महाभारत 7.2 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 2→

[mh-7-2] • 37 श्लोकाः

संजय उवाच। हतं भीष्मम् आधिरथिर् विदित्वा; भिन्नां नावम् इवात्यगाधे कुरूणाम्। सोदर्यवद् व्यसनात् सूतपुत्रः; संतारयिष्यंस् तव पुत्रस्य सेनाम्।

saṃjaya uvāca. hataṃ bhīṣmam ādhirathir viditvā; bhinnāṃ nāvam ivātyagādhe kurūṇām. sodaryavad vyasanāt sūtaputraḥ; saṃtārayiṣyaṃs tava putrasya senām.

श्रुत्वा तु कर्णः पुरुषेन्द्रम् अच्युतं; निपातितं शांतनवं महारथम्। अथोपायात् तूर्णम् अमित्रकर्शनो; धनुर्धराणां प्रवरस् तदा वृषः।

śrutvā tu karṇaḥ puruṣendram acyutaṃ; nipātitaṃ śāṃtanavaṃ mahāratham. athopāyāt tūrṇam amitrakarśano; dhanurdharāṇāṃ pravaras tadā vṛṣaḥ.

हते तु भीष्मे रथसत्तमे परैर्; निमज्जतीं नावम् इवार्णवे कुरून्। पितेव पुत्रांस् त्वरितो ऽभ्ययात् ततः; संतारयिष्यंस् तव पुत्रस्य सेनाम्। संमृज्य दिव्यं धनुर् आततज्यं। स रामदत्तं रिपुसंघहन्ता। बाणांश् च कालानलतुल्यकल्पान्। उल्लाऌअयन् वाक्यम् इदं बभाषे।

hate tu bhīṣme rathasattame parair; nimajjatīṃ nāvam ivārṇave kurūn. piteva putrāṃs tvarito 'bhyayāt tataḥ; saṃtārayiṣyaṃs tava putrasya senām. saṃmṛjya divyaṃ dhanur ātatajyaṃ. sa rāmadattaṃ ripusaṃghahantā. bāṇāṃś ca kālānalatulyakalpān. ullāḷayan vākyam idaṃ babhāṣe.

कर्ण उवाच। यस्मिन् धृतिर् बुद्धिपराक्रमौजो; दमः सत्यं वीरगुणाश् च सर्वे। अस्त्राणि दिव्यान्य् अथ संनतिर् ह्रीः; प्रिया च वाग् अनपायीनि भीष्मे।

karṇa uvāca. yasmin dhṛtir buddhiparākramaujo; damaḥ satyaṃ vīraguṇāś ca sarve. astrāṇi divyāny atha saṃnatir hrīḥ; priyā ca vāg anapāyīni bhīṣme.

ब्रह्मद्विषघ्ने सततं कृतज्ञे; सनातनं चन्द्रमसीव लक्ष्म। स चेत् प्रशान्तः परवीरहन्ता; मन्ये हतान् एव हि सर्वयोधान्।

brahmadviṣaghne satataṃ kṛtajñe; sanātanaṃ candramasīva lakṣma. sa cet praśāntaḥ paravīrahantā; manye hatān eva hi sarvayodhān.

नेह ध्रुवं किं चन जातु विद्यते; अस्मिंल् लोके कर्मणो ऽनित्ययोगात्। सूर्योदये को हि विमुक्तसंशयो; भावं कुर्वीताद्य महाव्रते हते।

neha dhruvaṃ kiṃ cana jātu vidyate; asmiṃl loke karmaṇo 'nityayogāt. sūryodaye ko hi vimuktasaṃśayo; bhāvaṃ kurvītādya mahāvrate hate.

वसुप्रभावे वसुवीर्यसंभवे; गते वसून् एव वसुंधराधिपे। वसूनि पुत्रांश् च वसुंधरां तथा; कुरूंश् च शोचध्वम् इमां च वाहिनीम्।

vasuprabhāve vasuvīryasaṃbhave; gate vasūn eva vasuṃdharādhipe. vasūni putrāṃś ca vasuṃdharāṃ tathā; kurūṃś ca śocadhvam imāṃ ca vāhinīm.

संजय उवाच। महाप्रभावे वरदे निपातिते; लोकश्रेष्ठे शांतनवे महौजसि। पराजितेषु भरतेषु दुर्मनाः; कर्णो भृशं न्यश्वसद् अश्रु वर्तयन्।

saṃjaya uvāca. mahāprabhāve varade nipātite; lokaśreṣṭhe śāṃtanave mahaujasi. parājiteṣu bharateṣu durmanāḥ; karṇo bhṛśaṃ nyaśvasad aśru vartayan.

इदं तु राधेयवचो निशम्य ते; सुताश् च राजंस् तव सैनिकाश् च ह। परस्परं चुक्रुशुर् आर्तिजं भृशं; तदाश्रु नेत्रैर् मुमुचुर् हि शब्दवत्।

idaṃ tu rādheyavaco niśamya te; sutāś ca rājaṃs tava sainikāś ca ha. parasparaṃ cukruśur ārtijaṃ bhṛśaṃ; tadāśru netrair mumucur hi śabdavat.

प्रवर्तमाने तु पुनर् महाहवे; विगाह्यमानासु चमूषु पार्थिवैः। अथाब्रवीद् धर्षकरं वचस् तदा; रथर्षभान् सर्वमहारथर्षभः।

pravartamāne tu punar mahāhave; vigāhyamānāsu camūṣu pārthivaiḥ. athābravīd dharṣakaraṃ vacas tadā; ratharṣabhān sarvamahāratharṣabhaḥ.

कर्ण उवाच। जगत्य् अनित्ये सततं प्रधावति; प्रचिन्तयन्न् अस्थिरम् अद्य लक्षये। भवत्सु तिष्ठत्स्व् इह पातितो रणे; गिरिप्रकाशः कुरुपुंगवः कथम्।

karṇa uvāca. jagaty anitye satataṃ pradhāvati; pracintayann asthiram adya lakṣaye. bhavatsu tiṣṭhatsv iha pātito raṇe; giriprakāśaḥ kurupuṃgavaḥ katham.

निपातिते शांतनवे महारथे; दिवाकरे भूतलम् आस्थिते यथा। न पार्थिवाः सोढुम् अलं धनंजयं; गिरिप्रवोढारम् इवानिलं द्रुमाः।

nipātite śāṃtanave mahārathe; divākare bhūtalam āsthite yathā. na pārthivāḥ soḍhum alaṃ dhanaṃjayaṃ; giripravoḍhāram ivānilaṃ drumāḥ.

हतप्रधानं त्व् इदम् आर्तरूपं; परैर् हतोत्साहम् अनाथम् अद्य वै। मया कुरूणां परिपाल्यम् आहवे; बलं यथा तेन महात्मना तथा।

hatapradhānaṃ tv idam ārtarūpaṃ; parair hatotsāham anātham adya vai. mayā kurūṇāṃ paripālyam āhave; balaṃ yathā tena mahātmanā tathā.

समाहितं चात्मनि भारम् ईदृशं; जगत् तथानित्यम् इदं च लक्षये। निपातितं चाहवशौण्डम् आहवे; कथं नु कुर्याम् अहम् आहवे भयम्।

samāhitaṃ cātmani bhāram īdṛśaṃ; jagat tathānityam idaṃ ca lakṣaye. nipātitaṃ cāhavaśauṇḍam āhave; kathaṃ nu kuryām aham āhave bhayam.

अहं तु तान् कुरुवृषभान् अजिह्मगैः; प्रवेरयन् यमसदनं रणे चरन्। यशः परं जगति विभाव्य वर्तिता; परैर् हतो युधि शयिताथ वा पुनः।

ahaṃ tu tān kuruvṛṣabhān ajihmagaiḥ; praverayan yamasadanaṃ raṇe caran. yaśaḥ paraṃ jagati vibhāvya vartitā; parair hato yudhi śayitātha vā punaḥ.

युधिष्ठिरो धृतिमतिधर्मतत्त्ववान्; वृकोदरो गजशततुल्यविक्रमः। तथार्जुनस् त्रिदशवरात्मजो यतो; न तद् बलं सुजयम् अथामरैर् अपि।

yudhiṣṭhiro dhṛtimatidharmatattvavān; vṛkodaro gajaśatatulyavikramaḥ. tathārjunas tridaśavarātmajo yato; na tad balaṃ sujayam athāmarair api.

यमौ रणे यत्र यमोपमौ बले; ससात्यकिर् यत्र च देवकीसुतः। न तद् बलं कापुरुषो ऽभ्युपेयिवान्; निवर्तते मृत्युमुखाद् इवासकृत्।

yamau raṇe yatra yamopamau bale; sasātyakir yatra ca devakīsutaḥ. na tad balaṃ kāpuruṣo 'bhyupeyivān; nivartate mṛtyumukhād ivāsakṛt.

तपो ऽभ्युदीर्णं तपसैव गम्यते; बलं बलेनापि तथा मनस्विभिः। मनश् च मे शत्रुनिवारणे ध्रुवं; स्वरक्षणे चाचलवद् व्यवस्थितम्। अथाब्रवीत् सूतपुत्रः स्वसूतं। हन्तास्म्य् अहं पाण्डवसोमकांश् च।

tapo 'bhyudīrṇaṃ tapasaiva gamyate; balaṃ balenāpi tathā manasvibhiḥ. manaś ca me śatrunivāraṇe dhruvaṃ; svarakṣaṇe cācalavad vyavasthitam. athābravīt sūtaputraḥ svasūtaṃ. hantāsmy ahaṃ pāṇḍavasomakāṃś ca.

एवं चैषां बुध्यमानः प्रभावं; गत्वैवाहं ताञ् जयाम्य् अद्य सूत। मित्रद्रोहो मर्षणीयो न मे ऽयं; भग्ने सैन्ये यः सहायः स मित्रम्।

evaṃ caiṣāṃ budhyamānaḥ prabhāvaṃ; gatvaivāhaṃ tāñ jayāmy adya sūta. mitradroho marṣaṇīyo na me 'yaṃ; bhagne sainye yaḥ sahāyaḥ sa mitram.

कर्तास्म्य् एतत् सत्पुरुषार्यकर्म; त्यक्त्वा प्राणान् अनुयास्यामि भीष्मम्। सर्वान् संख्ये शत्रुसंघान् हनिष्ये; हतस् तैर् वा वीरलोकं गमिष्ये।

kartāsmy etat satpuruṣāryakarma; tyaktvā prāṇān anuyāsyāmi bhīṣmam. sarvān saṃkhye śatrusaṃghān haniṣye; hatas tair vā vīralokaṃ gamiṣye.

संप्राक्रुष्टे रुदितस्त्रीकुमारे; पराभूते पौरुषे धार्तराष्ट्रे। मया कृत्यम् इति जानामि सूत; तस्माच् छत्रून् धार्तराष्ट्रस्य जेष्ये।

saṃprākruṣṭe ruditastrīkumāre; parābhūte pauruṣe dhārtarāṣṭre. mayā kṛtyam iti jānāmi sūta; tasmāc chatrūn dhārtarāṣṭrasya jeṣye.

कुरून् रक्षन् पाण्डुपुत्राञ् जिघांसंस्; त्यक्त्वा प्राणान् घोररूपे रणे ऽस्मिन्। सर्वान् संख्ये शत्रुसंघान् निहत्य; दास्याम्य् अहं धार्तराष्ट्राय राज्यम्।

kurūn rakṣan pāṇḍuputrāñ jighāṃsaṃs; tyaktvā prāṇān ghorarūpe raṇe 'smin. sarvān saṃkhye śatrusaṃghān nihatya; dāsyāmy ahaṃ dhārtarāṣṭrāya rājyam.

निबध्यतां मे कवचं विचित्रं; हैमं शुभ्रं मणिरत्नावभासि। शिरस्त्राणं चार्कसमानभासं; धनुः शरांश् चापि विषाहिकल्पान्।

nibadhyatāṃ me kavacaṃ vicitraṃ; haimaṃ śubhraṃ maṇiratnāvabhāsi. śirastrāṇaṃ cārkasamānabhāsaṃ; dhanuḥ śarāṃś cāpi viṣāhikalpān.

उपासङ्गान् षोडश योजयन्तु; धनूंषि दिव्यानि तथाहरन्तु। असींश् च शक्तीश् च गदाश् च गुर्वीः; शङ्खं च जाम्बूनदचित्रभासम्।

upāsaṅgān ṣoḍaśa yojayantu; dhanūṃṣi divyāni tathāharantu. asīṃś ca śaktīś ca gadāś ca gurvīḥ; śaṅkhaṃ ca jāmbūnadacitrabhāsam.

एतां रौक्मीं नागकक्ष्यां च जैत्रीं; जैत्रं च मे ध्वजम् इन्दीवराभम्। श्लक्ष्णैर् वस्त्रैर् विप्रमृज्यानयस्व; चित्रां मालां चात्र बद्ध्वा सजालाम्।

etāṃ raukmīṃ nāgakakṣyāṃ ca jaitrīṃ; jaitraṃ ca me dhvajam indīvarābham. ślakṣṇair vastrair vipramṛjyānayasva; citrāṃ mālāṃ cātra baddhvā sajālām.

अश्वान् अग्र्यान् पाण्डुराभ्रप्रकाशान्; पुष्टान् स्नातान् मन्त्रपूताभिर् अद्भिः। तप्तैर् भाण्डैः काञ्चनैर् अभ्युपेताञ्; शीघ्राञ् शीघ्रं सूतपुत्रानयस्व।

aśvān agryān pāṇḍurābhraprakāśān; puṣṭān snātān mantrapūtābhir adbhiḥ. taptair bhāṇḍaiḥ kāñcanair abhyupetāñ; śīghrāñ śīghraṃ sūtaputrānayasva.

रथं चाग्र्यं हेमजालावनद्धं; रत्नैश् चित्रं चन्द्रसूर्यप्रकाशैः। द्रव्यैर् युक्तं संप्रहारोपपन्नैर्; वाहैर् युक्तं तूर्णम् आवर्तयस्व।

rathaṃ cāgryaṃ hemajālāvanaddhaṃ; ratnaiś citraṃ candrasūryaprakāśaiḥ. dravyair yuktaṃ saṃprahāropapannair; vāhair yuktaṃ tūrṇam āvartayasva.

चित्राणि चापानि च वेगवन्ति; ज्याश् चोत्तमाः संहननोपपन्नाः। तूणांश् च पूर्णान् महतः शराणाम्; आसज्य गात्रावरणानि चैव।

citrāṇi cāpāni ca vegavanti; jyāś cottamāḥ saṃhananopapannāḥ. tūṇāṃś ca pūrṇān mahataḥ śarāṇām; āsajya gātrāvaraṇāni caiva.

प्रायात्रिकं चानयताशु सर्वं; कन्याः पूर्णं वीरकांस्यं च हैमम्। आनीय मालाम् अवबध्य चाङ्गे; प्रवादयन्त्व् आशु जयाय भेरीः।

prāyātrikaṃ cānayatāśu sarvaṃ; kanyāḥ pūrṇaṃ vīrakāṃsyaṃ ca haimam. ānīya mālām avabadhya cāṅge; pravādayantv āśu jayāya bherīḥ.

प्रयाहि सूताशु यतः किरीटी; वृकोदरो धर्मसुतो यमौ च। तान् वा हनिष्यामि समेत्य संख्ये; भीष्माय वैष्यामि हतो द्विषद्भिः।

prayāhi sūtāśu yataḥ kirīṭī; vṛkodaro dharmasuto yamau ca. tān vā haniṣyāmi sametya saṃkhye; bhīṣmāya vaiṣyāmi hato dviṣadbhiḥ.

यस्मिन् राजा सत्यधृतिर् युधिष्ठिरः; समास्थितो भीमसेनार्जुनौ च। वासुदेवः सात्यकिः सृञ्जयाश् च; मन्ये बलं तद् अजय्यं महीपैः।

yasmin rājā satyadhṛtir yudhiṣṭhiraḥ; samāsthito bhīmasenārjunau ca. vāsudevaḥ sātyakiḥ sṛñjayāś ca; manye balaṃ tad ajayyaṃ mahīpaiḥ.

तं चेन् मृत्युः सर्वहरो ऽभिरक्षेत्; सदाप्रमत्तः समरे किरीटिनम्। तथापि हन्तास्मि समेत्य संख्ये; यास्यामि वा भीष्मपथा यमाय।

taṃ cen mṛtyuḥ sarvaharo 'bhirakṣet; sadāpramattaḥ samare kirīṭinam. tathāpi hantāsmi sametya saṃkhye; yāsyāmi vā bhīṣmapathā yamāya.

न त्व् एवाहं न गमिष्यामि तेषां; मध्ये शूराणां तत् तथाहं ब्रवीमि। मित्रद्रुहो दुर्बलभक्तयो ये; पापात्मानो न ममैते सहायाः।

na tv evāhaṃ na gamiṣyāmi teṣāṃ; madhye śūrāṇāṃ tat tathāhaṃ bravīmi. mitradruho durbalabhaktayo ye; pāpātmāno na mamaite sahāyāḥ.

संजय उवाच। स सिद्धिमन्तं रथम् उत्तमं दृढं; सकूबरं हेमपरिष्कृतं शुभम्। पताकिनं वातजवैर् हयोत्तमैर्; युक्तं समास्थाय ययौ जयाय।

saṃjaya uvāca. sa siddhimantaṃ ratham uttamaṃ dṛḍhaṃ; sakūbaraṃ hemapariṣkṛtaṃ śubham. patākinaṃ vātajavair hayottamair; yuktaṃ samāsthāya yayau jayāya.

संपूज्यमानः कुरुभिर् महात्मा; रथर्षभः पाण्डुरवाजियाता। ययौ तदायोधनम् उग्रधन्वा; यत्रावसानं भरतर्षभस्य।

saṃpūjyamānaḥ kurubhir mahātmā; ratharṣabhaḥ pāṇḍuravājiyātā. yayau tadāyodhanam ugradhanvā; yatrāvasānaṃ bharatarṣabhasya.

वरूथिना महता सध्वजेन; सुवर्णमुक्तामणिवज्रशालिना। सदश्वयुक्तेन रथेन कर्णो; मेघस्वनेनार्क इवामितौजाः।

varūthinā mahatā sadhvajena; suvarṇamuktāmaṇivajraśālinā. sadaśvayuktena rathena karṇo; meghasvanenārka ivāmitaujāḥ.

हुताशनाभः स हुताशनप्रभे; शुभः शुभे वै स्वरथे धनुर्धरः। स्थितो रराजाधिरथिर् महारथः; स्वयं विमाने सुरराड् इव स्थितः।

hutāśanābhaḥ sa hutāśanaprabhe; śubhaḥ śubhe vai svarathe dhanurdharaḥ. sthito rarājādhirathir mahārathaḥ; svayaṃ vimāne surarāḍ iva sthitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents