महाभारत 7.16 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←द्रोण पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-7-16] • 49 श्लोकाः

संजय उवाच। ते सेने शिबिरं गत्वा न्यविशेतां विशां पते। यथाभागं यथान्यायं यथागुल्मं च सर्वशः।

saṃjaya uvāca. te sene śibiraṃ gatvā nyaviśetāṃ viśāṃ pate. yathābhāgaṃ yathānyāyaṃ yathāgulmaṃ ca sarvaśaḥ.

कृत्वावहारं सैन्यानां द्रोणः परमदुर्मनाः। दुर्योधनम् अभिप्रेक्ष्य सव्रीडम् इदम् अब्रवीत्।

kṛtvāvahāraṃ sainyānāṃ droṇaḥ paramadurmanāḥ. duryodhanam abhiprekṣya savrīḍam idam abravīt.

उक्तम् एतन् मया पूर्वं न तिष्ठति धनंजये। शक्यो ग्रहीतुं संग्रामे देवैर् अपि युधिष्ठिरः।

uktam etan mayā pūrvaṃ na tiṣṭhati dhanaṃjaye. śakyo grahītuṃ saṃgrāme devair api yudhiṣṭhiraḥ.

इति तद् वः प्रयततां कृतं पार्थेन संयुगे। मातिशङ्कीर् वचो मह्यम् अजेयौ कृष्णपाण्डवौ।

iti tad vaḥ prayatatāṃ kṛtaṃ pārthena saṃyuge. mātiśaṅkīr vaco mahyam ajeyau kṛṣṇapāṇḍavau.

अपनीते तु योगेन केन चिच् छ्वेतवाहने। तत एष्यति ते राजन् वशम् अद्य युधिष्ठिरः।

apanīte tu yogena kena cic chvetavāhane. tata eṣyati te rājan vaśam adya yudhiṣṭhiraḥ.

कश् चिद् आह्वयतां संख्ये देशम् अन्यं प्रकर्षतु। तम् अजित्वा तु कौन्तेयो न निवर्तेत् कथं चन।

kaś cid āhvayatāṃ saṃkhye deśam anyaṃ prakarṣatu. tam ajitvā tu kaunteyo na nivartet kathaṃ cana.

एतस्मिन्न् अन्तरे शून्ये धर्मराजम् अहं नृप। ग्रहीष्यामि चमूं भित्त्वा धृष्टद्युम्नस्य पश्यतः।

etasminn antare śūnye dharmarājam ahaṃ nṛpa. grahīṣyāmi camūṃ bhittvā dhṛṣṭadyumnasya paśyataḥ.

अर्जुनेन विहीनस् तु यदि नोत्सृजते रणम्। माम् उपायान्तम् आलोक्य गृहीतम् इति विद्धि तम्।

arjunena vihīnas tu yadi notsṛjate raṇam. mām upāyāntam ālokya gṛhītam iti viddhi tam.

एवं ते सहसा राजन् धर्मपुत्रं युधिष्ठिरम्। क्षोभयित्वा बलं तेषां पाण्डवानां महात्मनाम्। समानेष्यामि सगणं वशम् अद्य न संशयः।

evaṃ te sahasā rājan dharmaputraṃ yudhiṣṭhiram. kṣobhayitvā balaṃ teṣāṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām. samāneṣyāmi sagaṇaṃ vaśam adya na saṃśayaḥ.

यदि तिष्ठति संग्रामे मुहूर्तम् अपि पाण्डवः। अथापयाति संग्रामाद् विजयात् तद् विशिष्यते।

yadi tiṣṭhati saṃgrāme muhūrtam api pāṇḍavaḥ. athāpayāti saṃgrāmād vijayāt tad viśiṣyate.

द्रोणस्य तु वचः श्रुत्वा त्रिगर्ताधिपतिस् ततः। भ्रातृभिः सहितो राजन्न् इदं वचनम् अब्रवीत्।

droṇasya tu vacaḥ śrutvā trigartādhipatis tataḥ. bhrātṛbhiḥ sahito rājann idaṃ vacanam abravīt.

वयं विनिकृता राजन् सदा गाण्डीवधन्वना। अनागःस्व् अपि चागस्कृद् अस्मासु भरतर्षभ।

vayaṃ vinikṛtā rājan sadā gāṇḍīvadhanvanā. anāgaḥsv api cāgaskṛd asmāsu bharatarṣabha.

ते वयं स्मरमाणास् तान् विनिकारान् पृथग्विधान्। क्रोधाग्निना दह्यमाना न शेमहि सदा निशाः।

te vayaṃ smaramāṇās tān vinikārān pṛthagvidhān. krodhāgninā dahyamānā na śemahi sadā niśāḥ.

स नो दिव्यास्त्रसंपन्नश् चक्षुर्विषयम् आगतः। कर्तारः स्म वयं सर्वं यच् चिकीर्षाम हृद्गतम्।

sa no divyāstrasaṃpannaś cakṣurviṣayam āgataḥ. kartāraḥ sma vayaṃ sarvaṃ yac cikīrṣāma hṛdgatam.

भवतश् च प्रियं यत् स्याद् अस्माकं च यशस्करम्। वयम् एनं हनिष्यामो निकृष्यायोधनाद् बहिः।

bhavataś ca priyaṃ yat syād asmākaṃ ca yaśaskaram. vayam enaṃ haniṣyāmo nikṛṣyāyodhanād bahiḥ.

अद्यास्त्व् अनर्जुना भूमिर् अत्रिगर्ताथ वा पुनः। सत्यं ते प्रतिजानीमो नैतन् मिथ्या भविष्यति।

adyāstv anarjunā bhūmir atrigartātha vā punaḥ. satyaṃ te pratijānīmo naitan mithyā bhaviṣyati.

एवं सत्यरथश् चोक्त्वा सत्यधर्मा च भारत। सत्यवर्मा च सत्येषुः सत्यकर्मा तथैव च।

evaṃ satyarathaś coktvā satyadharmā ca bhārata. satyavarmā ca satyeṣuḥ satyakarmā tathaiva ca.

सहिता भ्रातरः पञ्च रथानाम् अयुतेन च। न्यवर्तन्त महाराज कृत्वा शपथम् आहवे।

sahitā bhrātaraḥ pañca rathānām ayutena ca. nyavartanta mahārāja kṛtvā śapatham āhave.

मालवास् तुण्डिकेराश् च रथानाम् अयुतैस् त्रिभिः। सुशर्मा च नरव्याघ्रस् त्रिगर्तः प्रस्थलाधिपः।

mālavās tuṇḍikerāś ca rathānām ayutais tribhiḥ. suśarmā ca naravyāghras trigartaḥ prasthalādhipaḥ.

माचेल्लकैर् ललित्थैश् च सहितो मद्रकैर् अपि। रथानाम् अयुतेनैव सो ऽशपद् भ्रातृभिः सह। मलदाश् च करूशाश् च दरदाश् च महारथाः। तङ्कणाश् च परादाश् च युगपत्ते समागताः।

mācellakair lalitthaiś ca sahito madrakair api. rathānām ayutenaiva so 'śapad bhrātṛbhiḥ saha. maladāś ca karūśāś ca daradāś ca mahārathāḥ. taṅkaṇāś ca parādāś ca yugapatte samāgatāḥ.

नानाजनपदेभ्यश् च रथानाम् अयुतं पुनः। समुत्थितं विशिष्टानां संशपार्थम् उपागतम्।

nānājanapadebhyaś ca rathānām ayutaṃ punaḥ. samutthitaṃ viśiṣṭānāṃ saṃśapārtham upāgatam.

ततो ज्वलनम् आदाय हुत्वा सर्वे पृथक् पृथक्। जगृहुः कुशचीराणि चित्राणि कवचानि च।

tato jvalanam ādāya hutvā sarve pṛthak pṛthak. jagṛhuḥ kuśacīrāṇi citrāṇi kavacāni ca.

ते च बद्धतनुत्राणा घृताक्ताः कुशचीरिणः। मौर्वीमेखलिनो वीराः सहस्रशतदक्षिणाः।

te ca baddhatanutrāṇā ghṛtāktāḥ kuśacīriṇaḥ. maurvīmekhalino vīrāḥ sahasraśatadakṣiṇāḥ.

यज्वानः पुत्रिणो लोक्याः कृतकृत्यास् तनुत्यजः। योक्ष्यमाणास् तदात्मानं यशसा विजयेन च।

yajvānaḥ putriṇo lokyāḥ kṛtakṛtyās tanutyajaḥ. yokṣyamāṇās tadātmānaṃ yaśasā vijayena ca.

ब्रह्मचर्यश्रुतिमुखैः क्रतुभिश् चाप्तदक्षिणैः। प्राप्य लोकान् सुयुद्धेन क्षिप्रम् एव यियासवः।

brahmacaryaśrutimukhaiḥ kratubhiś cāptadakṣiṇaiḥ. prāpya lokān suyuddhena kṣipram eva yiyāsavaḥ.

ब्राह्मणांस् तर्पयित्वा च निष्कान् दत्त्वा पृथक् पृथक्। गाश् च वासांसि च पुनः समाभाष्य परस्परम्। द्विजमुख्यैः समुदितैः कृतस्वस्त्य् अयनाशिषः। मुदिताश् च प्रहृष्टाश् च जलं संस्पृश्य निर्मलम्।

brāhmaṇāṃs tarpayitvā ca niṣkān dattvā pṛthak pṛthak. gāś ca vāsāṃsi ca punaḥ samābhāṣya parasparam. dvijamukhyaiḥ samuditaiḥ kṛtasvasty ayanāśiṣaḥ. muditāś ca prahṛṣṭāś ca jalaṃ saṃspṛśya nirmalam.

प्रज्वाल्य कृष्णवर्त्मानम् उपागम्य रणे व्रतम्। तस्मिन्न् अग्नौ तदा चक्रुः प्रतिज्ञां दृढनिश्चयाः।

prajvālya kṛṣṇavartmānam upāgamya raṇe vratam. tasminn agnau tadā cakruḥ pratijñāṃ dṛḍhaniścayāḥ.

शृण्वतां सर्वभूतानाम् उच्चैर् वाचः स्म मेनिरे। धृत्वा धनंजयवधे प्रतिज्ञां चापि चक्रिरे।

śṛṇvatāṃ sarvabhūtānām uccair vācaḥ sma menire. dhṛtvā dhanaṃjayavadhe pratijñāṃ cāpi cakrire.

ये वै लोकाश् चानृतानां ये चैव ब्रह्मघातिनाम्। पानपस्य च ये लोका गुरुदाररतस्य च।

ye vai lokāś cānṛtānāṃ ye caiva brahmaghātinām. pānapasya ca ye lokā gurudāraratasya ca.

ब्रह्मस्वहारिणश् चैव राजपिण्डापहारिणः। शरणागतं च त्यजतो याचमानं तथा घ्नतः।

brahmasvahāriṇaś caiva rājapiṇḍāpahāriṇaḥ. śaraṇāgataṃ ca tyajato yācamānaṃ tathā ghnataḥ.

अगारदाहिनां ये च ये च गां निघ्नताम् अपि। अपचारिणां च ये लोका ये च ब्रह्मद्विषाम् अपि।

agāradāhināṃ ye ca ye ca gāṃ nighnatām api. apacāriṇāṃ ca ye lokā ye ca brahmadviṣām api.

जायां च ऋतुकाले वै ये मोहाद् अभिगच्छताम्। श्राद्धसंगतिकानां च ये चाप्य् आत्मापहारिणाम्।

jāyāṃ ca ṛtukāle vai ye mohād abhigacchatām. śrāddhasaṃgatikānāṃ ca ye cāpy ātmāpahāriṇām.

न्यासापहारिणां ये च श्रुतं नाशयतां च ये। कोपेन युध्यमानानां ये च नीचानुसारिणाम्।

nyāsāpahāriṇāṃ ye ca śrutaṃ nāśayatāṃ ca ye. kopena yudhyamānānāṃ ye ca nīcānusāriṇām.

नास्तिकानां च ये लोका ये ऽग्निहोरापितृत्यजाम्। सत्यम् आक्रमतां ये च प्रत्यादित्यं प्रमेहताम्। तान् आप्नुयामहे लोकान् ये च पापकृताम् अपि।

nāstikānāṃ ca ye lokā ye 'gnihorāpitṛtyajām. satyam ākramatāṃ ye ca pratyādityaṃ pramehatām. tān āpnuyāmahe lokān ye ca pāpakṛtām api.

यद्य् अहत्वा वयं युद्धे निवर्तेम धनंजयम्। तेन चाभ्यर्दितास् त्रासाद् भवेम हि पराङ्मुखाः।

yady ahatvā vayaṃ yuddhe nivartema dhanaṃjayam. tena cābhyarditās trāsād bhavema hi parāṅmukhāḥ.

यदि त्व् असुकरं लोके कर्म कुर्याम संयुगे। इष्टान् पुण्यकृतां लोकान् प्राप्नुयाम न संशयः।

yadi tv asukaraṃ loke karma kuryāma saṃyuge. iṣṭān puṇyakṛtāṃ lokān prāpnuyāma na saṃśayaḥ.

एवम् उक्त्वा ततो राजंस् ते ऽभ्यवर्तन्त संयुगे। आह्वयन्तो ऽर्जुनं वीराः पितृजुष्टां दिशं प्रति।

evam uktvā tato rājaṃs te 'bhyavartanta saṃyuge. āhvayanto 'rjunaṃ vīrāḥ pitṛjuṣṭāṃ diśaṃ prati.

आहूतस् तैर् नरव्याघ्रैः पार्थः परपुरंजयः। धर्मराजम् इदं वाक्यम् अपदान्तरम् अब्रवीत्।

āhūtas tair naravyāghraiḥ pārthaḥ parapuraṃjayaḥ. dharmarājam idaṃ vākyam apadāntaram abravīt.

आहूतो न निवर्तेयम् इति मे व्रतम् आहितम्। संशप्तकाश् च मां राजन्न् आह्वयन्ति पुनः पुनः।

āhūto na nivarteyam iti me vratam āhitam. saṃśaptakāś ca māṃ rājann āhvayanti punaḥ punaḥ.

एष च भ्रातृभिः सार्धं सुशर्माह्वयते रणे। वधाय सगणस्यास्य माम् अनुज्ञातुम् अर्हसि।

eṣa ca bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ suśarmāhvayate raṇe. vadhāya sagaṇasyāsya mām anujñātum arhasi.

नैतच् छक्नोमि संसोढुम् आह्वानं पुरुषर्षभ। सत्यं ते प्रतिजानामि हतान् विद्धि परान् युधि। न ह्य् अर्जुनो रणे राजन् मिथ्या किं चित् प्रवक्ष्यति। हतांस् त्रैगर्तकान् पश्य मा स्म ते कश्मलं भवेत्।

naitac chaknomi saṃsoḍhum āhvānaṃ puruṣarṣabha. satyaṃ te pratijānāmi hatān viddhi parān yudhi. na hy arjuno raṇe rājan mithyā kiṃ cit pravakṣyati. hatāṃs traigartakān paśya mā sma te kaśmalaṃ bhavet.

युधिष्ठिर उवाच। श्रुतम् एतत् त्वया तात यद् द्रोणस्य चिकीर्षितम्। यथा तद् अनृतं तस्य भवेत् तद्वत् समाचर।

yudhiṣṭhira uvāca. śrutam etat tvayā tāta yad droṇasya cikīrṣitam. yathā tad anṛtaṃ tasya bhavet tadvat samācara.

द्रोणो हि बलवाञ् शूरः कृतास्त्रश् च जितश्रमः। प्रतिज्ञातं च तेनैतद् ग्रहणं मे महारथ।

droṇo hi balavāñ śūraḥ kṛtāstraś ca jitaśramaḥ. pratijñātaṃ ca tenaitad grahaṇaṃ me mahāratha.

अर्जुन उवाच। सर्वथा न निवर्तेयम् आहूतो ऽहं परंतप। त्रिगर्तो भ्रातृभिः सार्धं स माम् आह्वयते भृशम्। तवापि तु रणे रक्षा विहिता मे जनाधिप। निरपेक्षो गमिष्यामि वधायैषां दुरात्मनाम्। अयं वै सत्यजिद् राजन्न् अद्य ते रक्षिता युधि। ध्रियमाणे हि पाञ्चाल्ये नाचार्यः कामम् आप्स्यति।

arjuna uvāca. sarvathā na nivarteyam āhūto 'haṃ paraṃtapa. trigarto bhrātṛbhiḥ sārdhaṃ sa mām āhvayate bhṛśam. tavāpi tu raṇe rakṣā vihitā me janādhipa. nirapekṣo gamiṣyāmi vadhāyaiṣāṃ durātmanām. ayaṃ vai satyajid rājann adya te rakṣitā yudhi. dhriyamāṇe hi pāñcālye nācāryaḥ kāmam āpsyati.

हते तु पुरुषव्याघ्रे रणे सत्यजिति प्रभो। सर्वैर् अपि समेतैर् वा न स्थातव्यं कथं चन।

hate tu puruṣavyāghre raṇe satyajiti prabho. sarvair api sametair vā na sthātavyaṃ kathaṃ cana.

संजय उवाच। अनुज्ञातस् ततो राज्ञा परिष्वक्तश् च फल्गुनः। प्रेम्णा दृष्टश् च बहुधा आशिषा च प्रयोजितः।

saṃjaya uvāca. anujñātas tato rājñā pariṣvaktaś ca phalgunaḥ. premṇā dṛṣṭaś ca bahudhā āśiṣā ca prayojitaḥ.

विहायैनं ततः पार्थस् त्रिगर्तान् प्रत्ययाद् बली। क्षुधितः क्षुद्विघातार्थं सिंहो मृगगणान् इव।

vihāyainaṃ tataḥ pārthas trigartān pratyayād balī. kṣudhitaḥ kṣudvighātārthaṃ siṃho mṛgagaṇān iva.

ततो दौर्योधनं सैन्यं मुदा परमया युतम्। गते ऽर्जुने भृशं क्रुद्धं धर्मराजस्य निग्रहे। ग्रहणे धर्मराजस्य कृतोत्साहं महामृधे।

tato dauryodhanaṃ sainyaṃ mudā paramayā yutam. gate 'rjune bhṛśaṃ kruddhaṃ dharmarājasya nigrahe. grahaṇe dharmarājasya kṛtotsāhaṃ mahāmṛdhe.

ततो ऽन्योन्येन ते सेने समाजग्मतुर् ओजसा। वेगेन शङ्खान् आपूर्य हर्षयुक्ते महास्वने। गङ्गासरय्वोर् वेगेन प्रावृषीवोल्बणोदके।

tato 'nyonyena te sene samājagmatur ojasā. vegena śaṅkhān āpūrya harṣayukte mahāsvane. gaṅgāsarayvor vegena prāvṛṣīvolbaṇodake.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...