महाभारत 7.1 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←द्रोण पर्व→

अध्याय 1→

[mh-7-1] • 50 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्। जयति पराशरसूनुः सत्यवतीहृदयनन्दनो व्यासः। यस्यास्यकमलगलितं वाङ्मयम् अमृतं जगत् पिबति। जितं भगवता तेन हरिणा लोकधारिणा। अजेन विश्वरूपेण निर्गुणेन महात्मना। शुक्लाम्बरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम्। प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशान्तये।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet. jayati parāśarasūnuḥ satyavatīhṛdayanandano vyāsaḥ. yasyāsyakamalagalitaṃ vāṅmayam amṛtaṃ jagat pibati. jitaṃ bhagavatā tena hariṇā lokadhāriṇā. ajena viśvarūpeṇa nirguṇena mahātmanā. śuklāmbaradharaṃ viṣṇuṃ śaśivarṇaṃ caturbhujam. prasannavadanaṃ dhyāyet sarvavighnopaśāntaye.

जनमेजय उवाच। तम् अप्रतिमसत्त्वौजोबलवीर्यपराक्रमम्। हतं देवव्रतं श्रुत्वा पाञ्चाल्येन शिखण्डिना।

janamejaya uvāca. tam apratimasattvaujobalavīryaparākramam. hataṃ devavrataṃ śrutvā pāñcālyena śikhaṇḍinā.

धृतराष्ट्रस् तदा राजा शोकव्याकुलचेतनः। किम् अचेष्टत विप्रर्षे हते पितरि वीर्यवान्।

dhṛtarāṣṭras tadā rājā śokavyākulacetanaḥ. kim aceṣṭata viprarṣe hate pitari vīryavān.

तस्य पुत्रो हि भगवन् भीष्मद्रोणमुखै रथैः। पराजित्य महेष्वासान् पाण्डवान् राज्यम् इच्छति।

tasya putro hi bhagavan bhīṣmadroṇamukhai rathaiḥ. parājitya maheṣvāsān pāṇḍavān rājyam icchati.

तस्मिन् हते तु भगवन् केतौ सर्वधनुष्मताम्। यद् अचेष्टत कौरव्यस् तन् मे ब्रूहि द्विजोत्तम।

tasmin hate tu bhagavan ketau sarvadhanuṣmatām. yad aceṣṭata kauravyas tan me brūhi dvijottama.

वैशंपायन उवाच। निहतं पितरं श्रुत्वा धृतराष्ट्रो जनाधिपः। लेभे न शान्तिं कौरव्यश् चिन्ताशोकपरायणः।

vaiśaṃpāyana uvāca. nihataṃ pitaraṃ śrutvā dhṛtarāṣṭro janādhipaḥ. lebhe na śāntiṃ kauravyaś cintāśokaparāyaṇaḥ.

तस्य चिन्तयतो दुःखम् अनिशं पार्थिवस्य तत्। आजगाम विशुद्धात्मा पुनर् गावल्गणिस् तदा। निःश्वासपरमो राजा ध्यायन्न् आस्ते ह्य् अधोमुखः। अस्तं प्राप्ते दिनकरे निशि गावल्गणिस् तदा। खिद्यमानेन मनसा जगाम गजसाह्वयम्। व्यासप्रसादाद् विज्ञाय सर्वं वृत्तान्तम् उत्तमम्। सैनिकानां च सर्वेषां सेनयोर् उभयोस् तदा।

tasya cintayato duḥkham aniśaṃ pārthivasya tat. ājagāma viśuddhātmā punar gāvalgaṇis tadā. niḥśvāsaparamo rājā dhyāyann āste hy adhomukhaḥ. astaṃ prāpte dinakare niśi gāvalgaṇis tadā. khidyamānena manasā jagāma gajasāhvayam. vyāsaprasādād vijñāya sarvaṃ vṛttāntam uttamam. sainikānāṃ ca sarveṣāṃ senayor ubhayos tadā.

शिबिरात् संजयं प्राप्तं निशि नागाह्वयं पुरम्। आम्बिकेयो महाराज धृतराष्ट्रो ऽन्वपृच्छत।

śibirāt saṃjayaṃ prāptaṃ niśi nāgāhvayaṃ puram. āmbikeyo mahārāja dhṛtarāṣṭro 'nvapṛcchata.

श्रुत्वा भीष्मस्य निधनम् अप्रहृष्टमना भृशम्। पुत्राणां जयम् आकाङ्क्षन् विललापातुरो यथा। धार्तराष्ट्रान् मृतान् सर्वान् मन्ये संजय संयुगे।

śrutvā bhīṣmasya nidhanam aprahṛṣṭamanā bhṛśam. putrāṇāṃ jayam ākāṅkṣan vilalāpāturo yathā. dhārtarāṣṭrān mṛtān sarvān manye saṃjaya saṃyuge.

धृतराष्ट्र उवाच। संसाध्य तु महात्मानं भीष्मं भीमपराक्रमम्। किम् अकार्षुः परं तात कुरवः कालचोदिताः। हतं श्रुत्वा मम सुतः किम् अकार्षीच् च संजय।

dhṛtarāṣṭra uvāca. saṃsādhya tu mahātmānaṃ bhīṣmaṃ bhīmaparākramam. kim akārṣuḥ paraṃ tāta kuravaḥ kālacoditāḥ. hataṃ śrutvā mama sutaḥ kim akārṣīc ca saṃjaya.

तस्मिन् विनिहते शूरे दुराधर्षे महौजसि। किं नु स्वित् कुरवो ऽकार्षुर् निमग्नाः शोकसागरे। संप्राप्ताः कुरवो युद्धे के ऽत्रातिष्ठन् परंतपाः।

tasmin vinihate śūre durādharṣe mahaujasi. kiṃ nu svit kuravo 'kārṣur nimagnāḥ śokasāgare. saṃprāptāḥ kuravo yuddhe ke 'trātiṣṭhan paraṃtapāḥ.

तद् उदीर्णं महत् सैन्यं त्रैलोक्यस्यापि संजय। भीष्मतः कौरवेयाणाम् अभियास्यति कः पुमान्। भयम् उत्पादयेत् तीव्रं पाण्डवानां महात्मनाम्। को हि दौर्योधने सैन्ये पुमान् आसीन् महारथः। यं प्राप्य सुमहायुद्धे तन् नः शंस महाभये।

tad udīrṇaṃ mahat sainyaṃ trailokyasyāpi saṃjaya. bhīṣmataḥ kauraveyāṇām abhiyāsyati kaḥ pumān. bhayam utpādayet tīvraṃ pāṇḍavānāṃ mahātmanām. ko hi dauryodhane sainye pumān āsīn mahārathaḥ. yaṃ prāpya sumahāyuddhe tan naḥ śaṃsa mahābhaye.

देवव्रते तु निहते कुरूणाम् ऋषभे तदा। यद् अकार्षुर् नृपतयस् तन् ममाचक्ष्व संजय।

devavrate tu nihate kurūṇām ṛṣabhe tadā. yad akārṣur nṛpatayas tan mamācakṣva saṃjaya.

संजय उवाच। शृणु राजन्न् एकमना वचनं ब्रुवतो मम। यत् ते पुत्रास् तदाकार्षुर् हते देवव्रते मृधे।

saṃjaya uvāca. śṛṇu rājann ekamanā vacanaṃ bruvato mama. yat te putrās tadākārṣur hate devavrate mṛdhe.

निहते तु तदा भीष्मे राजन् सत्यपराक्रमे। तावकाः पाण्डवेयाश् च प्राध्यायन्त पृथक् पृथक्।

nihate tu tadā bhīṣme rājan satyaparākrame. tāvakāḥ pāṇḍaveyāś ca prādhyāyanta pṛthak pṛthak.

विस्मिताश् च प्रहृष्टाश् च क्षत्रधर्मं निशाम्य ते। जुगुप्समानाः परमं क्षात्रं कर्म विशां पते। स्वधर्मं निन्दमानाश् च प्रणिपत्य महात्मने।

vismitāś ca prahṛṣṭāś ca kṣatradharmaṃ niśāmya te. jugupsamānāḥ paramaṃ kṣātraṃ karma viśāṃ pate. svadharmaṃ nindamānāś ca praṇipatya mahātmane.

शयनं कल्पयाम् आसुर् भीष्मायामिततेजसे। सोपधानं नरव्याघ्र शरैः संनतपर्वभिः।

śayanaṃ kalpayām āsur bhīṣmāyāmitatejase. sopadhānaṃ naravyāghra śaraiḥ saṃnataparvabhiḥ.

विधाय रक्षां भीष्माय समाभाष्य परस्परम्। अनुमान्य च गाङ्गेयं कृत्वा चापि प्रदक्षिणम्।

vidhāya rakṣāṃ bhīṣmāya samābhāṣya parasparam. anumānya ca gāṅgeyaṃ kṛtvā cāpi pradakṣiṇam.

क्रोधसंरक्तनयनाः समवेक्ष्य परस्परम्। पुनर् युद्धाय निर्जग्मुः क्षत्रियाः कालचोदिताः।

krodhasaṃraktanayanāḥ samavekṣya parasparam. punar yuddhāya nirjagmuḥ kṣatriyāḥ kālacoditāḥ.

ततस् तूर्यनिनादैश् च भेरीणां च महास्वनैः। तावकानाम् अनीकानि परेषां चापि निर्ययुः।

tatas tūryaninādaiś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaiḥ. tāvakānām anīkāni pareṣāṃ cāpi niryayuḥ.

व्यावृत्ते ऽहनि राजेन्द्र पतिते जाह्नवीसुते। अमर्षवशम् आपन्नाः कालोपहतचेतसः।

vyāvṛtte 'hani rājendra patite jāhnavīsute. amarṣavaśam āpannāḥ kālopahatacetasaḥ.

अनादृत्य वचः पथ्यं गाङ्गेयस्य महात्मनः। निर्ययुर् भरतश्रेष्ठाः शस्त्राण्य् आदाय सर्वशः।

anādṛtya vacaḥ pathyaṃ gāṅgeyasya mahātmanaḥ. niryayur bharataśreṣṭhāḥ śastrāṇy ādāya sarvaśaḥ.

मोहात् तव सपुत्रस्य वधाच् छांतनवस्य च। कौरव्या मृत्युसाद् भूताः सहिताः सर्वराजभिः।

mohāt tava saputrasya vadhāc chāṃtanavasya ca. kauravyā mṛtyusād bhūtāḥ sahitāḥ sarvarājabhiḥ.

अजावय इवागोपा वने श्वापदसंकुले। कर्ण कर्णेति चक्रन्दुः शेषा भारत पार्थिवाः। भृशम् उद्विग्नमनसो हीना देवव्रतेन ते।

ajāvaya ivāgopā vane śvāpadasaṃkule. karṇa karṇeti cakranduḥ śeṣā bhārata pārthivāḥ. bhṛśam udvignamanaso hīnā devavratena te.

पतिते भरतश्रेष्ठे बभूव कुरुवाहिनी। द्यौर् इवापेतनक्षत्रा हीनं खम् इव वायुना।

patite bharataśreṣṭhe babhūva kuruvāhinī. dyaur ivāpetanakṣatrā hīnaṃ kham iva vāyunā.

विपन्नसस्येव मही वाक् चैवासंस्कृता यथा। आसुरीव यथा सेना निगृहीते पुरा बलौ।

vipannasasyeva mahī vāk caivāsaṃskṛtā yathā. āsurīva yathā senā nigṛhīte purā balau.

विधवेव वरारोहा शुष्कतोयेव निम्नगा। लक्ष्मीर् इव सुरैस् त्यक्ता श्रुतिहीना यथा द्विजाः। वृकैर् इव वने रुद्धा पृषती हतयूथपा।

vidhaveva varārohā śuṣkatoyeva nimnagā. lakṣmīr iva surais tyaktā śrutihīnā yathā dvijāḥ. vṛkair iva vane ruddhā pṛṣatī hatayūthapā.

स्वाधर्षा हतसिंहेव महती गिरिकन्दरा। भारती भरतश्रेष्ठ पतिते जाह्नवीसुते।

svādharṣā hatasiṃheva mahatī girikandarā. bhāratī bharataśreṣṭha patite jāhnavīsute.

विष्वग्वातहता रुग्णा नौर् इवासीन् महार्णवे। बलिभिः पाण्डवैर् वीरैर् लब्धलक्षैर् भृशार्दिता।

viṣvagvātahatā rugṇā naur ivāsīn mahārṇave. balibhiḥ pāṇḍavair vīrair labdhalakṣair bhṛśārditā.

सा तदासीद् भृशं सेना व्याकुलाश्वरथद्विपा। विषण्णभूयिष्ठनरा कृपणा द्रष्टुम् आबभौ।

sā tadāsīd bhṛśaṃ senā vyākulāśvarathadvipā. viṣaṇṇabhūyiṣṭhanarā kṛpaṇā draṣṭum ābabhau.

तस्यां त्रस्ता नृपतयः सैनिकाश् च पृथग्विधाः। पाताल इव मज्जन्तो हीना देवव्रतेन ते। कर्णं हि कुरवो ऽस्मार्षुः स हि देवव्रतोपमः।

tasyāṃ trastā nṛpatayaḥ sainikāś ca pṛthagvidhāḥ. pātāla iva majjanto hīnā devavratena te. karṇaṃ hi kuravo 'smārṣuḥ sa hi devavratopamaḥ.

सर्वशस्त्रभृतां श्रेष्ठं रोचमानम् इवातिथिम्। बन्धुम् आपद्गतस्येव तम् एवोपागमन् मनः।

sarvaśastrabhṛtāṃ śreṣṭhaṃ rocamānam ivātithim. bandhum āpadgatasyeva tam evopāgaman manaḥ.

चुक्रुशुः कर्ण कर्णेति तत्र भारत पार्थिवाः। राधेयं हितम् अस्माकं सूतपुत्रं तनुत्यजम्।

cukruśuḥ karṇa karṇeti tatra bhārata pārthivāḥ. rādheyaṃ hitam asmākaṃ sūtaputraṃ tanutyajam.

स हि नायुध्यत तदा दशाहानि महायशाः। सामात्यबन्धुः कर्णो वै तम् आह्वयत माचिरम्।

sa hi nāyudhyata tadā daśāhāni mahāyaśāḥ. sāmātyabandhuḥ karṇo vai tam āhvayata māciram.

भीष्मेण हि महाबाहुः सर्वक्षत्रस्य पश्यतः। रथेषु गण्यमानेषु बलविक्रमशालिषु। संख्यातो ऽर्धरथः कर्णो द्विगुणः सन् नरर्षभः।

bhīṣmeṇa hi mahābāhuḥ sarvakṣatrasya paśyataḥ. ratheṣu gaṇyamāneṣu balavikramaśāliṣu. saṃkhyāto 'rdharathaḥ karṇo dviguṇaḥ san nararṣabhaḥ.

रथातिरथसंख्यायां यो ऽग्रणीः शूरसंमतः। पितृवित्ताम्बुदेवेशान् अपि यो योद्धुम् उत्सहेत्।

rathātirathasaṃkhyāyāṃ yo 'graṇīḥ śūrasaṃmataḥ. pitṛvittāmbudeveśān api yo yoddhum utsahet.

स तु तेनैव कोपेन राजन् गाङ्गेयम् उक्तवान्। त्वयि जीवति कौरव्य नाहं योत्स्ये कथं चन।

sa tu tenaiva kopena rājan gāṅgeyam uktavān. tvayi jīvati kauravya nāhaṃ yotsye kathaṃ cana.

त्वया तु पाण्डवेयेषु निहतेषु महामृधे। दुर्योधनम् अनुज्ञाप्य वनं यास्यामि कौरव।

tvayā tu pāṇḍaveyeṣu nihateṣu mahāmṛdhe. duryodhanam anujñāpya vanaṃ yāsyāmi kaurava.

पाण्डवैर् वा हते भीष्मे त्वयि स्वर्गम् उपेयुषि। हन्तास्म्य् एकरथेनैव कृत्स्नान् यान् मन्यसे रथान्।

pāṇḍavair vā hate bhīṣme tvayi svargam upeyuṣi. hantāsmy ekarathenaiva kṛtsnān yān manyase rathān.

एवम् उक्त्वा महाराज दशाहानि महायशाः। नायुध्यत ततः कर्णः पुत्रस्य तव संमते।

evam uktvā mahārāja daśāhāni mahāyaśāḥ. nāyudhyata tataḥ karṇaḥ putrasya tava saṃmate.

भीष्मः समरविक्रान्तः पाण्डवेयस्य पार्थिव। जघान समरे योधान् असंख्येयपराक्रमः।

bhīṣmaḥ samaravikrāntaḥ pāṇḍaveyasya pārthiva. jaghāna samare yodhān asaṃkhyeyaparākramaḥ.

तस्मिंस् तु निहते शूरे सत्यसंधे महौजसि। त्वत्सुताः कर्णम् अस्मार्षुस् तर्तुकामा इव प्लवम्।

tasmiṃs tu nihate śūre satyasaṃdhe mahaujasi. tvatsutāḥ karṇam asmārṣus tartukāmā iva plavam.

तावकास् तव पुत्राश् च सहिताः सर्वराजभिः। हा कर्ण इति चाक्रन्दन् कालो ऽयम् इति चाब्रुवन्। एवं ते स्म हि राधेयं सूतपुत्रं तनुत्यजम्। चुक्रुशुः सहिता योधास् तत्र तत्र महाबलाः।

tāvakās tava putrāś ca sahitāḥ sarvarājabhiḥ. hā karṇa iti cākrandan kālo 'yam iti cābruvan. evaṃ te sma hi rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam. cukruśuḥ sahitā yodhās tatra tatra mahābalāḥ.

जामदग्न्याभ्यनुज्ञातम् अस्त्रे दुर्वारपौरुषम्। अगमन् नो मनः कर्णं बन्धुम् आत्ययिकेष्व् इव।

jāmadagnyābhyanujñātam astre durvārapauruṣam. agaman no manaḥ karṇaṃ bandhum ātyayikeṣv iva.

स हि शक्तो रणे राजंस् त्रातुम् अस्मान् महाभयात्। त्रिदशान् इव गोविन्दः सततं सुमहाभयात्। देवान् इव यथा विष्णुस् त्रायते महतो भयात्।

sa hi śakto raṇe rājaṃs trātum asmān mahābhayāt. tridaśān iva govindaḥ satataṃ sumahābhayāt. devān iva yathā viṣṇus trāyate mahato bhayāt.

वैशंपायन उवाच। तथा कर्णं युधि वरं कीर्तयन्तं पुनः पुनः। गावल्गणिं संजयं तु शोकव्याकुललोचनः। आशीविषवद् उच्छ्वस्य धृतराष्ट्रो ऽब्रवीद् इदम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā karṇaṃ yudhi varaṃ kīrtayantaṃ punaḥ punaḥ. gāvalgaṇiṃ saṃjayaṃ tu śokavyākulalocanaḥ. āśīviṣavad ucchvasya dhṛtarāṣṭro 'bravīd idam.

यत् तद् वैकर्तनं कर्णम् अगमद् वो मनस् तदा। अप्य् अपश्यत राधेयं सूतपुत्रं तनुत्यजम्।

yat tad vaikartanaṃ karṇam agamad vo manas tadā. apy apaśyata rādheyaṃ sūtaputraṃ tanutyajam.

अपि तन् न मृषाकार्षीद् युधि सत्यपराक्रमः। संभ्रान्तानां तदार्तानां त्रस्तानां त्राणम् इच्छताम्।

api tan na mṛṣākārṣīd yudhi satyaparākramaḥ. saṃbhrāntānāṃ tadārtānāṃ trastānāṃ trāṇam icchatām.

अपि तत् पूरयां चक्रे धनुर्धरवरो युधि। यत् तद् विनिहते भीष्मे कौरवाणाम् अपावृतम्।

api tat pūrayāṃ cakre dhanurdharavaro yudhi. yat tad vinihate bhīṣme kauravāṇām apāvṛtam.

तत् खण्डं पूरयाम् आस परेषाम् आदधद् भयम्। स हि वै पुरुषव्याघ्रो लोके संजय कथ्यते। आर्तानां बान्धवानां च क्रन्दतां च विशेषतः। परित्यज्य रणे प्राणांस् तत्त्राणार्थं च शर्म च। कृतवान् मम पुत्राणां जयाशां सफलाम् अपि।

tat khaṇḍaṃ pūrayām āsa pareṣām ādadhad bhayam. sa hi vai puruṣavyāghro loke saṃjaya kathyate. ārtānāṃ bāndhavānāṃ ca krandatāṃ ca viśeṣataḥ. parityajya raṇe prāṇāṃs tattrāṇārthaṃ ca śarma ca. kṛtavān mama putrāṇāṃ jayāśāṃ saphalām api.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents