् भ्रान्तं पाण्ड्येनाधिष्ठितं बलम्।

tad udīrṇarathāśvaṃ ca pattipravarakuñjaram. kulālacakravad bhrāntaṃ pāṇḍyenādhiṣṭhitaṃ balam.

व्यश्वसूतध्वजरथान् विप्रविद्धायुधान् रिपून्। सम्यग् अस्तैः शरैः पाण्ड्यो वायुर् मेघान् इवाक्षिपत्।

vyaśvasūtadhvajarathān vipraviddhāyudhān ripūn. samyag astaiḥ śaraiḥ pāṇḍyo vāyur meghān ivākṣipat.

द्विरदान् प्रहतप्रोथान् विपताकध्वजायुधान्। सपादरक्षान् अवधीद् वज्रेणारीन् इवारिहा।

dviradān prahataprothān vipatākadhvajāyudhān. sapādarakṣān avadhīd vajreṇārīn ivārihā.

सशक्तिप्रासतूणीरान् अश्वारोहान् हयान् अपि। पुलिन्दखशबाह्लीकान् निषादान् ध्रकतङ्गणान्।

saśaktiprāsatūṇīrān aśvārohān hayān api. pulindakhaśabāhlīkān niṣādān dhrakataṅgaṇān.

दाक्षिणात्यांश् च भोजांश् च क्रूरान् संग्रामकर्कशान्। विशस्त्रकवचान् बाणैः कृत्वा पाण्ड्यो ऽकरोद् व्यसून्।

dākṣiṇātyāṃś ca bhojāṃś ca krūrān saṃgrāmakarkaśān. viśastrakavacān bāṇaiḥ kṛtvā pāṇḍyo 'karod vyasūn.

चतुरङ्गं बलं बाणैर् निघ्नन्तं पाण्ड्यम् आहवे। दृष्ट्वा द्रौणिर् असंभ्रान्तम् असंभ्रान्ततरो ऽभ्ययात्।

caturaṅgaṃ balaṃ bāṇair nighnantaṃ pāṇḍyam āhave. dṛṣṭvā drauṇir asaṃbhrāntam asaṃbhrāntataro 'bhyayāt.

आभाष्य चैनं मधुरम् अभि नृत्यन्न् अभीतवत्। प्राह प्रहरतां श्रेष्ठः स्मितपूर्वं समाह्वयन्।

ābhāṣya cainaṃ madhuram abhi nṛtyann abhītavat. prāha praharatāṃ śreṣṭhaḥ smitapūrvaṃ samāhvayan.

राजन् कमलपत्राक्ष प्रधानायुधवाहन। वज्रसंहननप्रख्य प्रधानबलपौरुष।

rājan kamalapatrākṣa pradhānāyudhavāhana. vajrasaṃhananaprakhya pradhānabalapauruṣa.

मुष्टिश्लिष्टायुधाभ्यां च व्यायताभ्यां महद् धनुः। दोर्भ्यां विस्फारयन् भासि महाजलदवद् भृशम्।

muṣṭiśliṣṭāyudhābhyāṃ ca vyāyatābhyāṃ mahad dhanuḥ. dorbhyāṃ visphārayan bhāsi mahājaladavad bhṛśam.

शरवर्षैर् महावेगैर् अमित्रान् अभिवर्षतः। मद् अन्यं नानुपश्यामि प्रतिवीरं तवाहवे।

śaravarṣair mahāvegair amitrān abhivarṣataḥ. mad anyaṃ nānupaśyāmi prativīraṃ tavāhave.

रथद्विरदपत्त्यश्वान् एकः प्रमथसे बहून्। मृगसंघान् इवारण्ये विभीर् भीमबलो हरिः।

rathadviradapattyaśvān ekaḥ pramathase bahūn. mṛgasaṃghān ivāraṇye vibhīr bhīmabalo hariḥ.

महता रथघोषेण दिवं भूमिं च नादयन्। वर्षान्ते सस्यहा पीथो भाभिर् आपूरयन्न् इव।

mahatā rathaghoṣeṇa divaṃ bhūmiṃ ca nādayan. varṣānte sasyahā pītho bhābhir āpūrayann iva.

संस्पृशानः शरांस् तीक्ष्णांस् तूणाद् आशीविषोपमान्। मयैवैकेन युध्यस्व त्र्यम्बकेणान्धको यथा।

saṃspṛśānaḥ śarāṃs tīkṣṇāṃs tūṇād āśīviṣopamān. mayaivaikena yudhyasva tryambakeṇāndhako yathā.

एवम् उक्तस् तथेत्य् उक्त्वा प्रहरेति च ताडितः। कर्णिना द्रोणतनयं विव्याध मलयध्वजः।

evam uktas tathety uktvā prahareti ca tāḍitaḥ. karṇinā droṇatanayaṃ vivyādha malayadhvajaḥ.

मर्मभेदिभिर् अत्युग्रैर् बाणैर् अग्निशिखोपमैः। स्मयन्न् अभ्यहनद् द्रौणिः पाण्ड्यम् आचार्यसत्तमः।

marmabhedibhir atyugrair bāṇair agniśikhopamaiḥ. smayann abhyahanad drauṇiḥ pāṇḍyam ācāryasattamaḥ.

ततो नवापरांस् तीक्ष्णान् नाराचान् कङ्कवाससः। गत्या दशम्या संयुक्तान् अश्वत्थामा व्यवासृजत्।

tato navāparāṃs tīkṣṇān nārācān kaṅkavāsasaḥ. gatyā daśamyā saṃyuktān aśvatthāmā vyavāsṛjat.

तेषां पञ्चाच्छिनत् पाण्ड्यः पञ्चभिर् निशितैः शरैः। चत्वारो ऽभ्याहनन् वाहान् आशु ते व्यसवो ऽभवन्।

teṣāṃ pañcācchinat pāṇḍyaḥ pañcabhir niśitaiḥ śaraiḥ. catvāro 'bhyāhanan vāhān āśu te vyasavo 'bhavan.

अथ द्रोणसुतस्येषूंस् तांश् छित्त्वा निशितैः शरैः। धनुर्ज्यां विततां पाण्ड्यश् चिच्छेदादित्यवर्चसः।

atha droṇasutasyeṣūṃs tāṃś chittvā niśitaiḥ śaraiḥ. dhanurjyāṃ vitatāṃ pāṇḍyaś cicchedādityavarcasaḥ.

विज्यं धनुर् अथाधिज्यं कृत्वा द्रौणिर् अमित्रहा। प्रेक्ष्य चाशु रथे युक्तान् नरैर् अन्यान् हयोत्तमान्। ततः शरसहस्राणि प्रेषयाम् आस पाण्ड्यतः। इषुसंबाधम् आकाशम् अकरोद् दिश एव च।

vijyaṃ dhanur athādhijyaṃ kṛtvā drauṇir amitrahā. prekṣya cāśu rathe yuktān narair anyān hayottamān. tataḥ śarasahasrāṇi preṣayām āsa pāṇḍyataḥ. iṣusaṃbādham ākāśam akarod diśa eva ca.

ततस् तान् अस्यतः सर्वान् द्रौणेर् बाणान् महात्मनः। जानानो ऽप्य् अक्षयान् पाण्ड्यो ऽशातयत् पुरुषर्षभः।

tatas tān asyataḥ sarvān drauṇer bāṇān mahātmanaḥ. jānāno 'py akṣayān pāṇḍyo 'śātayat puruṣarṣabhaḥ.

प्रहितांस् तान् प्रयत्नेन छित्त्वा द्रौणेर् इषून् अरिः। चक्ररक्षौ ततस् तस्य प्राणुदन् निशितैः शरैः।

prahitāṃs tān prayatnena chittvā drauṇer iṣūn ariḥ. cakrarakṣau tatas tasya prāṇudan niśitaiḥ śaraiḥ.

अथारेर् लाघवं दृष्ट्वा मण्डलीकृतकार्मुकः। प्रास्यद् द्रोणसुतो बाणान् वृष्टिं पूषानुजो यथा।

athārer lāghavaṃ dṛṣṭvā maṇḍalīkṛtakārmukaḥ. prāsyad droṇasuto bāṇān vṛṣṭiṃ pūṣānujo yathā.

अष्टाव् अष्टगवान्य् ऊहुः शकटानि यद् आयुधम्। अह्नस् तद् अष्टभागेन द्रौणिश् चिक्षेप मारिष।

aṣṭāv aṣṭagavāny ūhuḥ śakaṭāni yad āyudham. ahnas tad aṣṭabhāgena drauṇiś cikṣepa māriṣa.

तम् अन्तकम् इव क्रुद्धम् अन्तकालान्तकोपमम्। ये ये ददृशिरे तत्र विसंज्ञाः प्रायशो ऽभवन्।

tam antakam iva kruddham antakālāntakopamam. ye ye dadṛśire tatra visaṃjñāḥ prāyaśo 'bhavan.

पर्जन्य इव घर्मान्ते वृष्ट्या साद्रिद्रुमां महीम्। आचार्यपुत्रस् तां सेनां बाणवृष्ट्याभ्यवीवृषत्।

parjanya iva gharmānte vṛṣṭyā sādridrumāṃ mahīm. ācāryaputras tāṃ senāṃ bāṇavṛṣṭyābhyavīvṛṣat.

द्रौणिपर्जन्यमुक्तां तां बाणवृष्टिं सुदुःसहाम्। वायव्यास्त्रेण स क्षिप्रं रुद्ध्वा पाण्ड्यानिलो ऽनदत्।

drauṇiparjanyamuktāṃ tāṃ bāṇavṛṣṭiṃ suduḥsahām. vāyavyāstreṇa sa kṣipraṃ ruddhvā pāṇḍyānilo 'nadat.

तस्य नानदतः केतुं चन्दनागुरुभूषितम्। मलयप्रतिमं द्रौणिश् छित्त्वाश्वांश् चतुरो ऽहनत्।

tasya nānadataḥ ketuṃ candanāgurubhūṣitam. malayapratimaṃ drauṇiś chittvāśvāṃś caturo 'hanat.

सूतम् एकेषुणा हत्वा महाजलदनिस्वनम्। धनुश् छित्त्वार्धचन्द्रेण व्यधमत् तिलशो रथम्।

sūtam ekeṣuṇā hatvā mahājaladanisvanam. dhanuś chittvārdhacandreṇa vyadhamat tilaśo ratham.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य छित्त्वा सर्वायुधानि च। प्राप्तम् अप्य् अहितं द्रौणिर् न जघान रणेप्सया। एतस्मिन्न् अन्तरे कर्णो गजानीकम् उपाद्रवत्। द्रावयाम् आस स तदा पाण्डवानां महद् बलम्। विरथान् रथिनश् चक्रे गजान् अश्वांश् च भारत। गजान् बहुभिर् आनर्छच् छरैः संनतपर्वभिः। अथ द्रौणिर् महेष्वासः पाण्ड्यं शत्रुनिबर्हणम्। विरथं रथिनां श्रेष्ठं नाहनद् युद्धकाङ्क्षया।

astrair astrāṇi saṃvārya chittvā sarvāyudhāni ca. prāptam apy ahitaṃ drauṇir na jaghāna raṇepsayā. etasminn antare karṇo gajānīkam upādravat. drāvayām āsa sa tadā pāṇḍavānāṃ mahad balam. virathān rathinaś cakre gajān aśvāṃś ca bhārata. gajān bahubhir ānarchac charaiḥ saṃnataparvabhiḥ. atha drauṇir maheṣvāsaḥ pāṇḍyaṃ śatrunibarhaṇam. virathaṃ rathināṃ śreṣṭhaṃ nāhanad yuddhakāṅkṣayā.

हतेश्वरो दन्तिवरः सुकल्पितस्; त्वराभिसृष्टः प्रतिशर्मगो बली। तम् आद्रवद् द्रौणिशराहतस् त्वरञ्। जवेन कृत्वा प्रतिहस्तिगर्जितम्। तं वारणं वारणयुद्धकोविदो। द्विपोत्तमं पर्वतसानुसंनिभम्। तम् अध्यतिष्ठन् मलयेश्वरो महान्; यथाद्रिशृङ्गं हरिर् उन्नदंस् तथा।

hateśvaro dantivaraḥ sukalpitas; tvarābhisṛṣṭaḥ pratiśarmago balī. tam ādravad drauṇiśarāhatas tvarañ. javena kṛtvā pratihastigarjitam. taṃ vāraṇaṃ vāraṇayuddhakovido. dvipottamaṃ parvatasānusaṃnibham. tam adhyatiṣṭhan malayeśvaro mahān; yathādriśṛṅgaṃ harir unnadaṃs tathā.

स तोमरं भास्कररश्मिसंनिभं; बलास्त्रसर्गोत्तमयत्नमन्युभिः। ससर्ज शीघ्रं प्रतिपीडयन् गजं; गुरोः सुतायाद्रिपतीश्वरो नदन्।

sa tomaraṃ bhāskararaśmisaṃnibhaṃ; balāstrasargottamayatnamanyubhiḥ. sasarja śīghraṃ pratipīḍayan gajaṃ; guroḥ sutāyādripatīśvaro nadan.

मणिप्रतानोत्तमवज्रहाटकैर्; अलंकृतं चांशुकमाल्यमौक्तिकैः। हतो ऽस्य् असाव् इत्य् असकृन् मुदा नदन्; पराभिनद् द्रौणिवराङ्गभूषणम्।

maṇipratānottamavajrahāṭakair; alaṃkṛtaṃ cāṃśukamālyamauktikaiḥ. hato 'sy asāv ity asakṛn mudā nadan; parābhinad drauṇivarāṅgabhūṣaṇam.

तद् अर्कचन्द्रग्रहपावकत्विषं; भृशाभिघातात् पतितं विचूर्णितम्। महेन्द्रवज्राभिहतं महावनं; यथाद्रिशृङ्गं धरणीतले तथा।

tad arkacandragrahapāvakatviṣaṃ; bhṛśābhighātāt patitaṃ vicūrṇitam. mahendravajrābhihataṃ mahāvanaṃ; yathādriśṛṅgaṃ dharaṇītale tathā.

ततः प्रजज्वाल परेण मन्युना; पदाहतो नागपतिर् यथा तथा। समादधे चान्तकदण्डसंनिभान्; इषून् अमित्रान्तकरांश् चतुर्दश।

tataḥ prajajvāla pareṇa manyunā; padāhato nāgapatir yathā tathā. samādadhe cāntakadaṇḍasaṃnibhān; iṣūn amitrāntakarāṃś caturdaśa.

द्विपस्य पादाग्रकरान् स पञ्चभिर्; नृपस्य बाहू च शिरो ऽथ च त्रिभिः। जघान षड्भिः षड् ऋतूत्तमत्विषः; स पाण्ड्यराजानुचरान् महारथान्।

dvipasya pādāgrakarān sa pañcabhir; nṛpasya bāhū ca śiro 'tha ca tribhiḥ. jaghāna ṣaḍbhiḥ ṣaḍ ṛtūttamatviṣaḥ; sa pāṇḍyarājānucarān mahārathān.

सुदीर्घवृत्तौ वरचन्दनोक्षितौ; सुवर्णमुक्तामणिवज्रभूषितौ। भुजौ धरायां पतितौ नृपस्य तौ; विवेष्टतुस् तार्क्ष्यहताव् इवोरगौ।

sudīrghavṛttau varacandanokṣitau; suvarṇamuktāmaṇivajrabhūṣitau. bhujau dharāyāṃ patitau nṛpasya tau; viveṣṭatus tārkṣyahatāv ivoragau.

शिरश् च तत् पूर्णशशिप्रभाननं; सरोषताम्रायतनेत्रम् उन्नसम्। क्षितौ विबभ्राज पतत् सकुण्डलं; विशाखयोर् मध्यगतः शशी यथा। स तु द्विपः पञ्चभिर् उत्तमेषुभिः। कृतः षडंशश् चतुरो नृपस् त्रिभिः। कृतो दशांशः कुशलेन युध्यता। यथा हविस् तद् दशदैवतं तथा। स पादशो राक्षसभोजनान् बहून्। प्रदाय पाण्ड्यो ऽश्वमनुष्यकुञ्जरान्। स्वधाम् इवाप्य ज्वलनः पितृप्रियस्। ततः प्रशान्तः सलिलप्रवाहतः।

śiraś ca tat pūrṇaśaśiprabhānanaṃ; saroṣatāmrāyatanetram unnasam. kṣitau vibabhrāja patat sakuṇḍalaṃ; viśākhayor madhyagataḥ śaśī yathā. sa tu dvipaḥ pañcabhir uttameṣubhiḥ. kṛtaḥ ṣaḍaṃśaś caturo nṛpas tribhiḥ. kṛto daśāṃśaḥ kuśalena yudhyatā. yathā havis tad daśadaivataṃ tathā. sa pādaśo rākṣasabhojanān bahūn. pradāya pāṇḍyo 'śvamanuṣyakuñjarān. svadhām ivāpya jvalanaḥ pitṛpriyas. tataḥ praśāntaḥ salilapravāhataḥ.

समाप्तविद्यं तु गुरोः सुतं नृपः; समाप्तकर्माणम् उपेत्य ते सुतः। सुहृद्वृतो ऽत्यर्थम् अपूजयन् मुदा; जिते बलौ विष्णुम् इवामरेश्वरः।

samāptavidyaṃ tu guroḥ sutaṃ nṛpaḥ; samāptakarmāṇam upetya te sutaḥ. suhṛdvṛto 'tyartham apūjayan mudā; jite balau viṣṇum ivāmareśvaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...